Tíminn - 15.08.1939, Blaðsíða 2

370
TÍMm, l>rlð judagiiiii 15. ágást 1939
93. Mað
Kópavogsjátníngín og Sveinn
Björnsson sendíherra
F ramleiðsla n í Reykj avík
00
Orfáar athugasemdir við grein Sigurðar
Þorsteinssonar í Vísí 2. p. m.
‘gímtnrt
Þriðjudaginn 15. ágúst
Ofug'streymi
fjárhagslns
í seinasta hefti Hagtíðind-
anna birtist skýrsla um mann-
f jölda á íslandi um seinustu ára-
mót. Samkvæmt henni hefir
mannfjöldinn á öllu landinu
aukizt árið 1938 um 1196 manns.
Meira en öll fjölgun hefir kom-
ið í hlut Reykjavíkur eða um
1260 manns. í öðrum kaupstöð-
um hefir mannfjöldinn aukizt
um 416 manns, í kauptúnum
hefir hann haldizt nær óbreytt-
ur, en í sveitum hefir fækkað um
476 manns.
Hvaða orsakir liggja til þess,
að meira en öll fólksfjölgunin
kemur í hlut Reykjavíkur, en
fólkinu fækkar í sveitunum? Er
það sökum þess, að atvinnuskil-
yrði séu betri í Reykjavík og fólk
sæki þess vegna þangað?
Ástæðan er vissulega ekki sú.
Undanfarin ár hefir stöðugt ríkt
meira og minna atvinnuleysi í
Reykjavík eins og sést á at-
vinnuleysisskýrslunum og þó enn
betur á framlögum til atvinnu-
bótavinnunnar og fátækrafram-
færslunnar. Litlar horfur eru
fyrir því, að fram úr þessu ræt-
ist á næstu árum, því tæpast er
hægt að gera ráð fyrir verulegri
aukningu útgerðarinnar, sem
alltaf hlýtur að verða aðalat-
vinnuvegur Reykjavíkur.
Atvinnuskilyrðin geta því ekki
dregið menn til Reykjavíkur.
Þess ber líka að gæta, að um
alllangt skeið hefir verið haldið
uppi atvinnu í Reykjavík, auk
atvinnubótavinnunnar, sem gef-
ur algerlega ranga hugmynd um
atvinnumöguleika í Reykjavík í
framtíðinni. Það er byggingar-
vinnan. í Reykjavík hefir verið
byggt á undanförnum árum
mikið af dýrum húsum, án þess
að menn gerðu sér ljóst, hvort
hér væru hin nauðsynlegu skil-
yrði fyrir slíkar byggingar. Þessi
skilyrði eru þau, að fólkið, sem
ætlazt er til að búi í nýju hús-
unum, hafi lífvænlega atvinnu
hér í bænum.
Siðan útgerðin fór að hrörna
hafa þessi skilyrði ekki verið hér
fyrir hendi og hinar miklu og
dýru byggingar, er síðan hafa
verið reistar, hafa því fjárhags-
lega séð verið byggðar á sandi.
Öllum hugsandi mönnum hlýt-
ur að vera það ljóst,að miðað við
atvinnuskilyrði er Reykjavík orð
in alltof fjölmennur bær. Þess
vegna er það orðin jafn mikil
goðgá, að halda áfram bygg-
ingarkapphlaupinu hér og að
byggja mörg íbúðarhús á lítilli
sveitajörð. Þessi sannindi hljóta
að leiða til þess, að menn hætti
að leggja fjármuní sína í bygg-
ingar, en hafi þeir ekki fram-
sýni til þess sjálfir, verður það
opinbera að koma þeim til hjálp-
ar og m. a. verða bankarnir að
hætta þeirri heimskulegu starf-
semi, að lána fé til slíkra fram-
kvæmda á kostnað framleiðsl-
unnar.
Byggingar eins og ódýrir
verkamannabústaðir eru þó
undantekning í þessum efnum.
