Tíminn - 17.08.1939, Blaðsíða 2

374
TtMITViy, fimiiituclaaiim 17. ágúst 1939
94. blað
Hamband l^lands
og Danmerkur
5. Tppsögnin.
STÆRSTU HLUNNINDI
SAMBANDSLAGANNA.
í undanförnum greinarköfl-
um hafa verið raktir helztu á-
gallar sambandslaganna og sýnt
fram á, hver hætta væri fólgin
í þeim fyrir frelsi og afkomu
þjóðarinnar, ef Danir kysu að
hagnýta sér þá.
Það verða því að teljast
stærstu og þýðingarmestu
hlunnindi sambandslaganna, að
eftir 25 ár var íslendingum í
sjálfsvald sett, hvort þeir slíta
algerlega öllu stjórnarfarslegu
sambandi við Danmörku, tryggja
ísland fyrir fslendinga og taka
öll mál þjóðarinnar í sínar
hendur.
Því ber ekki að neita, að til
þess að íslendingar gætu þann-
ig gerzt alfrjálsir, voru sett mjög
torveld skilyrði af Dana hálfu —
skilyrði, sem margir þeirra hafa
talið víst að íslendinga myndi
skorta einingu og samhug til að
fullnægja.
Þessi skilyrði eru þau, að eftir
árslok 1940 getur Alþing óskað
eftir endurskoðun sambands-
laganna og hafi ekki nýir samn-
ingar náðst innan þriggja ára er
hægt að fella lögin úr gildi
með þjóðaratkvæðagreiðslu,
ef 75% atkvæðisbærra manna
taka þátt í henni og 75% þeirra,
sem atkvæði greiða, samþykkja
uppsögnina. Auk þess þurfa %
þingmanna að hafa greitt henni
atkvæði.
Danir geta sagt samningun-
um upp með sama hætti.
Það er rangt, sem stundum er
haldið fram, að við losnuðum
við þjóðaratkvæðagreiðslu, ef
svo furðulega atvikaðist, að
meiri hluti þings léti sér nægja
að semja um breytingu á sam-
bandslögunum. Þær breytingar
ná ekki staðfestingu, nema þeir
séu samþykktar með þjóðarat-
kvæðagreiðslu, en þá ræður
meiri hluti úrslitum.
UPPSÖGNIN.
Ef íslendingar hagnýttu sér
uppsagnarákvæði sambandslag-
anna á þann hátt, sem væri í
samræmi við fyrri sjálfstæðis-
baráttu þeirra og sýndi fullan
vilja þeirra til að vera sjálfstæð
þjóð, myndi uppsögnin sennilega
fara fram á þessa leið:
Eftir árslok 1940 óskar Alþingi
eftir endurskoðun laganna, ekki
vegna þess að það vilji gera nýj-
an sambandslagasamning, held-
ur til að fullnægja þessu frum-
skilyrði sambandslaganna.
Svar Dana gæti orðið með
tvennum hætti. Annaðhvort að
þeir vildu ekki semja neitt eða
lýstu sig fúsa til samninga.
Velji Danir síðara kostinn eiga
íslendingar ekki að slá hendi við
því tilboði þeirra, því það bæri
merki' um óréttmæta óvináttu.
Svar íslendinga ætti að vera
eitthvað á þessa leið: Við erum
fúsir til að' semja, en ekki til að
gera nýjan sambandslagasamn-
ing, sem alltaf hlýtur að skoðast
sem arfur frá þeim tíma, þegar
íslendingar voru kúgaðir af
Dönum. Við teljum það ekki
heppilegan samningsgrundvöll,
ef full og varanleg vinátta á að
takast milli þjóðanna. Um höf-
uðákvæði sambandslaganna,
jafnréttið og utanríkismálin, er
það líka að segja, að þau eru
ekki lengur neitt samningsatriði
af okkar hálfu. Við ætlum að
nota okkur til fullnustu þá
heimild sambandslaganna, að
ísland verði framvegis fyrir ís-
lendinga eina, og við teljum ut-
anríkismálunum, sökum verzl-
uninnar við aðrar þjóðir, bezt
borgið í okkar eigin höndum.
