Tíminn - 11.11.1939, Blaðsíða 1

5
RITSTJÓRAR:
GISLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Rcykjavík, laugardaglnn 11. nóv. 1939
131. klað
Vínnuíólkseklan í sveítunum
Búnaðaríélag Islands mun taka þetta mál
til vandlegrar athugunar og verður óskað
upplýsinga frá hverjum bónda í landinu
Að tilhlutun landbúnað-
arráðherra er Búnaðarfélag
íslands nú að undirbúa ná-
kvæma athugun á því, hve
vinnufólksekla sé mikil í
sveitum landsins og hvaða
kaupkröfum bændur telji
sig geta orðið við af hálfu
aukins vinnuliðs á búum
sínum.
Tlminn hefir snúið sér til
Steingríms Steinþórssonar bún-
aðarmálastjóra og innt hann
eftir því, hvernig þessari rann-
sókn á þörfum bænda á auknu
vinnuafli verður hagað. Frá-
sögn Steingríms var á þessa
leið:
— Árið 1935 var að tilstuðlan
landbúnaðarráðuneytisins öllum
hreppstjórum í landinu send
eyðublöð til útfyllingar, þar sem
spurzt var fyrir um það, hvað
bændur gætu og vildu taka við
af vinnufólki, umfram það, sem
þeir þá hefðu, og hvaða kaup-
greiðslur þeir álitu sig geta innt
af höndum til þessa fólks. Ár-
A 1 þ i ii g :
Mikíll árangur af
störfum verðlags-
nefndar
Frá umræðum um ýms
þingmál
Helztu mál á dagskrá þings-
ins í fyrradag voru bráðabirgða-
lögin um útflutningsnefnd og
viðauka verðlagslaganna, en þau
voru bæði til 1. umr. í neðri deild.
Eysteinn Jónsson upplýsti í
sambandi við verðlagslögin, að
þegar væri ljóst, að árangurinn
af starfi verðlagsnefndar væri
oröinn mjög mikill, enda væri
starf hennar orðið mjög um-
fangsmikið. Nefndin hefði af-
skipti af verðlagi svo að segja
allra nauðsynjavara í landinu,
ýmist með beinum fyrirmælum
eða á þann hátt, að hafa sam-
vinnu við innflytjendur og iðn-
rekendur um verðlagsbreyting-
ar. Árangurinn af starfi nefnd-
arinnar sæist m. a. á því, hversu
lítil verðlagshækkun hefði orðið
af völdum gengislækkunarinnar,
en það mætti að talsverðu -leyti
þakka starfsemi nefndarinnar.
Samkvæmt útreikningi dýrtiðar-
nefndarinnar, sem kjörin var
samkvæmt gengislögunum, hafði
heildarverðvísitalan (matvörur,
eldsneyti, fatnaður, húsnæði og
öll útgjöld meðtalin) verið 11.
apríl síðastl. 101.94, en þann 1.
júní 102.11. Væri því um sama
og enga hækkun að ræða á þess-
um tima. Ennfremur sýndi yfir-
lit Hagstofunnar um smásölu-
verð í Reykjavík að verðlag er-
lendrar matvöru var heldur
lægra í byrjun september síð-
astl., en í byrjun september 1938.
Ólafur Thors upplýsti það í
sambandi við lögin um útflutn-
ingsnefndina, að hún hefði verið
látin heyra undir atvinnumála-
ráðuneytið, sökum þess að Fiski-
málanefnd, síldarútvegsnefnd og
Fiskisölusamband heyrðu áður
undir það, en þessar stofnanir
sáu um meginhluta útflutnings-
ins. Til viðbótar þessari skýringu
atvinnumálaráðherra má geta
þess, að vitanlega er tryggt
nægilegt samband útflutnings-
(Framh. á 4. siðu)
angur af þessum eftirgrennslun-
um var mjög lítill. Lítið barst
aftur af svörum, og þeir, sem
svöruðu, töldu margir hverjir
sig ekki geta bætt við aðkeyptu
vinnuafli. Kom því ekki fram,
að um raunverulega vinnufólks-
eklu væri að ræða í sveitum
landsins.
Á síðasta Búnaðarþingi var
nokkuð rætt um ráðningarskrif-
stofu fyrir landbúnaðinn og hef-
ir landbúnaðarráðherra nú lofað
þeirri fyrirætlun stuðningi, ef
athugun sýnir, að þörf sé slíkr-
ar stofnunar.
