Tíminn - 07.11.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GISLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJ ÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Ltndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindárgötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 Og 3720.
23. árg.
Reykjavik, þriðjudagiim 7. uóv. 1939
129. blað
Höíuðþöriín í siglingamálum
að tryggja vöruflutníngana
!»að er hrelu fásinna að ætla að byggja dýrt
farþegaskip meðan styrjöldin stendur yfir
og allt er í óvissu með framtíðina.
Síðan styrjöldin hófst
hefir það komið greinilega
fram, sem mönnum var
reyndar ljóst áður, að aukin
viðskipti við Ameríku eru
eitt af helztu framtíðarmál-
um þjóðarinnar. Ein undir-
staða þess er sú, að þjóðin
eignist heppilegan skipakost
til Ameríkuferða.
Þessi skoðun kom mjög greini-
lega fram í eftirfarandi álykt-
un, se.n samþykkt var í samein-
uðu Alþingi síðastl. vor:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórn að leita eftir sam-
komulagi við Eimskipafélag fs-
lands um að það byggi, aðallega
vegna Ameríkuferða, stórt vél-
skip til vöruflutninga, með
nokkru farþegarúmi á þilfari.
Ríkisstjórninni er heimilt að
heita félaginu sanngjörnum
rekstrarstyrk um allt að 10 ára
skeið, í hlutfalli við þann rekstr-
arhalla, sem félagið kynni að
verða fyrir af þessu skipi vegna
Amerikuferða“.
Eins og áður hefir verið rakið
í blaðinu hafði stjórn Eimskiþa-
félagsins þessa samþykkt að
engu og meira að segja leyndi
því í prentaðri skýrslu, sem fé-
lagsmönnum vax veitt um mál-
ið, að Alþing hefði gert nokkra
samþykkt um það.
í stað þess að hugsa fyrir
nokkrum viðunandi skipakosti
til Ameríkuferða hélt félags-
stjórnin áfram að undirbúa
byggingu hins svokallaða „lux-
us-skips“, sem á fyrst og fremst
að vera til farþegaflutninga
milli Danmerkur og íslands.
Þótt furðulegt megi teljast,
féllst núverandi atvinnumála-
xáðherra á þessa ráðagerð Eim-
skipafélagsstjórnarinnar og hét
henni stuðningi sínum. í trausti
þess lét stjórnin undirrita samn-
ing urn byggingu skipsins fyrir
nokkru síðan, en ekki mun enn-
þá byrjað á smíði þess.
Hér í blaðinu vax iðulega á
síðastliðnu sumri sýnt fram á,
hversu óviturlegt og óhagstætt
það væri fyrir þjóðina, að verja
mörgum milljónum kr. í bygg-
ingu farþegaskips, sem myndi
Abalfsmdiir F.U.F.
í Reykjavík.
Félag ungra Framsókn-
armanna f Reykjavík held-
ur aðalfund sinn í Sam-
bandshúsinu í kvöld, og
hefst hann klukkan 8,30
stundvíslega. Fyrir fund-
inn verður lagt uppkast að
nýjum félagslögum til at-
hugunar og samþykktar.
Formaður og gjaldkeri fé-
lagsins munu skýra frá
störfum þess og fjárhag,
og endurskoðaðir reikning-
ar þess verða lagðir fram
til samþykktar. Síðan verð-
ur kosin ný stjórn, endur-
skoðendur félagsreikninga
og átta aðalmenn og átta
varamenn í fulltrúaráð
Framsóknarfélaganna í
Reykjavík. Á fundinum
verða teknir inn nýir með-
limir í félagið. Félagsinenn
eru áminntir um að fjöl-
menna á aðalfundinn og
koma réttstundis, klukkan
8,30.
koma að takmöxkuðum notum
% hluta ársins, meðan stór-
kostlega vantaði á, að þjóðin
ætti nægan skipakost til vöru-
flutninga.
Styrj aldarástandið hefir þeg-
ar sannað þetta greinilega og
mun þó vafalaust eiga eftir að
gera það enn betur.
Það hlýtur þvi að vekja hrein-
ustu furðu, að atvinnumálaráð-
herra ber fram frumvarp í þing-
inu um að undanþiggja „luxus-
skipið“ öllum opinberum gjöld-
um, ef haldið verður áfram með
byggingu þess.
