Tíminn - 31.10.1939, Síða 2

502
TÍMIBírc, t»r£gjí«stlajglim 31. okt. 1939
126. blað
Raunir Gísla vélstjóra
Tvær athugasemdír
frá Bergi Jénssyui alþlngflsm.
‘gtminn
Þriðjudaginn 31. akt.
Hraða gagn er
að þjoðstjoru i
var ekki gert, en Sjálfstæðis-
mönnum aðeins fengin tvö af
fimrn ráðuneytum í stjórninni,
ætti það að liggja í augum uppi,
að fyrir Alþingi hafi vakað eitt-
hvað annað en beinlínis það að
láta stjórna landinu eftir einka-
forskrift Sjálfstæðisflokksins.
Hagsmunir þjéðar-
ínnar og fiokkanna
Þegar athuguð eru blöð Sjálf-
stæðisflokksins nú upp á síð-
kastið, verður ekki annað séð
en að þau séu af ráðnum hug
að hvetja flokkinn til sam-
vinnuslita við Framsóknar-
menn. Nú á þeim háalvarlegu
tímum, sem yfir standa og fara
í hönd, þegar þjóðin þarf við
allra sinna krafta óskiptra, þeg-
ar hún þarf frekar en nokkru
sinni áður að standa saman,
gerast blöð Sjálfstæðismanna
hávær, kröfuhörð og frek um að
heimta fram þröng flokkshags-
muna sjónarmið, sem bersýni-
lega ganga beint gegn hags-
munum þjóðarinnar, og hóta
hinu versta, beint og óbeint, ef
ekki verði undan látið.
Þegar formaður Framsóknar-
flokksins, ásamt ráðherrum
hans, gekkst fyrir því s. 1. vor,
að stjórnarsamvinna skyldi upp
tekin við Sjálfstæðismenn og
komu því máli í framkvæmd,
voru þeir Framsóknarmenn til,
sem litu þetta samstarf með
dálitlum ugg. Forystumönnun-
um var þetta og vel ljóst. En
þeir mátu þjóðarhagsmunina
ofar sjónarmiöum flokksins.
Þeir vissu, að ef höfuðflokkar
þingsins stæðu saman um lausn
vandamála, sem hinn yfirvof-
andi ófriður hafði þegar varp-
að inn á vettvang íslenzks þjóð-
lifs, var hægt að leysa þau.
Þeir vissu að illvíg flokkabar-
átta í litlu, fátæku þjóðfélagi
á hinum ískyggilegustu tím-
um, var hættuleg. Þeir treystu
á drengskap ándstæðinganna
að skilja þessi sjónarmði og
virða þau að verðleikum. í
fyrstu gat ef til vill verið ein-
hver hætta á, að einhverjir
kjósendur Framsóknarflokksins
yrðu nokkuð hikandi, dálítið
varfærnir og tortryggir gegn
þessari tilraun forráðamanna
sinna, sem lengi og hart höfðu
barizt við þann flokk, er nú
var heitið á til samstarfs í al-
þjóðar þágu. Hér lá hugsan-
legt tilefni til óánægju fyrir
einhverja áður örugga flokks-
menn.
En hvort, sem sú óánægja hef-
ir verið til innan Framsóknar-
flokksins um það bil er þjóð-
stjórnin var mynduð eða ekki,
þá er hitt víst, að hún hvarf
fljótlega með öllu. Framsókn-
armenn fundu við nánari íhug-
un, að stjórn flokksins hafði
breytt eins og vitrum stjórn-
málamönnum sómdi, að sjónar-
mið þeirra voru fyrst og fremst
hagsmunir allra íslendinga, og
nú var sannkallað lífsspursmál
að fylkja sér saman, gegn örð-
ugleikum, er komu að utan og
kröfðust samstilltra aðgerða.
Hér var um það eitt að ræða að
leggja niður um sinn háskalega
innbyrðisbaráttu, en snúa sam-
an bökum gegn voða, er þjóðinni
var ekki sjálfráður, en gat hins
vegar ráðið örlögum hennar í
óyfirsjáanlegri framtíð.
