Tíminn - 31.08.1939, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, fimmtudagmu 31. ágúst 1939
100. blað
Ráðstafanir vegna styrjaldarhættunnar
Undírbúníngur ríkísstjórnarínnar um
skommtun nauðsynja, aukna notkun
innlendra matvæla, breytta búnaðar-
háttu og fleira
Ríkisstjórnin hefir undir-
búið ýmsar víðtækar ráð-
stafanir, sem gripið verður
til jafnskjótt og styrjöld
hefst. Ráðstafanir þessar
stefna fyrst og fremst að
því, að gera þjóðinni kleift
að búa sem mest að eigin
framleiðslu, ef aðflutningar
til landsins teppast að
minna eða meira leyti.
í tilkynningu, sem ríkisstjórn-
in hefir sent blöðum og útvarpi,
segir hún þannig frá þessum fyr-
irætlunum:
Undanfarið hefir ríkisstjórnin
í samráði við nefnd þá, sem
skipuð var á árinu 1938 vegna
yfirvofandi ófriðarhættu, haft
með höndum ýmsan undirbún-
ing að þeim ráðstöfunum, sem
nauðsynlegt yrði að gera, ef til
ófriðar kæmi, og gert nokkrar
ráðstaíanir með það fyrir augum
að styrjöld kynni að brjótast út.
Þykir rétt að gefa yfirlit um
nokkrar þeirra.
Náttúrufræðirannsóknanefnd-
inni hefir verið falið að rann-
saka, hvort hægt sé að framleiða
hér vörur, sem þjóðinni eru
nauðsynlegar og fluttar eru frá
útlöndum, ef svo kynni að fara
að aðflutningar á þeim tepptust,
eða aðrar vörur, sem nota mætti
í þeirra stað. Hefir nefndinni
Happdrættí
um réttlætíð
Bergur Jónsson bæjarfógeti er
nú í ferðalagi um kjördæmi sitt.
Vegna þess að háannatími
stendur nú yfir, ætlaði hann
ekki að halda neina fundi, en
ferðast um og finna kjósendur
sína að máli. Vegna áskorana í-
haldsmanna á Patreksfirði,
mætti hann samt á fundi þar í
fyrrakvöld og áttust þeir við all-
an fundartímann, hann og Gísli
Jónsson fyrrv. vélstjóri, sem var
frambj óðandi Sj álfstæðisflokks-
ins í kjördæminu í seinustu
kosningum. Fundurinn stóð í
fjórar klukkustundir.
Málalok urðu þau, að íhalds-
menn á Patreksfirði eru mjög
orðfáir um viðureign þessa og
láta lítið yfir því, að hafa efnt
til fundarins.
Gísli lýsti því með mörgum
orðum á fundinum, að Fram-
sóknarmenn hefðu verið mjög
tregir í samningum um stjórn-
armyndunina síðastliðinn vetur
og einkum hefðu þeir krafizt
þess með mikilli óbilgirni, að
viðskiptamálaráðherrann væri
úr hópi þeirra. Þetta hefði
Sjálfstæðisflokknum fallið verr
en flest annað. Nefndi Gísli
það sem dæmi um óbilgirni
Framsóknarmanna, að Sjálf-
stæðismenn hefðu boðið það
til samkomulags, ' að dregið
skyldi um það, hvaða ráðu-
neyti hver flokkur ætti að
hafa, og taldi Gísli að með
slíkum hætti hefðu flokkarn-
ir auðveldlegast getað unnt
hverjir öðrum þess réttlætis, sem
samvinna þeirra ætti að hvíla á!
En Framsóknarflokkurinn hefði
skilyrðislaust hafnað þessu til-
boði um fullnægingu réttlætis-
ins og ekki fengizt til þess með
neinu móti að falla frá kröfunni
um viðskiptamálaráðherrann.
Gísli sagði margt fleira
skringilegt og verður kannske
sagt nánar frá því síðar.
sérstaklega verið falið að athuga
á hvern hátt heppilegast væri að
fullnægja feitmetisþörf þjóðar-
innar, ef aðflutningar á hráefni
til smjörlíkisgerðar takmarkast.
