Tíminn - 11.01.1940, Side 2

14
TÍMIJVTV. fimmtudagiim 11. janúar 1940
4. blað
Eru kommúnístar á
móti bitlíngum?
Reynslan á seinasta þmgi
(Jm TÍNttölareikn-
ing Hagstofunnar
EStir Þorstein Þorsteinsson hagstofustjóra
‘gímirro
Fimmtudaginn 11. jan.
Nú er ekki
þrettánda öld
Tvennt er mjög einkennilegt
við sögu íslands fyrstu fjórar
aldirnar. Mestan hluta þessa
tíma, er aðdáanlegt jafnvægi í
stjórnarháttum landsmanna.
Þjóðin var frjáls og sjálfstæð.
Erlendu valdi og veiðibrellum
var vísað á bug með lægni og
framsýni. Valdaskiptingin í
landinu tryggði jafnvægi milli
héraða, ætta og einstaklinga. í
skjóli frelsis og góðs skipulags
náði þjóðin fágætum þroska,
sem vekur enn undrun þeirra,
sem kynna sér sögu fyrri alda.
En þegar komið var fram á
13. öld raskaðist þetta jafnvægi.
Leiðtogar þjóðarinnar, bæði í
kirkjulegum og pólitískum efn-
um, byrjuðu að sækjast eftir
aukinni persónulegri valdaað-
stöðu og meiri auði með því að
gerast undirtyllur valdamanna
í öðru landi. Konungur Noregs
kvaddi stjórnmálaleiðtoga ís-
lands á sinn fund til skiptis.
Hann egndi þá til ófriðar inn-
anlands, og hét þeim sigurlaun-
um, auknum metorðum, auknu
valdi og meiri auði. Þeir íslend-
ingar, sem tóku þátt í þessum
hættulega leik, voru margir ó-
venjulega glæsilegir ménn, með
margháttaða yfirburði. En póli-
tískt siðgæði þeirra var allt
annað en forfeðra þeirra, sem
myndað höfðu lýðveldið og
haldið því við. Þeir urðu varn-
arlaust.leikfang i hendi Noregs-
konungs. Og við Apavatn, Hvít-
árbrú, á Örlygsstöðum, á Flugu-
mýri, í Flóabardaga, á Haugs-
nesi og Þveráreyrum lögðu leið-
togar íslands frelsi lands og
þjóðar í rústir í innbyrðis bar-
áttu um augnabliks völd. Ná-
lega allar þær hörmungar, sem
síðan hafa dunið yfir landið má
telja afleiðingar hinna póli-
tísku glapráða íslenzkra stjórn-
málamanna á 13. öld.
Nú eru liðin um 110 ár síðan
Fjölnismenn og Jón Sigurðsson
vöktu íslenzku þjóðina af löng-
um svefni og doða erlendrar á-
þjánar. í fótspor þessara frum-
herja hefir meginþörri íslend-
inga fetað og barizt fyrir að ís-
land yrði aftur frjálst land og
íslendingar frjáls menningar-
þjóð. í þessari baráttu hefir
kynslóð fylgt kynslóð, og fest
hin sömu heit. Fyrir nokkrum
missirum endurnýjaði Alþing
þetta heit með samhljóða áliti
allra þingmanna, sem hétu að
vinna að því, að málefnasam-
bandinu við Danmörku yrði sagt
upp, samkvæmt fyrirmælum
sambandssáttmálans frá 1918.
Danir hafa stjórnað íslandi í
mörg hundruð ár. Sú stjórn var
afleiðing hins siðferðilega hruns
íslendinga á 13. öld. Þrátt fyrir
meðfædda greind og mildi
Dana, er allur stjórnmálaferill
þeirra á íslandi samfelld keðja
yfirsjóna og óhappa.
En samt vilja Danir ekki enn
sleppa takinu. Enn hafa ýmsir
málsmetandi menn í Danmörku
von um að þeir geti leikið með
íslendinga líkt og Hákon gamli
lék með forfeður okkar á 13.
öld.