Ýmsir kunna að halda, að stöðv-
un byggingarkapphlaupsins í
Reykjavík muni leiða til aukins
húsaleiguokurs, en slíkt væri
sjálfsagt að hindra með löggjöf,
ef þörf krefði. Mennirnir, sem
hafa byggt hús í Reykjavík í
gróðaskyni, verða að gera sér
ljóst, að þeir eru ekki rétthærri
en framleiðendurnir, sem sýna
meiri dyggð með því að leggja
fjármuni sína í áhættu til að
tryggja landsmönnum lifvæn-
lega atvinnu.
Ástæðan til þess, að fólkinu
hefir fjölgað í Reykjavík á und-
anförnum árum, er því ekki at-
vinnuskilyrði, sem menn geta
vænzt þar í framtíðinni. Ástæð-
an er fyrst og fremst sú, að
Reykjavík hefir sogað til sín
meginhluta fjármagnsins í
byggingar, atvinnubætur, fá-
tækraframfæri o. s. frv. — fjár-
magn, sem í raun réttri hefði
átt að fara til annarra staða,
sveita og sjávarþorpa, þar sem
það gat skapað lífvænleg at-
vinnuskilyrði.
Þetta öfugstreymí fjármagns-
Heimsókn hinna mörgu merku
Dana hingað til lands sýnist
hafa borið meiri árangur til
framdráttar dönsku viðhorfi á
íslandi, heldur en hinar mörgu
harðsnúnu fræðigreinar, sem
Knud Berlin skrifaði í sama til-
gangi fyrir nokkrum árum. Mest
ber þó á tveim mætum íslend-
ingum í þessu nýja viðhorfi.
Annars vegar er Barði Guð-
mundsson skjalavörður. Hins
vegar Sveinn Björnsson sendi-
herra. Báðir hafa þeir komið
fram með nýungar, hvor á sínu
sviði.
Barði Guðmundsson hefir far-
ið til Kaupmannahafnar og til-
kynnt Dönum, að íslendingar
væru „peru-danskir“ að ætt og
uppruna. Landnámsmennirnir
íslenzku hafi að langmestu leyti
verið danskir. Hann fullyrðir, að
söguheimildir þær, sem íslend-
ingar hafa hingað til litið á
sem óhreyfanlegt hellubjarg,
séu markleysa og ósannindi.
Að vísu hefir skjalavörðurinn
engar nýjar heimildir fram að
færa og ekkert sem afsannar
gildi hinna fornu íslenzku heim-
ilda. En íslendingar eiga nú
einu sinni að verða danskir, og
um það hljóðar hin nýstárlega
yfirlýsing.
Sveinn Björnsson hefir nýlega
lýst því yfir opinberlega, að
ins á drýgstan þáttinn í því,
hvernig komið er.
Framsóknarflokkurinn hefir
reynt að vinna gegn þessu öfug-
streymi með því að reyna að
veita fjármagninu meira til
sveitanna og sjávarþorpanna.
Sú barátta hefir borið mikinn
árangur, en þó hvergi nærri
fullnægjandi, sökum hinna
margþættu mótstöðu. Fyrir
þetta starf hafa Framsóknar-
menn verið nefndir fjandmenn
Reykjavíkur, en það mun sýna
sig, ef harðnar í ári, að þeir, sem
hafa viljað hrúga fólkinu hér
saman, án tryggra lífsskilyrða,
hafa unnið gegn raunverulegum
hagsmunum Reykjavíkur, þegar
þeir hafa veitzt gegn þessari
stefnu Framsóknarmanna.
Af reynslunni eiga menn að
læra. Reynsla undanfarinna ára
ætti að beina öllum ábyrgum
stjórnmálamönnum inn á þá
braut, að reyna að stöðva öfug-
streymi fjármagnsins, hindra
það eftir megni, að fólkið fari
þangað, sem atvinnuleysið bíð-
ur þess, heldur sé sköpuð bætt
aðstaða til búsetu og atvinnu-
rekstrar á þeim stöðum, þar sem
lífvænleg atvinnuskilyrði eru
fyrir hendi.