Búnaðarfélagi íslands hefir
verið falið að gera tillögur um,
hvaða breytingar á búnaðar-
háttum kynnu að verða nauð-
synlegar ef til ófriðar dregur og
aðflutningar teppast, hvað unnt
sé að gera til þess að undirbúa þá
breytingu, og jafnframt hvaða
ráðstafanir eðlilegt myndi að
gera þegar siglingateppa væri
fyrirsjáanleg og líkleg til að
standa til langframa. Hefir Bún-
aðarfélagið þegar gert nokkrar
tillögur um þetta og mun unnið
að því af kappi að gera heildar-
yfirlit um þetta efni.
Ríkisstjórnin hefir ritað land-
lækni og falið honum í samráði
við nefnd þá, er skipuð var til
þess að hafa með höndum mat-
vælarannsóknir, að gera tillögur
um það, hversu heppilegast
myndi vera að breyta mataræði
þjóðarinnar, ef erfitt reyndist að
fá erlend matvæli, og hvaða
fæðutegundir skuli leggja mesta
áherzlu á að framleiða innan-
lands, ef slíkt ástand stæði til
langframa.
Ríkisstjórnin gaf á sínum tíma
út sérstaka áskorun til manna
um að auka garðrækt, og hefir
hún nú séð um að Búnaðarfélag
íslands vinnur að því að fram-
leiðendur leggi til hliðar nægi-
legt útsæði af framleiðslu þessa
árs til þess að tryggja áfram-
haldandi aukna kartöflurækt,
þótt aðflutningar til landsins
yrðu erfiðleikum bundnir.
Ríkisstjórnin vann að því á
sínum tíma, að innkaupum til
sjálfrar framleiðslunnar yrði
hraðað fyrir sumarið, og upp úr
mánaðamótunum júlí-ágúst átti
hún viðræður við innflytjendur
slíkra vara um að hraðað yrði
innkaupum til vetrarins.
Með bráðabirgðalögum og
reglugerð, sem öðlaðist gildi í
dag, hefir verið bannaður út-
flutningur vissra vörutegunda,
nema með sérstöku leyfi stjórn-
arinnar. Ennfremur er með þess-
um fyrirmælum komið í veg fyrir
að seld séu út úr landinu kol og
aðrar nauðsynjavörur.
Ríkisstjórnin hefir undirbúið
ráðstafanir til þess að skammt-
aðar verði helztu nauðsynjavör-
ur erlendar, ef til ófriðar kemur.
Er allt undir það búið, að slíkar
ráðstafanir geti orðið fram-
kvæmdar. Þó mun það taka
nokkurn tíma að koma þeim að
fullu í framkvæmd, og hefir rík-
isstjórnin því tilbúnar ráðstaf-
anir til bráðabirgða, sem fram-
kvæmdar yrðu unz hinni endan-
legu skömmtun yrði komið á.
Eru þessar skömmtunartillög-
ur fyrst og fremst miðaðar við
það, að birgðir þær af erlendum
vörum í landinu, sem fyrir eru
og flytjast kunna til landsins,
skiptist sem jafnast milli
manna. Þegar skömmtunin hefst
verður það nákvæmlega athug-
að, hversu miklar vörubirgðir eru
til, ekki aðeins í verzlunum,
heldur einnig á heimilum manna
og tillit tekið til þess við úthlut-
un skömmtunarseðla, enda er
því hér með sérstaklega beint til
kaupfélaga og kaupmanna að
varna því, að nokkur óeðlileg
viðskipti eigi sér stað á meðan sú
óvissa ríkir, sem nú er.
Ríkisstjórnin telur sérstaka á-
stæðu til þess að taka það fram
að lokum, að hún álítur ekkert
tilefni til þess að óttast skort
nauðsynlegra matvæla, þótt að-
flutningar kynnu að verða erfið-
ir á ófriðartímum, þótt hitt sé
jaínframt vitanlegt, að undir
slíkum kringumstæðum yrðu
menn að neita sér um margt, er
menn venjulega telja þarft.
