Tíminn - 31.10.1939, Blaðsíða 3

136. blað
TÍMIWN, þriðjwdagmn 31. okt. 1939
503
A N N A TL L
Dánardægnr.
Þórður J. Thoroddsen læknir
andaðist 19. október. Hann var
fæddur í Haga á Barðaströnd
1856, sonur Jóns Thoroddsen
skálds og konu hans, Kristínar
Þorvaldsdóttur Sivertsen. Hann
lauk læknisnámi hálf þrítugur
og gerðist síðan kennari við
Möðruvallaskóla. Síðar var
hann erlendis við framhalds-
nám í læknisfræði og var, er
heim kom aftur, allmörg ár hér-
aðslæknir í Gullbringusýslu.
Síðar var hann um hríð starfs-
maður í banka, en hvarf aftur
að læknisstörfum eftir fá ár.
Hann var kvæntur Önnu, dótt-
ur Péturs Guðjohnsen orgel-
leikara. Hún lézt fyrir fáum
mánuðum. Börn þeirra á lífi eru
Pétur, læknir í Neskaupstað,
Kristín hjúkrunarkona, Emil
tónskáld og Þorvaldur fram-
kvæmdastjóri, öll í Reykjavík.
Afmæll.
Pétur Jónsson, fyrrum bóndi á
Stökkum á Rauðasandi, verður
75 ára 6. nóvember næstkom-
andi. Pétur er fróður maður,
einkum í því er viðkemur sögu
þjóðar vorrar. Hann er vel ern,
þrátt fyrir háan aldur og vinn-
ur nú af kappi að undirbún-
ingi héraðssögu Vestfjarða. Pét-
ur er vel hagmæltur, og ann
skáldskap og fögrum listum.
Ljóðum hans hefir ekki verið
safnað saman, en á prenti hafa
birzt eftir hann ýms ljóð undir
dulnefni, þar á meðal „Ung-
mennaóður“, er út kom í Skin-
faxa um 1911.
Uppblástur á íjöllum
í Tímanum, 30. sept. s. 1.,
stendur, í annars mjög athygl-
isverðri grein: „Það er ekki af
því, að Kjölur og Kaldidalur séu
svo hálend, að ekki er þar meiri
gróður en raun ber vitni. Það er
fyrir uppblástur“. Þetta er ekki
rétt, a. m. k. ekki að því er við-
kemur Kaldadal. Kaldidalur
hefst fyrir norðan Hrúður-
katla, móbergstinda sunnan
Geitlandsjökuls. Þar, við hina
þekktu vörðu, Kerlingu, er 522
metra hæð yfir sjávarmál. Það
er sýnilegt hverjum þeim, er um
Kaldadal fer, að þar hefir aldrei
verið miklu meiri gróður en nú
er, en hann er mjög óveruleg-
ur. Helzta jurt þar mun vera
grasvíðir (smjörlauf). Merki
uppblásturs sjást þar hvergi,
eða svo er ekki um dalinn sunn-
anverðan.
Missögn blaðsins stafar vafa-
laust af því, að sumir, og þó
B Æ K V R
Hlín, 22. árg. 168 bls.
Verð: 2 krónur.
22. árgangurinn af Hlín, árs-
lega borizt Tímanum.
riti íslenzkra kvenna, hefir ný-
Hlín er nú orðin mjög útbreidd
bók. Upphaflega var útgáfa
hennar hafin fyrir áeggjan
Sambands norðlenzkra kvenna
og sem ársrit þess, en smám-
saman hefir hún náð útbreiðslu
um allt land, þótt undirtitlinum
hafi fyrst nú verið breytt í sam-
ræmi við það. Jafnvel vestan
hafs er Hlín vel séður gestur á
heimilum margra íslendinga.
Sú kona, sem svo ötullega hef-
ir unnið fyrir Hlín, bæði hvað
snertir útbreiðslu, efni hennar
og frágang, er Halldóra Bjarna-
dóttir, útgefandi hennar og rit-
stjóri. Væri óverðugt að minn-
ast hennar ekki, þegar getið er
um Hlín.
Að þessu sinni hefst Hlín á
kvæði eftir skáldkonuna Krist-
ínu Sigfúsdóttur, ort til Sam-
bands norðlenzkra kvenna, þeg-
ar það átti aldarfjórðungs-
starfsafmæli i júnímánuði í ár.
Fyrsta greinin er erindi, sem
Halldóra Bjarnadóttir, er vai'
stofnandi sambandsins og for-
maður fyrsta áratuginn, flutti á
fundi þess á Dalvík í vor.