Samkvæmt áætlun
Fyrirætlanir Schlieffens var
herstjórn- gert ráð fyrir, að
anna. Þjóðverjar sendu
ekki her að ráði til
móts við Rússa fyrr en franski
herinn hefði verið gerður skað-
laus. Var ráðgert, að það myndi
taka 6—7 vikur og á meðan var
fámennum her ætlað að verja
Austur-Prússland fyrir ásóknum
Rússa.
Fyrirætlanir austurrísku her-
stjórnarinnar voru í aðalatrið-
um þær, að brjótast inn í Rúss-
land áður en hervæðingunni þar
væri lokið, en gert var ráð fyrir,
að hún tæki miklu lengri tíma
hjá Rússum en Þjóðverjum og
Austurríkismönnum. Átti aust-
urríski herinn að ráðast á her-
deildir Rússa áður en þeir hefðu
myndað samstæða heild og kom-
ið á föstu skipulagi og valda
Rússum á þann hátt óbætanlegu
tjóni. Til þess að þessi sókn
kæmi þó að gagni til frambúð-
ar, þurfti austuríski herinn
að mega treysta á hjálp þýzka
hersins innan skamms tíma, þar
sem vonlaust mátti telja fyrir
hann einan að standast gegn-
miklu mannfleiri her Rússa.
Fyrirætlanir Rússa voru hins-
vegar þær, að brjótast fyrst inn
í Austurríki og auka álit sitt
meðal slafnesku þjóðanna með
því, að láta austurríska herinn
hann væri lögfræðingur, og að
19 ár séu liðin síðan hann varð
sendimaður íslands utanlands.
Þetta mun eiga að vera rök-
stuðningur fyrir því, að hann
hefir tveim sinnum á einu ári
farið allt aðra braut heldur en
tíðkast um stéttarbræður hans
í öðrum löndum. Hann hefir í
útvarpsræðu í Danmörku 1.
desember síðastliðinn og í út-
varpi hér í Reykjavík fyrir fá-
um dögum byrjað að ræða á op-
inberum vettvangi sum þau at-
riði, sem sendimenn annarra
þjóða ræða ekki, eða þá í fá-
menni við aðra trúnaðarmenn
þjóðar sinnar.
Það skal ekki spáð neinu um
það, hversu margir sagnfróðir
menn fylgja Barða Guðmunds-
syni um nýjung hans, eða hvort
sendimenn annarra þjóða byrja
að taka þátt í hinni almennu
pólitísku baráttu með sam-
löndum sínum. En að því er ís-
land snertir mun lítil von um
að „kennslustundir“ sendiherr-
ans beri þann árangur, sem
hann mun hafa vonazt eftir.
í útvarpsræðu sinni, sem síð-
ar var prentuð í Mbl., leitast
sendiherrann við að sanna það,
að ekkert ákvæði í sambands-
sáttmálanum 1918 geri ráð fyrir,
að íslenzka þjððin geti sagt upp
konungssambandi við Dani.
Sendiherrann heldur, að allir
íslendingar muni vaða í villu og
reyk um meginatriði þessa
sáttmála. En sannleikurinn mun
sá, að þeir íslendingar, sem
fást við almenn mál, munu
þekkja sáttmálann alveg jafn
vel og Sveinn Björnson.
Sú nýjung, sem Sveinn Björns-
son vildi boða þjóð sinni, var að
íslendingar gætu aðeins sagt
upp málefnasamningi við Dani
en ekki konungssambandin. Ef
sendiherrann hefði litið á með-
ferð Alþingis á undirbúningi
sambandslaga uppsagnar, 1928
og 1937, þá hefði hann undir
eins séð, að framsögumenn
Framsóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins, tala eingöngu
um hin umsömdu málefni, og
minnast ekki á aðstöðu konungs
einu orði. — Eini maðurinn á
Alþingi, sem í bæði skiptin tal-
ar á þann veg, að skilja má svo
að hann hafi ekki kunnað þau
fræði, sem Sveinn Björnsson vill
nú kenna íslendingum, var
Héðinn Valdimarsson. Hann lýs-
ir því, að hann vilji að konungs-
sambandið sé líka rofið um
1943.
