Tíminn - 02.11.1939, Blaðsíða 2

506
127. blað
TÍMIM, fimmtudagiim 2. nóv. 1939
Fylgííé og íasteígnamat
EStir Bjarna Ásgeirsson alpingismann
flelmspeki tyítngs manns
(Phílosophy at Twenty)
A feeling comes to my heart to-night,
That has filled, since the world began,
The centuries, and been the light
Of the life of the common man.
For love is the law, the master force,
That makes the worlds akin;
That throws a glow over all without
And mellows the soul within.
For what care I that the world go wild
At the v/hisper of my name?
The love of the woman my song has sung
Is not priced in terms of fame.
There is no boon this earth holds out,
Or has held since the world began,
That can fill the place of a woman’s love
In the life of any man.
Á hjarta mitt leitar kennd í kvöld,
er kærleikur skaparans
í öndverðu gaf sem leiðarljós
í lífi hvers óbreytts manns,
því ástin er lögmál — alheimsmál,
hver einasta sál það kann;
hún veitir því ytra veg og skraut
og vermir hinn innra mann.
Það stórt er að vinna sigursveig,
í sögunni dýrð og hrós,
í frægðarverkum og skörungsskap
að skína sem fagurt ljós;
en öll þau verðlaun, sem veröld á
frá valdhafa nokkurs lands,
ég fyrirlít — kýs mér konuást
og kóngsríki óbreytts manns.
Þó glaumurinn nafn mitt hef ji hátt,
í hrósi er mér engin þægð;
því konunnar ást,sem óð minn söng,
skal aldregi mæld við frægð;
og engin virðing, sem veröld á
frá valdhafa nokkurs lands,
má komast til jafns við konuást
í kjörum og líðan manns.
But if the prize of a woman’s love En bregðist himnesk og heilög ást
Falls not to me or you, og hlotnist ei þér né mér,
Let us hide the blight of a ruined life þá dyljum sorgir og dáið líf,
In a work that is strong and true. með drengskap við hvað sem er.
Forthosewhobuilttheearth’sfairestshrines,Því þeir, sem öllum byggðu bezt,
And have wrought since the world began, og brautsmiðir sérhvers lands,
Are those denied a woman’s love eru kappar, sem hlutu’ ei konuást
And the life of a common man. né kóngsríki óbreytts manns.
Vilhjálmur Stefánsson.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi.
It is glorious on a world-wide stage
To wear a hero’s crown,
That shines with the gems of mighty deeds,
With the gold of a fair renown.
But every prize this earth holds out,
Or has held since the world began,
I’d renounce and live for a woman’s love
The life of a comman man.
‘gtminn
Fiinmtudafiinn 2. nóv.
Hagkvæm ínnkaup
íhaldsblöðin halda enn áfram
áróðri sínum fyrir afnámi inn-
flutningshaftanna og færa hin
skringilegustu rök máli sínu til
stuönings.
Ein röksemd blaðanna er sú,
að innkaupin yrðu miklu hag-
kvæmari, ef heildsalarnir hefðu
alveg frjálsar hendur og gætu
gert þau innkaup, sem þeim
sfálfum þóknaðist.
í aðalgrein kaupmannablaðs-
ins Vísis síðastliðinn mánudag
er enn einu sinni hamrað á
þessu og fullyrðir blaðið, að „ef
verzlunarmenn hefðu nokkurn
veginn frjálsar hendur um inn-
kaup sín, hefðu þeir getað
sparað þjóðinni háa fjárupphæð
á þéim tíma, sem styrjöldin
hefir staðið, og allur sá sparn-
aður hefði komið þjóðinni til
góða“.
Með þessari ályktun hyggst
blaðið að vekja óánægju meðal
almennings gegn innflutnings-
höftunum og skapa þá skoðun,
að hin vaxandi dýrtíð sé fyrst,
og fremst þeim að kenna, þar
sem þau standi í vegi þess, að
heildsalarnir geti gert hag-
kvæm innkaup.