Búnaðarfélag fslands mun því
að tilmælum landbúnaðarráð-
herra hefjast handa um nýja
athugun á vinnufólkseklu í
sveitunum. Verður hverjum
bónda í landinu sent eyðublað
til útfyllingar, þar sem um það
er spurt, hve miklu starfsliði
bóndinn þurfi að bæta við sig,
til þess að geta yrkt jörð sina
sem bezt og með hvaða kjörum
hann geti veitt slíku fólki við-
töku. Mun útsendingu þessara
eyðublaða verða lokið fyrir ára-
mót. Ef niðurstaðan af þessari
endurteknu athugun á vinnu-
fólksþörf í sveitum verður sú, að
bændur landsins geti bætt við sig
allmiklu af vinnufólki, er að
sjálfsögðu þörf stofnunar, sem
hafi meðalgöngu um að útvega
bændum fólk, sem hæft er til
sveitavinnu, og sjá fólki í kaup-
stöðunum, er vill sinna þessum
s j álf b j argarmöguleikum, fyrir
sæmilegum dvalarstöðum í sveit.
Mál þetta er þannig tvíþætt.
Annars vegar miðar það að því,
að bæta úr vinnuþörf bænda,
svo að þeir geti haft sem fyllst
not af búrekstri sínum; hins
vegar leitast við að finna störf
handa þeim af hinum mörgu
atvinnuleysingjum i bæjunum,
sem vilja bjarga sér.
Það mun afráðið, að Hermann
Jónasson forsætisráðherra flytji
útvarpserindi um þetta mál áð-
ur en langtum líður.
/ öllum enskum stórborgum eru haldnar regulega œfingar til varnar gegn gasárásum. Myndin er tekin af elnni
slíkri cefingu og sjást sjálfboðaliðar vera að hreinsa götu, þar sem gasárás á að hafa átt sér stað. Þeir eru vitan-
lega allir með gasgrímur.
Sprengingin í kjallaranum
í Míinchen
Ósamhljjóða getgátur um tildrögin
Sprengingin i Biirgerbrati-
kjallaranum í Munchen hefir
verið helzta umræða heims-
blaðanna undanfarna daga og
gætir harla ólíkra skoðana um
tildrög hennar.
Þýzku blöðin halda þvi fram,
að flugumenn ensku lögregl-
unnar hafi verið þarna að verki
og ráðast þau mjög heiptarlega
gegn Bretum. Vitna þau máli
sínu til stuðnings í ýms um-
mæli enskra stjórnmálamanna,
er sagt hafa, að styrjöldin væri
fyrst og fremst barátta gegn
Hitlerismanum. Þá tala blöðin
mikið um „giftu foringjans“ og
að „guðleg forsjón" hafi bjarg-
að honum, því að hún muni
ætla honum ennþá stærra verk-
efni í framtíðinni.
í enskum blöðum hefir verið
dregið dár að þeirri fullyrðingu,
að Bretar séu valdir að spreng-
ingunni, þar sem þýzka leyni-
lögreglan hefir jafnhliða þess-
um ásökunum heitið þeim há-
um verðlaunum, er gætu gefið
upplýsingar um sökudólgana.
Sé það rétt, að þýzku leynilög-
reglunni sé ókunnugt um söku-
dólgana, viti hún vitanlega ekki
hvort þeir séu enskir eða þýzk-
ir og allar fullyrðingar um það
hreinasta markleysa.
Englendingar segja ennfrem-
ur, að það sé rétt, að markmið
þeirra sé að uppræta Hitler-
ismann, en það bæti ekkert fyr-
ir í þeirri baráttu, þótt Hitler
falli frá. Eins og nú standa
sakir í Þýzkalandi, myndi eftir-
menn Hitlers hafa sömu skoð-
anir og hann og Hitlerismanum
væri því enganveginn útrýmt.
Baráttan gegn Hitlerismanum
yrði þvert á móti erfiðari en áð-
ur, þar sem sá maðurinn, er væri
A. KIROSSGÖTUM
Gjöf til kirkju í Laugarneshverfi. — Fyrsta kuldakastið
arjöfnuðurinn hagstæður — Nýtt skólahús í Ólafsfirði.