Formaður Framsóknarflokks-
ins, ráðherrar hans og miðstjórn
áttu frumkvæðið að flokkasam-
vinnunni. Fyrir það kann nu
ekki einungis hver einasti Fram-
sóknarmaður þeim þökk, heldur
og fjöldi af kjósendum hinna
lýðræðisflokkanna, nú er brot-
alda styrjaldarinnar flæðir yfir
löndin og veltir m. a. inn yfir
strendur íslands þeim afkomu-
erfiðleikum, sem naumast verða
sigraðir nema með samstilltum
mótaðgerðum allrar þjóðarinnar.
Vilji Sjálfstæðisflokkurinn nú
hlita fyrirskipun heidsalanna og
slita stjórnarsamvinnunni vegna
hagsmunasjónarmiðs stórkaup-
manna, en móti velferðarmálum
alþjóðar og stefna almenning út
í nýjar kosningar, þá mun það
sannast, að Framsóknarflokkur-
inn gengur til þess leiks sterkari
og samstilltari en nokkru sinni
fyrr.
Norðurlönd eiga nú ekki ein-
ungis í hinni þrengstu vök að
verjast með hlutleysi sitt og af-
komu alla, heldur vofir yfir þeim
einræðishrammurinn í austri,
sem býst nú til þess að læsa litla
frið- og frelsisunnandi smáþjóð
helgreipum harðstjórnar og kúg-
í Morgunblaðinu, Vísi og ísa-
fold hafa undanfarnar vikur
verið að birtast öðru hverju
býsna skrítnar gi’einar um þjóö-
stjórnina og verkefni þau, er
hún eigi fyrir höndum nú á
næstunni. Ekki er það vitað,
hvort miðstj órn Sj álf stæðis-
flokksins eða þingmenn hans
standa að bakí þessum skrifum,
en heldur má það teljast ólík-
legt, enda er það kunnara en frá
þurfi að segja, að blöö flokksins
hafa farið nokkuð sínar eigin
götur nú upp á síðkastið. Á það
þó einkum við um blaðið Vísi, en
nú er svo að sjá, að Mbl. þykist
ekki lengur skyldugt til að vera
„góða barnið“ úr því blað fjár-
málaráðherrans fái óátalið að
þjóna sínum innra manni.
Það sem íhaldsblöðin nú halda
fram, er í stuttu máli það, að
þjóðstjórnin hafi verið mynduð
til þess að framkvæma stefnu
Sjálfstæðisflokksins í iandsmál-
um! Þykir blöðunum þessi fyrir-
hugaða framkvæmd „sjálfstæð-
isstefnurmar“ að vísu ganga
fremur seint, en segja, að Ólaf-
ur Thors hafi borið því við á
Varðarfundi, að ráðstafanir
vegna stxíðsins væru svo tíma-
frekar, að enn hefði ekki unnizt
ráðrúm til að sinna „stefnunni".
Glöggt má heyra, að blöðunum
þykir þessi málsvörn ráðherrans
í rýrasta lagi, því að þau tala
um það alldólgslega, að fulltrú-
unar. Hefir nokkurn tíma verið
öllu brýnni ástæða til þess að
standa fast saman fyrir fslend-
inga en einmitt nú? Hefir þröngt
kllkuhagsmuna sjónarmið nokk-
urn tíma átt minni rétt á sér en
einmitt nú?
Alþing það, sem nú er að koma
saman til framhaldsstarfa, fær
nú örðugri vandamál til úrlausn-
ar en dæmi munu til um langan
tíma. Vafalítið væntir almenn-
ingur í landinu þess, að þar verði
tekið á málunum með alþjóða-
hagsmuni fyrir augum. Og flokk-
ar og biöð verða tvímælalaust
dæmd eftir því, hvort meir verð-
ur látið í fyrirrúmi sitja, sam-
starf um lausn vandasömustu
þjóðmála, ellegar kröfufrekir
en fámennir hagsmunahópar, er
heimta persónuleg áhugaefni
til framkvæmda gegn velferð al-
mennings.
