Tíminn - 13.01.1940, Qupperneq 1

Tíminn - 13.01.1940, Qupperneq 1
RITSTJÓRAR: GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.) ÞÓRAKINN ÞÓRARINSSON. FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR: JÓNAS JÓNSSON. ÚTQEFANDI: FR AMSÓKN ARFLOKKURINN. RITSTJÓRN ARSKRIFSTOFUR: EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D. SÍMAR: 4373 og 2353. AFGREIÐSLA, INNHEIMTA. OQ AUQLÝSINGASKRIFSTOFA: EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D. Siml 2323. PRENTSMIÐJAN EDDA hX Simar 3948 og 3720. 24. árg. Reykjavík, laugardagiim 13. jamiar 1940 5. blaö Hversvcgna var Alþingi ekki frestað til liausts i Furðuleg skrif íhaldsblaðanna um stjórnarsamvinnuna Víðtal við forsætisráðherra Styrjöld Itala í Abessiníu íhaldsblöðin hafa sein- ustu dagana gert næsta þing og stjórnarsamvinnu að umtalsefni á þann hátt, að það hlýtur að vekja tals- verða athygli. Þótt reynt sé í blöðum að túlka málið þannig, að Framsóknar- flokkurinn sé óheill í sam- vinnunni, dylst það engum, að aðalástæðan er fyrst og fremst sú, að eitthvað sér- stakt stendur fyrir dyrum í Sj álf stæðisf lokknum. Pyrsta greinin, sem athygli vakti í þessu sambandi, hét ..Landsfundur SJálfstæðis- hianna“ og birtist í Vísi 10. þ. hi- Þar segir frá því, að ákveðið hafi verið að kalla slíkan fund saman í næsta mánuði, og bæt- ir blaðið síðan við: »I*ótt þessi tími sé ekki eins heppilegur og vorið, er margt sem maelir með því, að fundur- inn verði ekki látinn dragast lengur.“ Ennfremur segir i greininni: »Flestir munu hafa gert ráð íyrir að tíðindalítið yrði í inn- anlandsmálum á þessu nýbyrj- aða ári. En það er enganveginn ffefið að svo verði.“ Phgar nánari skýringar eru veittar við því, hvað þetta »marga“ sé, sem valdi því að landsfundur Sjálfstæðisflokks- ins megi ekki dragast til vors- ins. Næsta dag, 11. þ. m., birtir Vísir ritstjórnargrein, er nefnd- ist „Verzlunarfólkið og dýrtíð- ih‘. Þar er skorað á Alþýðu- flokkinn, sem látist velviljaður Samtökungra Fram- sóknarmanna 10 ára Elzta félagið 1 Sambandi uhgra Framsóknarmanna og fyrsta félag ungra Framsóknar- manna, et myndað var, F. U. F. i Reykjavík, á tíu ára starfs að jhinnast hinn 6. febrúar næst- homandi. Verður þessa afmælis hiinnst þann dag með veglegri samkomu að Hótel Borg, útgáfu sérstaks hátíðablaðs, og á ann- an hátt verður leitast við að Sora þessi tímamót eftirminni- leg. Er fyrit nokkru hafinn úndirbúningur að afmælishátíð- ihni og er þess að vænta, að hún fari skörulega fram. Svo sem kunnugt er, er F.U.F. i íteykjavik fjölmennasta og eitt hið veigamesta af félögum ungra Pramsóknarmanna og átti það ÍQrgöngu að þvi, að Samband úngra Framsóknarmanna var stofnað að Laugarvatni vorið 1938, eftir langan og rækilegan úndirbúning. Sjálfsagt munu mörg af sam- bandsfélögunum og einstakling- ar innan félagssamtaka ungra Pramsóknarmanna verða til Þess að senda hinu fyrsta félagi, sem ungir Framsóknatmenn ^éðust í að stofna, hjartanlegar kveðjur á afmælisdegi þess. Eins og gefur að skilja er til- högun afmælishátíðarinnar enn eigi ráðin í einstökum atriðum °g verður slíkt auglýst síðar, eft- h bvi sem þörf gerist. Núverandi formaður F.U.F. í "•eykjavík er Jóhannes G. Helga- son, kosinn á síðasta aðalfundi Púss, í nóvembermánuði í haust er leið. verzlunarstéttinni, „að ráðast gegrn verzlunarhöftunum, til til þess að minnka dýrtíðina í landinu og efla atvinnu verzl- unarstéttarinnar“. Að vanda er svo talað um, að „verzlunarhöft- in hafi undanfarin ár þrengt úr hófi fram að hag verzlunar- stéttarinnar.