Tíminn - 26.09.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTOEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Slml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavlk, þrlðjudaglmi 26. sept. 1939
111. blað

Vélskipið Dagný í Siglufirði varð aflahœst af öllurn vélskipum síldveiði-
flotans í sumar. Veiddust á skipið 9550 mál brœðslusíldar og 1891 tunna
saltsíldar, auk ofurlitils af beitusíld. Aflahlutur hásetanna varð 1938 krónur.
pótt skipið vœri svo afladrjúgt, tafðist það í þrjá daga vegna vélarbilunar
seinni hluta sumars um það leyti, sem bezta aflahrotan var. Dagný er 121
smálest að stærð, fremur gangtreg, eign Sigurðar Kristjánssonar útgerðar-
manns í Siglufirði og skipstjórans, Axels Jóhannssonar. Veiðistjóri („nóta-
bassi“) var í sumar Amþór Jóhannsson. — Myndin er tekin, þegar Dagný
er að koma að bryggju úr fengsœlustu veiðiförinni. 1589 mál síldar eru í skipinu.
Símaframkvæmdir
í sumar
Yfírlit um nýjar símalínur og end-
urbætur á símakerfinu
Tíminn hefir aflað sér
upplýsinga um lagningar
nýrra símalína í sumar og
aðrar framkvæmdir á sviði
símamálanna. Fer hér á eft-
ir yfirlit um þessar fram-
kvæmdir.
Pjárveitingar til nýrra síma-
lína voru á þessu ári um 65
þúsund krónur, auk þess sem
lagt var til einkasíma, til við-
halds landsímakerfisins og land-
símastöðvanna um 400 þúsund
krónur og tii talstöðva í báta og
loftskeytastöðva í skip um 40
þúsund krónur.
Hinar nýju símalínur, er
lagðar vóru í sumar, eru alls
34,22 kílómetrar að lengd.
Lengsta línan, er frá Hesteyri
til Sæbóls í Aðalvík með álmu
að Sléttu, 13,4 kílómetrar. í
fyrra var lagður sími frá Unaðs-
dal á Snæfjallaströnd til
Grunnavíkur og þaðan sæsími til
Hesteyrar. Af öðrum símalínum
eru helztar línurnar frá Hauka-
dal til Arnarnúps í Dýrafirði,
frá Hnjóti við Örlygshöfn til
Hænuvíkur og frá Stórholti í
Saurbæ að Tjaldanesi. Ennfrem-
ur voru lagðar línur frá Bessa-
stöðum í Fljótsdal að Skriðu-
klaustri og frá Arnarnúpi í
Dýrafirði í Svalvogavita.
Vegna virkjunar Laxár, þurfti
að setja símalínur í jarðstreng
Úrskurður félags-
dóms í Hafnar-
f j arðar deílunní
Pélagsdómur felldi í gær úr-
skurð í máli því, sem höfðað var
síðastliðið vor gegn stjórn Hlif-
ar fyrir brottrekstra úr félaginu.
Byggði stjórnin brottrekstrana
á því, að verkamenn þessir væru
meðlimir annars verkamanna-
félags, sem ekki lét þó kaup-
gjaldsmál til sín taka, en fylgdi
j af naðarmönnum að málum.
Tilgangur brottrekstraxins var
því raunverulega sá, að neyða
verkamenn til að leggja niður
þau samtök sin, sem voru kom-
múnistunum í stjórn Hlífar
andstæð.
Úrskurður Félagsdóms var á
þá leið, að brottreksturinn hefði
verið ólöglegur.
Mál þetta var höfðað af ein-
um verkamannanna, sem rekinn
var, og því prófmál. En vitan-
lega gildir það sama fyrir hina.
á sex stöðum, þar sem símalínur
og háspennuafltaugar skerast á
leiðinni frá Brúum til Akureyr-
ar. Jafnframt þessu verða síma-
línurnar yfir hólmana í Eyja-
fjarðará fluttar til á 4 kílómetra
svæði, að vegi og brúm, þar sem
línustæði er betra og auðveld-
ara um eftirlit og viðgerðir.
Endurbætur á talsímasam-
bandi hafa verið gerðar víða um
land í sumar. Fjögur ný land-
símaborð hafa verið sett á Akur-
eyri í stað tveggja áður og bæj-
arstöðin þar stækkuð sem nem-
ur því að hægt er að bæta við
100 nýjum símatækjum í bæn-
um. Talsímasambandið við
Akranes hefir verið endurbætt
til bráðabirgða og verið er að
gera lagfæringar á símakerfi
Borgarf j arðarhéraðs.