Vonandi er, að lýðræðisflokk-
ar þjóðarinnar beri gæfu til
samstarfs, meðan hennar er svo
brýn þörf sem nú. Vonandi hafa
íslendingar þroska til að standa
saman á hinum allra hættuleg-
ustu tímum. **
ar ihaldsins í stjórninni hafi
ekki tíma til að hugsa um neitt
nema stríðið, þá verði að fá
aðra flokksmenn þeim til að-
stoöar í annríkinu. Með því að
tæplega er hægt að gera ráð
fyrir, að blöðin meini það í al-
vöru að fjölga beri enn ráðherr-
um frá því, sem nú er, verður
helzt að skilja ummælin á þá
leið, að „aðstoðin“ eigi að vera
í því fólgin að láta þá Ólaf og
Jakob fá önnur verkefni, sem
áreynsluminni séu en ráðherra-
dómurinn.
En hvernig svo sem þessari
„aðstoð“ við ráðherrana yrði
fyrir komið, lcemur það glöggt
fram, að nú megi það ekki leng-
ur dragast að þjóöstjórnin fari
að sinna því megin hlutverki
sínu að koma íhaldsstefnunni í
framkvæmd! Er þá sérstaklega
lögð áherzla á þrjú meginatriði:
1. Að aukin verði kaupmanna-
verzlun í landinu með því að
neita kaupfélögunum um vöru-
innflutning handa félagsmönn-
um sínum, en að öðrum kosti
verði innflutningshöftin afnum-
in. 2. Að lækkaður verði skatt-
ar til ríkisins af háum tekjum
og miklum eignum. (Hinsvegar
er ekkert á það minnst, að lækka
eigi útsvörin til Reykjavíkur-
bæjar, sem þó eru 3—4 sinnum
hærri en ríkissjóðsskatturinn!)
3. Að lagðar verði niður verzl-
anir ríkisins og hagnaðurinn
látinn renna til kaupmanna.
Auk þess er fyllilega gefið í skyn,
að draga þurfi úr opinberum
fjárframlögum til sveitanna, og
var þessum framkvæmdum ný-
lega í Mbl. líkt við atvinnubóta-
vinnu kaupstaðanna. Það er líka
auðskilið mál að ef kaupmenn
eiga að fá hagnaðinn af ríkis-
verzlununum og hátekjumenn
að borga lægri skatt en áður,
þá verður einhversstaðar að
draga úr opinberum greiðslum.
Engin ástæða er til að draga
að segja blöðum þessum það í
fullri vinsemd, að þessar og því-
líkar hugmyndir þeirra um til-
gang og verkefni þjóðstjórnar-
innar eru á mjög svo átakan-
legum misskilningi reistar.
Mætti það raunar vera hverjum
manni ljóst, að ef tilgangur Al-
þingis með stjórnarbreytingunni
hefi verið sá að koma stefnu
Sjálfstæðisflokksins í fram-
kvæmd, þá hefði þessi marg-
nefndi flokkur verið beðinn að
fara einn með rikisstj órnina, því
að varla er hægt að hugsa sér
að nokkur sé eins fær um það
og hann að framkvæma sína
eigin stefnu. Meö þvi að þetta
Ástæðurnar til þess að mynda
þjóðstjórn á stríðshættutímum
eru vitanlega alveg sérstaks eðl-
is og eiga ekkert skylt við bolla-
leggingar Mbl., Vísis og ísafold-
ar undanfarnar vikur. Ástæðan
er vitanlega sú, að á stríðstím-
um þarf ávallt að gera fleiri og
færri stórfelldar ráðstafanir,
sem einstaklingum þjóðfélags-
ins og öllum almenningi eru ó-
þægilegar og viðkvæmar, og að
harður áróður gegn slíkum ráð-
stöfunum getur gert framkvæmd
þeirra mjög svo erfiða og jafn-
vel óframkvæmanlega. Þess
vegna er það mikilsvert, að ekki
séu í landinu a. m. k. stórir'og
öílugir flokkar, sem telji sér
þessar ráðstafanir pólitískt óvið-
komandi og geti jafnvel haft
pólitískan stundarhag af því, aö
þær mistakist að einhverju leyti.
