Tíminn - 11.01.1940, Blaðsíða 3

Tíminn - 11.01.1940, Blaðsíða 3
4. blað TÍMEVflV, fimmtmlagiim 11. janííar 1940 15 BÆKUR Jón Halldórsson pró- fastur í Hítardal. Eftir Jón Helgason biskup, 206 bls. Verð: 15 krónur í bandi. Nokkru fyrir áramótin kom út nýtt og mikið fræðirit eftir Jón Helgason biskup, um hinn þekkta fræðimann, séra Jón Halldórsson prófast í Hítardal. Útgefandi ritsins er Hið ís- lenzka bókmenntafélag. Eins og vænta má af höfundi, er þetta gagnmerkt fræðirit, byggt á mjög ítarlegum rann- sóknum og mikilli starfselju, að því er séð verður. Er æfisaga séra Jóns Halldórssonar mjög glögglega rakin, þótt æfi hans væri „sízt stórviðburðarík. Hann var alla æfi sína“, segir biskup, „einn hinna kyiTlátu í landinu, sem lét sig litlu skipta almenn mál utan síns verkahrings sem prestur á afskekktu sveitabýlf. Og eins og skapgerð hans var farið, hafði hann aldrei hátt um það, sem hann hafði fyrir stafni, enda munu fæstir sam- tðarmenn hans, svo stórum vel metinn sem hann var fyrir lærdóm sinn og skörungsskap, hafa gert sér fyllilega ljóst með- an hann var á lífi, hvílíkt nytja- verk hann hafði með höndum heima fyrir á hinu afskekkta prestssetri sínu, fjarri þeim róstum og ófriði, sem svo mikil brögð voru að hér á landi ein- mitt um hans daga. Allt að einu verður lífssaga hans, þótt fátæk sé að stórviðburðum, bæði að- laðandi og lærdómsrík, enda eru það hin bókmenntalegu afrek, sem hann vann í kyrrþey, er hafa aflað honum þess orðstírs i sögu þjóðar vorrar, sem seint mun fyrnast yfir“. Það er talið, að séra Jón Hall- dórsson hafi samið meginþorra rita sinna á árunum 1715—1734. Höfuðrit hans voru biskupasög- urnar, skólameistarasögur, hirð- stjóraannáll, prestasögur, klaustrasaga íslands, Hítardals- annáll, ættartölubók og fleira. Eru kommúuístar á móti bitlingum (Framh. af 2. síðu) um kaupstöðum landsins og er nefndunum ætlað að annast þetta eftirlit. „Nefndarmenn skulu fá þóknun fyrir staTf sitt úr hlutaðeigandi bæjarsjóði", segir í frv. Eins og frá frv. er gengið, er tæpast hægt að búast við nokkru gagni af starfi þessara nefnda. En með þessum móti væru búnir til 40 bitlingar. 6. Fleira verður ekki rakið að HEIMILIÐ Jólaljóð 1939. Einu sinni á ári allir verða böm. Það er á móti mörgum mannlífssárum vörn. Þó að allt hið illa eigi mikil völd, það yfirgefur okkur á aðfangadags- kvöld. í huga vorum lifnar lítil bernskurós ef við aðeins sjáum örfá kertaljós. Af þvl leggur ylinn œskudögum frá, frjáls og glöð við undum foreldrunum hjá. Æsku endurminning, unaðsljúf og blíð, endurvékur alltaf sérhver jólatíð. Greinum þvi l hjartanu heilög bernskujól, þau breiða yfir ellina birtu, yl og skjól. R. G. svo stöddu. En þetta ætti að nægja til að sýna þeim, sem taka hátíðlega glamur kom- múnista um bitlinga og óþörf laun, að ekki myndi ástandið batna, ef þeir kæmust til valda, heldur myndi þá fyrst hefjast sannkölluð ógnaröld í þessum efnum. Þótt ýmsum kunni að finnast það nú, að þing og stjórn gangi lengra en góðu hófi gegnir í þessum efnum, mun þeim ljóst af framan- greindum dæmum, að núverandi valdhafar þola ekki neina sam- keppni við kommúnista í þeirri hugvitssemi að