Tíminn - 15.02.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTQEFANDI:
PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRN ARSKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Llndargötu I D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OQ AUQLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚ8I, Llndargötu 1 D.
Sirul 2323.
PRENTSMTÐJAN EDDA hj.
Simar 3948 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, flmmtudagmii 15. íebr. 1940
18. blað
Þingmálafundir í Mýrasýslu
Frásogn Bjarna Ásgeirssonar
Bjarni Ásgeirsson alþing-
ismaður er nýkominn úr
þingmálaleiðangri úr Mýra-
sýslu. Tíðindamaður Tím-
ans hefir hitt hann að máli
og spurt hann frétta úr
ferðinni.
— Hve marga fundl héizt þú í
kjördæmihu?
— FUndirnir voru alls 8, einn
i hverjum hreppi, 7 i sveita-
hreppunum og 1 i Borgarnesi.
— Hvernig var fundarsóknin?
— Víðast hvar ágæt. Úr sum-
um hreppunum komu menn af
næf hverjum bæ.
— Hvernig er farið viðhorfi
manna þar efra til stjómmála-
ástandsins?
— Það sem hvað helzt ein-
kenndi stjórnmálaviðhorf manna
úr báðum aðalstjórnmálaflokk-
um héraðsins, var sú skoðun,
að núverandi stjórnarsamvinna
værl sjálfsögð iífsnauðsyn á
þessum tímum, sem nú standa
yfir. Á mörguin fundum voru
samþykktar áskoranir til þings-
ins um að halda áfram stjórn-
málasamstarfi lýðræðisflokk-
anna á meðan ástandið utan
lands og innan væri jafnt alvar-
legt og það er nú.
— Hvaða mál önnur voru rædd
á fundunum?
— Til umræðu og ályktunar
voru tekin ýms önnur mál, bæði
landsmál og héraðsmál. Meðal
annars var samþykkt áskorun til
Alþingis um gætilega meðferð
f jármála, og að það leitast við að
sporna við þvi, að fjárlögin
bólgni út, þótt verðbólga verði
nokkur í viðskiptalifinu meðan
styrjöldin stendur.
Fundirnir fóru allir friðsam-
lega fram, og bar ekkert sérstakt
til tiðinda, nema helzt á Borgar-
nesfundinum. Þegar ég hafði
lokið þar yfirlitsræðu um stjórn-
Furðuleg samvinna
íhaldsþingmaður og kommún-
isti boða til „sameiginlegs
þingmálafundar“.
Enginn íslenzkur stjórnmála-
fiokkur hefir hlotið jafn sterka
ög almenna andúð hérlendis og
Kommúnistaflokkurinn á síð-
ástliðnu hausti, þegar hann op-
inberaði sig sem fullkomna und-
irlægju erlendra valdhafa og
andvigan frelsi og lýðréttindum
smáþjóðanna.
Meginhluta þjóðarinnar varð
þá ljóst, að Kommúnistaflokk-
urinn var ekki íslenzkur flokk-
ur, heldur starfaði hann ein-
göngu eftir skipun annarstaðar
frá og myndi grípa fyrsta tæki-
færi til að vinna gegn sjálf-
stæði þjóðarinnar, líkt og Kuus-
inen hinn finnski.
Þjóðin heimtaði af foxráða-
mönnum sínum ákveðið svar
gegn þessum undirlægjuflokki
erlenda valdsins: Ekki neitt of-
beldi að hætti einræðisþjóðanna
heldur sameiginlega fyrirlitn-
ingu og samtök um, að hafa ekki
við kommúnista nein mök í fé-
lagslegum efnum. Þannig átti
að láta þá finna, að þeir til-
heyrðu ekki nema að nokkru
leyti hinu íslenzka mannfélagi.
Alþingi brást mjög myndar-
lega við þessari ósk þjóðarinnar
og lýsti því í snjallri yfirlýsingu,
að það teldi virðingu Alþingis
misboðið með þingsetu kom-
múnista, sökum þeirrar aðstöðu,
er þeir hefðu markað til frelsis,
réttinda og lýðræðis smáþjóð-
anna. Jafnframt tóku þingmenn
upp þann sið að svara ekki ræð-
um kommúnista og láta þá tala
ýfir auöum stólum.
Vegna þessara óska þjóðar-
viljans og yfirlýsingar Alþing-
(Framh. á 4. siðu.)
málaviðburði síðustu þinga og
stjórnmálaviðhorfið, kvaddi sér
hljóðs Einar Olgeirsson alþingis-
maður, sem komið hafði úr
Reykjavík á fundinn að ósk
kommúnista í Borgarnesi. Það
var borið undir fundinn, og við
ítrekaða atkvæðagreiðslu feng-
ust ekki nema 40—50 atkvæði
með því að leyfa honum að tala
á fundinum. Sóttu þó fundinn á
þriðja hundrað manns. Þátttaka
var að vísu lítil við atkvæða-
greiðsluna, en meirihluti þeirra,
sem atkvæði greiddi voru mót-
fallnir þvi, að Einar fengi að
tala.
