Tíminn - 02.11.1939, Side 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavik, fimmtudagiiin 2. nóv. 1939
127. blað
Tvær milljónir manna sáu Islandsdeild
heimssýningarinnar
Vilhj. Þór leggur til að Islandsdeildin
verði höfð opin næstkomandi sumar.
Sýningín hefir orðíð okkur til mikíls sóma
Heimssýningunni í New
York var lokað í fyrrakvöld
og hafði hún þá verið opin
í sex mánuði. í sambandi
við lokun íslandsdeildarinn-
ar, flutti Vilhjálmur Þór,
íramkvæmdastjóri hennar,
ræðu, sem varpað var út
frá Boston, og endurvarpað
frá útvarpsstöðinni hér í
Reykjavík.
í ræðu sinni minnti Vil-
hjálmur á það, hve íslenzka
sýningin hefði verið veigamikill
þáttur í þeirri viðleitni, að
kynna ísland og íslendinga er-
lendis. Hann gat þess og, hve
sýningargestir hefðu verið fúsir
til fróðleiks um íslendinga og
lagði um það ýmsar spurning-
ar fyrir sumt af starfsfólki ís-
landssýningarinnar, er það
leysti úr.
Vilhjálmur kvað rösklega
tvær miljónir manna hafa sótt
íslandssýninguna, en að tíu
miljónir að minnsta kosti hefðu
átt þess kost að kynnast henni
af frásögnum, bæði í blöðum og
útvarpi.
Kostnaður íslendinga af sýn-
ingunni var í upphafi áætlað-
ur um 350 þúsund íslenzkar
krónur, en mun reynast nálægt
450 þúsund krónur. Stafar sá
mismunur að mestöllu leyti af
breytingum þeim, sem orðið
hafa á verðgildi íslenzku krón-
unnar, því að kostnaðurinn var
áætlaður 70 þúsund dollarar og
mun það láta mjög nærri að
svo verði.
Nú hefir verið ákveðið, að
heimssýningin verði opnuð að
nýju í apríllok næsta vor og
hafa öll þau lönd, sem tekið
hafa þátt í sýningunni, fengið
tilmæli um að opna þá deildir
sínar. Frá íslands hálfu hafa
engar ákvarðanir verið um
þetta teknar og verður senni-
Vílhj. SteSánsson
sextugur
lega ekki gert í bráð. Að þessu
vék Vilhjálmur í lok ræðu sinn-
ar og lét í ljós, að æskilegt væri,
að hægt yrði að opna þá ís-
landsdeildina að nýju, enda til-
tölulega lítill kostnaður, sem
af þvi hlytist, en mikill ávinn-
ingur.
Það mun einróma álit manna,
sem átt hafa þess kost að afla
sér vitneskju um íslandssýning-
una, að hún hafi tekizt frábær-
lega vel. í sömu átt hníga um-
mæli fjölmargra merkra Vest-
urheimsblaða, sem um hana
hafa ritað. Fara hér á eftir 1
þýðingu nokkur slík ummæli:
New York Post segir:
íslendingar, ein af minnstu
þjóðunum, hafa stórfellda sýn-
ingu.
Á íslandi eru 120 þúsund í-
búar, færri en i nokkru um-
dæmi New York borgar, jafnvel
færri en í Richmond, en samt
hefir ísland sinn sýningarskála
í þjóðahöllinni á heimssýning-
unni og hefiT varið til sýning-
arinnar meira fé hlutfallslega
en nokkur önnur þjóð.
Þetta er eitt. af mörgu, sem
sýnir, hversu geysilega víðtæk
sýningin er, og það sýnir líka,
hversu miklum lífskrafti þetta
land býr yfir. Sýning þess ber
það og með sér, að ísland er
land töfrandi andstæðna.
Metropolis, tímarit í New York
lætur svo ummælt:
„Smekkvís og fræðandi, án
þess að vera um of auglýsandi.
Að okkar dómi er þessi litla
sýning ein sú allra bezta af öll-
um sýningum erlendra þjóða“.
Nordisk Tidende, blað Norð-
manna í New York, segir:
„Það er okkur til skammar,
að sýning íslands litla með ein-
um 118 þúsund íbúum, skuli
vera betri en okkar. íslendingar
höfðu djörfung og smekkvísi til
(Framh. á 4. síðu)
Sambandsmálið rætt
í Framsóknarfélagí
Reykjavíkur
Framsóknarfélag Reykjavíkur
hélt fund í Kaupþingssalnum í
gærkvöldi og var hann mjög vel
sóttur.