búa til ráð, nefndir og embætti, því að vissulega hafa kommúnistar ekki opinberað nema lítinn hluta þeirrar getu sinnar í þess- um frumvörpum. Þeim, sem þekkja til skipulags kommúnistaflokksins, kemur þetta heldur ekki á. óvart. Þar er allt margskipulagt í ráð, nefndir, sellur, flokka, hringa o. s. frv. Þaðan hafa kommún- istar fordæmin. En hin stóra fyrirmynd þeirra er þó Sovét-Rússland. Kom- múnistaflokkurinn, sem þar hefir völdin, telur innan hinna skipulögðu samtaka sinna ekki nema lítið brot þjóðarinnar. En flestir flokksmeðlimanna hafa embætti og bitlinga, er gerir aðstöðu þeirra stórum betri en annara þegna landsins. Til endurgjalds styðja þeir ein- valdann eftir megni og reyna að kæfa í fæðingunni allan mótþróa gegn stjórn hans. í öðr- um einræðislöndum, t. d. Þýzka- landi, er reynslan á svipaða leið. Því verður vitanlega ekki neitað, að í sumum lýðræðis- löndum hefir talsvert borið á þeirri spillingu, að valdhaf- arnir misnoti aðstöðuna fylgis- mönnum sínum til hagnaðar á þennan hátt, en það kemst þó yfirleitt ekki í hálfkvisti við það, sem tíðkast í einræðislönd- Nú er ekki prettánda öld (Framh. af 2. síðu) röngu ályktunum Dana um ís- land og axarsköft þeirra um stjórnarframkvæmdir hafa sprottið af vankunnáttu þeirra á íslandi og málefnum þess. Síðasta dæmið um þessa van- hyggj u Dana er árásargrein, sem birtist fyrir nokkru í stærsta blaði Dana, Berlingske Tidende. Þar er ég, svo sem vænta mátti, ofsóttur fyrir að vilja að ísland verði algerlega frjálst, með því að segja upp sambandssáttmálanum og end- urnýja hann ekki aftur. Síðan bætir blaðið því við, að ég fylgi þessari stefnu af persónulegum hvötum, von um vegtyllur og fjármunalegan ávinning, sem afleiðingu þess, þegar sam- bandssáttmálanum verður sagt upp. Ég á vitaskuld engan rétt á því, að erlendir menn, sem aldrei vita neitt um ísland, kunni gleggri skil á málinu heldur en sézt af þessari árás. Andstæðingar mínir héldu eins lengi og unnt var, að ég beitti mér fyrir eflingu Landsbankans, stækkun Akureyrarskólans, byggingu Laugarvatnsskóla eða myndun þjóðstjórnar 1938 af því að ég hefði vonast eftir að fá bætta aðstöðu persónu- lega sem bankastjóri, skóla- stjóri eða ráðherra í því nýja skipulagi, sem ég átti þátt í að mynda. En reyndin varð önnur. Mér hefir verið mikil á- nægja að vinna að lausn þess- ara tilteknu mála, og margra annarra hliðstæðra. Vinnugleð- in og von um að þessar og því- líkar umbætur styrktu minnstu þjóð veraldarinnar, sem er að reyna að gera það þrekvirki að vera frjál3 menningarþjóð, hafa verið meir en nóg laun fyrir unum, þar sem valdhafarnir geta, nær ótakmarkað, keypt sér fylgi til að treysta vald sitt. Hin frjálsa gagnrýni í lýðræð- islöndunum er verulegur hem- ill í þessum efnum. Af þessu öllu saman ætti mönnum að vera nægilega ljóst, hvernig fara myndi í þessum efnum, ef hér ætti eftir að kom- ast til valda einskonar Teri- jokistjórn undir forsæti Einars eða Brynjólfs og studd af „fé- laga“ Stalin og Molotoff. X. X. Hreinar léreftstuskur kaupir v Prentsmiðjan Edda, Lindargötu 1 D. gestum á 18. grein. Sú fjárhæð, sem nú má skipta í þessu skyni, er 80 þúsund. Danir