Umfangsmesta framkvæmdin
á þessu ári er þó lagning jarð-
(Framh. á 4. síðu)
Frá sandgræðslu-
starf seminni
Viðtal við Gunnlaug
Kristmundsson
sandgræðsluvörð
Tíðindamaður Tímans hefix
átt tal við Gunnlaug Krist-
mundsson sandgræðsluvörð, og
leitað hjá honum fregna af
sandgræðslustarfinu, en hann er
nýkominn heim til Hafnarfjarð-
ar úr eftirlitsferð um helztu
sandgræðslusvæðin.
— í ár hafa verið reistar 25
kílómetra langar girðingar til
verndar sandsvæðum.eins og áð-
ur hefir verið skýrt frá í Tím-
anum, mælti Gunnlaugur. Þar
af var þó 5 kílómetra löng girð-
ing, sem tekin hafði verið niður
annars staðar og færð til.
— Hve mikið hefir verið hag-
nýtt af slægjum í sandgræðslu-
girðingunum í sumar?
— í Rangárvallasýslu, þar sem
sandgræðslugirðingarnar eru
flestar, 16 talsins, hafa 60 bænd-
ur notað slægjur í girðingunni
í sumar. Stærstu girðingarnar
eru í Gunnarsholti. Þar heyjuðu
13 bændur 3000 hestburði heys
og er það svipaður heyfengur og í
fyrra sumar. í girðingunum á
Stóru-Völlum og Stóra-Klofa í
Landsveit heyjuðu 14 bændur
yfir 1500 hestburði.
— Hve miklu hefir verið
safnað af melfræi?
— Er ekki kartöflurækt stund-
uð á sumum sandgræðslusvæð-
unum?
— Hjá Eyrarbakka eru kar-
töflur ræktaðar á sandgræðslu-
landinu og mun þar fást upp-
skera í haust, er nemur nokkr-
um hundruðum tunna.
— Frægeymslur eru aðeins í
Gunnarsholti og Landsveitinni.
Á þessum stöðum hefir verið
safnað 450 sekkjum af óþresktu
melgrasi. Býst ég við, að það 8y2
—9 smálestir af melkorni fáist
við þreskingu. Þetta melkorn
verður geymt til sáningar næsta
ár, nema um 30 sekkir, sem
fluttir hafa verið suður í Hafnir
og verður sáð þar í sandgræðslu-
girðinguna, er sett var upp í
fyrra. Hægt hefði verið að safna
muna meira af melfræi en gert
(Framh. á 4. síðu)
Skipting Póllands
Pólland er nú liðið undir lok í
þeirri mynd, sem það var árin
1918—39. Rússland og Þýzka-
land hafa komið sér saman um
skiptingu þess og gengið frá
landamærum sín á milli. Bæði
lýsa yfir því, að Pólland muni
aldrei aftur endurheimta sjálf-
stæði sitt, þar sem tvö voldug-
ustu ríki Evrópu hafi ákveðið
þau örlög þess. Sögufróðir menn
minnast þese hins vegar, að oft
hafa voldugix einræðisherrar —
menn, sem um tíma voru langt-
um valdameiri og höfðu meiri
hernaðargiftu en Hitler og Stal-
in — lýst yfir svipuðu og þeir
og þótzt hafa ákveðið einhver
landamæri endanlega. En eftir
skamma stund höfðu þeir
hrökklazt frá völdum og veldi
þeirra hrunið til grunna.
Saga Póllands frá fyrstu tíð
styrkir líka þá spá, að endan-
lega sé það ekki liðið undir lok.
Undirokun þess getur varað fá
ár, en einnig marga áratugi. Sá
andi, sem hvað eftir annað hef-
ir leyst Pólverja úr hlekkjum
ánauðarinnar, mun lifa. Engar
þjóðir heimsins, nema ef vera
kynnu Frakkar og írar, hafa
verið jafn fúsar til að fórna
eignum sínum og lífi fyrir frels-
ið og Pólverjar. Hin hreystilega
vörn Varsjábúa um þessar
mundir sýnir, að Pólverjar 20.
aldarinnar eru engir ættlerar I
þeim efnum.
Forráðamenn Rússa og Þjóð-
verja hafa orðíð sammála um,
að skipta ránsfengnum þannig,
að Rússar fái % hluta landsins
og um helming íbúanna, þvi að
sá þriðjungur landsins, er Þjóð-
verjar fá, er langtum þéttbýlli.