Fljótt á litið mun mörgum
finnast, að með þessu sé bein-
línis verið að ýta undir þessa
heimskulegu framkvæmd og það
á tímum, sem öll slík vinna hlýt-
ur að stíga geysilega í v&rði og
allt er á huldu með farþega-
flutninga hingað til lands í
framtíðinni. Það mætti ætla af
slíku, að íslendingar hefðu næg-
an erlendan gjaldeyri og gætu
því ráðstafað honum í hvers-
konar kjánaskap, sem væri.
Það virðist hinsvegar sann-
gjarnara að líta á þessa fram-
komu atvinnumálaráðherra
þannig, að hann sé ekki búinn
að gera sér ljóst, að jafnvel þótt
hér væri um hyggilega fram-
tíðaxráðstöfun að ræða, væri ó-
hjákvæmilegt að slá henni á
frest.
Telja má víst, að Alþing haldi
fast við sína fyrri stefnu og veiti
Eimskipafélaginu engan nýjan
stuðning, nema fullnægt sé þeim
skilyrðum, er það hefir áður sett.
Afskipti þess af málinu ættu þá
einnig að beinast að því, að Eim-
skipafélagið hætti byggingu
„luxusskipsins“, ef hinn gerði
samningur um það fellur þá
ekki niður af sjálfu sér sem vit-
anlega væri langsamlega æski-
legast.
Höfuðstarf þings og stjórnar
(Framh. á 4. síðu)

Frá höfuðborg Estlands, Tallin. Lengst til vinstri sézt gamall kastali, sem Danir létu byggja þar fyrir mörgum
öldum síðan, á miðri myndinni sézt leikhúsið, og lengst til vinstri elsta gata borgarinnar. Tallin (Revál) er ein
helzta hafnarborgin við Eystrasalt. Hún hefir um 150 þús. íbúa og er tœpur þriðjungur af þýzkum œttum. Flestir
Þjóðverjanna þar hafa nú verið fluttir til Þýzkálands. Það var Valdimar sigursœli Danakonungur, sem váldi Táll-
in fyrir aðseturstað sinn og hefir borgin rœtur sinar að rekja til þeirrar ákvörðunar.
A 1 þ I n g :
Ný fnimvörp
Fyrstu reglulegir fundir voru
haldnir í þingdeildum í gær og
urðu nokkrar umræður í neðri
deild um bráðabirgðalögin um
gengisskráninguna. Snerust þær
aðallega milli Finns Jónssonar
og kommúnista.
í umræðunum upplýsti Finn-
ur Jónsson, ,að Héðinn Valdi-
marsson hefði átt í mjög harðri
baráttu við verðlagsnefndina um
verðhækkun á olíu og lofaði
hann að upplýsa það mál betur
síðan.
Eftirfarandi frumvörp hafa
verið lögð fram í þinginu:
Ólafur Thors flytur frumvarp
um að undanþiggja hið fyrir-
hugaða farþegaskip Eimskipafé-
lagsins öllum sköttum og gjöld-
um, fyrstu 10 árin eftir að það
byrjar siglingar.
Bjarni Snæbjörnsson flytur
frumvarp um breytingu á vinnu-
löggjöfinni. Aðalbreytingarnar
eru þær, að aðeins eitt verka-
lýðsfélag megi vera í ákveðinni
starfsgrein á hverjum stað, og
allir meðlimir þess hafi jafnan
rétt til trúnaðarstarfa.
Þingmenn kommúnistaflokks-
ins í neðri deild flytja frv. um
breytingu á gengislögunum. Að-
albreytingin er sú, að leyfilegt
sé að gera verkföll til að knýja
fram meiri kauphækkun en lög-
in heimila.
Afnám vopnasölubanns-
íns í Bandaríkjunum
Ræður pað úrslitum í styrjöldmni?
Afnámi vopnasölubannsins í
Bandaríkjunum hefir verið tek-
ið með miklum fögnuði í Bret-
landi og Frakklandi. Þær skoð-
anir hafa jafn vel verið látnar
í ljós, að það muni ráða úrslit-
um styrjaldarinnar.
Hins vegar hefir því verið
mjög fálega tekið í Þýzkalandi,
enda eiga Þjóðverjar þess eng-
an kost að notfæra sér það,
sökum yfirráða Breta á hafinu.
Rússar hafa á ný vottað Þjóð-
verjum samúð sína með því, að
áfellast Bandaríkin fyrir þessa
ráðstöfun, og halda rússnesk
blöð því jafnvel fram, að
Bandaríkin séu ekki lengur
hlutlaus í styrjöldinni. Á sama
tíma keppast Rússar hins vegar
við að selja hráefni til Þýzka-
lands og lýsa hvað eftir annað
hlutleysi sínu með hátíðlegum
yfirlýsingum!