Enginn ákveðin dæmi nefnir
blaðið þessu til sönnunar. Hins
vegar segir það í greininni frá
atburði, sem flestum mun finn-
ast, að draga verði af nokkuð
aðra ályktun. Hljóðar sú frá-
sögn blaðsins á þessa leið:
„Á hverjum degi kemur það
berlega fram, hve mikil nauð-
syn oss íslendingum er á því,
að hagkvæmra innkaupa sé
gætt á hinum erlenda markaði.
Frá því er stríðið skall á, hefir
ríkisstjórnin sjálf þráfaldlega
orðið að skerast í leikinn til þess
að gæta hagsmuna þjóðarinnar,
og nú nýlega hefir henni tek-
izt að spara þjóðinni hundruð
þúsunda króna í erlendri mynt,
vegna innkaupa á olíu. Ef rík-
isstjórnin hefði ekki gripið
þarna inn í, hefðu landsmenn
orðið að greiða umfram þörf,
háa fjárupphæð í erlendri
mynt og almenningur hefði þá
að sjálfsögðu orðið að greiða
miklu hærra verð fyrir vöruna
á hinum innlenda markaði".
Tíminn hefir ekki kynnt sér
nánara þetta sérstaka dæmi,
sem Vísir nefnir, enda skiptir
það ekki máli. Aðalatriðið er, að
þessi frásögn Vísis sýnir það,
að til þess, að fullkomin trygg-
ing sé fyrir því, að gerð séu hag-
kvæm innkaup, verður inn-
flutningurinn að vera háður
ur eftirliti og íhlutun þess op-
inbera.
Ef ríkið hefði látið þennan
innflutning afskiptalausan, seg-
ir Vísir, hefði þjóðin tapað
stórfé. En myndi ekki mega
segja það sama í mörgum öðr-
um tilfellum og hefir ekki þjóð-
in þegar tapað stórfé á því, að
ríkið hefir látið það of af-
skiptalaust á hvern hátt inn-
kaupum til landsins er hagað?
Dæmið, sem Vísir nefnir, sýn-
ir það svart á hvítu, að örugg-
asta ráðið til að tryggja hag-
kvæm innkaup, er að láta það
opinbera hafa eftirlit með inn-
flutningnum og íhlutunarrétt
um hann, ef þurfa þykir. Hitt
eru hreinustu falsrök, að hag-
kvæm innkaup séu tryggð með
frjálsum innflutningi. Það
skiptir innflytjandann litlu,
hvort hann kaupir vöruna dýrt
eða ódýrt, ef hann getur haft
sæmilega álagningu. Það virðist
hann geta í flestum tilfellum,
því tæpast er hægt að gera ráð
fyrir, að innflutningur nokk-
urrar vörutegundar verði það
mikill, að framboðið verði
meira en eftirspurnin og álagn-
ingin lækki almennt af þeim
ástæðum.
Kaupfélögin mynda að vísu
algera sérstöðu í þessum efnum,
þar sem þau eru samtök neyt-
enda og markmið þeirra er, að
hafa vöruverðið sem lægst. En
þau annast verzlunina aðeins
fyrir nokkurn hluta neytend-
anna og sökum innflutnings-
örðugleika mun þeim veitast
erfitt að halda verðinu niðri
fyrir aðra en viðskiptamenn
sína.
Þess vegna hlýtur það að
í leiðara Morgunblaðsins í dag
er fitjað upp á hinu gamla deilu-
máli stjórnmálaflokkanna út af
fylgifjárákvæðum 17. gr. jarð-
ræktarlaganna. Er jafnvel svo á
blaðinu að skilja, að það hafi
verið eitt af aðalhlutverkum
þjóðstjórnarinnar að koma þessu
ákvæði út úr lögunum. Ég minn-
ist þó ekki að hafa heyrt þess
getið fyrr, að nokkurt sam-
komulag hafi orðið á milli
flokkanna um þetta atriði þeg-
ar að málefnasamningur sá var
gjörður, er þjóðstjórnin byggð-
ist á.
í sambandi við fylgifjár-
ákvæðið minnist blaðið á yfir-
standandi fasteignamat, og get-
ur þess, sem rétt er, að í mats-
skýrslunum er sérstakur dálkur
sem ætlaður er fyrir matsverð
fylgifjár hverrar jarðar.