“ Þriðja daginn, 12. þ. m., birt- ist Titstjórnargrein í Morgun- blaðinu um stjórnarsamvinn- una og er þar auðséð, að Mbl. vill nú ekki lengur vera eftir- bátur Vísis i þessum málum. Þar er því dróttað berum orð- um að Framsóknarflokknum, að hann sitji á svikráðum við stjórnarsamvinnuna, og er eink- um notað það tilefni, að næsta þingi skyldi ekki frestað til hausts. Segir blaðið um þetta m. a.: „Eina skýringin, sem fekkst á þessum óskiljanlegu vinnu- brögðum, kom frá ráðamönn- um í Framsóknarflokknum. Þeir létu svo um mælt, að svo kynni að fara, að slitna myndi upp úr stjórnarsamvinnunni og þá væri betra, að samvinnuslit- in yrði í vetur eða vor, heldur en næsta haust, því að kosning- ar gætu þá farið fram í byrjun næsta sumars.“ Síðar þennan sama dag end- uTprentar Vísir þessi ummæli Mbl. og leggur út af þeim á svip- aðan hátt. Jafnframt skýrir blaðið frá því, að Björn Ólafs- son hafi sagt sig úr gjaldeyris- og innflutningsnefnd og segir blaðið í því sambandi, að það færi deiluna um verzlunarmál- in á nýtt stig og verði bráðlega úr því skorið „hvort friður tekst um verzlunarmálin, svo sem flestir óska, eða baráttan held- ur áfram hálfu verri en áður.“ Tímanum þykir sérstök á- stæða til að vekja athygli á Útsöluverð á mjólk hér í Reykjavík hefir nú hækkað um fjóra aura og verð á rjóma um tuttugu aura. Áður kostaði mjólk á flöskum 42 aura hver líter, en kostar hér eftir 46 aura. Rjómi kostar nú kr. 2.80 hver líter, en var áður seldur á 2.60. Verðbreytingar þessar gengu í gildi í dag. Verðlag á skyri verður hlð sama og verið heflr. t t t í gærmorgun varð vart nokkurra jarðskjálftakippa norðan lands, eink- um við Eyjafjörð og í Þingeyjarsýslu. Fundust allmargir kippir á milli kl. 6 og kl. 9 um morguninn. Að þvi er frétzt hefir, voru kippirnir einna snarpastir á Húsavík, svo að þar hrundu munir úr hillum. Á Akureyri fundust einnig allmargir kippir og hrikti í húsum. í Dalvík gætti landskjálftakippanna litið sem ekki. Jarðskjálftamælar hér í Reykjavík sýndu einn kipp á níunda klukkutímanum, og virðist hann hafa verið allharður. t t t Þrír nýir vélbátar, eign hlutafélags- ins Njörður, bættust i fiskiflota ís- firðinga nú upp úr áramótunum. Þeir eru hvor um sig um 15 rúmlestir að stærð, með 45—50 hestafla vélum. — Heita þeir Bryndís, Hjördís og Valdís. Bátarnir voru smíðaðir á ísafirði, í skipasmíðastöð Bárðar G. Tómassonar. t t t í hagtíðindum nýútkomnum eru skýrslur um manndauða árið 1938. 