Til að gera nokkuð nánari
grein fyrir, hvaða þýðingu af-
nám vopnasölubannsins getur
haft, þykir rétt að rifja upp
grein um flugvélaframleiðslu
eftir danskan liðsforingja, Gers-
toft. Grein þessi birtist nýlega í
einu Kaupmannahafnarblaðinu.
A.
Refasýningar. — Vinna hafin víð nýja verkamannabústaði. — Jarðabótastörf
að haustinu. — Skálabygging í Vatnaskógi. —
Tíminn hefir leitað upplýsinga hjá
Metúsalem Stefánssyni um refasýning-
arnar, sem nú standa yfir. Fyrsta sýn-
ingin var haldin í Borgarnesi síðastl.
föstudag, þar sem þeir mættu báðir,
hinn norski sérfræðingur, O. Aurdal,
og H. J. Hólmjárn loðdýraræktarráðu-
nautur. Þaðan hélt H. J. Hólmjárn til
Norðurlands, þar sem hann mun dæma
um dýrin, sem á sýningarnar koma.
Verða sýningarnar norðan lands haldn-
ar tveim dögum fyrr en ráð hafi verið
gert fyrir. Mun fyrsta sýningin á Norð-
urlandi hafa verið haldin í Axarfirði á
sunnudaginn, á Akureyri verður lík-
lega sýning í dag, á Sauðárkróki hinn
9. nóvember og á Blönduósi hinn 11.
nóvember. O. Aurdal mun dæma um
dýrin á refasýningum vestan lands.
Var sýning haldin í Hólmavík á sunnu-
daginn var og í Salthóimavík í
dag. Aðrar sýningar á Vesturlandi
verða í Búðardal og Stykkishólmi. —
Austan fjalls verða tvær sýningar, við
Ölfusárbrú og að Hólmi í Landbroti,
báðar eftir miðjan mánuðinn. — í
Reykjavík stóð til að halda tvær refa-
sýningar, aðra fyrir silfurrefi, hinn 15.
og 16. nóvember, hina fyrir blárefi í
byrjun desembermánaðar. Nú eru mest
líkindi til að síðari sýningin verði látin
niður falla, meðfram vegna erfiðleika
á að fá hentugt húsnæði. Auk þeirra
sýninga, sem í upphafi hafði verið á-
kveðið að halda, og sagt var frá hér í
blaðinu á sinum tíma, og að nokki'u
veitt yfirlit um hér að framan, hafa
refaeigendur í Vestmannaeyjum óskað
þess, að haldin yrði refasýning þar.
Mun verða reynt að ver'ða við þeim
tilmælum, en óákveðið hvenær sýning
þar verður haldin, og mun því meðfram
verða hagað eftir skipaferðum.
t t t
Vinna við 10 verkamannabústaði,
sem fyrirhugað er að reisa í Rauðarár-
holti hér í Reykjavík, er nú hafin, og
var byrjað að grafa fyrir grunnum
húsanna siðastliðinn iaugardag. Munu
nú 30—40 manns starfa að undirbún-
ingi þessara bygginga. í þessum 10
verkamannabústöðum verða íbúðir fyr-
ir 40 fjölskyldur alls, og er helmingur
þeirra íbúða með tveim herbergjum, en
hinn helmingm'inn með þrem. Er ráð-
gert að hraða byggingu þessara húsa
eftir því, sem ástæður leyfa.
t t t
Tíminn hefir haft fregnir af því, að
bændur í mörgum byggðarlögum noti
sér hina hagstæðu og frostlausu haust-
tíð á þann hátt að vinna að ýmis-
konar jarðabótum, svo sem byggingum,
plægingu, skurðgerð, vegalagningu og
öðru slíku. Munu því víða sjást varan-
ieg merki hinnar góðu tíðar, þegar
stundir líða fram. Þetta er sérstaklega
mikilsvert vegna þess, að venjulega
verður fremur lítið úr störfum manna
um þetta leyti árs, í sjálfu skammdeg-
inu. En þegar veðurfar er með slíkum
eindæmum sem nú, er hægt að
nota hina stuttu dagsbirtu til varan-
legra umbótastarfa við húsagerð eða
aðrar jarðbætur, langt umfram það
sem venjulegt er.
K. F. U. M. hefir um mörg undan-
farin ár haft umráð yfir einum hekt-
ara lands í Vatnaskógi í Svínadal, við
svonefnt Eyrarvatn. Lét ríkið þeim
blett þenna í té fyrir 15—20 árum, úr
landi Saurbæjar á Hvalfjarðarströnd.