Væntir rikisstjórnin þess, að
ráðstafanir þær, sem nauðsyn-
legar kunna að þykja, mæti
skilningi og velvilja manna.
Herstyrkur Póllands
Ætla Rússar og Líthauar að ráðast
á Pólverja jafinhlíða Þjóðverjum ?
í alþjóðamálum hafa horf-
urnar ekkert breyzt síðustu dag-
ana. Styrj aldarviðbúnaðurinn
hefir haldið áfram í ölium lönd-
um álfunnar af sama kappi og
áður. Hitler sendi nýja orðsend-
ingu til ensku stjórnarinnar á
þriðjudaginn og fékk aftur svar
við henni seint í gærkvöldi.
Enn er ókunnugt um það, hvað
ensku stjórninni og Hitler hefir
farið á milli.
Tveir atburðir hafa vakið sér-
staka athygli.
Annar er sá, að Rússar hafa
stórum eflt herlið sitt við pólsku
landamærin. Telja ýmsir, að
þetta geti bent til þess, að
Rússar ætli að ráðast á Pólland
jafnhliða Þjóðverjum og hafi í
hyggju að endurheimta það
land, sem þeir misstu til Pól-
verja í seinustu heimsstyrjöld.
Hinn er sá, að enski sendi-
herrann í Berlín hefir nokkrum
sinnum rætt við sendiherra Lit-
hauen. Telja sumir, að Bretar
óttist árás Litháa á Pólland, ef
til styrjaldar kemur, og sé það
ætlun þeirra, að endurheimta
hina fornu höfuðborg sína,
Vilna, sem Pólverjar tóku her-
námi nokkru eftir heimsstyrj-
öldina. Aðrir telja, að í tillögum
ensku stjórnarinnar til Hitlers
sé gert ráð fyrir, að Pólverjar
fái aukin hlunnindi í Lithauen
fyrir utanríkisverzlun sína, ef
þeir verða að afsala sér ein-
hverj um réttindum • sínum í
Danzig. Þessa síðari ályktun
draga menn m. a. af því, að tals-
maður þýzku stjórnarinnar hef-
ir sagt, að Þjóðverjar væru því
ekki mótfallnir, að Pólverjar
hefðu aðgang að sjó, ef það
væri ekki yfir þýzkt land.
PÓLSKI HERINN.
Um þessar mundir er mikið
rætt um her Pólverja og hvaða
mótspyrnu Þjóðverjar gætu
vænzt, ef þeir réðust á Pólland.
Liðstyrkur Pólverja á friðar-
tímum hefir verið ákveðinn frá
ári til árs. Árið 1937 var hann
um 300 þús. manns, en talið er
Eins og kunnugt er keypti danskur
maður, Kristian Kirk, jörðina Hauka-
dal í Biskupstungum í fyrra sumar og
gaf ríkinu. Jafnframt var land jarðar-
innar girt og friðar á kostnað gefand-
ans. Nú í sumar hefir hinn danski ís-
landsvinur látið gera stórfelldar um-
bætur og framkvæmdir í Haukadal
og mun hann nú hafa lagt um 50 þús-
undir króna í þessa gjöf sína. Meðal
annars hefir hann látið endurreisa
kirkjuna, svo að hún er nú hið prýði-
legasta guðshús. Ennfremur hefir skóg-
ur í landi jarðarinnar verið grisjaður
og verið höggnir um 900 hestburðir af
viði. Hefir viður þessi verið notaður
við varnir gegn sandfoki á þess-
um slóðum. Jafnframt þessu hafa
rof verið stungin niður, þar sem jarð-
lög voru að blása burt.
t t t
Birkifræ mun yfirleitt ekki þroskast
vel í sumar, sízt norðan lands. Verður
fremur lítið um þroskað birkifræ í
Hallormstaðaskógi og Vaglaskógi í
sumar. Sunnan lands er útlitið betra.