644 hjónavígslur fóru þá fram á öllu land- samhengi þessara blaðaskrifa. Það er fyrst eftir, að Vísir er búinn að segja að ekki sé hægt að fresta lands- fundinum til vors, „þótt það sé heppilegri tími“, að Vísir er búinn að bjóða Al- þýðuflokknum upp á sameigin- lega baráttu gegn Innflutnings- höftunum, að Björn Ólafsson er búinn að segja sig úr gjaldeyris- og inn- flutningsnefnd, sem íhaldsblöðin fara að tala um, að Framsóknarflokkur- inn sitji á svikráðum við stjórnarsamvinnuna og hafi því ekki viljað haustþlng. En það er vitað mál, að stjórn- arsamvinnan er nú mjög vin- sæl, og þess vegna æskilegt fyrir þann flokkinn, sem kynni að vilja rjúfa hana, að geta kennt öðrum um það. Vegna ummæla íhaldsblað- anna um þinghaldið í vetur hefir Tíminn snúið sér til Her- manns Jónassonar forsætisráð- hera og átt við hann eftirfar- andi viðtal: „Ég vil fyrst taka það fram“, segir hann, „að það er misskiln- ing-ur, að það hafi verið þing- menn Framsóknarflokksins að- eins, sem ekki vildu fresta þinghaldi þessa árs. Ýmsir þing- menn úr Sjálfstæðisflokknum og öðrum þingflokkum, voru mjög ákveðið þeirrar sömu skoðunar, að ekki bæri að fresta þinginu. „Er ekki ákveðið 1 stjórnar- skránni að Alþingi skuli háð 15. febrúar?“ „í stj órnarskránni er svo fyrir mælt, að Alþingi skuli háð eigi síðar en 15. febrúar ár hvért — en að breyta megi þessu með lögum. Margir þingmenn töldu ekki ráðlegt, svo ískyggilegt sem ástandið nú er, að setja lög um frestun þinghalds, þótt það sé að vísu ljóst, að kalla hefði mátt Alþingi saman hvenær sem þörf gerðist, þrátt fyrir heim- ildarlög til frestunar. En ýmis- legt annað kom hér og til álita.“ „Og hvað helzt?“ „Alþingi hefir stundum verið frestað til haustsins til þess að frá fjárlögum yrði gengið sem (Framh. á 4. síðu.J Inu, eða sem næst 5,4 hjónavigslur á hvert þúsund landsmanna. Hafa hlut- föll þessi verið svipuð þrjú undanfar- ín ár, en mun hæiTi árin 1916—1935, 6,4—6,9 á hvert þúsund landsmanna. r t r Árið 1938 fæddust hér alls 2326 lif- andi börn, eða 19,7 á hvert þúsund landsmanna. Er það lægri hlutfallstala heldur en nokkru sinni áður um mjög langan aldur. Hefir fæðingum æ farið hlutfallslega fækkandi hér á landi um langt skeið. Þannig fæddust árin 1916 —20 að jafnaði 26,7 lifandi börn á hvert þúsund landsmanna. Benda þessar tölur ískyggilega mikið til þess, að mannfjölgunin muni í framtíðinni eigi verða jafn hraðfara og verið hefir. Meira hefir fæðzt af sveinbörnum en meybörnum, þannig að á móti hverjum 1000 meybörnum eru 1071 sveinbarn. Andvana fæddust 62 börn árið 1938, en 58 árið áður. Af öllum bömum, er fæddust árið 1938, voru 563 óskilgetin, eða um 23,6 af hverju hundraði fæddra barna. Er það hærri hlutfallstala heldur en nokkru sinni áður hér á landi í heila öld. Hefir hún sifellt farið hækkandi síðari ár, var árin 1916—1920 til jafnaðar aðeins 13,1%. Alls dóu hér á landi 1204 menn árið 1938, eða 10,2 af hverju þúsundi landsmanna. Er það lægri hlutfallstala heldur en verið hefir um skeið, var áður lægst 1933; þá dóu 10,3 af hverju þúsundi lands- manna. 