í landshluta þeim, sem Rússar
fá, eru olíunámurnar, en í lands-
hluta Þjóðverja kolanámurnar
og helztu iðnaðarborgirnar.
Rússar og Þjóðverjar vinna nú
að því af miklu kappi, hvorir á
sínu yfirráðasvæði, að koma á
stjórnarháttum sínum og beita
íbúana hinni mestu harðýðgi.
Enn sem komið er, er kúgunin
þó mun meiri á yfirráðasvæði
Rússa, en þeir vinna að stór-
f^lldari gerbreytingu á hinum
ríkjandi þjóðfélagsháttum. —
Kaupmenn, iðjuhöldar og stór
bændur eru miskunnarlaust
A.
Togararnir. — Síldveiðin við Faxaflóa. — Frá Raufarhöfn. — Efnagreining
leðju úr Reykjavíkurtjörn. — Raftækjaverksmiðjan í Hafnarfirði. — Niður-
------------- suða kræklings. -------------
aðar 4 þúsund tunnur. Hefir þannig
mun meiri síld komið þar á land í
sumar heldur en undanfarin ár. Þó var
brætt þar meira í hitteðfyrra, en söltun
var þá engin. Bátar, sem enn eru að
síldveiðum, hafa framundir þetta feng-
ið öðru hverju dálítinn aflá á veiðislóð-
unum austur þar.
r t t
Rannsóknarstofa atvinnudeildar há-
skólans hefir nú lokið efnagrelningu
þeirri, er hún hafði með höndum á leir
eða leðju úr botni Reykjavíkurtjarnar.
Bjami Jósefsson efnafræðingur, er
vann að þessari efnagreiningu, hefir
látið Tímanum í té niðurstöður henn-
ar. Sýnishorn þau, er rannsökuð voru,
voru alls 5, eins og áður hefir verið
sagt frá hér i blaðinu, og tekin mis-
munandi djúpt í botni tjarnarinnar.
Niðurstöður efnagreiningarinnar voru
fremur óálitlegar, en þó var í leðjunni
mun meira af verðmætum áburðarefn-
um heldur en I sjávarleir, sem áður
hafði verið efnagreindur í rannsóknar.
stofunni. Köfnunarefnið í sýnishornun-
um reyndist vera 0,5—0,9%, miðað við
þurrefni leðjunnar. Köfnunarefni þetta
var mest bundið sem ammoníak-sölt,
en lítið sem ekkert í saltpéturssúrum
efnasamböndum. Mest var af köfnun-
arefni í því sýnishorni, sem tekið var
úr efsta lagi leðjunnar, en þó minnkaði
það ekki reglulega eftir því sem neðar
dró. Steinefnin reyndust vera 75—86%.
Af fosfórssýru er afar lítið, varla yfir
0,1%. Til samanburðar má geta, að
Allir togararnir liggja enn inni i
höfn. í bænum er um það talað, að
líkur séu til, að senn rætist úr þessu.
Tíminn hefir snúið sér til fram-
kvæmdastjóra ýmissa útgerðarfyrir-
tælcja, meðal annars Kveldúlfs og bæj-
arútgerðarinnar í Hafnarfirði, og
spurzt fyrir um horfur á þessu sviðl.
Samkvæmt svörum þeirra eru ekki lík-
ur til, að togararnir haldl til veiða
næstu dagana, en þó liklegt, að það
geti orðið innan skamms, þegar ráðið
hefir verið fram úr ýmsum málum, er
hið óvenjulega ástand hefir í för með
sér. Er nú meðal annars verið að
semja við sjómennina um kjör þeirra
og kaupuppbætur vegna aukinnar á-
hættu í starfi þeirra sökum styrjaldar-
innar. Þá er og verið að koma í lag
stríðsvátryggingum skipa og manna.
Loks er þess biðið, að Englendingar
ákveði hámarksverð á fiski á brezkum
markaðl. Munu útgerðarmenn yflrleitt
hyggja á að láta Englendinga fremur
sækja á um fiskkaupin héðan.
t t t
Samkvæmt heimild Fisklfélagsins
hafa 3607 tunnur síldar verið saltaðar
frá 1. september til síðastliðins laugar-
dags á þrem verstöðvum við Faxaflóa.