Um miðjan septembermánuð mun
verða byrjað að safna fræi í Bæjar-
staðaskógi til skógræktarinnar. Ástæð-
an til þess, að birkifræið þroskast treg-
lega í sumar, þrátt fyrir öll hlýindin
og blíðu veðurlagsins, er sú, að þar
veltur mest á veðurfari sumarsins
næsta á undan. En í fyrra var sumarið
tæpiega nógu hlýtt, og víða mikið af
skógarmaðki. Hins vegar ætti sumar-
blíðan í ár að tryggja mikið og vel
þroskað fræ í birkiskógunum að hausti.
tekur um 90 manns í sæti. Ákveðið er
að vígsla kirkjunnar fari fram sunnu-
daginn 10. september. Sigurgeir Sig-
urðsson biskup framkvæmir athöfnina.
A. KROSSGÖTUM
Framkvæmdir í Haukadal. — Birkifræ er tregþroskað í ár. — Prestafundir. —
Flokksfundur Framsóknarmanna í Dölum. — Kirkjuvígsla að Núpi. — Mæði-
_______ veikin. — --------
Undirdeildir Prestafélags íslands
halda aðalfundi sína um þessar mund-
ir. Um síðastliðna helgi hélt Prestafé-
lag Suðurlands aðalfund sinn í Vík i
Mýrdal og var jafnframt messað í
kirkjum í Vestur-Skaftafellssýslu á
sunnudaginn. Næstkomandi sunnudag
hefst aðalfundur Prestafélags Hóla-
stiftis á Akureyri. En þann dag munu
hinir norðlenzku prestar skipta sér
niður til messugerðar í öllum kirkjum
í grennd við Akureyri. 9. september
heldur hin svonefnda Hallgrímsdeild,
en það er félag presta í Borgarfjarðar-
sýslu og á Vesturlandi sunnan Vest-
fjarða, aðalfund á Hvanneyri. 10. sept-
ember hefst aðalfundur Prestafélags
Vestfjarða að Núpi í Dýrafirði. Austan
lands munu eigi starfandi samtök með-
al presta.
r r r
Framsóknarmenn í Dalasýslu héldu
flokksfund við Sælingsdalslaug síðast-
liðinn sunnudag. Sátu hann um sextíu
manns aðallega úr norðurhluta sýsl-
unnar, þar á meðal úr Saurbæ og af
Skarðsströnd. Eysteinn Jónsson við-
skiptamálaráðherra og Hilmar Stefáns-
son bankastóri sátu fundinn með Dala-
mönnum. Á fundinum kom fram ein-
dreginn áhugi fyrir því að efla og
treysta sem bezt fylgi Framsóknar-
manna í héraðinu.
r r r
Að Núpi í Dýrafirði hefir ný kirkja
verið í smíðum tvö undanfarin sumur
og er nú smíði hennar að verða að fullu
lokið. Hún er byggð úr steinsteypu og
Níels P. Dungal prófessor hefir und-
anförnu verið á ferðalagi vestan lands
til þess að kynna sér útbreiðslu mæði-
veikinnar og hvernig hún nú hagar sér
á þessum slóðum og framkvæma ýms-
ar rannsóknir á gangi hennar. Sam-
kvæmt skýrslu, er hann hefir gefið um
för sína, kveður nú mest að veikinni á
jaðarsvæðunum, til dæmis í Dalasýslu,
vestanverðri Mýrasýslu og í Bitru. Þar
sem veikin breiðist út til áður ósýktra
bæja, veldur hún yfirleitt miklu tjóni:
þegar hún hefir náð að grípa um sig í
fénu. Á þeim slóðum, sem veikin hefir
lengst verið, virðist hún í rénun og
veldur minna tjóni nú en áður, enda
það fé fallið frá, sem næmast var og
mótstöðuminnst. Þar eð viðnámsþol
fénaðarins gegn sýkinni virðist ótvf
rætt erfanlegur eiginleiki má ætla, að
lömbum undan ám, sem lifað hafa af,
þótt veikin hafi geisað í fé á sama bæ
sé lítt hætt við sýkingu. Segir Níels
Dungal, að bændur, sem fengið hafi
lömb til ásetning frá bæjum í Borgar-
firði, þar sem veikin sé búin að drepa
allt, er hún hefir unnið á, hafi, að því
leyti sem sér sé kunnugt um, ekkert af
þeim misst úr mæðiveiki og virðist von
um, að þannig megi ala upp fjárstofn
sem sýkin ekki bítur á.