Lét K. F. U. M. síðar reisa á þessum
stað tjöld og skýli til sumardvalar og
hafa meðlimir þess og skátar síðan átt
þar aðsetur í sumarleyfum flest ár.Fyr-
ir tíu árum var stofnaður innan K.F.U.
M. sérstakur flokkur, sem nefndur hefir
verið Skógarmenn, er síðan hefir haft
umráð þessa bletts í Vatnaskógi. Hafa
Skógarmenn nýlega gefið út lítið rit
um tiu ára starfsferil sinn. Um þetta
tíu ára skeið hafa flestir gestir dvalið
í Vatnaskógi á vegum K. F. U. M. árið
1935, alls 207, en þá var þar haldið lands-
mót, en næstflestir sumarið 1938, 202.
Frá upphafi hefir það verði hugmynd
Skógarmanna, að reisa myndarlegan
skála í Vatnaskógi og hafa þeir safnað
fé í sjóð í því skyni, síðastliðinn ára-
tug. Nemur nú upphæðin alls um 15
þúsund krónum. í sumar er leið var
síðan ráðizt í að hefja byggingu skál
ans, sem fyrirhugað er að verði eitt
allra stærsta sumarhús á íslandi, 30 x
10 metrar að grunnmáli. Var grunn-
urinn steyptur í sumar. Gaf einn maður
helming alls sements, sem í grunninn
þurfti, en 40 piltar inntu þar af hönd-
um gjafavinnu í sumarleyfum sínum
Verður skáli þessi veglegt hús, þegar
hann er fullger, en þó eigi stærri en
svo, að svari til þarfa félagsskaparins.
t t t
í grein þessari skýrir hann
frá því, að hernaðarsérfræðing-
ar ráðgeri svo flugvélatjón í
styrjöld, að þjóð, sem hefir átt
10 þúsund flugvélar í stríðs-
byrjun, þyrfti að framleiða 39
þúsund flugvélar á ári, ef hún
ætti að eiga jafn stóran flug-
flota eftir eins árs styrjöld
og í upphafi hennar. Þar sem
allar styrjaldarþjóðir leggja
vitanlega áherzlu á, að auka
flugflota sinn, þarf flugvéla-
framleiðslan vitanlega að vera
enn meiri.
Þessar áætlanir byggjast á
því, að flugflotann í fremstu
víglínu (við vígstöðvarnar)
þurfi að endurnýja sex sinnum
á ári, og flugflotann, sem not-
aður er til loftvarna, æfinga o.
s. frv., þrisvar sinnum á ári.
Má glöggt marka á þessu, að
lofthernaðurinn er enn ekki
nema svipur hjá sjón í saman-
burði við það, sem hernaðar-
sérfræðingarnir gera ráð fyrir,
að hann verði.
Samkvæmt upplýsingum sama
manns, mun láta nærri, að það
taki 29 menn í eitt ár að búa
til flugvél og þau hernaöartæki,
sem hún þarf að hafa. Er þá
tekið meðaltal af öllum gerðum
hernaðarflugvéla.
Sé þessi áætlun rétt, þarf því
hvorki meira eða minna en
1.130 þús. verkamenn til þess
að framleiða 39 þús. flugvélar.
Eitt mesta vandamál Breta
og Frakka, er að geta haft. næg-
an mannafla við framleiðslu
hergagna. Hin aukna tækni
hefir orðið þess valdandi, að nú
þarf orðið margfallt fleiri menn
til að framleiða stríðsvélar
handa herjunum en t. d. í sein
ustu heimsstyrjöld.
Þegar þetta er athugað, er
það ljóst, hversu mikilsvert það
er fyrir Breta og Frakka, að
hafa fengið greiðan aðgang að
hinni miklu vinnuorku Banda
ríkjanna til framleiðslu á her
gögnum,
Það þýðir, að þeir þurfa ekki
sjálfir að binda eins mikinn
mannafla við framleiðsluna og
ella og geta þess vegna látið
langtum fleiri menn taka bein-
an þátt í styrjöldinni. Mikil
vægustu áhrifin verða samt þau,
að þeir fara langtum fyrr fram
úr Þjóðverjum í vigbúnaðar-
keppninni en þeir hefðu annars
gert.
Það er því enginn fjarstæðu-
kenndur spádómur, að geta
þess til, að hergagnafram
leiðsla Bandaríkjanna geti
ráðið úrslitum styrjaldarinnar.
Aðrar fréttlr.