Þetta má skýra með ljósum
dæmum. Nú er fyrirskipuð ál-
menn skömmtun fjölda nauð-
synjavara og öllum skylt að
skýra frá vörubirgðum, sem þeir
kunna að eiga í fórum sínum.
í raun og veru eru allir lands-
málaflokkar á einu máli um, að
þetta sé nauðsynlegt og óhjá-
kvæmilegt, og hin pólitísku blöð
allra þjóðstjórnarflokkanna
hafa stutt þessar ráðstafanir
drengilega. En setjum svo, að
stríðsráðstafanir þessar hefðu
átt hliðstæðri pólitískri óvild að
mæta eins og sumar nauðsyn-
legar ráðstafanir, sem gerðar
hafa verið á friðartímum. Setj-
um svo að sum víðlesnustu blöð
Reykjavíkur hefðu hvatt al-
menning til að gera „verkfall"
gegn því að skýra frá vörubirgð-
um sínum eða yfirleitt að hlíta
skömmtunarfyrirkomulaginu.
Setjum svo, að haldið hefði ver-
ið uppi daglegum blaðaáróðri,
húsmæðrafélög stofnuð og boð-
að til æsingafunda í því skyni
að finna höggstaði á fram-
kvæmd þessara ráðstafana.
Eða setjum svo, að sterk póli-
tísk öfl hefðu staðið að því að
hóta veiðiverkfalli, þegar á-
greiningur varð um síldarverð-
ið nú í sumar.
Á tímum eins og nú eru allar
slíkar aðgerðir af hálfu óvin-
samlegrar stjórnarandstöðu, eins
og gefur að skilja, miklum mun
hættulegri fyrir þjóðfélagið en
á venjulegum tíma. Og það er
vitanlega þess vegna fyrst og
fremst, sem hugur manna, bæði
á þessu landi og annars staðar,
hneigist að þjóðstjórnarmögu-
leikanum, þegar svo stendur á.
Af því leiðir svo auðvitað, að
allar mikilsverðar ráðstafanir
heldur en flestir landar hans í
Danmörku, var hann sístarfandi,
og skapandi mörg af frægustu
listaverkum sínum.
Eitt kvöld á síðari Hafnarár-
um sínum var Einar Jónsson að
blaða í gegnum bók eftir frægan
dulspeking. Hann var ekki bein-
linis að leita að neinu og hann
bjóst heldur ekki við að finna
þar lausn nokkurra vandamála.
En allt í einu finnur hann í þess-
ari bók hugsanir, sem snerta við-
kvæma strengi í brjósti hans, og
við lestur þessa rits, hið fyrsta
kvöld, kom yfir hann djúp vakn-
ing, líkt og sú, sem breytti lífs-
viðhorfi Rousseau, er hann sat
undir tré við veginn i brennandi
hita franskra sumardaga og fékk
þá opinberun, sem entist honum
æfilangt, að menningin hefði
ekki aukið hamingju mannanna,
heldur þvert á móti gert þá van-
sæla og giftusnauða. Svo fór og
í þetta sinn um Einar Jónsson.
Þetta kvöld brutust fram nýir
andlegir straumar í sál hans, og
breyttu til nokkurra muna við-
horfi hans um lífsstefnu og lista-
störf.
Það er lítill vafi á, að Einár
Jónsson hafði frá æskuárum
djúpa þrá eftir dulrænum við-
fangsefnum. List hans og lík-
ingamál hafði jafnan borið þess
nokkur merki. Barátta hans til
að verða listamaður, hafði full-
nægt honum að verulegu leyti.