__________ anna að Stöng.
Eins og kunnugt er, hefir um skeið
verið á döfinni undirbúningur að bygg-
ingu nýrrar kirkju í Laugarnesshverfi
og fjársöfnun í því skyni. í vor voru
20 þúsund krónur úr hinum sameig-
inlega byggingarsjóði nýrra kirkna í
Reykjavík lagðar fram til hinnar fyrir-
huguðu kirkju þar. En áður höfðu 5
—6 þúsund krónur safnazt, með gjöf-
um og áheitum, til kirkjubyggíngar-
innar I Laugarneshverfi. í gœr kom
séra Garðar Svavarsson i skrifstofur
Tímans og tjáði blaðinu, að nú í sumar
hefði hinni fyrirhuguðu kirkju Laugar-
nesshverfisins borizt vegleg gjöf frá
þekktum bæjarbúa úr dómkirkjusöfn-
uðinum. Gjöfin var þúsund krónur, en
hinn veglyndi gefandl vill eigi láta
sins nafns getið að nelnu. Fylgdu gjöf-
inni þau ummæli gefandans, að honum
væri sérstök ánægja að leggja fé til
kirkjubyggingar í úthverfi Reykjavíkur,
því að þannig áliti hann, að þelr, sem
í sjálfum bænum búa, eigi að styðja
þá, sem fjær eru búsettir. Að meðtal-
inni þessari myndarlegu gjöf, nálgast
senn, að 30 þúsund krónur hafi safn-
azt í byggingarsjóð kirkjunnar. En á-
ætlað er, að hún muni kosta um 80
þúsund krónur.
t r t
Nú í vikulokin hefir gert fyrsta
kuldakastið á þessu hausti, sem nokk-
uð kveður að og nær um allt land.
Var í gærmorgun í fyrsta sinn frost
um allt land, að því er marka má af
sketytum veðurathuganastöðva. í
morgun var frost mun meira, víðast
6—8 stig. í Reykjavík var það 6 stig.
Mest frost á Grímsstöðum á Fjöllum,
10 stig. Er það mesta frostið, sem kom-
ið hefir i haust. Snjóað hefir til fjalla
um land allt þessi seinustu dægur, og
á Norðurlandi er nú hvítt i byggð og
heflr víða verið þar hríðarveður sein-
ustu dagana, einkum í útsveitunum.
Hefir þar snjóað nokkuð i flestum
byggðarlögum síðan á fimmtudag.
Verulegir skaflar eru þó eigi komnir
enn og snjór ekkl til hindrunar um-
ferð á vegum. Á Vestfjörðum byrjaði
að snjóa á miðvikudaginn og hefir
oftast verið nokkur snjókoma síðan
á Vestfjörðum norðan til.
r r r
Samkvæmt bráðabirgðayfirliti hag-
stofunnar, hefir innfiutningur erlendra
vara til landsins að verðmæti numið
50.221 þúsundum króna hina fyrstu tíu
mánuði þessa árs. Á sama tíma hefir
verðmæti útfluttra vara numið 52.572
þúsundum króna. Hefir þvi verzlunar-
jöfnuðurinn verið íslendingum hag-
stæður um 2.351 þúsund krónur um
síðustu mánaðamót. í októbermánuði
voru fluttar inn útlendar vörur fyrir
5.688 þúsundir króna, þar í talið and-
virði nýju Esju, tæpar tvær milljónir
króna. Útfluttar vörur í októbermán-
uði voru að verðmæti 12.939 þúsundir
króna. í októbermánaðarlok í fyrra var
búið að flytja inn vörur fyrir 42.079
þúsundir króna, en útfluttar vörur
voru þá 45.224 þúsund króna virði. —
einskonar tákn stefnunnar og
hefði aflað sér mestra óvin-
sælda erlendis, væri fallinn frá.
í enskum og frönskum blöð-
um gætir aðallega tveggja skýr-
inga á þessum atburði. Önnur er
sú, að hér sé um raunverulegt
banatilræði við Hitler að ræða
og sé þá ekki öðrum en hátt-
settum nazistum til að dreifa,
þar sem aðrir hefðu ekki getað
haft aðstöðu til að koma þessu
verki í framkvæmd. Segja blöð-
in, að þetta sé ekki ólíklegt.
þegar tillit er tekið til þess, að
í Þýzkalandi fari óánægjan yfir
styrjöldinni vaxandi og ýmsir
leiðtogar nazista séu áreiðan-
lega ósammála Hitler um margt.