r r r
RYDZ-SMIGLY
ÆSsti stjórnandi pólska hersins
og „hinn sterki maður Póllands."
að hann hafi verið um 500 þús.
manns fyrstu mánuði þessa árs,
en síðan hefir hann verið auk-
inn. Herskylda hefir verið i Pól-
landi síðan ríkið var stofnað,
og er tálið að með litlum fyrir-
vara sé hægt að kveðja til
vopna röskar fjórar miljónir
manna, sem hafa verið í her-
þjónustu í 1V2 ár. Langflestir
þeirra, sem verið hafa í herþjón-
ustu, hafa síðan lagt stund á
ýmsar heræfingar sem þátt-
takendur í ýmsum landvarnar-
félögum. Pólski herinn hefir á
að skipa 19 þús. liðsforingjum
og 35 þús. undirforingjum eða
npkkrum þúsund fleirum lærð-
um yfirmönnum en ítalski her-
inn. Er það talið mjög mikils-
vert, sökum þess hversu herinn
þarf að vera margskiptur, ef til
styrjaldar kemur.
Pólski herinn skiptist aðallega
í fótgönguliðssveitir og riddara-
liðssveitir, en hefir lítið af bif-
reiða- og mótorhjólasveitum
líkt og Þjóðverjar. Telja margir
þetta mikinn ókost, en Pólverj-
ar benda á, að vegir séu víða
mjög slæmir í landinu og inn-
rásarher þurfi á stórum svæð-
um að fara í gegnum mikla
skóga, yfir mýrarfláka, óbrú-
aðar stórár o. s. frv. Telja þeir,
að slíkir staðhættir henti ridd-
araliði (þ. e. mönnum, sem nota
hesta), miklu betur en her, sem
notar bifreiðar og mótorhjól.
Pólverjar hafa jafnan þótt
góðir hermenn, hugrakkir, ráð-
slyngir og þolnir. Einkum hefir
pólskum riddurum verið við-
brugðið og fullvíst þykir, að
pólsku riddaraliðssveitirnar séu
þær beztu í álfunni.
PÓLSKI FLUGHERINN.
í marzmánuði í vetur töldu
ensk blöð að pólski herinn réði
yfir 2000 flugvélum, þar af voru
500 árásarflugvélar. Síðan hefir
þeim fjölgað mikið, því fjórar
flugvélaverksmiðjur eru í land-
inu og hafa þær verið látnar
starfa dag og nótt í sumar.
Pólsku herflugvélarnar eru tald-
ar mjög fullkomnar, t. d. geta
árásarflugvélar þeirra flutt
meiri farm en ensku og frönsku
árásarflugvélarnar.
í Póllandi eru 25 þús. fulllærð-
ir flugmenn, en miklu fleiri
stunda flugnám. Ætti því ekki
að þurfa að óttast hörgul á flug-
mönnum.
Frá Póllandi geta árásarflug-
vélar flogið á tveimur klst. eða
skemmri tíma til allra helztu
stórborga Þýzkalands. Getur
pólski flugherinn því orðið Þjóð-
verjum hættulegur.
HRÁEFNI OG HERGAGNA-
FRAMLEIÐSLA.
Hergagnaiðnaðurinn pólski er
talinn standa á mjög háu stigi,
enda stendur iðnaður Pólverja á
gömlum merg. T. d. er talið, að
hvergi séu framleiddar jafnfull
(Framh. á 4. síðu)
A víðavangi
Engin skynsamleg ástæða er
til að efast um sannindi fornra
sagna um skóggróður á íslandi
til forna. Hafa skógarnir þá
verið bæði víðlendir og þroska-
miklir. Á að minnsta kosti tveim
stöðum í landinu, í Svarfaðardal
og Botnsdal, voru haffær skip
smíðuð úr hinum íslenzka viði.