Þessar verstöðvar eru Akranes, Kefla-
vík og Sandgerði. Síldin verður seld á
Amerikumarkaði, samkvæmt áður
gerðUm samningum.
t t t
í Raufarhöfn hafa í sumar verið
brædd 60 þúsund mál síldar og salt-
meira er af áburðarefnum í góðu mýr-
artorfi heldur en var í þessum leðju
sýnishomum. Við torfið er hins vegar
gallinn sá til þeirra hluta, að það rotn-
ar seint og kemur ekki að gagni sem
áburður fyrr en seint og siðar meir.
t t t
Raftækjaverksmiðjan i Hafnarfirði
hefir nú senn starfað í tvö ár. Hefir
hún svo sem kunnugt er framleitt
margháttuð raftæki. Eftirspumin að
framleiðslu hennar hefir sífellt færzt í
aukana, en einkum þó hinar seinustu
vikur. Berst meira að af pöntunum til
verksmiðjunnar heldur en unnt er að
fullnægja eins og á stendur. Veldur þvi
hvort tveggja, að rafmagnsnotkun
eykst hraðfari frá ári til árs og ýmsar
stórar rafstöðvar nýlega tekur til starfa
eða í þann veginn að taka tU starfa, og
að stríðið og óvissan um það hvort kol
og annað eldsneyti verður fáanlegt og
hvaða verðlag verður á því, eykur mjög
á eftirspurnina. Hins vegar veldur
stríðið að sjálfsögðu margvíslegri tmfl
un á raftækjaframleiðslunni, ekki sízt
þar sem mikið þarf tU hennar af
málmi eða vörum unnum úr málmi.
t t t
Niðursuðuverksmiðja Sölusambands
íslenzkra fiskframleiðenda gerði í fyrra
tUraun um niðursuðu á krækiingi. Var
hann tekinn á skerjum i Hvalfirði,
fram undan Brekku og Bjarteyjarsandi,
og losaður innan úr skelinni við gufu-
hita. Taka verður kræklinginn að vetr-
(Framh. á 4. síðu)
von Reichenau,
stjórnandi þýzka hersins á austurvíg-
stöðvunum.
flæmdir frá eignum sínum og
margir drepnir. Prestar verða
einnig fyrir miklum ofsóknum
og kirkjulífið er bundið margs-
konar þvingunum.
í fyrstu reyndu ýmsir með-
haldsmenn Rússa að réttlæta
innrás þeirra með því, að þeir
væru að koma Hvít-Rússum og
Ukrainumönnum í Póllandi til
hjálpar, en meginhluti þessara
þjóðflokka er í Rússlandi. En
auk þess, sem Rússar hafa feng
ið yfirráð yfir þeim landshlut
um Póllands, sem þessir þjóð
flokkar byggja, hafa þeir fengið
um 8 millj. Pólverja undir yfir
ráð sín. Bitnar harðstjórn Rússa
langsamlega mest á Pólverjum
og er þegar hafinn undirbúning-
ur að því, að vinna að útrým
ingu á þjóðerni þeirra.
(Framh. á 4. síðu)
Aðrar fréttir.
Óstaðfestar fregnir herma að
í undirbúningi sé hlutleysissátt-
máli milli Spánverja og Frakka.
Hafa samningaviðræður staðið
yfir undanfaxið.
Erlendir blaðamenn í Þýzka-
landi telja að þegar sé búið að
flytja mikið af börnum, gamal
mennum og kvenfólki úr næstu
héruðum og borgum við Sieg
friedlínuna. Sumir telja að
þýzka herstjórnin hafi gert á-
ætlun um brottflutning 18—20
millj. manna úr Vestur-Þýzka-
landi, ef Frökkum tækist að
rjúfa varnirnar á vesturlanda
mærunum.
Þýzkir kafbátar hafa um helg
ina sökt tveim finnskum skipum
og einu sænsku skipi, sem voru
á leið til Englands með trjávið-
arfarm. Hefir þetta vakið mik-
inn ugg meðal hlutlausu þjóð
anna.
Mussolini hélt ræðu siðastl
föstudag. Lýsti hann áfram
haldandi hlutleysi Ítalíu og
bauðst til að gangast fyrir frið-
arumleitunum, ef yfirráð Þjóð-
verja í Póllandi yrðu viðurkennd
Tilboði hans hefir verið hafnað
ákveðið í London og Paris. Ýms
erlend blöð henda gaman að þvi,
að ítalir muni verða hlutlausir
fyrst um sinn, en þegar útséð sé
um úrslitin muni þeir koma
„sigurvegaranum til hjálpar".
Varsjá er enn í höndum Pól-
verja. Þjóðverjar halda uppi lát
lausri stórskotahríð á borgina
auk loftárása. Sárafá hús í borg-
inni eru enn óskemmd. Þúsundir
óbreyttra borgara hafa farizt.