Næst kemur starfsskýrsla
sambandsins, yfirlit um 25 ára
starf, eftir núvexandi formann
þess Guðnýju Björnsdótir á
Akureyri. Fara þar á eftir starfs-
skýrslur nokkurra félaga.
Oflangt yxði að rekja efni
hverrar einstakrar greinar í
Hlín, en þær eru um 35. Þær
fjalla um margvísleg mál, sem
að líkum lætur; þar eru minn-
ingar ýmsra kvenna, greinar um
málefni kvenfélaganna, heimil-
isiðnað, vefnað, mataræði, guð-
ræknismál, skógrækt og margt
fleira. Þar er og grein um vænt-
anlega landssýningu 1940, þar
sem sýna á heimilisiðnað lands-
manna. En loks má geta þess,
að aftan við venjulegt lesmál
Hlínar er ein örk, sem einkum
er ætluð börnum. Það eru ýms-
ar frásagnir og fylgja litprent-
aðar myndir. Er vert að þakka
þessa nýjung.
eingöngu Reykvíkingar, kalla
Kaldadal strax fyrir ofan Þing-
vallasveit, eins og títt hefir mátt
sjá í blöðum. Slíkt er með öllu
rangt. Kaldidalur nær ekki
lengra suður en að Kerlingu,
ekki talinn ná lengra af öðrum
en þeim, er ekki þekkja til
staðhátta.
Uppblástur er hins vegar mik-
ill sunnan Kaldadals, og þó að-
allega til austurs. Eyðist gróður
(Framh. á 4. síðu)
íslenzkt, úr rnargra alda þjóð-
trú sveitafólksins. Útilegumað-
urinn hefir dvalið lengi uppi í
óbyggðunum. Andlitið er veður-
bitið og hart, með augljósum
merkjum þess, að sá maður er
vanur að komast leiðar sinnar í
hríð og frosti. Kona hans and-
ast uppi á öræfunum í fjalla-
kofanum, frá hálfstálpuðu
barni þeirra. Vald trúarinnar
nær til útlagans. Hann getur
ekki hugsað sér að lík konu
sinnar hvíli annarsstaðar en í
vígðri mold. Útilegumaðurinn
leggur af stað ofan í byggðina.
Hann ber lík konu sinnar og
barnið í fanginu, styðst við tré-
rekuna eins og' norðurfari. ís-
lenzki smalahundurinn gengur
við hlið hans.
Æskumerkin í þessari mynda-
styttu koma fram í því, hversu
útilegumaðurinn heldur á líki
konu sinnar. En sjálfur útlag-
inn og barnið í sauðarfeldinum
eru fullkomin listaverk. Menn
finna, að þessi maður þekkir
þrautir og raunir, að hann
þekkir hörku íslenzkrar nátt-
úru eins og hún er mest og
muni ekki villast, þó að fjúkið
sé hart. í svip þessa útlaga
hefir listamaðurinn meitlað
þjáning og harðrétti íslenzku
þjóðarinnar eftir sex hundruð
kúgunarár. Útilegumaðurinn er
þjóðin, sem tók á móti hinu
fyrsta vængstýfða frelsi úr
hendi Danakonungs vorið 1874.
En fallega barnið i faðmi feti-
legumannsins var samtíð Einars
Jónssonar, sem var svo að segja
borin af háfjöllum niður í sól-
vermda dali nýrrar menningar.
Sú kynslóð reyndist fær um að
skapa nýtt tímabil í sögu lands-
ins.
Skömmu síðar gerði Einar
Jónsson Öreigana. Þar er lýst á
átakanlegan hátt örbirgð og
hungurbaráttu iðjumúgsins í
stórborgunum. Hungraðir, skin-
horaðir og tötrum klæddir for-
eldrar leiða barn með sömu
þjáningarmerkjum móti von-
lausri framtíð. Útilegumaður-
.inn var tákn hinna aldagömlu,
íslenzku lífsbaráttu, en Öreig-
arnir sýndu sálardoðann í hinni
vélrænu stóriðju nútímans.
Hönd, sem lyftir bjargi, er til-
tölulega einföld líking, ein af
fegurstu skáldverkum Einars
Jónssonar. Þessi hönd, sem
kemur upp úr bjargi og lyftir
bjargi, er alþjóðlegt hetju-
minnismerki. Það er talið að
þetta minnismerki hafi upp-
runalega átt að vera legsteinn á
gröf ákveðins manns. En vanda-
menn hans skildu lítið sanna
list og þeir höfnuðu þessu skáld-
lega verki. Þess vegna er hönd-
in, sem lyftir bjarginu, tákn
hreysti og karlmennsku, án þess
að vera bundið við stund eða
stað.