Ég hefi orðið fyrir þeim ó-
vænta og raunar óverðskuldaða
heiðri, að verða í bili skotspónn
fyrir þá þjóðræknu Dani, sem
ekki sætta sig við, að íslenzka
þjóðin verði frjáls í annað sinn.
Einn af helztu áhrifamönnum
Dana lét svo um mælt, eftir
nokkra athugun hér á landi, að
valdasókn Dana myndi stafa af
mér nokkur hætta, með því að
ég myndi ófús að sætta mig við
minna en að þjóðin yrði alger-
lega frjáls. Þetta var að vísu
rétt athugun hjá hinum danska
merkismanni. En hitt virðist
hann ekki vita, að yfirgnæfandi
meiri hluti manna í landinu er
nákvæmlega á sömu skoðun og
ég. Þeir einu íslendingar, sem
eru á svipuðu stigi og Guð-
brandur, sonur Jóns Þorkels-
sonar, samþykkja skoðanahátt
Dana um íslenzk mál.
Höfuðógæfa Dana síðan þeir
tóku að fara með íslandsmál,
hefir verið ókunnugleiki þeirra
á landinu, þjóðinni og tungu
þjóðarinnar. Megnið af hinum
(Framh. á 3. síðu)
Kommúnistar skrafa manna
mest um óþarfar nefndir og
bitlinga. Væri dæmt eftir ræð-
um þeirra og skrifum um þau
efni, myndi dómurinn verða á
þá leið, að þeir væru flestum
öðrum aðhaldssamari á þessu
sviði.
Alþýðan hér og annarsstaðar
hefir hins vegar fengið þá
reynslu af kommúnistum, að
reginmunur sé á orðum þeirra
og verkum. Þess vegna er fróð-
legt að athuga nokkur frum-
vörp, sem þeir fluttu á seinasta
þingi og gefa nokkra hugmynd
um raunverulega stefnu þeirra
í þessum málum.
2.
Á öndverðu þinginu fluttu
kommúnistar frv. um stofnun
útvegsmálaráðs. Ráð þetta
skyldi skipað sjö mönnum. Það
átti að fylgjast með bókhaldi
allra útgerðarfyrirtækja, hafa
eftirlit með vélum, gera skýrsl-
ur um útvegsmál, annast ýmsar
tilraunir, gefa leiðbeiningar o.
s. frv.
Til þess að fullnægja þessu
verkefni var ákveðið í frum-
varpinu, að starfslið ráðsins
skyldi vera sem hér segir:
Formaður ráðsins skyldi vera
útvegsmálastjóri og stjórna
skrifstofu þess í Reykjavík.
„Heimilt er ráðinu að ráða sér
fulltrúa til að annast dagleg
störf, svo og aðstoðarfólk eftir
því, sem nauðsyn krefur“, segir
í frv.
Landinu skyldi skipt í uin-
dæmi, „ekki færri en 10 og ekki
fleiri en 15“. í hverju umdæmi
skyldi útvegsmálaráð hafa
skrifstofur ,,og fer fjöldi þeirra
eftir tölu verstöðva og stað-
hátta“ eða m. ö. o. skrifstof-
urnar geta verið mun fleiri en
umdæmin. í hverju umdæmi
skal útvegsmálaráð hafa sér-
stakan útvegsmálaráðunaut, er
stjórnar skrifstofunum undir
yfirumsjón þess. „Auk þess ræð-
ur útvegsmálaráð á hverja
skrifstofu bókhaldsfróðan mann
og annað starfsfólk, ef nauðsyn
krefur". Þá segir í áframhaldi
af þessu í frv.: „Ennfremur
skal ráðinn í hvert umdæmi
starfsmaður, sem hefir sérþekk-
ingu á vélum og hefir hann með
höndum stöðugt eftirlit með
vélum veiðiskipa og vinnur á
vegum skrifstofu útvegsmála-
ráðs“.
Sá starfsmannafjöldi, sem frv.
þetta gerir ráð fyrir, er í stuttu
máli þessi:
FRAMHALD.