Margar síðari tíma heimildir eru
til um mikla skóga og nytsama,
þar sem nú er enginn. Meðal
annars eru af því glöggar lýsing-
ar í jarðabók Árna Magnússonar.
* * *
Margvíslegt er það grand, sem
skóginum íslenzka hefir verið
búið. Gegndarlaus ágangur beit-
arpenings, sauða og jafnvel
nauta og geitfjár, hefir leikið þá
illa í vetrarharðindum. Þeir hafa
vægðarlaust verið höggnir til
kolagerðar, eldsneytis, í refti og
til hvers kyns annarra nota, sem
landsmönnum upphugsuðust.
Er því engin furða, þótt um síðir
gengi á skógana. Auk þessa hafa
náttúruöflin og ýms sjaldgæf
fyrirbrigði valdið tjóni á skóg-
unum, svo sem hraunflóð, á-
gangur vatna, brunar, snjó-
þyngsli og fleira. Árið 1607 ger-
eyddist til dæmis á einum degi
að Möðruvöllum í Eyjafirði mik-
ill raftskógur, með þeim hætti,
að stofnarnir þverbrotnuðu í
froststormi, er skall á að afstað-
inni krapahríð.
* * *
Enn í dag eru þó víða mikil
skóglendi hér á landi, þótt víð-
asthvar sé skógurinn lágvaxinn
og kræklóttur og raunverulega
kjarr eitt.Svo lífseigt hefir birkið
verið í landinu. Ætti það að vera
landsmönnum dýrmæt eign og
þeir nokkuð vilja á sig leggja til
þess að hindra aleyðingu fleiri
skóglanda. Mikið brestur þó á,
að sómasamlega sé með suma
okkar skóga farið. Hefir sá mað-
ur, sem einna kunnugastur er
meðferð skóganna, látið þau orð
falla, að sízt hafi hún batnað
síðasta áratuginn. Vitanlega eru
það margir, sem skilja til fulls
hvers virði skógurinn er, hinir
þó ærið margir, sem haga sér svo
sem þeim sé ósárt um hinar síð-
ustu leifar. Mætti nefna mörg
dæmi um slíkt.
* * *
Reynslan hefir sýnt, að séu
hinir sárt leiknu kjarrskógar
friðaðir, rétta þeir mikið við á
undra skömmum tíma. Reynslan
hefir einnig sýnt, að sé friðað
land, þar sem gamlar birkirætur
liggja í jörðu, duldar en lifandi,
skjóta nýjar hríslur óðar upp
kollinum og mynda skóg á
skömmum tima. Ánægjulegt
dæmi um þetta er til frá Eiðum
og Vöglum á Þelamörk í Eyja-
firði.
* * *
Til þessa hefir fé til skógrækt-
arframkvæmda verið svo af
skornum skammti, að ekki hefir
verið unnt að friða nema mjög
lítinn hluta íslenzkra skóglenda,
hvað þá að hægt hafi verið að
stofna til nýgræðslu, sem nokkru
nemur. Alls munu hin friðuðu
skóglönd vera um 2320 hektarar
að stærð. Fyrst um sinn verður
því mest að eiga undir hagsýni
og hollustu einstaklinga urn
meðferð meginhlutans af skóg-
unum, jafnvel þótt meira af al-
menningsfé verði lagt til þessa
en verið hefir og skógræktarfé-
lög og önnur samtök, sem vilja
sinna skógræktarmálunum, efl-
ist til muna. Það er því nauðsyn-
legt, að brýna góða meðferð
skóga fyrir öllum. Sauðfjárbeit-
in er lang hættulegust í þessu
efni, ef hún gengur úr hófi. fram.
Að hleypa beitarfé í skóglendi í
vetrarhörkum, þegar hjarn er og
jarðbönn, eða því sem næst,
nálgast það að vera skemmdar-
starfsemi. Féð stýfir toppana af
hríslunum, en þær bera aldrei
síðan barr sitt. Nóg hafa íslend-
ingar að gert í eyðingu skóg-
anna, þótt nú verði reynt að
hindra frekara tjón en orðið er.
4