Hin skýringin er sú, að þýzka
leynilögreglan sé sjálf völd að
þessu verki og sé því ætlaður
svipaður tilgangur og þinghús-
brunanum forðum, er blöðin
fullyrða, að nazistar hafi sjálfir
framið. Eru þau blöðin miklu
fleiri, sem hallast að þessari
skýringu.
Byggja þau þá skoðun sína
m. a. á þessum rökum:
Hitler er látinn halda ræðu
sína Yz klst. fyrr en tilkynnt
(Framh. á 4. siðu)
Aðrar fréttlr.
í Hollandi og Belgiu fer ótt
inn við innrás Þjóðverja vax-
andi. Ríkir fullkomið hernað-
arástand í Hollandi og vatni
hefir verið hleypt yfir stór land
svæði í varnarskyni. í Belgíu er
Verzlunarjöfnuðurinn var því hagstæð- nú 600 þús. manns undir vopn
ur um 3.145 þúsundir króna i október-! um og er unnið kappsamlega að
í haust. — Verzlun-
— Gjöf til bygging-
lok í fyrra.
r r r
í sumar hefir verið reist barnaskóla-
hús í Ólafsfirði og var það vígt nú fyrir
skömmu. Var því valinn staður að
Hringverskoti, mlðsveitis i byggðinni,
lítið eitt utan við Kvíabekk. prestsetur
sveitarinnar. Áður sóttu börn úr svelt-
inni skóla í Ólafsfjarðarkauptúni, en
hann var orðinn of lítill og var að því
ráði horfið, að reisa nýtt skólahús
frammi í sveitinni. Hið nýja skólahús
er sæmilega rúmgott og vandað vel.
Kennslustofan rúmar 20 börn. Einnig
eru í því vistarverur fyrir kennara. —
Ráðgert er, að síðar meir verði skóllnn
stækkaður, ef tiltækilegt þykir, og
breytt úr heimangönguskóla í heima-
vistarskóla. Riklð á jörð þá, sem skól-
inn er reistur á, og hefir verið um það
talað, að hún yrði síðar meir ábúðar-
jörð kennarans, ef hagkvæmt þætti
að hverfa að því ráði.
r r r
Á fundi, sem haldinn var innan Iðn-
aðarmannafélagsins síðastliðið þriðju-
dagskvöld, bar formaður þess, Einar
Erlendsson byggingameistari, fram þá
tillögu, að félagið legði 2000 krónur
að gjöf til skýlanna, sem reist hafa
verið yfir hinar fornu bæjarrústir að
Stöng í Þjórsárdal. Var þessi tillaga
samþykkt með meginhluta atkvæða.
Skýlin eru nú, sem kunnugt er, full-
(Framh. á 4. siðu)
því, að treysta landvarnirnar.
Þjóðverjar hafa undanfarna
daga stóraukið herafla sinn við
landamæri Hollands og Belgíu
og flutt þangað mikið af skrið
drekum og öðrum vigvélum.
Stafar ótti Hollendinga og
Belgiumanna af þessum her
flutningum Þjóðverja. Sömu-
leiðis veldur það Hollendingum
miklum áhyggjum, að þýzk
blöð ásaka þá harðlega fyrir
stuðning við Breta.
Nýr samningafundur milli
fulltrúa Finna og Rússa var
haldinn í Moskva á fimmtudag-
inn og mætti Stalin sjálfur
fundinum. Talið er að Finnar
hafi lagt fram nýtt tilboð og
því verið hafnað. Tilkynnt hefir
þó verið, að samningum muni
haldið áfram. Finnar óttast að
Rússar ætli að þreyta þá með
því að draga samningana á
langinn og setja þeim síðan úr
slitakosti.
Bókmermtaverðlaunum No-
bels var úthlutað í gær og hlaut
þau finnska skáldið F. E. Sil
lanpáá. Hann er um fimmtugt
og er frægasta núlifandi skáld
Finna. Ein saga hans, Silja, hef-
ir komið út í íslenzkri þýðingu
og smásögur eftir hann hafa
birzt í Dvöl.