Á fundinum flutti Jónas Jóns-
son erindi, sem hann nefndi:
Hvað er framundan? Dvaldi
hann aðallega við sambands-
málið og taldi nauðsynlegt að
farið yrði að gefa þvi meiri
gaum en verið hefði til þessa.
Minntist hann í þessu sambandi
á ferð Staunings hingað síðast-
liðið sumar og þau ummæli
hans eftir heimkomuna, að
Framsóknarflokkurinn myndi,
að formanni flokksins undan-
skildum, sennilega vera mót-
fallinn sambandsslitum. Taldi
hann, að þau ummæli gætu
gefið Framsóknarflokknum til-
efni til að árétta sína yfirlýstu
afstöðu í málinu, en forsætis-
ráðherrar flokksins hefðu lýst
því yfir af hálfu flokksins á
þingi 1928 og 1937, a$ flokk-
urinn vildi vinna að sambands-
slitum eins fljótt og lög stæðu
til. Ef það yrði gert, myndu um-
mæli hins ófróða danska stjórn-
málamanns ekki valda neinum
misskilningi um afstöðu Fram-
sóknarflokksins.
Eftir að Jónas Jónsson hafði
lokið erindi sínu, tóku til máls
um sambandsmálið Eysteinn
Jónsson viðskiptamálaráðherra,
Bergur Jónsson alþm., Vigfús
Guðmundsson gestgjafi og Sig-
fús Halldórs frá Höfnum. Tóku
þeir allir í svipaöan streng og
Jónas Jónsson. Bergur Jónsson
bar fram svohljóöandi tillögu,
sem var samþykkt með sam-
hljóða atkvæðum:
„Fundur í Framsóknarfélagi
Reykjavíkur haldinn 1. nóv.
1939 lýsir því yfir, að hann á-
lítur sjálfsagt, að Framsóknar-
flokkurinn haldi fast við þá
stefnu i sjálfstæðismálinu, sem
lýst var yfir af forsætisráðherr-
um flokksins 1928 og 1937“.
(Framh. á 4. siSu)
Tveir af samningamönnum Finna: Paasikivi (til vinstri) og Koskinen sendi-
herra Finna í Moskva.
Samningar Rússa og Finna
Hafa Þjóðverjar og Rússar komíð sér
saman um, að Fínnland sé hagsmunasvið
Rússa, en hín Norðurlöndin hagsmuna-
svið Þjóðverja?
Það hefir vakið mikinn óhug
í Finnlandi, að í ræðu þeirri,
sem Molotoff forsætisráðherra
Rússa flutti á þingi Sovétríkj-
anna síðastliðið þriðjudags-
kvöld, gerði hann grein fyrir
kröfum Rússa á hendur Finn-
um.
Finnar óttast, að þetta sé
merki þess, að Rússar ætli ekki
neitt að slaka til á kröfum sín-
um, því að þeir myndu síður
hafa birt þær fyrirfram, ef þeir
ætluðu að gera einhverjar til-
slakanir. Eftir að kröfurnar
hafi verið birtar muni Rússar
telja það metnaðarmál, að fá
þeim framgengt. Molotoff lét
líka svo ummælt í ræðu sinni,
að það gæti haft alvarlegar af-
leiðingar fyrir friðinn, ef Finn-
ar höfnuðu kröfunum.
Kröfurnar eru í aðalatriðum
þessar:
Frægasti núlifandi Islending-
urinn, Vilhjálmur Stefánsson,
er sextugur á morgun.
í tilefni af því ritar Jónas
Jónsson alþm. grein um Vil-
hjálm á öðrum stað í blaöinu.
Einnig birtist eftir Vilhjálm
kvæði, sem hann hefir ort á
ensku, og fylgir því þýðing Sig.
Júl. Jóhannessonar. Þykir Tím-
anum rétt að nota tækifærið
til að kynna löndum Vilhjálms
hér heima þessa hlið á hæfi-
leikum hans, en hún mun þeim
ókunn að mestu. Auk þess, sem
Vilhjálmur hefir frumort á
enska tungu, hefir hann þýtt
nokkur íslenzk kvæði á ensku.