Um konungssambandið semjum
við ekki heldur, því um það höf-
um við aldrei samið við danska
ríkið. Hinsvegar erum við fúsir til
samninga við Dani um öll þau
atriði, sem ekki ganga í berhögg
við sjálfstæði okkar, og geta orð-
ið til þess að auka vináttu og
bróðurhug á milli þjóðanna. En
slíkir samningar verða að byggj-
ast á sama grundvelli og aðr-
ir samningar, sem íslendingar
gera við erlendar þjóðir, og bera
því ekki merki um neitt nánara
stjórnarfarslegt samband ís-
lands við Danmörku en önnur
ríki. í honum gætu falizt ýms
gagnkvæm hlunnindi líkt og er
t. d. í núgildandi samningum
milli Noregs og íslands.
Slíkur samningur, sem yrði
eins og venjulegur vináttu- og
viðskiptasamningur milli óháðra
þjóða, hefði því engin áhrif á
sambandslögin og gæti ekki
komið í staðinn fyrir þau. Vilji
Danir ekki semja á þessum
grundvelli, sýna þeir að þeir
vilja halda gamla undirlægju-
stimplinum á okkur áfram, og
sú vinátta, sem þeir láta okkur
nú í té, byggist ekki á heilindum.
Svo illt skal þeim þó ekki ætlað
að óreyndu.
Hver, sem afdrif þessarar
samningagerðar yrðu, myndum
við að þremur árum liðnum frá
endurskoðunarkröfunni, eða
1944, láta þjóðaratkvæðagreiðsl-
una um sambandslögin fara
fram og fella þau endanlega úr
gildi.
ÞÁTTTAKAN.
Sú skoðun heyrist stundum,
að Danir hafi búið þannig um
hnútana, að okkur muni erfitt
að ná tilskildri þátttöku í at-
kvæðagreiðslunni.
Þessi kvíði byggist á misskiln-
ing, vegna þess að menn halda
að atkvæðagreiðslan þurfi að
fara fram með svipuðum hætti
og alþingiskosning.
í umræðunum um sambands-
lögin á síðara þinginu 1918 lýstu
þeir Einar Arnórsson og Bjarni
frá Vogi, sem báðir áttu sæti í
sambandslaganefndinni, því yfir,
að engin skilyrði væru fyrir því,
hvernig atkvæðagreiðslan færi
fram. Hún gæti því staðið í fleiri
daga, gæti farið fram í heima-
húsum og leggja mætti sektir á
menn, ef þeir tækju ekki þátt í
henni. Það ætti þvi aö vera hægt
að hafa næg ráð til að ná til-
skildri þátttöku.
En þátttakan ein er ekki nóg.
Til þess að sambandslögin falli
úr gildi þurfa 75% þeirra, sem
greíða atkvæði, að vera með upp-
sögninni.
Það liggur fyrir yfirlýsing allra
stjórnmálaflokká um það, að
þeir vilji nota uppsagnarákvæði
sambandslaganna „eins fljótt og
lög standa til“. En sú þögn, sem
ríkt hefir í þessum málum und-
anfarið virðist jafnvel geta gef-
ið til kynna, að einhver bilbugur
sé á ýmsum í þessum efnum. í
seinni tíð hefir líka verið á reiki
ýms orðasveimur um það, að
sumir flokkar hafi ekki tekið af-
stöðu í málinu, þótt fyrri yfir-
lýsingar þeirra segi allt annað.
AFSTAÐA UNGRA
FRAMSÓKNARMANNA.
Það var þessvegna, sem við
ungir Framsóknarmenn ákváð-
um á fundi okkar síðastl. vor að
hefja sókn í þessu máli.
Fyrir okkur vakir ekki að gera
þetta mál að okkar máli á þann
hátt, að það verði samtökum
okkar til pólitísks ávinnings.
Þær ásakanir eru algerlega ó-
réttmætar. Við höfum áður lýst
því yfir, að við álítum þetta mál
hafið yfir erjur pólitísku flokk-
anna. Við óskum einskis frekar
en að þjóðin standi saman um
það eins og einn maður. Við ósk-
um þess að það valdi engum á-
tökum og deilum innbyrðis.