Með þessu telur blaðið að
bændur fái að þreifa á veruleik-
anum, „þeim veruleika að ríkis-
sjóður er að verða meðeigandi í
býlum þeirra,“ eins og komizt er
að orði.
En mér er spurn: Hvaða opin-
berun fær blaðið út úr þessum
fylgifjárdáiki fasteignamatsins?
Er því ekki kunnugt um, að þetta
er einungis framkvæmd á á-
kvæðum fasteignamatslaganna,
sem aftur byggist á ákvæðum
sjálfra jarðræktarlaganna? Hér
er sem sé ekkert nýtt á ferðinni,
er hafi nokkurt sönnunargildi til
eða frá, í þessu þrætumáli fram
yfir lögin sjálf.
Þeir, sem langar til að sanna
að ríkissjóður eigi fylgiféð, verða
því að leita sér einhverra „á-
þreifanlegri" gagna, en fylgi-
fjárdálksins i fasteignamats-
plöggunum.
Þá fer blaðið að „velta fyrir
sér“ afleiðingum fylgifjárákvæð-
isins, og tekur nú upp hina
marghröktu fjarstæðu, að með
tíð og tíma verði „fylgifé ríkis-
sjóðs meira en jarðarverðið".
Veit ekki blaðið, að lögin á-
kveða að fyrning og afskrift
verða eitt af verkefnum þings
og stjórnar á næstunni að
tryggja því opinbera nægilegt
eftirlit og íhlutunarrétt með
innflutningnum, meðan núver-
andi ástand helzt. Öðruvísi
verður ekki ti’yggt, að þjóðin
verði aðnjótaixdi hinna hag-
felldustu innkaupa. Hitt væri
hreinasta óráð, að afnema allt
slíkt yfirlit nú, þegar erfiðleik-
arnir eru að aukast, og ekkert
ætti að sýna kaupmannablað-
inu Vísi betur hversu fáránleg
sú krafa þess er en framan-
greind frásögn þess sjálfs af
staðreyndum undanfarinna
vikna.
I.
í kvikmyndabænum Holly-
wood, syðst á vesturströnd
Bandaríkjanna, eru tvö minnis-
merki á torgum úti eftir ís-
lenzku listakonuna Nínu Sæ-
mundsson. Önnur myndin er
úr grískri goðafræði. Hin er af
Leifi heppna. Þegar listakonan
valdi sér heppilega fyrirmynd
að svipmóti þess íslendings,
sem uppgötvaði Vesturheim
fyrir nálega þúsund árum, þá
valdi hún frægasta íslending-
inn, sem nú er uppi, Vilhjálm
Stefánsson, norðurfara.
Nú eru liðin 60 ár síðan Vil-
hjálmur Stefánsson fæddist í
bjálkakofa í Nýja íslandi á
vesturströnd hins mikla Winni-
pegvatns. Foreldrar hans voru
Jóhann Stefánsson frá Tungu á
Svalbarðsströnd og Ingibjörg
Jóhannesdóttir frá Hofstaðaseli
í Skagafirði. Þau hjónin fluttu
vestur um haf árið 1876, og bár-
ust með hinum mikla innflytj-
endastraum, sem hugðist að
gera alíslenzka byggð í skógar-
lendum við Winnipegvatnið.
Erfiðleikar þessara landnema
voru svo miklir, að einn af
helztu lögfræðingum íslend-
inga vestan hafs hefir sagt, að
það hefði átt að sækja til sekt-
ar fyrir manndráp, þau yfirvöld
í Manitoba, sem létu íslend-
fylgifjárins skuli fylgja sömu
ákvæðum og fara fram eftir
sörnu reglum ag fyrning eða af-
skrift umbóta þeirra, er styrk-
urinn hefir verið til, og að þannig
verður þetta framkvæmt í mat-
inu?
Styrkurinn er aldrei nema
nokkur hluti af umbótinni og
venjulega lítill hluti. Fylgiféð
getur því þegar í upphafi aldrei
orðið nema lítill hluti heildar-
matsins. — Og þar sem það fyrn-
ist og afskrifast í sama hlutfalli
og annað verðmæti umbótarinn-
ar, þá getur það aldrei orðið
hærra í mati en umbæturnar
sem styrkurinn var veittur til,
hvað þá fasteignin öll.