Á vidavangi
Sjálfstæðisblöðin eru sífellt að
klifa á opinberri útgjaldalækkun
og láta eins og það sé allra
meina bót. Hinsvegar birtist allt
önnur stefna í verkum ýmsra
íhaldsforkólfa eins og t. d. stjórn
Reykjavíkurbæjar. Þar hefir
gætt og gætir enn hins fyllsta
óhófs í öllum útgjöldum.
Launagreiðslur eru þar mun
hærri en hjá ríkinu. Aðalblað
bæj arstj órnarmeirihlutans hefir
átað fyrir iy2 ári síðan, að með
bættri stjórn fátækramálanna
væri hægt að spara stórfé. Þrátt
fyrir stórvaxandi útsvör færast
lausaskuldir bæjarins óðum í
aukana, bankarnir hafa sett
takmörk fyrir lánveitingum sín-
um til hans, og ógreiddir reikn-
ingar bíða stöðugt í stórum stíl
á skrifstofum bæjarins. Eigi að
síður er ekkert aðhafzt í sparn-
aðaráttina og í stað þess ber
einn þingfulltrúi bæjarstjórnar-
meirihlutans fram frumvarp á
Alþingi þess efnis, að tekjuskatt-
urinn renni hér eftir í bæjarsjóð
og heimilt verði að skattleggja
samvinnufélög á sama hátt og
hlutafélög og annan þess háttar
félagsskap. Þannig virðist Sjálf-
stæðisflokkurinn eða nokkur
hluti hans ætlast til að ekki
verði neinn sparnaður hjá
Reykjavíkurbæ, sukkinu verði
haldið áfram, og heimtaðlr nýir
tekjustofnar til þess að hægt sé
áð halda því fram! Á sama tíma
eru svo þessir menn að heimta
útgjaldalækkun hjá ríkinu!
Andstyggilegri hræsni er naum-
ast hugsanleg en þessi fram-
koma sumra forsprakka Sjálf-
stæðisflokksins.
En það mega þeir góðu menn
vita, sem nú fara með málefni
Reykjavíkurbæjar, að fyrr eða
síðar kemur að því að taka verð-
ur í taumana, ef þeir gera það
ekki sjálfir, og segja: Hingað og
ekki lengra. Fyr en síðar verður
skattþegnunum nóg boðið og þeir
krefjast þess að sukkinu verði
hætt. Fyr eða síðar verða bank-
arnir að fara að gera eitthvað
til tryggingar hagsmunum sín-
um í viðskiptum við Reykjavík-
urbæ. Fyr eða síðar verður ríkið
sjálft að láta þessi mál til sín
taka, því að skuldasúpan mun
lenda á því, ef ekkert verður að-
gert. Stjórnendur Reykjavíkur-
bæjar ættu þvi að fara að gera
sér ljóst, að hafi þeir ekki dug
til neinnar framtakssemi sjálfir,
verður óhjákvæmilegt að leggja
að öðrum aðilum að taka málið
upp. Þetta ættu þeir að gera sér
ljóst áður en þeir krefjast nýrra
tekjustofna til að halda núver-
andi sukki áfram.
* * *
Enginn samvinnumaður kipp-
ir sér upp við það, þótt Sigurður
Kristjánsson flytji frumvarp um
aukna skattlagningu á sam-
vinnufélögin. Þaðan var ekki
annars von. Maður, sem byggir
pólitíska tilveru sína á náð
heildsalanna, verður að sýna
húsbóndadyggð sína i verki. Það
má líka telja víst, að Alþingl
veiti frumvarpi þessu þá af-
greiðslu, sem er við þess hæfi.
* * *
Kosning á endurskoðunar-
mönnum ríkisreikninganna fór
fram í sameinuðu þingi í gær og
hlutu kosningu: Jörundur
Brynjólfsson alþm., Sigurjón Ól-
afsson alþm. og Jón Pálmason
alþm. Af viðureign þeirra Jóns
og Eysteins Jónssonar í neðri
deild s.l. þriðjudag, en frá henni
hefir nokkuð verið skýrt hér í
blaðinu, mun öllum ljóst að Jón
brestur getu til að leysa þetta
starf af hendi. Verður ekki hægt
að líta öðru vísi á endurkosn-
ingu Jóns en þannig, að Sjálf-
stæðisflokkurinn ráðstafi þessu
starfi fyrst og fremst sem bitl-
ingi, en geri naumast kröfu til
viðunandi starfsárangurs. Er
slíkt háttalag flokknum vissu-
lega til lítils sóma.