En fái einhver undanhalds-
og afsláttarstefna að festa ræt-
ur, er þessi nauðsynlegi friður,
sem vera þarf um sambandsmál-
ið, rofinn.
Ef horfið verður að einhverju
leyti af einhverjum frá fyrri
yfirlýsingu flokkanna eða reynt
verður að hártoga þær, er sam-
bandsmálið illu heilli orðið bar-
áttumál. Þess vegna vildum við
hefja baráttu gegn afsláttar-
Eínkenníleg stórhátíð
Það er orðin tízka í kaupstöð-
um og stærri kauptúnum hér á
landi, að fólk, sem vinnur verzl-
unarstörf, taki sér frí frá störf-
um einn virkan dag í byrjun
ágústmánaðar. í Reykjavík hef-
ir verzlunarmannadagurinn ver-
ið haldinn hátíðlegur með
ýmsu móti af hálfu stéttarfé-
lagsskapar verzlunarmanna. Um
það út af fyrir sig er ekkert
nema gott að segja. En síðustu
árin hefir verzlunarstéttin eða
ráðamenn hennar sett talsvert
einkennilegan svip á þessa hátíð
sína. Þeir hafa gert hana að
einskonar flokkshátíð fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og sérstaklega
þann hluta hans, sem hneigist
að innfluttum miðaldaaðferðum
í stjórnmálum.
í fyrra var hinn pólitíski svip-
ur hátíðarinnar svo greinilegur,
stefnunni í tíma og hindra það,
að hún næði fótfestu. Ef til vill
er þessi ótti okkar ástæðulaus
og það væri langsamlega æski-
legast. En það er alltaf bezt að
vera undir allt búinn og það er
heppilegra að forðast sjúkdóm-
inn en að útrýma honum, þegar
hann hefir fest rætur.
Við höfum því ekki vakið
umræður um sambandsmálið til
að vekja um það deilur. Við höf-
um hafið þær til að reyna að
hindra um það deilur, sem
hæglega geta skapazt, ef málinu
er engin rækt sýnd og ýmsar
rangar skoðanir ná að þróast.
En við trúum því, ungir Fram-
sóknarmenn, að hver íslenzkur
maður, sem kynnir sér þetta mál,
verði ekki í neinum vafa um
það, að þjóðin eigi að nota sér
uppsagnarákvæði sambandslag-
anna til að tryggja sér fullt
frelsi og ísland fyrir íslendinga.
Við trúum því ekki, sem Halldór
Kiljan Laxness lætur eina sögu-
persónu sína segja, að íslend-
ingar séu þjóð Ormars Örlygs-
sonar, sem fyrirlíti sigurinn,
þegar hann sé að nást.
En það er okkur jafn ljóst, —
og á það leggjum við líka meg-
ináherzlu í ávarpi okkar til ís-
lenzkrar æsku — að frelsisbar-
áttu íslendinga er ekki lokið,
þótt þessu marki sé náð. Það er
aðeins einn áfanginn. Frelsis-
baráttan varir jafnlengi og þjóð-
in er til. Það er enn meiri vandi
að gæta frelsisins en afla þess.
Frelsisbaráttan er háð á fjöl-
mörgum sviðum, með baráttu
gegn söfnun eyðsluskulda er-
lendis, erlendum öfgastefnum
og hverskonar viðleitni útlend-
inga til áhrifa hér á landi.