Rússar hafa hafnað gagn-
tillögum finnsku stjórnarinnar,
sem Tanner og Paasikivi lögðu
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
Á síðari árum hafa risið upp
nemendasambönd við ýmsa
skóla. Skipa þau samtök gaml-
ir nemendur skólans og er það
m. a. markmið þeirra að halda
kynningu þeirra viðvarandi og
veita þeim aðstöðu til að hitt-
ast öðru hvoru. Enn hefir ekki
tekizt að lcoma fótum undir slík
samtök við einn af skólum
landsins, þar sem þau gætu þó
gert mjög mikið gagn. Það er
Samvinnuskólinn. Ættu eldri og
yngri samvinnuskólanemendur
að hefjast handa um að bæta
úr þessu og ekki una því lengur
að vera eftirbátar annarra á
3essu sviði. Hefir komið fram
sú hugmynd, að gamlir sam-
vinnuskólanemendur, sem á-
huga hefðu fyrir samvinnumál-
um, kæmu saman til nokkurra
daga móts að einhverjum hér-
aðsskólanum næsta sumar.
Fyrirkomulag þess yrði aðallega
miðað við það, að það gæti
veitt mönnum aukið yfirlit um
samvinnumál og bætt aðstöðu
þeirra til að vinna fyrir fram-
gang þeirra. Yrðu t. d. fluttir
þar nokkrir fyrirlestrar um inn-
lenda og erlenda samvinnu og
hafðir umræðufundir um ýms
málefni samvinnuhreyfingar-
innar. Ef mótið yrði haft með
slíkum hætti, virðist eðlilegt að
þeim starfsmönnum kaupfélag-
anna, sem ekki hafa sótt Sam-
vinnuskólann, yrði einnig gef-
inn kostur á að vera þar. Slík
mót eru algeng meðal sam-
vinnumanna erlendis og þykja
til mikils gagns. Ber þess að
vænta, að hægt verði að hxinda
þessu áformi í framkvæmd.
* * *
Það hefir viðgengizt í stórum
stíl að ýmsir skattgreiðendur
hér í bænum kæmust hjá út-
svarsgreiðslum ár eftir ár. Margt
af þeim mönnum, sem grunur
leikur á, að fengið hafi slíkar
eftirgjafir, eru vel efnaðir menn.
Eru slíkar eftirgjafir því hrein-
asta óréttlæti gagnvart hinum
skilvísu útsvarsgreiðendum og
eiga þeir fyllstu kröfu til að fá
vitneskju um það, hverjir það
séu, sem eftirgjafanna njóta.
Hefir Sigurður Jónasson hreyft
þeirri tillögu í bæjarstjórninni,
að árlega yrði birt opinberlega
skýrsla um þessar eftirgjafir.
Myndi því ekki fylgja teljandi
kostnaður, en hinsvegar skapast
við það heilbrigt aðhald. Virðist
því sjálfsagt að koma þessari
tillögu í framkvæmd. Sumsstað-
ar erlendis fá þeir skattgreið-
endur, sem ekki greiða útsvar,
ekki að neyta atkvæðisréttar
síns, ef fullgildar ástæður eru
ekki fyrir hendi.
* * *
Um þessar mundir mun unnið
að því að semja launaskrá fyrir
ríkið og stofnanir þess, er síðar
verður birt. Það virðist sjálfsögð
jafnréttiskrafa að Reykjavíkur-
bær láti einnig birta svipaða
launaskrá og sýni með því, að
hann þori að láta bera launa-
skrá sína saman við launaskrá
ríkisins.
Alþýðublaðið hefir margoft
undanfarið bent réttilega á það,
að kommúnistar væru allra
manna óheppilegastir til sam-
starfs, enda væri það blettur á
hverjum einum, sem hefði sam-
neyti við þá. Er þetta fullkom-
lega rétt og hægt að færa næg
dæmi því til sönnunar. Hinsveg-
ar virðast ekki allir forvígis-
menn flokksins á þessu máli og
má þar til nefna einn af þing-
mönnum hans, Erlend Þorsteins-
son. Þessi maður hefir um all-
langt skeið stutt kommúnista
eftir megni á Siglufirði og hjálp-
að kommúnista til að komast
þar í bæjarstjórastööuna. Er
þetta framferði því miður í
litlu samræmi við mörg hin á-
gætu skrif Alþýðublaðsins og er
einkennilegt að flokksstjórnin
skuli með þögninni leggja bless-
um sína yfir sambræðslu komm-
únista og forráðamanna Alþýðu-
flokksins á Siglufirði.