A.
Refasýningar.
Veðurfarið. — Stríðsatburðir í grennd við ísland. — Qagn-
fræðaskólinn á ísafirði.
Merklngar refa fóru í haust fram í
októbermánuði og munu nú næstu
daga verða haldnar refasýningar víðs-
vegar um land og verða þœr mun fleiri
en í fyrra haust. Fyrsta sýningin verður
í Borgarnesi á morgun. Á sýningum
þessum verður hinn norski sérfrœð-
ingur, O. Aurdal, aðaldómari. Hefir
hann undanfarin haust komið hingað
þessara erinda á vegum Loðdýrarœkt-
arfélagsins og er hér mörgum að góðu
kunnur. Gert er ráð fyrir að refasýn-
ingunum verði lokið fyrstu dagana í
desembermánuði.
r r r
Fádœma veðurbliða er enn um allt
land, þótt vetur sé kominn. í gærmorg-
un var um allt land 3—10 stiga hiti
og nær alls staðar hægviðri og sums
staðar logn. Langvíðast var 9 stiga hiti.
Mestur var hitinn í Bolungarvík, 10
stig, minnstur á Raufarhöfn, 3 stig,
4 stig í Fagradal í Vopnafírði, en hvergi
annars staðar minni en 6 stig. Ef slíkt
tíðarfar helzt enn lengi hausts, kemur
það til með að spara bændum í lág-
sveitum, og viðar, heygjöf handa sauð-
fénaði, svo að verulegu nemur. Enn
sem komið er, er hvergi búið að taka
skepnur í haust, nema nautgripina, en
um þessar mundir verða hrútar teknir
í hús, enda verður ekki undan því skot-
izt, hvað sem tíðarfari liður, úr því þessi
tími er kominn. Sauðfé er enn mjög
til fjalla, þar sem það getur þangað
komizt úr heimahögum, og því erfiðara
um smölun nú en oft áður, þegar frost
og snjóar hafa verið komnir. Er hætt
við, að af þeim sökum verði hrúta vant
fremur venju. Að því er Tíminn hefir
frétt, hefir bráðapestar lítið orðið vart
í haust, enda hefir hún rénað mjög
hin síðari ár, siðan íslenzka bóluefnið
kom til sögu, jafnhliða því sem bænd-
ur, sem búa þar sem pestarhætt er,
hafa margír tekið upp þann sið, að
tvíbólusetja lömb.
r r r
Enn á ný hafa gerzt hér við land, og
á leiðum skipa, er sigla til íslands,
ýmsir atburðir, sem minna ískyggilega
á styrjöldina. Samkvæmt fregnum úr
Patreksfirði varð fólk í Kollsvík, sunn-
an vert við mynni Patreksfjarðar, vart
við skotdynki og sá eidbjarma í hafi í
norðvesturátt föstudagsmorgun síðast-
liðlnn. Heyrðust allmörg skot með
stuttu millibili og virtist leikurinn ber-
ast suður á bóginn. Engar fregnir hafa
borizt annarstaðar að um sjóorustu á
þessum slóðum. — Á sunnudaginnn
fundust tveir björgunarbátar reknir í
Hvalvatnsfirði I Fjörðum. Voru það sjó-
menn úr Hrísey, sem fundu þá. Degi
síðar sóttu þeir bátana og höfðu með
sér til Hríseyjar. Voru þeir báðir merkt-
ir með nafninu Poseidon. í öðrum
bátnum var dálítið af ýmsu dóti, kassi
með kexi í, brot úr siglutré og árum,
krókstjaki og sjóhattur. Bátarnir voru
báðir með flothylkjum á siðunum og
virðast hafa legið skamma hríð í sjó.
— í síðustu ferð sinni hingað fundu
skipsmenn á Lyru björgunarbát frá
sænska skipinu Vistula, sem sökkt var
á dögunum undan Orkneyjum. Tveir
björgunarbátar voru á Vistula og fóru
níu manns í hvorn. Komst annar til
Orkneyja eftir nær sólarhrings hrakn-
ing, en hér hlýtur að vera um hinn
bátinn að ræða. Sennilegast hafa
mennirnir, sem í hann fóru, farizt, þótt
ekki sé með öllu örvænt um, að þeim
kunni að hafa verið bjargaö. — Norska
skiplð Thore Jarl, sem kom hingað með
vörur, var á leið sinni til íslands stöðv-
að vestur af Orkneyjum af þýzkum
kafbát. Nokkrir menn fóru í skipsbát-
inn og ætluðu að róa út í kafbátinn.