Frelsisbaráttan er jafnframt í
raun og veru fólgin í daglegri
breytni og starfi hvers einasta
(Framh. á 4. síðu)
að félagsskapur verzlunarmanna
auglýsti opinberlega, að hann og
Sjálfstæðisflokkurinn í Reykja-
vík héldu á verzlunarmannadag-
inn sameiginlega samkomu á
samkomustað Sjálfstæðismanna,
Eiði, við Reykjavík. Áreiðanlega
kom þetta mörgum mjög á ó-
vart. Það er að vísu vitað, að'
mikill meirihluti verzlunarstétt-
arinnar fylgir Sjálfstæðisflokkn-
um að málum og það af alveg
eðlilegum ástæðum. En ýmsir
starfsmenn verzlunarfyrirtækja
fylgja þó auðvitað öðrum flokk-
um að málum. Og þeir hafa á-
reiðanlega litið svo á, að
skemmtisamkoma stéttarinnar
þyrfti ekki endilega að hafa á
sér pólitískan blæ. En hér var
gengið kröftuglega til verks, og
það svo að umtal vakti um allt
land. Knútur Arngrímsson flutti
þar hina frægu ræðu sína, þar
sem hann lofaði jöfnum hönd-
um oghástöfumSjálfstæðisflokk-
inn og nazismann og prédikaði
gleðiboðskap tilfinninganna og
hins „brennandi ofstækis“. Ræð-
an var hneyksli fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn, enda þorði Mbl.
ekki annað en að þvo hendur
sínar af henni í öðru orðinu.
En þvi meira hneyksli var að hún
skyldi vera flutt á skemmtisam-
komu félagsskapar, sem í eðli
sínu ætti að vera ópólitískur.
Forgöngumenn verzlunarstétt-
arinnar verða þó auðvitað að
ráða því, hversu þeir haga há-
tíðahaldi sínu að þessu leyti.
Þeir fara þar eftir sinni eigin
smekkvísi og eiga um það við
sína eigin stéttarfélaga. En nú í
ár og hefir það gerzt af hálfu
þessara manna, sem með engu
móti verður látið viðgangast
eftirleiðis. í tilefni hátíðisdags-
ins var þeim lánað útvarp ríkis-
ins til afnota. Það traust, sem
þeim þar með var sýnt, mis-
notuðu þeir herfilega í pólitísk-
um tilgangi, til árása á fyrrver-
andi ríkisstjórn og þann hluta
verzlunarstarfseminnar í þessu
landi,sem forráðamönnum verzl-
unarmannasamtakanna virðist
verða ógeðfelldur.
Það er að vísu leiðinlegt, að
verzlunarmenn skuli sakir póli-
tísks ofstækis, ekki geta haldið
skemmtisamkomu án þess að
hneyksli sé að. En trúnaðarbrot
þeirra í útvarpinu þarf að hindra
eftirleiðis. Beinast liggur við, að
hætt verði að láta sérstakt út-
varp fara fram í tilefni þessa
dags, enda sýnist þess ekki vera
brýn þörf. En þyki stjórn út-
varpsins ekki verða hjá því kom-
ist, að erindi heildsalamálstað-
arins sé rekið í útvarpinu þenn-
an dag, verður að gera kröfu til
þess að fulltrúar frá samvinnu-
félögum landsins fái þar einnig
ræðutíma.
Fhntudaginn 17. ágúst
Skrauthýsí eða
kartöilur og smjör!
Fyrir nokkru var birt tilkynn-
ing þess efnis, að hætt yrði að
blanda smjör í smjörlíki, sökum
þess að smjör væri ekki fáanlegt
til slíkrar blöndunar.
Þótt undarlegt megi virðast
hafa þessi tíðindi vakið frekar
litla athygli. En þau gefa það
glöggt til kynna, hversu fjarri
fari því, að þjóðin fullnægi feit-
metisþörf sinni, og árlega verði
því að flytja inn erlent feitmeti
fyrir nokkur hundruð þús. kr.
Þegar litið er á hina miklu
gj aldeyriserfiðleika þj óðarinnar
og atvinnuskortinn í kaupstöð-
unum hlýtur flestum að finnast
þetta ískyggileg staðreynd.
Með hæfilegri aukningu
mjólkurframleiðslunnar og
bættri nýtingu hennar, gæti
þjóðin alveg sparað sér að eyða
erlendum gjaldeyri á þennan
hátt, tryggt sér hollara feitmeti
og skapað aukna atvinnu í land-
inu.