Furðuleg ró ríkir þó meðal al-
mennings í borginni og pólski
herinn, sem tekið hefir sér
varnarstöðu kringum borgina
hefir ekkl látið undan síga.
Á vesturvígstöðvunum hefir
verið tiðindalítið síðan fyrir
helgina.
Á víðavangi
Það hefir að vonum vakið eft-
irtekt manna, að aðeins rúmum
hálfum mánuði eftir að styrjöld-
in hófst, var búið að prenta seðla
og senda í hvern hrepp og hvert
bæjarfélag um land allt, svo að
samtímis yrði komið á matvæla-
skömmtun um allt landið. Að
sjálfsögðu hefði þetta ekki orðið
framkvæmt, svo sem samgöng-
um er háttað hér á landi, ef ekki
hefði verið búið að hafa fyrir-
hyggju um þetta mál, áður en
til ófriðarins kom, og gjöra sér
grein fyrir öllum meginatriðum,
sem málið snertu. Virðist svo sem
vel hafi tiltekizt um þetta mik-
ilsverða atriði, og almenningur
kunni vel, hve skjótt og rögg-
samlega komið var í horf vöru-
skömmtun, sem þá um leið var
vörujöfnun. Þá munu menn þeg-
ar til kemur fallast á, að ófram-
kvæmanlegt hefði orðið að
skammta kol, svo sundurleitar
sem þarfir manna eru, og því
sé þvi máli bezt komið í höndum
kolaverzlana undir eftirliti dóm-
kvaddra manna, sem úrskurði í
hvert sinn, ef ágreiningur verður
milli kaupanda og seljanda, og
svo hagar til um samgöngur, að
vert sé að láta úti meir en sem
nemur mánaðarþörf.
* * *
Hinir mörgu snotru skrúðgarð-
ar við heimili manna, bera vax-
andi ræktunaráhuga fagurt
vitni. Og almennt eykst nú skiln-
ingur á því, hve illa við höfum
setið landið, og hve einhliða
náttúrugæði þess hafa verið
rænd, og hversu nauðsynlegt er
að hefja alhliða ræktun, til þess
að betur farnist í framtíð. Þegar
til trjáræktarinnar kemur, verða
það ekki sízt skrúðgarðaeigend-
urnir, sem gætu orðið góðir liðs-
menn. Þeir öðlast nokkra verk-
lega þekkingu og frá þeim má
vænta stuðnings á margvíslegan
hátt við þetta mikilsverða nauð-
synjamál. En eitt mest aðkall-
andi atriðið, sem þeir þurfa að
snúast við, er fræsöfnun, fræ-
sáning og uppeldi plantna.
* * *
Vísast tilfellst þroskavænlegt
trjáfræ hér á landi í ár. Tvö
síðastliðin sumur hafa trén
notið tæmandi ársvaxtar, það
sést meðal annars á hinu
gulnaða haustlaufi. Hinn ó-
venjulegi ársvöxtur trjánna í
sumar, er ekki sízt að þakka því,
hversu vel áraði fyrir þau í fyrra.
Þegar hafin er ný sókn í trjá-
ræktarmálunum, þá hlýtur hún
meðal annars að byggjast á hin-
um tveim innlendu viðartegund-
um, björk og reyni. Þess vegna
þurfa áhugamenn nú að snúast
við því að safna reyni- og bjark-
arfræi. Hafi menn ekki aðstöðu
til þess að sá sjálfir því fræi sem
safnað er, þarf að geyma fræið
og gera skógræktarfélögum eða
skógrækt ríkisins aðvart, svo
þessar stofnanir komi þvi í gagn-
ið. En leiðbeiningar um fræsöfn-
un, frægeymslu og fræsáningu,
verða gefnar í blöðum og útvarpi
nú þessa dagana.
* * *
Skógrækt ríkisins hefir haft
yfir mjög takmörkuðu fé og
starfsliði að ráða til þessa. Þó
(Framh. á 4. siðu)
Sendinefnd
til London
Ríkisstjórnin hefir óskað eftir
þvi að eftirtaldir menn skipi
samninganefnd, sem fari til
London og semji við Breta um
viðskiptamál okkar: Jón Árna-
son framkvæmdastjóri, Magn-
ús Sigurðsson bankastjóri,
Sveinn Björnsson sendiherra,
Haraldur Guðmundsson for-
stjóri og Richard Thors fram-
kvæmdastjóri. Má vænta þess,
að þeir verði við þessum óskum.
Sveinn Björnsson sendiherra
dvelur nú i London. Hann verð-
ur formaður nefndarinnar.