66 börn innan eins árs aldurs dóu á árinu, eða 2,8 af hverju hundr- í vor eru liðin þrjú ár síðan ítalir náðu höfuðborg Abessiníu, Addis Abeba, á vald sitt og aðal- styrjöldinni þar var lokið. Þá um sumarið bárust fregnir um minniháttar skærur milli ítala og smáflokka Abessiníumanna víðsvegar í landinu. Næsta vetur gerðist sá atburður í Addis Abeba að átta sprengjum var kastað að ítalska varakonungin- um, er hann var viðstaddur há- tíðahöld. Síðan hafa litlar fregnir borist frá Abessiníu og er Ijóst að ítalir gera sér far um, að láta sem minnst fregnast þaðan. Sænskur blaðamaður, Axel Svensson.fékk leyfi til að ferðast 1 Abessiníu siðastliðið sumar, en hann hafði áður ferðast þar fyr- ir 10 árum síðan. Eftir heim- komuna skrifaði hann bók um stjórn ítala í Abessiníu og fer hér á eftir stutt yfirlit um efni hennar, lauslega þýtt úr sænska vikuritinu „Nu“: — Heildarsvipurinn á þeim breytingum, sem orðið hafa í Abessiníu seinustu árin, virðast ekki geðþekkar A. Svensson, en hann lætur eigin skoðanir þó yf- irleitt lítið í ljósi. Hann reynir að sýna ítölum fulla sannsýni og viðurkennir margt það, sem þeir hafa vel gert. Þýðingarmesta starf ítala tel- ur hann vegarlagningarnar. Þeir hafa lagt vegi, sem eru samtals 5000 km. eða álíka og vegalengd- in milli Parísar og New York. Er þetta mikill árangur, þegar miðað er við það, sem gert hefir verið í ýmsum hliðstæðum ný- lendum. Næst kemur landnám ítala í Abessiníu. Reynslan hefir sýnt, að erfitt hefir verið að fá hvíta menn til búsetu í löndum með svipuðum náttúruskilyrðum og veðurfari og eru I Abessiníu. Einkum hafa hvítir menn ekki viljað vinna erfiðisvinnu á slík- um stöðum. Landnámi ítala er ætlað að brjóta þessa venju og Mussolini hefir eitt sinn sagt, að flmm milljónir hvítra manna skyldu vera í Abessiníu I árslok 1940. Fyrir rúmu ári síðan voru um ein millj. ítala í Abessiníu. Innflutningur ítala þangað fer eftir ákveðinni áætlun og eru aði. Er það minni barnadauði en verið hefir áður og hefir þó barnadauði ver- ið minni hér heldur en í flestum lönd- um álfunnar. Mismunurinn á tölu barna, er fæðst hafa lifandi, og dá- inna er 1122. Er það meiri munur held. ur en árið 1937, en minni en flest und- angengin ár. Þessar tölur sýna þó ekki fólksfjölkunina í landinu, þar eð á ári hverju flytur talsvert af fólki úr landi og aðrir til landsins. Árið 1938 virðist 74 manns hafa flutzt til landsins um- fram þá, er brott hafa flutzt. En alls voru landsmenn taldir vera 118.290 árið 1938. r t r Nú á næstunni verða bændanáms- skeið haldin á um 20 stöðum austan lands. Er það Búnaðarsamband Aust- fjarða og Búnaðarsamband Norður- Þingeyinga, sem eiga hlut að nám- skeiðum þessum. Frá Búnaðarfélagi ís- lands mimu Pálmi Einarsson, Halldór Pálsson, Ragnar Ásgeirsson og Gunnar Bjarnason flytja erindi á námskeiðum þessum og leggja þeir af stað héðan með Lagarfossi um miðja næstu viku. Verða fyrstu námsskeiðin haldin í Fá- skrúðsfirði og Norðfirði. Auk þeirra manna héðan úr Reykjavík, er flytja erindi á námsskeiðinu mun í ráði, að búnaðarsamböndin leggi til einn fyrir- lesara. Flest námsskeiðin standa 2—3 daga. Er þetta einn umfangsmesti námsskeiðsleiðangur, sem efnt hefir verið til hér á landi. menn valdir með' tilliti til þess, að þar verði nægt vinnuafl til hinna ólíkustu starfa. (Þeir munu margir, sem engan veginn fara sjálfviljugir, og er hér því um einskonar sveitarflutninga að ræða. Aðrar nýlendur hafa menn yfirleitt byggt af frjálsum vilja). Hlutskipti landnemanna er langt frá því eftirsóknarvert að dómí Svenssons. Það má telja næstum fullvíst, að flestir þeirra