Samkvæmt verzlunarskýrslum
hefir innflutningur kartaflna
siðastliðin 10 ár numið samtals 3
miljónum kr. eða 300 þús. kr. á
ári til jafnaðar. Þrátt fyrir
þennan innflutning er neyzla á
kartöflum nær þrisvar sinnum
minni hér en í Norður-Noregi,
þar sem skilyrði eru á ýmsan
hátt svipuð og á íslandi.
Það er talið, að í Norður-Nor-
egi sé árleg neyzla af kartöflum
150 kg. á mann. Þótt núverandi
kartöfluframleiðsla okkar þre-
faldist, þyrfti neyzlan ekki að
verða nema 123 kg. á mann til
þess að öll uppskeran seldist
innanlands. Á þessu má marka,
hversu aftarlega vér stöndum á
þessu sviði.
Þetta tvennt, sem hér hefir
verið nefnt, sýnir mæta vel að
enn er langt frá því, að allir
möguleikar til aukins landbún-
aðar hér hafi verið hagnýttir.
Það mætti nefna margt fleira,
sem sýnir, að verulega skortir á,
að þjóðin noti eins mikið af
framleiðslu landbúnaðarins til
daglegra þarfa, bæði matar og
fatnaðar, og allar aðstæður
krefja.
Þetta myndi okkur verða enn
ljósara, ef afli brigðist verulega
við sjávarsíðuna og við neydd-
umst því til að draga verulega úr
kaupum á erlendum varningi.
Þessir ónumdu möguleikar
landbúnaðarins hafa verið van-
ræktir á undanförnum árum,
því að þeir hafa ekki þótt eins
arðvænlegir og húsabyggingar og
annað þessháttar brask á möl-
inni. Þess vegna hafa pening-
arnir farið þangað, en ekki upp
í sveitirnar. En það mun sýna
sig, ef eitthvað kreppir að, að
skrauthýsin í Reykjavík verða
léleg brynja gegn erfiðleikunum
og munu þá reynast okkur litlar
sárabætur í staðinn fyrir kar-
töflur og smjör!
Það verður að vera eitt helzta
verkefni næstu ára, að beina
straum fjármagnsins inn á þá
braut, að þessir möguleikar til
aukins landbúnaðar í sveitum
og við sjávarþorp, verði hag-
nýttir til fulls. Sú vanræksla má
ekki leiða til þess, að yfir þjóð-
inni vofi hallæri, jafnskjótt og
eitthvað ber út af með þorsk-
og síldveiðarnar. Það verður að
beina fjármagninu og fólkinu
þangað, sem það getur skap-
að sér lífvænleg atvtfnnuskil-
yrði, en hætta að hrúga því sam-
an, þar sem atvinnumöguleik-
arnir eru þrotnir og atvinnu-
bótavinna og fátækrafram-
færsla eru ein helztu bjarg-
ræðin. í stað þess að byggja
rándýr skrauthýsi á slíkum
stöðum verður að bæta skilyrðin
til þess að fólk geti dvalið þar,
sem viðunandi afkomumögu-
leikar eru fyrir hendi.
í fjármálalífi landsins þarf sú
stefna að verða ráðandi, að það
sé mikilvægara að framleiða
kartöflur og smjör en að byggja
skrauthýsi á mölinni, sem hvíla
síðan eins og mara á athafnalífi
landsmanna og standa þvi fyrir
þrifum.
Skuld Dana
Sjálfstæðisbaráttu íslendinga
á dögum Jóns Sigurðssonar má
með eðlilegum hætti skipta í
þrjá hluta: Stjórnarskrármálið,
verzlunarmálið og fjárhagsmál-
ið. Verzlunarmálinu var ráðið
til lykta árið 1854, er verzlun á
íslandi var gefin frjáls að fullu
og öðrum þjóðum en Dönum
gert mögulegt að reka viðskipti
við íslendinga. Um stjórnarfar
íslands var ákveðið til bráða-
birgða í stjórnarskrá Kristjáns
konungs níunda 1874, er Alþingi
fékk löggjafarvald, og síðari
breytingar á stjórnarfarinu og
sambandinu við Dani eru al-
almenningi kunnar í aðalatrið-
um. Þriðji þáttur sjálfstæðis-
baráttunnar mun hins vegar að
verulegu leyti horfinn úr minni
manna, enda verið fremur hljótt
um hann á þessari öld. Þó er
svo talið, að einnig þessi þáttur,
fjárhagsmálið, hafi verið tekinn
til meðferðar, er sambandslögin
voru gerð 1918, og fengu þar af-
greiðslu nokkra. En almenningi
til fróðleiks og íhugunar skal nú
rifjað upp í höfuðatriðum,
hvers eðlis fjárhagsmál þetta var
og hversu það var rekið af hálfu
þess manns, er forystu hafði
fyrir íslendingum.