Hugsum okkur jarðabót, sem
kostað hefir 1500 krónur og
styrkur hefir verið veittur til
300 kr. eða 500 kr. Þá verður
fylgiféð aldrei nema Vs eða V3
af matsverði umbótarinnar, hvað
sem það verður, eftir ákvæðum
laganna eins og þau eru nú og
eins og þau verða framkvæmd
af fasteignamatsnefndunum. En
vel aö merkja: Þannig er það
samkvœmt ákvœðum hinnar ill-
rœmdu 17. gr. jarðrœktarlag-
anna. —
En það eru til önnur fylgifjár-
ákvæði, sem þetta gildir ekki
um. Það eru fylgifjárákvæði ný-
býlalaganna. Til þeirra nær
engin fyrning, og þess vegna get-
ur vel farið svo, að fylgifé ein-
hvers þeirra gleypi að miklu leyti
fasteignamatsverð býlisins, ef
umbótum þess er illa viðhaldið
og þau því rýrna í verði. Og þar
verður eigandi býlisins að annast
sjálfur allt viðhald og taka á
sig alla fyrningu fylgifjárins,
eins og lögin eru nú. En það er
svo einkennilegt, að flokksmenn
Morgunbl. stóðu að þessum lög-
um og þessum ákvæðum, og virð-
ast aldrei hafa haft neitt við þau
að athuga, en ráðast meö heift
á fylgifjárákvæði jarðræktar-
laganna, sem þó fara hér miklu
skemmra.
En þó að Morgunblaðið hafi
ekkei’t við þessi ákvæði að at-
huga, þá eru þó ýmsir, sem ann-
ars eru hlynntir fylgifjárákvæð-
unum yfirleitt, sem hér finnst
gæta ósamræmis og álíta ákvæði
nýbýlalaganna full ströng. Og
allir eru sammála um það,
hvernig sem þeir líta á fylgi-
fjárákvæðið, að nauðsyn sé að
samræma öll þessi ákvæði og ná
samkomulagi um orðalag þeirra
og form allt — sem útiloki þá
túlkun laganna, sem Morgunbl.
birtir í áðurnefndri grein.
Meðal annars af því var sam-
þykkt á síðasta búnaðarþingi,
þar sem mál þessi voru tekin til
meðferðar, að kjósa milliþinga-
inga setjast að í vetrarkomu í
allsleysi, snjó og grimmdar-
frostum í þessum veg- og húsa-
lausu skógarlendum. íslending-
ar reistu sér bjálkakofa, bjugg-
ust til varnar eftir föngum, og
varð það þeirra lífsbjörg, að
þeir voru vanir harðrétti í ætt-
landinu. Hverskonar óáran,
vatnsflóð og síðast bólusótt
herjaði þessar byggðir. Margir
létu lífið í þessum erfiðleikum.
En með íslenzkri þrautseigju
urðu þó hinir íleiri, sem lifðu.
Þeir hafa sigrað erfiðleikana og
nú er Nýja-ísland fjölmenn,
vel ræktuð og prýðileg byggð.
En sú mikla breyting, sem þar
hefir orðið á sextíu árum, er
fyrir frábæra atorku þess ís-
lenzka fólks, sem nam þennan
landshluta.
Það er einn hinn merkileg-
asti þáttur í landkönnunarstarfi
Vilhjálms Stefánssonar, að
honum hefir tekizt að sanna,
að jafnvel í hinum mestu eyði-
löndum heimskautalandanna
geti hvítir menn lifað af því,
sem kalla mætti framleiðslu
landsins. En þessa kunnáttu
hafði hann fengið í vöggugjöf.
Foreldrar hans, Jóhann og
Ingibjörg, höfðu sýnt þessa
leikni, eins og hinir landnáms-
mennirnir, sem lifðu af frosta-
og snjóavetur, vatnsflóð og
nefnd, er í áttu sæti menn úr
báðum höfuðflokkum þingsins,
til að athuga mál þessi öll, og
leitast við að ná samkomulagi
um efni og form þessa gamla
þrætumáls — ef unnt væri.