En þótt undarlegt sé, urðu
um þetta mál áköfustu leyniá-
tökin á Alþingi i vetur. Kom-
múnistar á Alþingi stóðu fyrir
hamrammri sókn innan veggja
Alþingis. Hin sjö skáld sýndu
sömu viðleitni utan þings. Tveir
þingmenn, Vilmundur Jónsson
og Árni Jónsson frá Múla, voru
helztu liðsemdarmenn þessa á-
róðurs á þingi, fyrir utan sjálfa
kommúnistana. En langmestur
þróttur var í einni nýskipu-
lagðri herdeild, sem kallaðar
eru „grenjaskyttur“. Það er
bitlinga- og sníkjulýður lands-
ins, sem gerist æ fj ölmennari
eftir því sem tímar líða. Það
eru menn, sem vilja kalla sig
andans menn en geta ekki aflað
sér lifibrauðs af eigin ramleik.
Það himnaríki, sem „grenja-
skytturnar" dreymir um, er að
hvíla á þeirri mjúku dúnsæng,
sem nefnd er 18. grein fjárlag-
anna. Fram að áramótunum
síðustu, 1939—40, töldu þeir,
sem komnir voru á 18. gr. sig
örugga um tiltekna fjárhæð úr
ríkissjóði, með dýrtíðaruppbót,
meðan þeir iifa. Þessir menn
gátu verið ábyrgðarlausir um
störf sín. Þar gat það skipt litlu
máli þó að ritverk eftir ein-
staka höfunda á lífstíðarlaun-
um væru til skapráunar öllum
þorra manna í landinu og til
Útvegsmálastjóri,
Sex nefndarmenn í útvegs-
málaráði,
Fulltrúi útvegsmálastjóra,
10—15 útvegsmálaráðunautar,
10—15 vélaeftirlitsmenn,
20—25 bókhaldsfróðir menn á
skrifstofum útvegsmálaráðs, en
þær eiga að vera fleiri en um-
dæmin.
Auk þessa er svo annað starfs-
fólk, sem heimilað er að ráða
á skrifstofur útvegsmálaráðs,
„ef nauðsyn krefur“.
Aðal verkefni þessa mikla
starfsmannahóps, er að hafa'
eftirlit með bókhaldi og vélum
útgerðarfyrirtækj a!
Geta má þess, að frv. þetta
var borið fram sem bjargráð til
handa útveginum í stað geng-
islækkunarinnar! Kostnaður,
sem leiddi af útvegsmálaráði,
átti hins vegar aðallega að
greiðast af útflutningsgjaldi af
sjávarafurðum!
Það þarf áreiðanlega engra
skýringa við til þess að menn
geti áttað sig á því, hvílík bjarg-
ráð þetta hefði verið fyrir útveg-
inn! En hinu verður heldur
ekki neitað, að frv. þetta lýsir
miklu hugviti í því, að finna
bj argræði handa allmörgum
mönnum, án þess að þeir vinni
gagnlegt verk til endurgjalds,
og laun þeirra verði því hrein
byrði á atvinnuvegunum. Frv.
gefur mæta vel til kynna, að
kommúnistar myndu ekki lenda
í neinum vandræðum með það,
að búa til bitlinga handa helztu
fylgifiskum sínum, ef þeim
auðnaðist að lcomast til valda.
Hitt er annað mál, hversu gagn-
leg slík embættaframleiðsla
væri fyrir vinnandi stéttir
landsins.
3.
Snemma á þinginu lögðu kom-
múnistar fram frv. um umboðs-
verzlun útgerðarmanna. Sam-
kvæmt því var ríkisstjórninni
gert að skyldu að stofna verzlun
til að annast innkaup fyrir út-
gerðarmenn, ráða henni for-
stjóra, en forstjórinn átti síð-
an að ráða aðra starfsmenn.
Verzlunin skyldi hafa launaða
umboðsmenn í hverri verstöð og
áttu þeir „að dreifa pöntunum
og taka á móti tilboðum“. Út-
gerðarmenn þurftu ekki að
skipta við verzlunina frekar en
þeir vildu og var því engan veg-
inn tryggt með frv., að verzl-
unin yrði annað en nafnið eitt.