Þess er þá fyrst að geta, að
um miðja 19. öld var það almenn
skoðun hjá stjórnarvöldum
Dana, að ísland væri fjárhags-
lega byrði á hinu danska ríki.
Samkvæmt niðurstöðum þeirra
hrukku tekjur af landinu hvergi
við ísland
nærri fyrir útgjöldum og var tal-
ið, að tekjuhallinn næmi 20—30
þúsund ríkisdölum á ári. En til
þess að gera sér grein fyrir
þeirri upphæð og öðrum, sem
hér verða tilgreindar, verður að
hafa það í huga, að 30 ríkisdalir
í mynt þeirra tíma voru taldir
jafngilda einu kýrverði. Sam-
kvæmt því geta menn svo breytt
upphæðunum í krónur vorra
tíma. Um þetta leyti var ein-
veldi konungs afnumið og lög-
gjafarþing Dana fékk fjárveit-
ingavaldið í sínar hendur. Fjár-
veitingin vegna tekjuhalla ís-
lands mæltist þar fljótt illa fyr-
ir og þótti þingmönnum hart að
greiða af hendi þetta gjald úr
ríkissjóðnum og það því fremur,
sem tekjuhallinn virtist fara
vaxandi. Þetta ýtti undir dönsku
stjórnina að skilja fjárhag ís-
lands frá fjárhag Danmerkur og
fá íslendingum fjármálastjórn-
ina í hendur, gegn því að þeir
létu landið bera sig framvegis.
Var þetta ráð því vissulega
fremur tekið af umhyggju fyrir
ríkissjóði Dana en íslending-
um. En á meðan verzlunin enn
var ófrjáls, þótti stjórninni
tæpast fært að koma þessari
skipun á með því, að ekki væru
tök á því fyrir íslendinga að
afla tolltekna í landssjóð.
í þessu sambandi er svo þess
að geta, að Jón Sigurðsson hafði
fljótlega eftir að hann hóf af-
skipti sín af stjórnmálum (um
1840) gert all rækilegar at-
hugasemdir við hinn umtalaða
tekjuhalla á reikningum íslands.
Komu þær athugasemdir fram í
málgagni hans, Nýjum félags-
ritum, og í ræðum hans á hinu
endurreista Alþingi, er saman
kom í fyrsta sinn^árið' 1845.
Voru færð rök að því svo glögg,
að ekki verður um villzt, að
reikningarnir voru í meira lagi
ógreinilegir. Kom það m. a. af
því, að viðskipti íslands voru í
tvennu lagi, bæði tekjur og
gjöld. í Reykjavík var svokall-
aður Jarðabókarsjóður undir
umsjá landfógeta og var það
aðal landssjóðurinn. En sumar
tekjur af landinu fóru fram hjá
þessum sjóði og beint í ríkissjóð
Dana, en úr honum voru aftur
á móti greidd sum gjöld vegna
landsins og tekjuhalli sá, er á
Jarðabókarsjóðnum varð. Kom
það þá á daginn, að gjöldum
vegna íslands var ruglað saman
við önnur gjöld, svo að þeir,
sem skil áttu að kunna á niður-
stöðum, vissu hvorki upp né
niður, og gefur þá að skilja, að
ekki hafi verið mikið á umsögn-
um þeirra að byggja. Árið 1835
er t. d. um 30 þús. rd. útgjalda-
liður, sem nefndur er „til
kristniboðs & Grænlandi og
fiskveiða við ísland“ og næstu
tvö árin er haldið áfram sömu
færslunni „til kristniboðs og
fiskveiða“ 21206 rd. í silfri og
7625 rd. 38 sk. í seðlum og
„til fiskveiða og kristniboðs“
16000 rd. í silfri og 1455 rd. í
seðlum (Ný félagsrit 22. ár„ bls.