Teldi ég æskilegt, að á meðan
nefnd þessi ekki hefir lokið starfi
sinu, og búnaðarþing ekki reynt
til þrautar samkomulagsleiðir í
málinu.milli fulltrúa bændanna,
sem þar eiga sæti, þá snúi stjórn-
málaflokkarnir séu heldur að úr-
lausn þeirra mála, sem í svipinn
virðast allt eins aðkallandi. •—
Fylgiféð getur ekki gleypt allt
matsverð jarðanna fram á næsta
búnaðarþing; um það ættum við
að geta orðið sammála.
Á næst síðasta búnaðarþingi
voru átök hörð um einstök á-
kvæði fyrri kafla jai’ðræktarlag-
anna, og lauk þeirri deilu þannig,
að fullar sættir komust á meðal
(Framh. á 4. síðu)
bólusótt í hinni ófrjóu nýbyggð
sinni. Vilhjálmur fæddist þriðja
haustið, sem þau hjón bjuggu
vestra. Og þegar hann var á
öðru ári, fluttu þau suður á
bóginn, upp með Rauðánni, og
til Dakota-byggðar, nyrzt í
Bandaríkjunum. Þar var þá og
þar er enn einhver hin blóm-
legasta íslendingabyggð í Vest-
urheimi.
II.
Landkostir voru að öllu
samtöldxx til rnuna betri 1 Da-
kota heldur en í Nýja íslandi,
áður en mannshöndin byrjaði
að umbreyta landinu. í Dakota
voru frjóar sléttur, vel fallnar
til akuryrkju, og skógurinn ekki
jafn ásækinn á ræktarlandið.
Allir íslendingar í Dakota tóku
lönd og stunduðu búskap. Vil-
hjálmur var ötull drengur við
hin margháttuðu landnema-
störf, einkanlega við þau verk,
sem voru eitthvað í ætt við þau
æfintýri, sem hann dreymdi
um á unglingsárunum. Eitt sinn
var hann næstum orðinn úti
milli bæja og hesthúss, að vetri
til í feilcna stórhríð. Þrjátíu
menn fórust í þessu ofviöri þar
í fylkinu. En Vilhjálmi Stefáns-
syni voru ætluð önnur örlög en
að verða úti í snjó- og vetrar-
hörku.
Við búsýsluna hjá foreldrum
sínum dreymdi Vilhjálm Stef-
ánsson æfintýralega dagdrauma,
eins og flesta hrausta drengi.
Hann vildi vera skáld, eða berj-
ast við Rauðskinna, eða vinna
fágæt hreystiverk sem veiði-
maður. Hann varð á uppvaxtar-
í Tímanum 17. þ. m. gerir
Einar Sigurfinnsson á Iðu að
umtalsefni ,,óhæfu“ þá, að
Sláturfélagið hafi nú hætt að
nota skotvopn, en í þess stað
tekið helgrímu til notkunar við
deyðingu sauðfjár. Segir hann
ófagra sögu af notkun þessa
tækis í sláturhúsinu og varpar
fram ýmsum spurningum í því
sambandi. Segist hann hafa
fyrir sér sögusögn annars
manns og verður það óneitan-
lega að teljast galli á heimild-
um, að hann skuli ekki sjálfur
hafa sannfært sig um sann-
leiksgildi sögunnar.
Þótt helgríma hafi til skamms
tíma verið lítið notuð hér á
Suðurlandi, er hún þó alþekkt.
í stærstu sláturhúsum á Aust-
árunum vanur allskonar erfið-
leikum, sem fylgja landnema-
lífinu, og ágæt skytta. Það kom
honum vel síðar í langferðum
um heimskautalöndin.
Landnemarnir íslenzku sýndu
yfirleitt frábæran dugnað við
að komast áfram í hinu ókunna
landi, sem þeir höfðu flutzt til.