skipta á sama hátt til skálda og rithöf- unda rúmlega 100 þús. kr. Ef Danir legðu fram í þessu skyni jafn ríflega eins og íslendingar gera nú, ætti sú fjárhæð að vera um 3 miljónir króna. Að- stæður eru að vísu ekki að öllu leyti sambærilegar. En þessi samanburður sýnir þó, að frá fjárhagslegu sjónarmiði megi teljast eðlilegt, að Alþingi veiti í þessu skyni tiltekna takmark- aða upphæð, í stað þess að skoða ríkissjóðinn eins og ótæmandi lind, þar sem allir sem vilja, kalla sig andans menn og geta drukkið af eftir vild. íslendingar eru nú á því stigi í sálarlegum efnum, að full á- stæða er til að búast við marg- faldlega aukinni ásókn í föst laun fyrir svokölluð andleg störf. Hitt er annað mál, hvort allir umsælcjendur vilja feta fótspor Þ. Th. og Matthíasar Jochumssonar um verðleika og afköst. Mun mörgum þykja auðsóttari leið að sækja hart fram með stuðningi frænda, vina og flokksbræðra að kom- ast á fjárlögin, heldur en að standa í miklum mannraunum. Meðan Alþingi var svo að segja opið fyrir hverskonar ó- tímabærum heimsóknum, tóku áróðursmennirnir. sér þar fasta aðstöðu í nokkurskonar skot- gröfum, til að 'geta veitt þing- mönnum fyrirsát. Einna frægast er dæmi um vel metinn borg- ara.í. bænum, sem kóm daglega í þingíð í sex vikur til að. hiðja um atkvæði þingmanna með styrkbeiðni handa syni sínum. Við atkvæðagreiðsluna kom í Ijós, að rúmlega helmingur þingmanna hafði látið undan fyrir hinni þrálátu sókn. í ann- að sinn gat ötull sonur komið föður sínum á æfilöng lista- mannalaun, þó að „faðirinn“ hafi aldrei gert neitt lista- verkið. Niðurstaðan hefir orðið sú, að Alþingi hefir tekið á föst laun allmarga ágæta rithöf- unda, skáld og listamenn, en jafnframt slæðast með í tilvilj- unaratkvæðagreiðslum menn, sem ekkert hafa unnið til launa í þeim efnum, annað en dugnað í atkvæðaveiðum. Með því að gera úthlutun fjár fyrir andleg störf að athugunarmáli, í stað þess að vera að miklu leyti til- viljunar- og áróðursmál, mun þjóðin í framtíðinni losna við marga óefnilega umsækjendur. En aðstandendur slíkra manna munu helzt óska eftir því á- standi, að Alþingi sé opið og varnarlaust fyrir þeim sem vilja grafa sér skotgrafir í hliðar- herbergjum þess, til að stunda þar bitlingaveiðar. Mér þykir undarlegt, ef Sig- urður Nordal hefir ekki veitt því eftirtekt, að mjög er misskipt skini ‘og skúrum á 18. gr. Þar er Guðmundur Kamban, en ekki Gunnar Gunnarssori. Þar er Jón Stefárissön' málari en ekki Jóhannes Kjárval. Frá allnennu sjónarmiði sýn- ist hér vanta skipulegt yfirlit. Gunnar Gunnarsson og Kamb- an hafa báðir verið íslenzkir rithöfundar, búséttir erlendis. Jón Stefánsson og Kjarval eru báðir merkilegir og mikils virtir málarar. En ástæðan til þess að Kamban og Jón Stefánsson hafa komizt á 18. gr. fjárlaganna, er aðeins sú, að þeir áttu vini og skólabræður, sem sóttu um laun fyrir þá, ef til vill án þeirra vitundar. En Gunnar Gunnars- son og Jóh. Kjarval áttu enga skólabræður að í þessu efni og sóttu ekki á garðinn sjálfir. Þess vegna var þeim gleymt. Mörg fleiri hliðstæð dæmi mætti nefna, en þessi nægja. Einhver djúptækasti mis- skilningurinn í skjali hinna sjö skálda