En í sama mund bar að enska hernað-
ar flugvél, er réðist á kafbátinn og lét
dynja yfir hann sprengjum. Voru
mennirnir i skipsbátnum hætt komnir,
en kafbáturinn hvarf skjótlega og varð
hans eigi vart meira.
t t r
Samkvæmt skólaskýrslu frá gagn-
fræðaskóianum í ísafjarðarkaupstað,
voru þar 118 nemendur síðastliðinn
vetur. Voru 20 þeirra í vinnudeild, 19
sóttu sjómannanámskeið skólans, en 79
stunduðu nám i hinum þrem dagdeild-
um gagnfræðaskólans. Voru 34 í fyrstu
deild, 31 I annarri og 14 I þriðju deild.
Nemendum gagnfræðaskólans voru að
venju veitt ýms verðlaun fyrir frammi-
stöðu sína og hlaut meðal annarra
Guðríður Matthíasdóttir viðurkenningu
fyrir einstæða vandvirkni og fágæta
prúðmennsku í framkomu og Gunn-
laugur Ó. Guðmundsson var heiðraður
fyrir að hafa aldrei vantað eina mín-
útu frá námsstundum allan veturinn.
(Framh. á 4. síSu)
1. Finnar geri hernaðar
bandalag við Rússa, líkt og
Eystrasaltsríkin og lögð verði
niður öll varnarvirki á finnsk-
rússnesku landamærunum.
2. Finnar leigi Rússum dálít-
ið landssvæði fyrir flotastöð við
innsiglinguna í finnska flóann
eða skammt frá Helsingfors.
3. Finnar láti Rússa fá sinn
hluta af Kyrjálanesinu, sem er
milli finnska flóans og Ladoga-
vatns. Nes þetta hefir mjög
mikla hernaðarlega þýðingu, því
þar er greiðförnnst leið með
her milli Rússlands og Finn
lands.
4. Finnar láti Rússa fá nokkr-
ar eyjar í finnska flóanum.
5. Gegn þessu leyfi Rússar
Finnum að víggirða Álands-
eyjar, en þriðja ríki (Svíþjóð)
má þó engin afskipti hafa af
því. Þá bjóðast þeir til að láta
Finna fá nokkurn hluta af
Karelen, sem liggur að Norð
ur-Finnlandi, í staðinn fyrir
Kyrjálanes. En það er bæði
miklu lakara land og þar búa
ekki Finnar, en íbúar Kyrjála
ness eru finnskir.
Þegar kunnugt varð um ræðu
Molotoffs, var óðara haldinn
fundur í finnsku stjórninni og
voru finnsku samningamenn
irnir, sem komnir voru áleiðis
til Moskva með svar finnsku
stjórnarinnar við þessum kröf-
um Rússa, látnir halda kyrru
fyrir á meðan. Mun stjórnin
hafa rætt um, hvort kalla ætti
(Framh. á 4. síSu)
Aðrar fréttlr.
Það, sem mesta athygli vakti,
í ræðu Molotoffs, fyrir utan
kröfurnar á hendur Finnum,
var yfirlýsing hans um vaxandi
vináttu Þjóðverja og Rússa, og
að Þýzkaland væri ekki leng-
ur árásarríkið í Evrópu, heldur
Bretland og Frakkland! Mikið
gaman er hent að þeirri full-
yrðingu Molotoffs, að ekki megi
útrýma öðrum stjórnmálastefn
um með valdi, þar sem yfirráð
hans og Stalins hafa hingað til
byggst á því, að halda öllum
andstæðum stjórnarstefnum í
skefjum með valdi!
Rússar hafa samið um kaup á
togleðri í Bandaríkjunum, en
þessa vöru hafa þeir ekki keypt
þar áður og virðast ekki hafa
hennar not sjálfir. Þykir senni-
legt, að þeir séu að kaupa þessa
vöru fyrir Þjóðverja, en hún er
hernaðarbannvara.