Kynningin við menn, sem höfðu
neikvæðar lífsskoðanir, hafði að
sumu leyti haldið honum frá
dulrænum athugunum, en sum-
part eggjað hann til mótstöðu
í Morgunblaðinu 26. þ. m.
birtist byrjun á grein eftir Gísla
Jónsson vélstjóra, undir fyrir-
sögninni: „Fundahöld og fram-
kvæmdir í Barðastrandarsýslu“.
Aö svo komnu vil ég að eins
gera tvær athugasemdir við
grein þessa, þótt hún gefi í
sjálfu sér þegar efni í heilan
„Jónsbókarlestur“, ef einhver
vildi í alvöru leggja sig niður
við að typta annan eins erki-
klunna í ræðu og riti og grein-
arhöfund þenna. Þessi tvö at-
riði eru:
1. Formálinn.
Á undan grein Gísla stendur
svohljóðandi formáli frá rit-
stjóra Morgunblaðsins: „Gísli
Jóiisson vélstjóri hefir beðið
MorgunblaðiÖ fyrir eftirfarandi
grein. Hér um daginn sagði
hann á Varðarfundi hinar fá-
ránlegustu sögur um blaðið,
sem ólíklegt er, að hann sjálfur
hafi lagt trúnað á, hvað þá
aðrir en sögumaðurinn s.jálfur“.
Með öðrum orðum: Ritstjórn-
in stimplar Gísla ósanninda-
mann að „hinum fáránlegustu
sögum" um leið og hún birtir
grein eftir hann, eða réttara
sagt, varar menn við að treysta
sannsögli hans, áður en menn
lesi grein hans. Ég vil taka það
fram, að ég hefi enga ástæðu
til að rengja ritstjóra Morgun-
blaðsins um það, að Gísli þessi
hafi sagt fáránlegar sögur, sem
enginn annar hafi trúað og ó-
líklegt virtist, að hann tryði
sjálfur. Slík ódæmi af ósann-
indum, heilaspuna og ósviknu
þvaðri hefi ég heyrt af vörum
þessa manns, á opinberum
fundum, að mér er fyrir löngu
hætt að blöskra, þótt fárán-
legar sögur heyrist frá honum.
En það hygg ég að hljóti að
vera einsdæmi, að nokkur mað-
ur þiggi rúm fyrir grein í blaði,
með slíkan áfellisformála frá
ritstjórn blaðsins, og það eigi
sízt, er flokksblað greinarhöf-
undar á í hlut.
2. Höfundur Tímagreinar.
Gísli Jónsson fullyrðir, að ég
hafi skrifað grein, sem nýlega
birtist í Tímanum undir fyrir-
sögninni „Athafnir og æfin
vegna hins sérstaka ástands
verður að gera með fullri til-
hliðrunarsemi og samkomulagi
milli hinna pólitísku flokka,
þótt ósammála séu um það að
öðru leyti, hver sé hin farsæl-
asta leið pólitískrar þróunar í
landinu.
gegn efnishyggju. En að lok-
um hafði undiraldan brotizt
fram á yfirborðið í sálarlífi
hans. Eftir þetta var Einar
Jónsson ekki aðeins listamaður,
heldur líka maður með sívak-
andi áhuga á dulrænum efnum.
Hann hélt áfram að tala lík-
ingamál í list sinni. En líking-
arnar urðu með öðrum blæ en
fyrr, dýpri og torskildari þeim,
sem ekki voru á sömu leið og
listamaðurinn sjálfur. Breyt-
ingin á yfirbragði Ingólfs Arn-
arsonar var einhver fyrsti vitn-
isburðurinn um að Einar Jóns-
son hafði í list sinni lagt inn á
nýjar og ókunnar brautir.
IX.
Snemma á Hafnarárum sln-
um hafði Einar Jónsson gert
myndastyttuna Fornlistin. Það
er kona með forngrísku yfir-
bragði og í forngrískum búnaði.
Þessi kona heldur á afhöggnu
Medúsuhöfði og beinir þessu
ferlega tákni að áhorfendum.