kemur fram í þessu sam- bandi. Þeir telja sig dá það skipulag, til stuðnings listum og vísindum, þar sem ágætir menn og forystumenn í skáld- skap og listum gleymast við út- hlutun þess himnabrauðs, sem hér er um að ræða, af því þeir sækja ekki fram sjálfir, eða eiga áhrifamenn til að vinna fyrir sig. Skýring þessa máls er auð- veld. Alþingi lítur ekki á það sem hlutverk sitt að hafa yfir- lit um þróun lista og bók- mennta. Það telur hina efnalegu og pólitísku þróun vera við- fangsefni sitt. Alþingi hefir alls ekki frumkvæði að fjárútlátum úr ríkissjóði til lista og vísinda. í þvílíkum efnum er það í varn- ar en ekki sóknaraðstöðu. Al- þingi getur sætt sig við að veita myndarlegu skáldi í Danmörku eins og Kamban nokkur rithöf- undarlaun, en því dettur ekki í hug að bjóða Gunnari Gunn- (Framh. á 4. siðu.) erfiði mitt við þessi pólitsku verk. Andstæðingar mínir innan- lands ætluðu að draga úr vinnu- skilyrðum mínum með því að gera ráð fyrir, að ég ætlaði að hagnast persónulega á störfum mínum við almennar umbætur. Andstæðingar íslands í Dan- mörku gera fast ráð fyrir, að hagsmunum þeirra standi af mér einhver hætta. Síðan vilja þeir reyna að bæta aðstöðu sína með því að gera ráð fyrir, að ég muni hallast að sömu vinnu- brögðum og þeir stjórnmála- menn, sem glötuðu frelsi lands- ins á 13. öld. Mér finnst rétt að svara hin- um dönsku áróðursmönnum með fullri hreinskilni og fullri vel- vild. Þeir skaða sjálfa sig með því að álíta mig fágæta undan- tekningu í sjálfstæðismálinu. Þjóðin öll er einhuga um að heimta frelsi sitt og að varð- veita það á ókomnum árum. Aðstaða hinna dönsku áróð- ursmanna er að þessu leyti full- komlega vonlaus. Mörg hundruð ára óstjórn Dana á íslandi og hundrað og tíu ára frelsisbar- átta hefir samstillt hugi íslend- inga um þessi mál. En svo sem að launum fyrir þann óverð- skuldaða heiður, sem Danir hafa gert mér með því, að einbeita áróðri sínum gegn mér, vil ég benda þeim á, að eina ástæðan, sem þeir hafa til að búast við að ég kunni að verða íslenzka málstaðnum að liði í lokaátök- unum um frelsismálið, er sú vinnuaðferð, sem ég hefi beitt í meir en aldarfjórðung, en það er að starfa að pólitískum mál- um vegna þeirra sjálfra, án nokkurs tillits til persónulegs hagnaðar. Og ég neyðist til að hryggja Berlingske Tidende með annarri miklu alvarlegri vitneskju. Ég hygg, að enginn maður í póli- tískri áhrifastöðu á íslandi muni hafa minnstu tilhneigingu til að vinna að sjálfstæðismáli þjóðarinnar í sambandi við per- sónulegan metnað. Einmitt af þessari ástæðu er áróður af hálfu Dana um frelsismál íslendinga gersamlega þýðingarlaus. Borg- arar landsins og Alþingi þekkja vel sögu landsins á 13. öld. Sú saga er ekki lokkandi fordæmi. íslendingar einbeita nú kröftum sínum í gagnstæða átt við það, sem þá var gert. Úrslitin munu líka verða gagnstæð samkomu- laginu við Noreg 1262 og 1264. í þessu sambandi má ef til vill minna á það, að þeir íslending- ar, sem einlæglega beitast fyrir fullu frelsi íslendinga, eru ekki aðeins góðir íslendingar, heldur líka góðir vinir Dana. Því að þegar íslendingar eru orðin frjáls þjóð, og Danir hafa skilað aftur