Hollendingar hafa a u k i ð
Á víðavangi
Nýja „Esja“ hefir nú verið i
strandferðum í röskan einn
mánuð og mun sennilega aldrei
hafa verið meira að gera en á
jeim tíma. Ástæðan til þess er
sú, að strand'ferðir Eimskipafé-
lagsskipanna hafa að mestu
fallið niður og Nova hefir hætt
siglingum sínum hér. Hefir
,Esja“ því orðið að annast miklu
meiri flutninga en ella. Hefir
iað samt tafið ferðir hennar
miklu minna en ætla mætti og
kemur sér nú vel hversu hrað-
skreið hún er. Það, sem Tíminn
veit bezt, hefir hún yfirleitt
likað prýðilega og þykir ágætt
sjóskip. Virðast þessi skipakaup
ríkisins hafa heppnast mjög
vel.
* * *
Til fróðleiks hefir Tíminn
spurzt fyrir um það, hjá for-
stjóra Skipaútgerðar ríkisins,
hvaða niðurstaða hafi orðið af
strandferðum Esju fyrsta mán-
uðinn eða frá 26. sept. til 27.
október. Samkvæmt upplýsing-
um hans hefir Esja siglt 3890
sjómílur á þessum tíma, flutt
2100 smál. af ýmsum vörum og
1166 farþega. Öll eldsneytis-
eyðsla skipsins á þessum tíma
(þar með taldar allar hjálpar-
vélar, eldavél og frystivélar)
hefir orðið 71.439 kg. af olíu. Sé
miðað við það olíuverð, sem var
í stríðsbyrjun, nemur kostnað-
urinn á hverja siglda sjómilu
kr. 3.12. Til samanburðar má
geta þess, að á tímabilinu 1.—31.
okt. 1938, en október er jafn-
an mesti annatími strandferða-
skipanna, sigldi gamla Esja
2900 sjómílur og flutti 1044
smál. af vörum og 622 farþega.
Eldsneytiseyðsla hennar á þess-
um tíma urðu 230 smál. af kol-
um. Sé miðað við kolaverðið í
stríðsbyrjun, nam þessi elds-
neytiseyðsla *kr. 4.36 á hverja
siglda sjómílu. Geta má þess,
að gamla Esja hafði engar
frystivélar. Sýnir þessi niður-
staða, að eldsneytiskostnaður
nýju „Esju“ muni verða y4
minni á venjulegum tímum,
enda þótt hún sé stærra og
hraðskreiðara skip.
* * *
Frá flestum löndum berast
stöðugt nýjar fregnir um aukn-
ar opinberar ráðstafanir til að
skerða innflutninginn. Virðist
það markmið allra ábyrgra rík-
isstjórna, að ekki megi eyða
meira á styrjaldartímum en
þjóðin getur aflað og hindra
beri söfnun vöruskulda erlend-
is. Jafnframt sé þeim gjaldeyri,
sem þjóðin fær fyrir útflutning-
inn, ráðstafað til að kaupa þær
vörur, sem þjóðin hefir mesta
þörf fyrir. Þannig hafa t. d.
Danir nýlega sett innflutnings-
hömlur á ýmsar þær vörur, sem
þeir höfðu áður á „frílista". Á
meðan þessu fer fram annars-
staðar, halda íhaldsblöðin hér
heima áfram að skrafa um af-
nám innflutningshaftanna, sem
helzta baráttumál flokks síns!
* * *
Eitt fyrsta málið, sem Jónas
Jónsson flutti í bæjarstjórn
Reykjavíkur, var að banna
börnum að vera lengur úti en
til kl. 8 á kvöldin. Þessari til-
lögu var vel tekið í bæjarstjórn-
inni og samhljóða ákvæði sett
nokkru síðar í lögreglusam-
þykktina. Fram til þessa hefir
því þó verið slælega framfylgt,
en nú hefir lögreglan ákveðið
að hefjast handa og reyna eft-
ir megni að hindra götuveru
barna á kvöldin eftir hinn til-
setta tíma. Mega þeir foreldrar,
sem vanrækja að fullnægja
þessum fyrirmælum, eiga von á
sektum. Ætti þó ekki að þurfa
að koma til þess, því götuvist
barnanna á kvöldin er þeim
sjálfum fyrir verstu og foreldr-
ar ættu því vissulega að hjálpa
til að útiloka hana.
hernaðarviðbúnað sinn stór-
lega seinustu dagana og telja
ýmsir að þeir óttist þýzka árás.