Þegar komið er inn í safnið á
Skólavörðuhæðinni, eru tvær
myndir frá Hafnarárum Einars
Jónssonar, sem vekja sérstak-
lega eftirtekt. Annað er Hvirf-
ilbylurinn eða Alda aldanna.
Hitt er Dögun eða Nátttröllið.
Alda aldanna virðist í fyrstu
ekki vera annað en hringsog
tærandi strauma. Hvirfilbylur-
inn sogar hafið hátt í loft eins
og væri þar stórfellt gos. En
Témar filösktir
ogf glils
Kaupum I Nýborg fyrst uiu sinn tómar
flöskur, % og 1 lítra á kr. 0,30 og %
lítra flöskur á kr. 0,15. — Bökimar-
dropaglös með skrúfhettum á kr. 0,05
og ennfremur allar tegundlr af glösum
undan þeim innlendu hárvötnum er
vér höfum selt, að því tilskyldu, að
hettan fylgi.
Áfengfisverzlun ríkisíns.
þegax betur er að gáð, er hér
ekki fyrst og fremst leikur
blindra náttúruafla. Mitt í
straumnum er fögur kona, sem
rís úr djúpinu. Haddur hennar
fellur niður og rennur saman
við byigjur hafsins. Hér birtist
móðir náttúra“ í líki konu og
hafbylgju, sem hvirfilvindur
lyftir í fang loftsins. En í þess-
ari hringiðu, sem sogast hærra
og hærra, eru mannanna börn
hvarvetna í straumnum. Þar er
lífsbarátta þeirra. Allir leita
hærra. Straumbylgjan ber suma
lengra áleiðis. Aðrir hækka með
hörðum átökum mikillar
keppni. Hver leitar að sinum
hagnaði, sínum metnaði, sinni
frægð. Móðir náttúra elur allt
mannkyn, hvar sem er á jörð-
unni, en alda aldanna ber þess-
ar mannverur í ólgufullri
straumröst. Þessi mynd er
heimspekilegt kvæði, fullt af
dýpt og mildi, en ort í stein.
Dögun eða Nátttröllið er sú
mynd eftir Einar Jónsson, þar
sem lífsskoðun hans og lista-
mannshæfileikar njóta sín bezt.
Það má segja, að í þessu lista-
verki séu sameinuð öll meginat-
riði í æfiverki Einars Jóns-
sonar. í Dögun er byggt á
rammíslenzkum þjóðsögum og
þjóðtrú. Tröllið kemur úr helli
sinum niður í byggðina. Undir
fjallshlíðinni er sveitabær, eins
og þeir, sem þjóðin bjó í á þeim
öldum, þegar hinar miklu þjóð-
sögur eru til. í bænum var ung
og glæsileg stúlka. Tröllið kem-
ur um nótt, rænir henni og
hyggst að flytja hana í æfilangt
fangelsi í hinn dimma og dap-
urlega heim tröllanna. En með-
an tröllið er á heimleið, rennur
dagur. Nátttröll þola ekki yl og
birtu sólarinnar. Þá verða þau
að steini. Tröllið finnur dauð-
ann nálgast. Sólargeislarnir
leika um höfuð risans, og á-
löguhamurinn sígur yfir höfuð
hans, um leið og það verður
að steini. Tennur tröllsins
verða eins og stuðlaberg í hlíð-
unum á Galtafelli. En um leið
og dauðinn hertekur bergtröllið
kreppir það úfinn og hraun-
kenndan arm og hnefa móti ó-
vini sínum, sólinni, en heldur
fanga sínum, ungu stúlkunni,
með hinum handlegg þétt að
brjósti sér. En yfir höfði óvætt-
arins horfir unga stúlkan úr
lága bænum undir fjallshlíðinni
fagnandi móti dagsbirtunni,
sem er hennar lífgjafi. And-
stæðurnar í þessari mynd eru
óvenjulega sterkar. Hið grimma,
steinrunna, hraunúfna, deyj-
andi tröll, fullt af þxjózku og
kergju. En við hlið þess, en
hærra, fögur, ung kona, full af
heilbrigðri lífsþrá. — Armur
tröllsins og hnefi þess er ímynd
hinna grimmu og lágu afla til-
verunar. Hönd ungu stúlkunn-
ar, grönn, mjúk og fagurgerð,
er útrétt móti lífi og birtu, yfir
hinum tröllslega steinarmi. í
þessari mynd sýnir Einar Jóns-
son á átakanlegan og ógleym-
anlegan hátt hugðarmál æfi
sinnar, baráttu ljóss og myrkurs,
og hinn glæsilega sigur ljóssins
yfir völdum myrkranna. Tizian
hefir sýnt þvílíkar andstæður
í heimsfrægri mynd í málverk-
inu „Skattpeningurinn“. Kænn,
fégjarn, harðlyndur og undir-
förull Farisei réttir með bog-
inni og blakkri hönd skattpen-
inginn og spyr Krist um eðli
skattskyldunnar. Andlit og yf-
irbragð Fariseans, er markað
þrotlausri eigingirni og lágri
lymsku. En við hlið hans er
mannsins sonur, mildur, hreinn
og sterkur. Hönd hans hrein og
mjúk ýtir frá sér skattpeningn-
um um leið og hann skilgreinir
fyrir allt mannkyn muninn á
því sem tilheyrir heimi andans
og heimi lágrar gróðahyggju.