Yrði halli á rekstri hennar, átti
ríkissjóður að standa straum af
honum.
Með frv. þessu eru þannig bú-
undrunar þjóðum erlendis. Lífs-
tíðarlaunin áttu þeir að hafa ör-
ugg hvað sera öðru leið.
IV.
Alþingi hefir á ýmsan hátt
gert djúptækar breytingar á
starfsháttum sínum hin síðari
ár. Þær hafa allar byggst á
reynslu þingsins, og á eindregn-
um vilja til að tryggja framtíð
þingstjórnar og lýðræðis í land-
inu. Nú eru forsetar Alþingis
kosnir úr öllum flokkum, og
um leið telja allir flokkar sig
bera ábyrgð á vinnubrögðum og
heiðri þingsins. Áður fyrr stóðu
eldhúsdagsdeilur stundum í
viku eða meira. Nú er þeim
lokið á nokkrum klukkustund-
um, og undir föstum og virðu-
legum formum. Til skamms
tíma sótti „bærinn“ inn á þing-
ið með mikilli áfergju og lítilli
kurteisi. Svo að segja hver
sæmilega klæddur maður gat
vaðið fram hjá dyravörðum og
inn í ganga og herbergi þings-
ins. Ef fundur var aðeins í ann-
ari deildinni, gerðu þessir gest-
ir sig heimakomna og lögðu
undir sig hina deildina, sem á-
horfenda- og áheyrendasvæði.
Starfsfólk þingsins fyllti
stundum deildirnar, til óþæg-
inda fyrir þingmenn. Oft var
líkast því sem þingmenn
væru orðnir gestir í sínu eigin
in til mörg ný embætti, án þess
að nokkur trygging sé fyrir, að
þau komi að neinu gagni. Út-
gerðarmenn gátu vel leyst þessi
mál með eigin samtökum, en
samkvæmt frv. var ríkisstjórn-
inni eigi að síður fyrirskipað að
stofna verzlunina. Flestir eða
allir umboðsmennirnir eru ger-
samlega óþarfir, þar sem út-
gerðarmenn gátu náttúrlega
haft bein skipti við verzlunina.
En þeir lýsa hinni takmarka-
lausu hneigð kommúnista til að
haga- öllum framkvæmdum
þannig, að möguleikar skapist
fyrir sem flest embætti og flesta
bitlinga.
4.
Þá fluttu kommúnistar frv.
um ráðstafanir til nýrra at-
vinnuframkvæmda og nýsköp-
unar í atvinnulífi þjóðarinnar.
Aðalmergur þess frv. var að
stofna 15 manna atvinnumála-
ráð, sem hefði með höndum
„rannsóknir á náttúrugæðum
landsins, nýjum atvinnurekstri,
framkvæmdum og framleiðslu
á öllum sviðum atvinnulífsins“.
Ennfremur átti ráðið að veita
stofnunum, félögum eða ein-
staklingum lán, styrk eða á-
byrgðir til hinna margvísleg-
ustu framkvæmda, sem nánar
eru talin upp í frv.
í frv. segir, að atvinnumála-
ráð „geti skipáð sérnefndir, sem
starfi undir stjóm þess“, og að
„það geti ráðið sér sérfræðinga,
verkfræðinga, hagfræðinga og
aðra aðstoðarmenn eftir þörf-
um“. Ráðinu eru m. ö. o. gefin
svo að segja ótakmörkuð völd
til embætta- og bitlingafjölg-
unar.
Einn stór galli fylgir þessu
frv., og hann er sá, að hvergi
er þar bent á leið til fjáröflun-
ar til að standast kostnað við
hin umfangsmiklu störf ráðsins.
Og ennþá síður er bent á leið
til að afla þess fjár, sem at-
vinnumálaráð á að veita í lán
og styrkj til ýmsra fram-
kvæmda. í frv. segir að vísu, að
veita skuli fé til atvinnumála-
ráðs á fjárlögunum, en vitán-
lega er það gagnsláust ákvæði,
ef ekki er bent á neina leið til
þess að ríkið geti haft hand-
bært fé í þessu skyni.