Ef Sveinn Björnsson hefði
unnið á hinum gamla grund-
velli sendiherranna, að gefa sín
góðu ráð í kyrþey, myndi hann
bíða ósigur. Síðan átti röðin að
koma að Þýzkalandi.
Þessar áætlanir urðu fyrir
verulegum breytingum í fram-
kvæmdinni. Rússar urðu að
koma Frökkum strax til hjálpar
með því að ráðast á Austur-
Prússland. Hervæðing Rússa
gekk greiðar en austurríska her-
stjórnin hafði ráðgert. Austur-
ríska herstjórnin hafði einnig
ætlað sér að vinna skyndisigur
á Serbíu áður en snúizt væri al-
farið gegn Rússum. Hún hafði
því sent þangað fjölmennt her-
lið, sem hún varð að senda von
bráðara á móti Rússum, en þar
myndi það hafa komið að miklu
meira gagni, ef það hefði verið
sent þangað fyrr.
Um miðjan ágúst
Viðskipti höfðu Austurríkis-
Eússa og menn dregið sam-
Austurríkis- an um 750 þús-
manna. manna her við
landamæri hins
pólska hluta Rússlands. Hófu
þeir sókn þaðan nokkru síðan.
Sigruðu þeir Rússa í landamæra-
orustunum og komust talsvert á-
leiðis inn í landið. En um líkt
leyti hófu Rússar sókn í Austur-
Galizíu og brutust þar yfir landa-
mærin. Jafnframt hófu þeir
gagnsókn gegn austurríska
hernum, sem brotizt hafði inn í
Pólland. Stóðu orusturnar á
þessum slóðum fram undir miðj -
an september og lauk þannig,
hafa snúið sér til Héðins Valdi-
marssonar og bent honum á það,
sem sendiherra taldi betur fara.
Alveg sérstaklega átti þetta við
1937, þegar Haraldur Guð-
mundsson, samherji Staunings
og Héðins, fór með utanríkis-
málin. En aldrei hefir um það
heyrzt, að sendiherrann hafi
skotið geiri lagaþekkingar sinn-
ar þangað, sem telja mátti þess
einhverja þörf.
Eins atriðis munu menn minn-
ast lengst úr útvarpserindi
sendiherrans og það er sá fram-
sláttur hans, að framtíðar skip-
un íslenzkra mála og samband
íslenzku þjóðarinnar við Dani
eigi að grundvallast að mjög
verulegu leyti á atburðunum í
Kópavogi 1662.
Það, sem gerðist í Kópavogi
það ár, var það, að nokkrir af
þáverandi áhrifamönnum á ís-
landi voru lokkaðir þangað til
fundar, örskammt frá bústað
landstjórans danska á Bessa-
stöðum. Á þennan fund var sent
danskt skjal til undirskriftar,
þar sem landsmenn áttu að af-
henda Dönum sitt forna frelsi.
Að því er fróðir menn telja,
skildu allmargir af forráða-
mönnunum ekki hinn danska
texta. Til þess höfðu þeir villzt
of langt frá hinum upprunalega
danska landnámsstofni. En til
að bæta úr vantandi málakunn-
áttu, lét foringi Dana benda ís-
lendingum á, að við hlið þeirra
stæði vopnaður flokkur danskra
hermanna. íslendingarnir voru
vopnlausir. Danir voru vopn-
aðir. íslendingar skrifuðu undir,
einn sá helzti þeirra tárfellandi.
Þessi „játning“ íslendinga í
Kópavogi var hliðstæð við játn-
ingu Þjóðverjanna í Versölum
1919 og við játningu Tékka í
Prag nú í vetur, þegar þjóðin
var varnarlaus lögð undir ein-
ræðisstjórnina í Berlín.
Ég man ekki til, að neinn
merkur íslendingur hafi fyrr eða
síðar, að undanteknum Sveini
Björnssyni sendiherra, vitnað í
Kópavogsjátninguna, sem fram-
tíðargrundvöll dansk-íslenzkrar
samvinnu. Og ég vona, að
Sveinn Björnsson geri það ekki
oftar. Enginn atburður í öllum
hinum löngu skiptum Dana og
íslendinga er jafn gersamlega
óhæfur til að vera grundvöllur
þess margháttaða andlega og
viðskiptalega samstarfs, sem
Dönum og íslendingum mætti
vera gagn og sæmd að í fram-
tíðinni.