verða að dvelja í Abessiníu alla æfi, en heimþráin gerir vitan- lega vart við sig. Flestur aðbún- aður er líka yfirleitt mun verri en hann er hjá fátækasta sveit- arfólki í Ítalíu. Svensson segir m. a. frá viðtali, sem hann átti við einn landnemann. Hann skýrði frá þeim glæstu vonum, sem landnemarnir hefðu gert sér um náttúruauðlegð Ítalíu áður en þeir komu þangað. Reyndin hefði hinsvegar orðið sú, að útflutningur frá Abessiníu hafði minnkað síðan ítalir komu þar til valda, og frá Ítalíu, sem er illa aflögufær, verður að senda meira og minna af mat- vælum og annari nauðsynjavöru tií hersins og landnemanna í Abessiníu. Svensson telur harðstjórn ítala ekkl nærri eins mikla og orð sé á gert. Abessiníumenn hafa t. d. fengið að halda hinum gömlu dómstólum sínum, en þeir eru þó raunar ekki lengur annað en einskonar undirréttir, og er hægt að vísa úrskurðum þeirra til yfirdómstóla ítala, þar sem dæmt er eftir ítölskum ný- lendulögum. Hinsvegar dæma dómstólar Abessiníumanna eft- ir hinum gömlu lögum og sið- venjum þjóðarinnar. Engin höft hafa verið lögð á trúarbragða-. frelsi í landinu, en öðrum en ít- ölum er bannað að stunda þar trúboð. Þrælahaldinu reyna ít- alir smásaman að útrýma, en nota þó ekki gegn því róttæk- ari aðgerðir en Abessiníukeis- ari gerði. í afskekktustu héruð- um landsins viðgengst enn þrælaverzlun. í heilbrigðismál- um hefir ástandið heldur batn- að síðan ítalir komu til valda. Andstaða Abessiníumanna gegn ítölum er ennþá hvergi nærri sigruð til fulls og ýms torsótt fjallahéruð eru enn á valdi Abessiniumanna, sem sýna ítölum fullan fjandskap. ítölum myndi vafalaust vera í lófa lagið að brjóta þessa and- stöðu á bak aftur, en það myndi hafa mikinn kostnað og fyrir- höfn I för með sér. ítalir hafa því heldur valið þá leið, að reyna að hindra alla flutninga til þessara staða og láta nauð- synj askort og skotfæraleysi neyða uppreisnarflokkana til uppgjafar. En þetta verður hægra sagt en gert, því að upp- reisnarflokkarnir eiga öruggt fylgi meðal Abéssiníumanna í þeim landshlutum, sem ítalir hafa á valdi sínu, og þeir reyna að hjálpa þeim eftir megni. Heildarmyndin, sem _ bók Svenson dregur af stjórn ítala í Abessiníu, er samsett af all- miklum andstæðum. Sumt hefir verið gert til bóta, annað gagn- stætt. En það, sem mestu skipt- ir fyrir ítali sjálfa, er þetta: Abessiniu-æfintýrið hefir þegar kostað þá geysilegar fórnir og fjármuni, sem enn hafa ekki gefið neinn arð og enginn veit, hver árangurinn verður. Ef til vill skýra þessar þrengingar ít- ala það að nokkru leyti, hvers- vegna þeir vilja vera hlutlausir í Evrópustyrjöldinni. Þeir hafa samt nóg á sinni könnu. Aðrar fréttir. Það hefir verið opinberlega tilkynnt, að 25 þús. manns hafi farizt af völdum jarðskjálft- anna í Tyrklandi um jóla- leytið og 80 þús. manna særst. Um 30 þús. hús eyðilögðust í jarðskjálftunum. Á víðavangi Skrif íhaldsblaðanna undan- farið um samvinnu stjórn- málaflokkanna vekja að vonum talsver'ða athygli. Allir Sjálf- stæðismenn, sem nokkuð þekkja til, vita að Framsóknarflokkur- inn stendur heill og óskiptur að núverandi stjórnarsamvinnu. Þeir vita það jafnframt, að eins og nú er ástatt, er