Frv. er því algerlega út í blá-
inn sem einhver lausn á mál-
efnum atvinnuveganna. En
hins vegar veitir það glögga
hugmynd um tilhneigingu kom-
múnista til að stofna allskonar
ráð, nefndir og embætti, sem
ekki hefðu annan árangur en
að almannafé væri eytt í alls-
konar fúsk og ráðagerðir, sem
aldrei yrðu framkvæmdar. Frv.
veitir glögga innsýn í hið fyrir-
hugaða ríki kommúnismans,
þar sem flokksmönnum yrði séð
fyrir mörgum bitlingum í ráð-
um, nefndum og embættum á
kostnað hins vinnandi fólks, al-
húsi. En í þessum óboðna mann-
vað voru „grenjaskytturnar“
áfergjumesta fólkið. Þeir sátu
fyrir þingmönnum hvar sem
var til að biðja um atkvæða-
stuðning við málefni sitt. Og
þetta málefni var oftast eitt:
Framlag úr ríkissjóði, helzt æfi-
langt. Því veikari málstað sem
„grenjaskyttan“ hafði, því harð-
ari var sóknin á hendur þing-
mönnum. Dugnaðurinn í áróðri
átti • að bæta upp lélegan mál-
stað.
Hin sjö skáld og aðrir dándis-
menn út í bæ lögðu Alþingi ekki
neinar viturlegar lífsreglur,
þegar virðing þess og starfhæfni
var 1 veði. Þess var heldur ekki
von. Þess var ekki héldur þörf.
Alþingi gat bjargað sér sjálft í
þessu efni, svo sem vænta mátti.
Menn úr öllum lýðræðisflokk-
unum tóku sig saman um að
breyta þessurn vinnubrögðum.
Þeir lokuðu Alþingi fyrir hinum
óboðna mannvað. Þeir láta ekki
ónáða þingmenn meðan þeir
eru að störfum með ótímabær-
um heimsóknum eöa síma-
vaðli utan úr bæ. Jafnvel
„grenjaskytturnar“ sjálfar eiga
nú erfiðara en áður var að reka
iðn sína á Alþingi, og verða að
grafa skotgrafir sínar heldur
fjær en áður tíðkaðist.
Sú ákvörðun ríkisstjórnar-
innar og meirahluta Alþingis
að færa ákvörðun um styrkveit-
ingar út úr Alþingi, er einn
þátturinn í viðreisnarstarfsemi
þingsins. Þeir sömu þingmenn,
sem hafa komið nýju skipulagi
á sambúð flokkanna, stjórn Al-
þirigis, eldhúsdagsdeilur og um-
í grein í Tímanum 4. þ. m.
um dýrtíðina í Reykjavík eftir
Stefán Jónsson skrifstofustjóra,
er vitnað í hina mánaðarlegu
verðlágsskýrslu Hagstofunnar
og sagt, að Hagstofan reikni þar
með lágmarksþörf 5 manna
fjölskyldu í Reykjavík.
Til þess að fyrirbyggja mis-
skilning vildi ég út af þessu
leyfa mér að taka það fram, að
áætlun sú um útgjöld 5 manna
fjölskyldu, sem reiknað er með
í verðlagsskýrslum Hagstofunn-
ar, er ekki til þess ætluð að
sýna, hve mikil útgjöld 5 manna
fjölskyldu séu yfirleitt, og því
síður, hve mikil þau ættu að
vera eða gætu verið minnst.
Áætlun þessi hefir aðeins verið
til þess gerð að nota hana sem
hjálparmeðal við ákvörðun
verðbreytinganna í heild sinni,
þannig, að vörunum yrði veitt
mismunandi gildi eftir því,
hversu mikið hennar gætti í
neyzlu manna. Við slíka áætlun
er því mest vert um hina hlut-
fallslegu skiptingu milli var-
anna, en minna um heildar-
upphæðina. Ef reiknað er með
ákveðinni skiptingu útgj ald-
anna, þá er sama hvaða út-
gjaldaupphæð er gengið út frá.