Sveinn Björnsson segist vera
lögfræðingur. Telur hann þá
undirskrift þýzku fulltrúanna
tveggja í Versölum 1919 vera ör-
uggan samningsgrundvöll. Tel-
ur hann þegnskaparheit Tékk-
anna til þýzku stjórnarinnar í
vetur sem leið traustan fram-
tíðargrundvöll? Telur hann að
ræninginn, sem miðar skamm-
(Framh. á 4. síðu)
að Rússar höfðu hrakið austur-
ríska herinn til baka og komizt
talsvert áleiðis inn í austurrísku
Galizíu. Austurríski herinn
hafði fyrir þennan tíma átt von
á liðsstyrk frá Þjóðverjum, en
ósigur þeirra á Marne-vígstöðv-
unum gerði það vonlaust, að þeir
gætu veitt Austurríkismönnum
skjóta hjálp. Rússar höfðu
hinsvegar orðið fyrir svo miklu
manntjóni og þrekraun í þess-
um orustum, að þeir gátu ekki
fylgt sigrinum eftir með áfram-
haldandi sókn. Síðar um haust-
ið gátu Þjóðverjar sent Austur-
ríkismönnum nokkurt lið til
hjálpar. Um áramótin var orðið
fullreynt, að Rússum myndi
ekki heppnast sóknin gegn Aust-
urríki—Ungverj alandi.
Austurríska her-
Austurríki stjórnin hafði ætl-
og Serbía. að sér að vinna
skyndisigur á Ser-
bíu. Um 12. ágúst var sókn aust-
urríska hersins á serbnesku
landamærunum hafin, en eftir
nokkurra daga orustur höfðu
Serbar unnið sigur, hrakið aust-
urríska herinn til baka og sýnt
að honum myndi ekki reynast
eins auðvelt að sigra þá og
austurríska herstjórnin hafði á-
litið. Reynslan varð líka sú, að
þrátt fyrir lélegan aðbúnað
vörðust þeir langtum fjölmenn-
ari árásarher á annað ár. Aust-
urrískur hershöfðingi, sem tók
þátt í orustunum við serbneska
herinn, segir, að serbnesku her-
mennirnir hafi verið nægju-
samir, hugvitssamir, hugrakkir,
knúðir fram af föðurlandsást
og hatri til fjandmannanna,
Eftir mánaðartíma birtir Sig-
urður Þorsteinsson á Rauðará
loks athugasemdir við svargrein
mína til hans,um aðbúö mjólkur-
skipulagsins að framleiðendum í
Reykjavík. En fátt er þar nýtt,
sem fram kemur, og því síður
merkilegt til að upplýsa mál
það, sem um er deilt. — Það eru
að eins kvartanir yfir, að ég
rangfæri eða snúi út úr orðum
hans í fyrri grein, sem hann
ritaði. — Og þó er hvergi bent á
neitt dæmi þess að svo sé gert. —
Aðeins eitt tilfærir hann, að ég
hafi eftir honum, að aðbúð
mjólkurskipulagsins, eða þess
opinbera að Reykvíkingum, sé
bæði „ill og ósanngjörn“. — En
hann segist hafa ritað, að „að-
búð hins opinbera sé sízt betri en
bæjarins, svo ill og ósanngjörn
sem hún sé“. — Ég játa hrein-
skilnislega og ég skil ekki ís-
lenzkt mál, ef þetta tvent er ekki
nákvæmlega hið sama.
Hitt er annað mál, að ég skil
það vel, að Sigurði Þorsteinssyni
finnst hið sama og mér, að það
sé fjarstæða að segja slíkt svo
berum orðum, um leið og hann
játar að reykvískir framleiðend-
ur fái rösklega V3 meira verð
en aðrir framleiðendur flestir.