61—62). Það skal tekið fram, að
styrkurinn „til fiskveiða“ voru
verðlaun handa konungsskipum,
sem voru á skaki hér, og ekki
ástæða til að láta ísland bera
kostnað af því.
Höfuð athugasemd Jóns Sig-
ur'ðssonar var þó sú, að vantald-
ar væru tekjur íslands, þar sem
því væru ekki reiknaðir vextir
af innstæðum og sjóðum, sem
væru réttmæt þjóðareign ís-
lendinga, en í vörzlum konungs
og síðar ríkissjóðs Dana. Og er
þá komið að meginefni fjár-
hagsmálsins og deilu þeirrar,
sem um það varð milli Jóns Sig-
urðssonar og forsvarsmanna
danskra hagsmuna. Umræður
og átök um það mál urðu aðal-
lega á sjöunda tug aldarinnar,
eða frá 1862—71.
Stjórn Dana ákvað að lokum,
nokkrum árum eftir að verzlun-
in var orðin frjáls, að láta til
skarar skríða um skilnað fjár-
hagsins. Hinn 20. sept. 1861 skip-
aði konungur fimm manna
nefnd til að gera tillögur í mál-
inu. í nefndinni voru Tscher-
ning herforingi, sem var for-
maður nefndarinnar, Bjerring
prófessor, Nutzhorn skrifstofu-
stjóri í innanríkisráðuneytinu,
Oddgeir Stephensen forstöðu-
maður íslenzku stjórnardeild-
arinnar í Kaupmannahöfn og
Jón Sigurðsson forseti hins
ráðgefandi Alþingis íslendinga.
Nefndin vann að verkefni sínu
þangað til í júlímánuði árið
eftir. Skilaði hún þá til konungs
nefndaráliti í þrennu lagi. Jón
Sigurðsson reri þar einn á bát.
í nefndaráliti sínu lagði hann
grundvöllinn að fjárhagskröfu
íslendinga. Gerði hann áður en
nefndarálitið var kunnugt, op-
inberlega grein fyrir afstöðu
sinni með ýtarlegri ritgerð í
Nýjum félagsritum 1862. Er sú
ritgerð til grundvallar því, sem
hér er sagt.
Þess verður að minnast nú og
æfinlega í sambandi við sjálf-
stæðisbaráttuna, að Jón Sig-
urðsson var einn hinn ötulasti
og skarpskyggnasti fræðimað'-
ur, sem uppi hefir verið í nor-
rænum bókmenntum og ís-
lenzkri sögu. Kröfu sína um
stjórnarfarslegt frelsi handa ís-
lendingum byggði hann á sögu-
legri þekkingu, sem hann hafði
sjálfur aflað sér með rannsókn
á sambandi íslendinga við hina
norsku og dönsku konunga á
ýmsum öldum. Krafa hans á
hendur Dönum í því efni var
ekki fyrst og fremst þjóðernis-
krafa heldur réttarkrafa, að'
lögum. Sömu leið fór hann í
fjárhagsmálinu. Hann lagði fyr-
ir sjálfan sig spurninguna: Hve
mikil verðmæti hefir ísland
látið af hendi til Danakonunga
á umliðnum öldum, hvað hefir
komið á móti, og hvernig standa
þeir reikningar nú?
Til þess að fá vitneskju um
þetta þurfti mikla vinnu. Þessa
vinnu hafði Jón innt af hendi
smátt og smátt á 20 árum. Forn-
ar jarðabækur, reikningar frá
liðnum öldum í skjalasafni kon-
ungs, ritgerðir fróðra manna á
ýmsum tímum o. s. frv. gáfu
honum svarið. Hann kom því
ekki óviðbúinn að samninga-
borðinu. Hann var við því búinn
fyrir löngu að gera ákveðnar
kröfur og rökstyðja þær með
tölum.