En það var eðli Medúsu, að allt
sem bar fyrir augu hennar varð
að steini. Hér kemur fram
skoðun Einars Jónssonar á
blindri fornaldardýrkun í list-
um. Vitaskuld var hann hrif-
inn af grískri list, eins og hún
kom fram í Grikklandi í forn-
öld, bæði vegna margháttajgra
yfirburða hinna miklu mynd-
snillinga, og af því að þeir höfðu
túlkað með mikilli kostgæfni
hugsanir sinnar samtíðar. En
að dómi Einars Jónssonar var
það dauðasynd að líkja eftir
annarra manna list, og það
týri“. Ætlar hann sýnilega að
byggja grein sína á þessari
fullyi’ðingu. En urn þetta fer
hann, sem oftar, algerlega vill-
ur vegar. Ég á engan pennadrátt
í nefndri blaðagreiii, hefi eng-
an þátt átt í því að greinin var
skrifuð og birt, og vissi ekkert
um greinina, fyrr en ég sá hana
í Tímanum. Þetta getur ritstjóri
Tímans vottað. Hvort höfundur
greinarinnar vill láta nafns síns
getið eða eigi, veit ég heldur
ekki. í greininni hefir yfirleitt
verið sagt rétt og satt frá um
málefni Barðastrandarsýslu,
svo langt sem greinin nær. Ég
harma það einungis, að höf-
undur skyldi láta ómakleg
lofsyrði falla á mig, því nógar
eru raunir Gísla vélstjóra, þótt
ekki sé verið að særa hann með
slíku. Gisli varð fyrir miklum
vonbrigðum á þessu ári, þegar
ég náði aftur heilsu eftir all-
hættuleg veikindi, því að hann
var farinn að reikna sig í þing-
mannahópi, eins og greinilega
kom fram í tryllingslegri bar-
áttu hans sl. vor, fyrir því, að
gengið yrði strax til kosninga,
og sömuleiðis af hinu fræga
orðtaki hans á leiðarþingum I
Barðastrandarsýslu í haust:
„Við áttmenningarnir“, Sem
hann viðhafði um sjálfstæðis-
þingmennina átta, sem and-
stæðir voru þjóðstjórnarmynd-
un og sjálfan sig. Þetta orðtæki
Gísla hefir valdið mörgum
vestra miklum heilabrotum, þvi
fyrst og fremst vissu allir, að
Gísli var ekki þingmaður, og í
öðru lagi eiga menn erfitt með
að finna út, hvernig „áttmenn-
ingunum" tókst að vera áfram
bara átta, þótt Gísli hefði bætzt
í hópinn. Er sífellt verið að
reyna að leita lausnar á þessu
vandamáli, eins og krossgáta
væri.
Hafnarfirði 27. októher 1939.
Bergur Jónsson.
¥ísa sú,
er Hulda skáldkona sendi Ind-
riða Þórkelssyni ættfræðingi og
skáldi á Fjalli, á sjötugsafmæli
hans, og birtist í „Tímanum"
hinn 24. þ. m„ hafði misprent-
azt. Er hún rétt prentuð svona:
Skáld og vinur, skýli þér
skógarhlynir dísa,
íslenzkt kyn þar unir sér,
óðarhryn og vísa.
ÚtbreimiS TÍMANN
engu siður þó að fyrirmyndin
væri glæsileg. Hver sá lista-
maður, sem tók fornlistina
beinlinis til fyrirmyndar, varð
fyrir töfrum Medúsu. Þetta var
sérstaklega viðkvæmt fyrir er-
lendan myndhöggvara. Fornald-
ardýrkun listfræðinga í byrjun
19. aldar hafði orðið sjálfum
Albert Thorvaldsen til hinnar
mestu ógæfu. Eftir kröfum sam-
tíðarinnar hafði hann mikinn
hluta æfi sinnar unnið á vegum
fornlistarinnar sér til óbætan-
legs tjóns. En þegar hann hafði
aðstöðu til að hlýða að miklu
eða öllu leyti sinni eigin anda-
gift uröu til hans ódauðlegu
verk, eins og minnismerkið í
Luzern, um hinar föllnu hetjur
Svisslendinga, sem vörðu höll
Ludvigs XVI. og þá ekki síður
hin fræga mynd af Kristi, þar
sem hann býður öllum mann-
heimi að koma til sín með sorg-
ir sínar og þjáningar.