handritum þeim, sem þeir hafa um stund geymt fyrir ís- lendinga, munu skipti þessara þjóða verða að öllu leyti vin- samleg og byggð á gagnkvæmri virðingu. Þá mun það verða við- urkennt, að þeir íslendingar, sem vinna hiklaust að því að endurheimta fullt frelsi þjóðar sinnar, eru líka hollustu frænd- ur gömlu samstarfsþjóðarinnar við Eyrarsund. J. J. Tuixixum VIÐ KAUPUM 1/1 og 1/2 tunnur undan kjöti. Tunnurnar séu nýlegar, gallalausar og hreinar. Hlemmur þarf að fylgja Sækjum heim. GarnastötSin, Reykjavík. Sími 4241. Tryggid heílsu og þríS sauðfénaðarins með því að láta hann a 111 a f ctga aögang að salti. Hentnga saltgjöfin er S AITSTEINN ódýr og handhægnr. Samband ísl. samvinnufélaga V AK A Á ERINDI TIL ALLRA. Flytur frumsamdar og þýdd- ar greinar um margvíslegt efni, sögur og kvæði og er prýtt fjölda mynda. KAUPIÐ VttKU! Kopar, alumlnium og fleiri málmar keyptir í LANDSSMIÐJUNNI. VinniS ötullega fyrir .Tímann. 92 Margaret Pedler: en Colin stöðvaði hana með því að taka um handlegg henni. „Ég skal segja þér,“ sagði hann hægt, „að ég held að þú sért eina manneskjan, sem gæti komið því til leiðar.“ Hann þagnaði og horfði á hana. Svipurinn í augum hans var í senn háðskur og á- kallandi. „Vilt þú taka það að þér?“ Hún hikaði. Röddin var að vísu hæð- in, en hún varð samt vör við einhverja krefjandi ákefð, sem kom henni á óvart. „Ég veit það ekki,“ sagði hún vand- ræðalega. Nú kallaði Jane aftur og El- izabet greip fagnandi tækifærið til þess að komast hjá því að gefa ákveðið svar. Hún hljóp af stað og Colin horfði á eftir henni með skrítinn svip í augun- um. í þeim var nýr og vakandi áhugi, sem hafði ekki gert vart við sig þar um langt skeið. VI. KAFLI. Nýr vinur. Elizabet hafði eytt • tveim klukku- stundum í garðinum við það að klippa blóm. Nú var hún komiri inn- og var í óða önn að koma þeirri fyrir í körfum og vösum, sern hún hafði safnað saman í þessu augnamiði. Þetta var eitt-þeirra smávika, sem hún hafði tekið að sér fyrir Jané, skömmu eftir að-'húri-kom. Laun þess liðna 89 hefir oft talað um Waincliff, en aldrei mikið um Abbey. Eg býst við, að það hafi valdið honum of mikillar heim- þrár. Hann langar orðið mikið til að koma þangað aftur, eins og þú veizt.“ „Já, ég veit það.“ Jane hnyklaði brún- irnar snöggvast, því að orð Elizabetar minntu hana svo vel á allt það, sem hafði orðið til þess að flæma Frayne frá heimili sínu. Hún stóð skyndilega á fætur. „Ég ætla að skreppa inn og gá að því, hvort farangur þinn er kominn,“ sagði hún í annatón. „Ef hann er kominn þá býst ég við að þú viljir sjá herbergið þitt. Colin getur skemmt þér á meðan ég er burtu.“ Elizabet leit brosandi á Wentworth, þegar Jane var farin. „Ég held, að þið hljótið að vera afar laus við tortryggni, úr því að þið leyfið að alókunnri manneskju sé þannig dembt á ykkur,“ sagði hún. Brúnu augun svöruðu með glaðlegu brosi. „Ég held, aftur á móti, að tortryggnis- skorturinn hafi komið meira fram ann- ars staðar,“ svaraði Wentworth. „Mér virðist, að það hafi verið töluverð áhætta af þér að koma til okkar! Við lifum ákaflega frumstæðu lífi hérna, alger-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.