Ef gengið er út frá 2000 kr. sem
grundvallarupphæð * og hún
hækkar við verðlagsbreytingu
upp í 2200 kr„ þá mundu 3000
kr. með sömu hlutfallslegu út-
gj aldaskiptingu hækka upp í
3300 kr. 'óg 4000 upp í 4400 kr.
Allar upphæðirnar eru jafnnot-
hæfar til þess að ákveða verð-
hækkunina, sem í þessu tilfelli
væri 10%. En þær geta auðvitað
ekki allar verið mælikvarði á
það, hvað fjölskylda þarfnast
sér til franifæris, og jafnvel þó
að einhver þeirra kynni að fara
eitthvað nálægt því, sem ein-
hverjar fjolskyldur nota sér til
framfæris, þá ber samt ekki að
skoða hana sem mælikvarða á
það, hvað aðrar fjölskyldur noti,
jafnvel þótt þær séu af svipaðri
stærð, og því síður sem mæli-
kvárða á það, hvað slíkar fjöl-
skyldur þurfi að nota eða geti
minnst komist af með.
Alveg sama máli er að gegna
veg eins og reynslan hefir orðið
í Rússlandi.
5.
Fjóröa frumvarp kommúnista,
sem hér verður gert að umtals-
efni, fjallar um eftirlit með
húsaleigu. Samkvæmt því skal
kjósa fimm manna nefnd í öll-
(Framh. á 3. síðu)
fram allt á vinnuskilyrði þings-
ins, hafa ákveðið að bæta líka
úr einum leiðinlegasta þætti
þingstarfsins: Hinni hóflausu
ásókn og áróðri einstakra
manna um styrkveitingar til
persónulegra þarfa af almanna-
fé. Þegar skáldin sjö og allt
þeirra samstarfslið sækir fram
til að tryggja hin gömlu sér-
réttindi grenj asky ttanna, þá
eru þeir að berjast gegn hinni
heilbrigðu starfsemi Alþingis,
þar sem unnið er að því af
m ö r g u m þingmönnum að
tryggja vinnufrið og sæmd lög-
gj afarsamkomunnar til þess að
verja á heppilegan hátt frelsi
borgaranna og sjálfstæði þjóð-
arinnar.
V.
Samkvæmt stai'fsreglum Al-
þingis eru málefni þau, sem
þingið úrskurðar, rannsökuð
sérstaklega í tveim nefndum, og
flest rædd við sex umræður. Á
þennan hátt á að tryggja gaum-
gæfilega athugun málanna. En
um styrkveitingar til einstakra
manna er ekki þessi aðferð höfð.
Slíkar beiðnir eru aldrei í frum-
varpsformi, heldur tillaga við
fjárlögin. Dugleg „grenjaskytta"
getur komizt inn á lífstíðarlaun
með órannsakaðan málstgð við
þriðju umræðu fjárlaganna í
sameinuðu þingi. Aðferðin til að
ná þessu takmarki, er að þrá-
biðja nógu marga þingmenn um
atkvæði, þar til tryggður er
meiri hluti af 49 mönnum. Og
hafi maðurinn sigrað einu sinni,
og er kominn á 18. grein, þá
hefir venjan verið sú, að hann
mætti -gera hvað sem -Jiann
um útgjaldaupphæðir þær, sem
Hagstofan notar við verðvísi-
tölureikning sinn. Þótt útgjalda-
upphæðir þessar væru allar
helmingaðar eða hinsvegar tvö-
faldaðar, þá gerði það engan
mun fyrir vísitölureikningnum,
en auðvitað væri það ekki sama,
ef upphæðir þessar ættu að
skoðast sem skammtur handa
fólki, hvort heldur lágmarks-
skammtur eða meðalskammtur.