Tizian og Einar Jónsson hafa
með aldalöngu millibili skýrt
sömu hugsunina; annar í steini,
hinn í litum. Hvorug myndin
gleymist þeim, sem séð hafa.
Minnismerki Jóns Arasonar
hefir því miður ekki enn verið
reist í Skálholti. En það er
ekki sök Einars Jónssonar, því
að hann hefir fyrir löngu gert
þá mynd. Breitt, lóðrétt sverð,
í miðju, og drjúpandi fánar til
beggja hliða yfir litlum högg-
stokk og öxi. Það, sem beinlín-
is minnir á dauða hins mikla
biskups, eins og höggstokkur-
inn og öxin, er fyrirferðarlítið
á myndinni. Sverðið er aðalat-
riðið. Það ex tákn hins mikla
kjarks og karlmennsku. Fánar,
sem drúpa, minna á þá ævar-
andi lotningu, sem þjóðin ber
fyrir þessum þjóðskörungi, sem
lét lífið fyrir ísland í barátt-
unni við erlent kúgunarvald.
Lágmyndin á fótstalli forsetans
og minnismerki Jóns Arasonar
sýna hvernig Einar Jónsson
vildi minnast þeirra manna, er
hann virti mest vegna starfa
þeirra fyrir ættjörðina.
Mold eftir Einar Jónsson er
einskonar allsherjar minnis-
merki um hið dauðlega hold.
Moldin verður að persónu, sem
umlykur í mildum, brúnum
faðmi sínum hinn dána mann.
Tolstoy hefir skýrt sömu hugs-
un í einni af smásögum sínum.
Hinn órólegi maður þarf að
enduðu, þrotlausu stríði, land
sem er þrjár álnir á lengd og
ein alin á breidd. En yfir mold-
inni með sinn mjúka faðm,
sýnir Einar Jónsson á annarri
mynd engil lífsins með léttum,
fögrum himinbornum línum. í
huga listamannsins er mold og
gröf ekki lokatakmark tilver-
unnar.
Síðan koma fjölmargar
myndir í listasafni Einars Jóns-
(Framh. á 4. síðu)

Húðir og skínn.
Ef bændur nota ekki til eigin þarfa allar HÚÐIR
og SKINN, sem falla til á heimilum þeirra, ættu þeir
að biðja KAUPFÉLAG sitt að koma þessum vörum
í verð. — SAMBAND ÍSL. SAMVINNUFÉLAGA selur
NAUTGRIPAHÚÐIR, HROSSHÚÐIR, KÁLFSKINN,
LAMBSKINN og SELSKINN til útlanda OG KAUPIR
ÞESSAR VÖRUR TIL SÚTUNAR. — NAUTGRIPA-
HÚDIR, HROSSHÚÐIR og KÁLFSKINN er bezt að
salta, en gera verður það strax að lokinni slátrun.
Fláningu verður að vanda sem bezt og þvo óhreinindi
og blóð af skinnunum, bæði úr holdrosa og hári, áður
. en saltað er. Góð og lireinleg meðferð, á þessum vörum
sem öðrum, borgar sig. —
t
liltikjirifieiitr.
ACCUMULATOREN-FABRIK,
DR. TH. SONNENCHEIN.
Tækifærísverð
á 2ja turna silfurpletti.