í bjálkahúsum sínum héldu þeir
áfram íslenzku menntalífi á
löngum vetrarkvöldum. Þar lásu
þeir með börnum sínum það sem
þeir áttu af íslenzkum bók-
menntum, fornaldarsögurnar,
íslendingasögur, og ekki sizt
Passíusálmana.
Samhliða hinni hörðu líkam-
legu áreynslu höfðu landnem-
arnir sívakandi metnað fyrir
þjóðerni sínu og framtíð barna
sinna. Næst eftir landnáminu
beindist hugur nýbyggjenda að
því að koma íslenzku börnunum
í skóla, og gera þau fær til að
taka þátt í lífsbaráttu í keppni
við æskumenn annarra þjóð-
flokka. Börn íslenzku land-
nemanna sóttu fast nám í skól-
um bæði í Kanada og Banda-
ríkjunum, og unnu sér álit bæði
fyrir gáfur og ástundun.
Vilhjálmur Stefánsson leitaði
inn í háskólabæ fylkisins, Grand
Forks, og hóf þar nám með litl-.
um efnum. Hann hitti þar
marga efnilega landa sína, sem
voru á sömu leið og hann. Einn
af þeim var Guðmundur Gríms-
son dómari. Hann hafði komið
barn að aldri úr Reykholtsdal
til Dakota með foreldrum sín-
um. Þeir Guðmundur og Vil-
hjálmur bjuggu saman einn
vetur á þessum námsárum, og
urlandi og Norðurlandi veit ég
að helgríma hefir verið notuð
eingöngu við aflífun sauðfjár
um mörg undanfarin ár og hef-
ir, mér vitanlega, enginn fund-
ið ástæðu til að gera þá „óhæfu“
að blaðamáli. Fyrir nokkrum
árum fékk Kaupfélag Eyfirð-
inga sér þó erlend rafmagns-
tæki til þessara nota og áttu
þau að vera mjög fullkomin, —
en eftir nokkurn tíma voru þau
lögð á hilluna og helgríman
tekin í notkun aftur.
í reglum um aflífun húsdýra,
slátrun búpenixxgs o. s. frv. frá
31. ágúst 1923 og viðauka við
þær frá 4. ágúst 1924, 2. gr., er
svo fyrir mælt, að sauðfé og
geitfé skuli deyða með skoti,
(Fravih. á 3. síðu)
elduðu sjálfir matinn í her-
bergi sínu. Guðmundur Gríms-
son varð fljótlega einskonar
póstmeistari í háskólanum, jafn-
hliða náminu. Vilhjálmur Stef-
ánsson var ekki jafn fastur við
dagleg störf. Hann var fullur af
rómantík og æfintýraþrá, las
skáldskap á mörgum tungum og
ferðabækur um ókunn lönd.
Hann var í einu hæglátur og
manna prúðastur í framgöngu,
en undir niðri fullur af glettni
og gáska. Eru enn til í Grand
Forks og í minni skólabræðra
hans margar sögur um góðlát-
leg gáskabrögð hans. Einhver
þekktasta skólasaga um Vil-
hjálm Stefánsson frá stúdenta-
dögunum er .um það, þegar hann
ók í hestvagni háskólarektors
um borgina. Háskólinn í Grand
Forks á mikil lönd og standa
byggingar dreift, eins og tíðkast
um ameríska háskóla. Rektor
hafði til sinna þarfa lokaðan
hestvagn og ökumann. Einn dag
í góðu veðri kemur Vilhjálmur
Stefánsson þar að sem vagn
rektors stendur við hús í bæn-
um, en ökumaður dottar í sæti
sínu. Vilhjálmur fer inn í vagn-
inn, og hallar hurðinni á eftir
sér. Við það vaknar ekillinn og
þykist vita að rektor sé kominn
inn í vagninn, og ekur af stað í
átt að húsi hans. Vilhjálmur
setur rólegur í vagninum, þar
til komið er nærri bústað rekt-
ors. Þá opnar hann gætilega
vagnhurðina og fer hljóðlega út
á strætið. Þegar kom heim að
rektorsbústaönum, þótti öku-
manni undarlega við bregða að
vagninn var tómur.
3ÓNAS JÓNSSOiy:
Vilhjálmur Steíánsson