Nú er aðeins það hálmstráið
eftir, að framleiðslukostnaður í
Reykjavík sé svo mikill, að jafn-
vel þetta háa verð hrökkvi ekki
til. — Því er til að svara, að ef
hver framleiðandi ætti að fá það,
sem hann telur sig þurfa, — á
hvaða landi, sem hann er, þá
hygg ég, að við Sigurður gætum
orðið sammála um það, að
mjólkin færi að verða nokk-
uð dýr fyrir neytendurna í
Reykjavík. — Ég hefi satt að
segja fáa bændur hítt, hvar sem
þeir eru búsettir, sem svipar ekki
að því leyti til Sigurðar Þor-
steinssonar, að þeir telja sig
þurfa að fá meira fyrir afurðir
sínar, — og flestir alltaf að tapa.
Og það er víst ekki að efa, að erf-
itt er hjá þeim flestum og þeir
uppskera langtum of lítið af erf-
iði sínu og árvekni samanborið
við aðrar stéttir þjóðfélagsins. —
En það hefi ég aldrei fengið skil-
ið, þegar rætt er um þennan
framleiðslukostnað, hversu þjóð-
félag ætti að geta þrifizt, ef
menn mættu setja sig niður til
að framleiða þar sem þeim sýnd-
ist og gera síðan reikning fyrir
framleiðslukostnaðinum til ann-
arra þegna þjóðfélagsins. — Ekki
frekar en ég fæ skilið það, hversu
þjóðfélag eða bæjar rísi undir
því til lengdar, að menn setjast
að þar, sem þeim líkar bezt að
lifa, og heimti síðan atvinnu þar,
hvert sem atvinnuskilyrði eru
notið stjórnar ágætra foringja
og því verið langtum hættulegri
andstæðingar en Rússar, Rúm-
enir og ítalir.
Seinustu daga
Frægasti ágústm. 1914
sigur var unninn
styrjaldarinnar. einn frægasti
sigur verald-
arsögunnar, — sigur, sem gerði
tvo menn, Hindenburg og Lud-
endorf, að einskonar þjóðar-
dýrðlingum í Þýzkalandi.
Samkvæmt beiðni Frakka
hófu Rússar um miðjan ágúst-
mánuð árás á Austur-Prúss-
land. Að norðan sótti um 200
þús. manna her, undir stjórn
Rennenkampfs og að sunnan á-
líka fjölmennur her undir
stjórn Samsonovs.
Til varnar höfðu Þjóðverjar
220 þús. manna her undir stjórn
von Prittwitz.
Landamæraorusturnar gengu
Þjóðverjum í vil, en samt þótti
von Prittwitz hyggilegra að
hörfa undan og rússneskar her-
sveitir fóru á tveimur stöðum
inn í landið. Gerðu þær hvar-
vetna hin mestu spellvirki,
brenndu þorp til kaldra kola,
eyðilögðu flest mannvirki o. s.
frv.
Þýzka herstjórnin komst
fljótt á þá skoöun, að von Pritt-
witz væri ekki þessu vandasama
hlutverki vaxinn. Um 20. ágúst
var hann leystur frá störfum,
Hindenburg skipaður yfirmaður
þýzka hersins á austurvígstöðv-
unum og Ludendorf falið að
verða nánasti og valdamesti
samverkamaður hans.
Hindenburg var þá hættur
fyrir hendi eða ekki. — Þetta
þætti mér vænt að fá útlistað
hjá mér vitrari mönnum, því að
það gæti vel hugazt, að ég og
aðrir hefðu gott af því síðar, ef
okkur skyldi langa til að lifa á
einhverjum öðrum bletti í land-
inu okkar. —
Ef bændur hér á Suðurlands-
undirlendinu fengu 30 aura fyrir
hvern mjólkurlítir, þá efast ég
ekki um að þeir færu að kaupa
fóðurbæti og útlendan áburð á
haga og tún í stórum stíl, til að
framleiða sem mest í slíkan
markað. En ég efa það, hversu
þjóðfélaginu væri það hollt eins
og sakir standa, og ég sé ekki að
það eigi alveg sérstaklega að
verðlauna slíkt ráðlag, hvorí; sem
það er í Reykjavík eða fjær
henni. — Erlendis veit ég ekki
betur en svo að segja allstaðar
sé slík framleiðsla skattlögð með
allháum tolli á fóðurbæti, til
að reyna að halda henni niðri.