óvinsælt að slíta samstarfinu. Sá flokkur, sem eyðilegði samstarfið með óheilbrigðum kröfum til sam- starfsflokkanna, myndi hljóta óungán áfellisdóm þjóðarinnar. * * * Það er alkunnugt, að Sjálf- stæðisflokkurinn var upphaf- lega og er enn klofinn í tvennt, með og móti samstarfi. Sá orð- rómur gengur, aö innan þing- flokks Sjálfstæðisflokksins hafi áttmenningarnir aukið liðstyrk sinn, þar sem kaupmennirnir hafi tangarhald á sumum ní- menningunum. Það dylst engum, sem les ritstj órnargreinar í- haldsblaðanna seinustu dagana, hvor armurinn það er, sem stjórnar pennanum um þessar mundir. Það er boðaður lands- fundur íhaldsmanna í næsta mánuði og sagt, að „þótt þessi tími sé að sumu leyti ekki eins heppilegur og vorið, er þó margt sem mælir með því, að fundur- inn verði ekki látinn dragast lengur.“ Hvað er þetta „marga“, sem veldur því, að ekki má fresta fundinum til vors? Næsta dag er Alþýðuflokkurinn beðinn um hjálp til að afnema inn- flutningshöftin. Hversvegna þessi liðsbón til Alþýðuflokks- ins? Þriðja daginn er svo Fram- sóknarflokkurinn ásakaður fyrir að sitja á svikráðum við stjórn- arsamvinnuna, án þess að nokkur minnstu rök séu til- greind. Hvers vegna þessar til- efnislausu aðdróttanir? * * * í Vísi í gær eru allar þessar gátur ráðnar. Þar segir um brottför Björns Ólafssonar úr gjaldeyxisnefndinni: „Virðist það benda til þess, að deilan um skipulag innfiutnings- og gjald- eyrismála sé komin á það stig, að verzlunarstéttin viiji engan þátt eiga i framkvæmd þessara mála, ef nauðsynlegar og sjálf- sagðar breytingar ná ekki fram að ganga. Úrsögn Björns úr nefndinni sýnir ótvírætt, að fyllsta alvara er á bak við kröf- ur þær, sem settar hafa verið fram.“ Ennfremur segir: „Úr- sögnin er mikilvæg að því ieyti, að hún markar áfanga á langri deilu og úr því hlýtur að vera skorið mjög bráðlega, hvort friður tekst um verzlunarmálin, svo sem flestir óska eða baráttan heldur áfram hálfu verri en áður.“ * * * Það eru m. ö. o. kaupmanna- hagsmunirnir, sem hér eru að verki. Nú eins og fyrr valda þeir andstöðu nokkurshluta íhalds- ins gegn stjórnarsamvinnunni. Það er auðsjáanlega geigur í íhaldsblöðunum við það, að þessi umbrot innan Sj álfstæðisflokks- ins geti leitt til óvinsælla sam- vinnuslita af hálfu Sjálfstæðis- flokksins og þessvegna er reynt að koma af stað þeim orðrómi, að Framsóknarflokkurinn ætli að stofna til kosninga. En þessi blekking íhaldsblaðanna er svo augljós, að hún mun áreiðan- lega ekki villa neinn. * * * Fjandskapur kaupmannaliðs- ins gegn stjórnarsamvinnunni sést glöggt á skrifum Vísis um fjárlögin. Blaðið reynir stöðugt að vekja deilur um afgreiðslu þeirra á seinasta þingi. T. d. skrifar Árni frá Múla í gær: „Sjálfstæðismenn sættu sig við, að fjárlögin væru afgreidd með hærri útgjöldum en verið hefði, ef þeir hefðu fengið einir að ráða. Og hinir gömlu stjórnar- flokkar sættu sig fyrir sitt leyti við, að útgjaldahækkanirnar (Framh. á 4. slðu.J A KROSSGÖTUM Mjólkurverðið. — Landskjálftakippir norðan lands. — Nýir fiskibátar. — Hjónavígslur 1938. — Fæðingar og manndauði 1938. — Búnaðarnámskeið austanlands.

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.