Myndin af fornlistinni var af
dönskum listfræðingum talin
einskonar hólmgönguboð frá
Einari Jónssyni. Með því minn-
ismerki fordæmdi hann fyrir
sitt leyti meginþáttinn í lista-
stefnu samtíðarinar. Með því
lýsti hann yfir skýrt og skorin-
ort, að hann ætlaði að skapa
sína eigin stefnu sjálfur. Hon-
um kippti þar í kyn til nor-
rænna víkinga, sem höfðu að
kjörorði setninguna: „Sjálfur
leið þú sjálfan þig“.
í þessum anda gerði Einar
Jónsson fyrsta stórverk sitt,
Útilegumanninn. Hann var þá
25 ára að aldri. Efnið var ramm-
JÓNAS JÓNSSON:
Einar Jónsson
myndböggvari.
NIÐURLAG
VIII.
Á dvalarárum sínum í Kaup-
mannahöfn kynntist Einar Jóns-
son að sjálfsögðu mikið islenzk-
um stúdentum, ekki sízt mönn-
um, sem voru á líku aldurs-
skeiði og hann. Flestir þeirra
voru heitir baráttumenn í sjálf-
stæðismáli íslendinga gagnvart
Dönum. En margir þeirra voru
aftur á móti mjög áhugalitlir
um yfirnáttúrleg málefni og
sumir mjög andvígir krist-
inni trú. Einar Jónsson mynd-
höggvari var í hjarta sínu ósam-
þykkur þessum löndum sínum.
Hann var vissulega góður ís-
lendingur, en tók engan þátt í
baráttu landa sinna um stjórn-
arskipun landsins. Eitt sinn
helltu dönsk blöð úr skálum
reiði sinnar yfir Einar Jónsson,
ekki aðeins fyrir listastefnu sína,
heldur það, sem þau kölluðu ís-
lenzkan uppreisnarhug. Um það
það leyti, sem myndhöggvarinn
gaf listaverk sín íslenzku þjóð-
inni voru Danir sérstaklega
óánægðir við íslendinga fyrir
sjálfstæðiskröfur sínar. Þótti að-
standendum stjórnmálablað-
anna í Danmörku þessi lista-
verkagjöf vera þáttur í þver-
móðsku íslendinga, sem gerðu
auðsjáanlega ráð fyrir að þeir
gætu átt sjálfstæða íslen^ka list.
Blöðum Dana skjátlaðist al-
gerlega, er þeir hugðu að Einar
Jónsson væri að gerast forvígis-
maður í stjórnmálabaráttunni
með námsmönnum í Kaup-
mannahöfn. Ekkert var fjar-
stæðara en að ríki hans tilheyrði
hinum pólitíska baráttuheimi.
En auk þess var þessi listamaður
í raun og veru á allt annari
bylgjulengd um andleg málefni
heldur en allur þorri íslenzku
námsmannanna í Kaupmanna-
höfn. Hann var nokkuð í þeirra
hópi af því að þeir voru íslend-
ingar eins og hann. En hann var
alveg sérstaklega mótfallinn allri
léttúð um andleg málefni, þó að
hann deildi ekki um þau mál-
efni við menn, sem höfðu aðrar
skoðanir. Þegar Einar Jónsson
var í kynnurn við menn, sem
höfðu neikvæðar’ lífsskoðanir
fann hann í sínum eigin hug
innri tómleik og kulda, líkt og
Matthías Jochumsson áður en
hann orti kvæðið. „Guð minn,
guð, ég hrópa gegnum myrkrið
svarta“. Árum saman fann Einar
Jónsson óljósa þrá eftir svari,
sem ekki kom í hug hans. Starf-
ið var honum hin mesta gleði. Á
þessum tíma, þegar hann var í
stöðugu andófi við listamenn í
Danmörku, og annars huga