Það, sem hér er um að gera, er
aðeins það, hvort skipting út-
gjaldanna fer eitthvað nálægt
því, sem almennt tíðkast. Að
vísu veröur ekkert fullyrt um
það, hversu útgjaldaupphæðir
þær, sem Hagstofan notar, fara
nálægt því, því að þær eru upp-
haflega byggðar á áætlun, en
ekki á rannsókn á raunveruleg-
úm útgjöldum, sem þó hefði ver-
ið æskilegast, en slík rannsókn
var þá ekki fyrir hendi. En þótt
deila megi eitthvað um skipt-
ingu útgjaldanna, er það bót í
máli, að oftast fylgjast verð-
lagsbreytingar varanna meira
eða minna að, svo að það þarf
töluverða röskun á hlutföllun-
um til þess að útkoman breytist
að nokkru ráði. Annars er nú
útlit fyrir, að innan skamms
muni verða unt að endurskoða
útgjaldahlutföllin með hliðsjón
af raunverulegri neyzlu, því að
nýlega hafa nokkrar fjölskyld-
ur úr alþýðustétt tekist á hend-
ur að halda reikning um útgjöld
sín og neyzlu í eitt ár, og fær
Hagstofan þessa reikninga til
meðferðar og úrvinnslu.
Það hefir tíðkazt á síðari ár-
um að kalla verðvísitölur Hag-
stofunnar vísitölur framfærslu-
kostnaðar í Reykjavík, og hefir
sú málvenja sjálfsagt átt sinn
þátt í því, að útgjaldaupphæðir
þær, sem Hagstofan notar við
þennan útreikning, hafa af ýms-
um verið skoðaðar sem mæli-
kvarði framfærslukostnaðar í
Reykjavík, hver hann væri eða
þyrfti að vera. En svo er alls ekki
eins og áður eifr"ram tekið. Hins
vegar má það til sanns vegar
færast, að vísitölurnar sýni
breytingar framfærslukostnaðar
í Reykjavík, því að þær sýna
verðbreytingarnar miðað við
allskonar heimilsútgjöld og þá
líka, hve framfærslukostnaður
hækkar eða lækkar vegna verð-
breytinga, en þær sýna ekki hve
mikill hann er að krónutölu,
enda er sú upphæð misjafnlega
há og fer það eftir ýmsum á-
stæðum í hinum einstöku til-
fellum.
vildi, jafnvel beita áhrifum sin-
um móti heiðri lands og þjóð-
ar, án þess að fært þætti að
breyta gerðri ákvörðun. Þegar
Alþingi hefir ákveðið að vísa
úthlutun styrktarfjár til and-
legra málefna til rólegrar at-
hugunar, þá er það að fylgja
meginstarfsreglu sinni, sem
hefir verið brotin á mjög áber-
andi hátt í þessu efni. Senni-
lega hafa hin sjö skáld ekki
verið búin að kynna sér þessa
hlið málsins, þegar þau ákváðu
að hefja leiðbeiningastarfsemi
sína.
VI.
Styrkir til skálda, listamanna
og visindamanna voru fáir og
torsóttir á fyrstu áratugum eftir
að landið fékk sjálfforræði. Þor-
valdur Thoroddsen fékk eins og
fyrr er sagt, árlegan styrk til
ferða sinna, en auk þess
styrk frá Danmörku. En eins
og fyrr er sagt, var Þ. Th. særð-
ur yfir gagnrýni þeirri, er hann
hlaut í opinberum umræðum á
þingi um fjárframlag, sem hann
fann með réttu, að hann átti
skilið. Nokkru síðar sóttu á-
hrifamenn í Skagafirði um
heiðurslaun handa sr. Matthí-
asi, er hann hafði gert hinn
fræga lofsöng um Skagafjörð.
Á síðustu áratugum 19. aldar
urðu andans menn, sem væntu
að Alþingi veitti þeim lista-
manna- og vísindalaun að vera
í allra fremstu röð, eins og þeir
tveir menn, sem að framan eru
nefndir, ef þeir áttu að geta
vænzt slíkrar viðurkenningar.
En þegar leið nær yfirstand-
andi tíma, fór að fjölga setu-
Þorsteinn Þorsteinsson.
IÓMS 1ÓMSON:
Sjð skáld leiðbeina Alþíngi