Teskeiðar á............. 0.75
Desertgafflar á ........ 2,50
Matgafflar á............ 2.75
Mathnífar á............. 6.50
Ávaxtahnífar á.......... 3.50
Áleggsgafflar á......... 2.75
Kökugafflar á........... 2.50
Sultutausskeiðar á...... 2.00
Rjómaskeiðar á.......... 2.65
Sósuskeiðar á........... 4.65
Sykurskeiðar á.......... 3.50
Ávaxtaskeiðar á......... 5.00
Kökuspaðar á............ 3.00
Sardínugafflar á........ 2.50
Konfektskeiðar.......... 2.50
Margar gerðir.
K.Eiuarsson &Björnss.
Bankastræti 11.
Kopar,
aluminium og fleiri málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI.
Hreinar
léreftstuskur
kaupir
Prentsmiðjan Edda
Lindargötu 1 D.
BRYNJÓLFUR ÞORLÁKSSON
stillir og gerir við piano og or-
gel. — Sími 4633.
**fl Sjö árgangar, sjö hæfi-
lega stórar bækur. —
Merkilegt safn og góð
eign. Fáeinum eintökum hefir tekizt
að safna saman af Dvöl frá byrjun,
O't fást þau á kr. 39.00. Adressa: DVÖL,
Reykjavík.
320
Willlam McLeod Raines
Flóttamaðurinn frá Texas
317
Vöðvarnir voru hnútóttir og virtust lið-
ast undir húðinni, þegar þeir störfuðu.
Hún tók eftir því, sem hún hafði áður
séð, þegar hún gerði að sárinu á öxl
hans, hvað hálsinn sat fagurlega á öxl-
um hans og hvað vöðvarnir þar voru vel
lagaðir.
Oakland snérist á hæli, öskraði af
reiði og réðist á Barnett af offorsi. Molly
var sannfærð um, að elskhugi sinn yrði
nú barinn niður. Það virtist ekki mögu-
legt nokkrum manni að standast þenn-
an ógurlega ofsa. Hún heyrði snarpan
smell, sá Webb smjúga boginn undan
útréttum armi, en á kinn Oaklands var
rautt far og rann blóð úr.
Oakland fylgdi Webb fast eftir og
handleggir hans gengu eins og myllu-
vængir. Hann reyndi að komast í ná-
vígi og ætlaði auðsjáanlega að sigra ó-
vin sinn með æðisgenginni árás. Hann
var svo reiður, að hann skeytti ekki um
varnir, heldur sló aðeins af alefli frá
hlið með báðum höndum. Þetta gerði
hann algerlega varnarlausan. Barnett
hæfði vel bæði með hægri og vinstri
hendi og lét líkamsþungann fylgja
höggunum.
Clem stanzaði snöggvast og var móð-
ur mjög. Hann var ekki vel á sig kom-
inn og árásarofsinn hafði næstum ver-
ið honum um megn. Andlit hans var
unum í dökk augu Oaklands, sem nú
brunnu eins og kolaglóð.
— Heigull var orðið sem ég notaði.
Þú þorir aðeins að bera þessa djöfullegu
uppástungu fram við ungfrú Prescott af
því að ég er með handjárn. í gærkvöldi
slóstu mig með svipuól þvert yfir and-
litið, af því að ég gat ekki borið hönd
fyrir höfuð mér. Þú ert 30 pundum
þyngri en ég, en þú þorir ekki að taka af
mér handjárnin í 10 mínútur. Þú þorir
það ekki fyrir þitt líf, af ótta við að ég
dræpi þig með berum hnefunum.
Barnett hafði komið við eina auma
blettinn á Oakland. Hann var mjög við-
kvæmur fyrir hugrekki sínu og kröftum.
Hann gortaði af því, að hann hræddist
hvorki guð né andskotann. Hann var
annálaður slagsmálamaður um allt hér-
aðið. Enginn maður hafði enn staðið
andspænis honum til handalögmáls, án
þess að fá full gjöld fífldirfsku sinnar
með því að bíða ósigur.
Hann varð að leggja hendur á þenn-
an náunga og berja fyrirlitningarsvip-
inn af andliti hans. Hann varð að sjá
Texasbúann liggja fyrir fótum sér sigr-
aðan og lesa dauðaskelfinguna í augum
hans. Hann skyldi setja handjárnin
aftur á titrandi úlfliðina, þegar hann
hefði barið mótstöðumann sinn niður
og gert úr honum sundurmarið skar.