Og ég held, að gjaldeyrisástand
okkar sé þannig, að okkur væri
hollt að hlúa heldur að því, sem
innlent er við framleiðsluna, —
og svo veit ég líka að er um
marga Reykvíkinga, sem stunda
iðnað í bænum.
Hvað viðvíkur sögum Sigurðar
um að bændur í Borgarfirði og á
Suðurlandsundirlendi hafi sagt
honum, að þeir hefðu hagnaö af
að framleiða nýmjólk, ef þeir
fengju 20 aura verð fyrir hvem
lítir, þá hefi ég líka þá sögu að
segja honurn, að það eru til þeir
framleiðendur í Reykjavík, og
það ekki þeir greinaverstu, sem
hafa látið þau orð falla, að þeir
hafi aldrei haft eins góða að-
stöðu með mjólkurframleiðslu
sína eins og síðan mjólkur-
skipulagið kom til sögunnar. —
Deilan stendur aðeins um það
hvort skipta eigi ágóðanum af
því milli allra, sem markaðinn
geta sótt með framleiðslu sína,
eða hvort þaö eigi að vera sér-
réttindi fyrir vissa menn. — Um
þetta hefir verið deilt endalaust
síðan skipulagið kom. — Qg það
er varla að efa, hvernig þeirri
deilu lýkur, hvað sem við Sig-
urður Þorsteinsson segjum eða
gerum í henni.
Sem betur fer er þjóö vor
komin á það menningarstig,
andlega og efnalega, að hún
sættir sig aldrei til lengdar við
annað en það, að „brautin sé
brotin til enda“, um jafnrétti
manna, svo í verzlun sem öðru.
— Um það getum við verið al-
veg vissir. Og það, að segja,
eins og Sigurður Þorsteinsson,
að hann viti að menn „rækti
sín ágætu lönd“ og búi að þeim,
hernaðarstörfum fyrir þremur
árum, sökum aldurs. Þann 22.
ágúst hittust þeir Ludendorf í
fyrsta sinn, báðir á leiðinni til
Austur-Prússlands. Þeir báru
ráð sín strax saman á ferðalag-
inu og áður en þeir höfðu náð
ákvörðunarstaðnum voru þeir
búnir að ákveða, hvernig sókn
Rússa skyldi mætt.
Niðurstaða þeirra var sú, að
Þjóðverjar skyldu fyrst beina
öllu þvi liði, sem þeir mættu án
vera annars staðar, gegn her
Samsonovs. Var það alls um 166
þús. manna lið, en her Samson-
ovs var um 200 þús. manns.
Liðinu skiptu þeir þaning, að
þeir völdu nokkrar úrvalssveitir
til að taka sér stöðu fyrir fram-
an aðalher Samsonovs, sem sótti
til Tannenberg, og áttu þær að
hindra framsókn hans. „Við
völdum menn með stálslegnum
vilja“, sagði Hindenburg síðar.
„Menn, sem áttu heimili, konur
börn og foreldra bak við herlín-
una og fundu því vel, hvað var
í húfi. í styrjöld misreikna menn
sig, þegar þeir miða eingöngu
við fjölda hermannanna og
vopnanna. Það er hinn innri
maður hermannsins — vilja-
festan og skylduræknin —, sem
ræður úrslitunum“.
Aðalliðið var síðan látið sækja
fram beggja megin við aðalher
Samsonovs, og króa hann þann-
ig inni. Þegar það hafði fengið
hagkvæma aðstööu, átti að ráð-
ast gegn her Samsonovs frá öll-
um hliðum.
Landslagið var mjög vel fall-
ið til þess, að slíkt gæti heppn-
ast, mikið af vötnum og mýrar-
(Framh. á 3. sícu)
Ágfústmánuður 1914
m. Á ansturvígstöðvunnm.
NIÐURLAG