Þegar hér var komið, gerðu
kommúnistar hark nokkurt á
fundinum, og var það úr þvi
þegjandi samkomulag fundar-
manha að falla frá umræðum og
slíta fundi.
— Hvaða venju hefir verið
fylgt um ræðuhöld utanhéraðs-
manna á þingmálafundum í
Borgarnesi áður?
— Þetta atvik er nokkuð ó-
vanalegt á fundum í Borgarnesi.
Borgnesingar eru mjög þjálfaðir
fundarmenn og þekktir að því
frá liðnum árum, að hafa bæði
langa og fjöruga stjórnmála-
fundi. Þeir eru einnig fordóma-
lausir og hafa aldrei hliðrað sér
hjá að hlusta á fulltrúa hvaða
flokks eða hverrar stefnu, sem
þar hefir þóknazt að flytja boð-
skap sinn. Enda er stjórnmála-
afstaða Borgnesinga orðin i það
föstum skorðum, að ein ræða til
eða frá, af hvaða stjórnmála-
manni, sem flutt er, haggar tæp-
ast sannfæringu þeirra. Sú and-
úð, sem kom fram á fundinum
í garð þessa manns, mun því ein-
vörðungu sprottin af þeim óvin-
sældum, er forkólfar kommún-
ista hafa aflað sér að undan-
förnu vegna framkomu sinnar
gagnvart Finnum og sjálfstæðis-
málum þeirra. Fundarmenn
vildu láta það koma fram, að
skoðanabræður Kuusinens hins
finnska væru á þessum timum
engir aufúsugestir í opinberum
málum og þvi hafi þeir í þetta
skiptið kosið að afbiðja hinn
rússneska talsmann, þótt þeir
(Framh. á 4. slðu.)
ORUSTURNAR
Á KYRJÁLAEIÐI
Orusturnar milli Rússa og
Finna á Kyrjálanesinu undan-
farinn hálfan mánuð eru taldar
þær stórfelldustu, sem háðar
hafa verið síðan heimsstyrjöld-
inni lauk.
Sókn Rússa hefir verið mjög
hatröm. Hafa þeir bæði teflt
fram stórum skriðdrekum og
fótgönguliði, sem hefir verið
varið með þykkum stálplötum,
er bornar hafa verið á undan
því. Hafa Rússar orðið ógrynni
liðs á þessum slóðum og geta
því daglega teflt fram óþreytt-
um herdeildum. Þá hafa Rússar
haldið uppi stöðugri stórskota-
hríð á Mannerheimlínuna og
staði á bak við hana, einkum
Viborg. Er talið, að oft hafi
Rússar skotið um 3000 skotum á
Mannerheimlínuna á klst.
Sókn Rússa hefir enn ekki
borið annan árangur en þann,
að þeir hafa náð nokkrum vigj-
um Finna framan við Manner-
heimlínuna.
Meðfylgjandi uppdráttur gef-
ur nokkra hugmynd um þessar
vígstöðvar. Svarta línan sýnir
landamærin, en þunnu ská-
strikin sýna það svæði, er Mann-
erheimvíggirðingarnar ná yfir.
Er það talsvert breitt, og skipt-
ast þar aðallega á vötn, skógar
og fúafen, svo aðstaðan er frek-
ar góð til varnar. Finnar létu
landsvæðið milli víggirðing-
anna og landamæranna strax
orustulaust af hendi. Sókn
Rússa undanfarið hefir aðal-
lega verið á 8—10 km. breiðu
svæði á miðju eiðinu.
Hin hreystilega vörn Finna
hlýtur mikið lofsorð erlendra
fréttaritara. í finnskum til-
kynningum er þó lögð áhersla
(Framh. á 4. tiOu.)
Hvað gerist í Póllandi ?
Síðan styrjöldinni lauk i Pól-
landi hefir verið furðu hljótt
um málefni pólsku þjóðarinnar,
enda munu hinir nýju valdhaf-
ar gæta þess eftir föngum að
sem minnst tíðindi berist frá
landinu.
Öðru hvoru segja þó erlendar
útvarpsstöðvar eða blöð frá
ýmsum þvingunarráðstöfun-
um, sem íbúar Póllands eru
beittir, og pólska stjórnin í
Frakklandi ex um þessar mund-
ir að gefa út bók, sem skýrir frá
ástandinu þar. Sérstaklega er
það útvarpsstöð páfaríkisins,
sem segir mikið af tíðindum frá
Póllandi, enda er katólska kirkj -
an öflug þar í landi og páfinn
lætur sig því málefni Pólverja
miklu skipta.
Norska blaðið „Dagbladet“
hefir fyrir nokkru birt ritstjórn-
argrein (leiðara) um þessi mál
og fer aðalefni hennar hér á
eftir:
Útvarpsstöð páfaríkisins flutti
nýlega hörmulega lýsingu á
hlutskipti hinna undirokuðu
Pólverja. Var sagt að lýsingin
væri byggð á skýrslum, sem páf-
anum hefðu borizt, frá öllum
héruðum Póllands. Þótt lýsing-
arnar á kjörum íbúanna í hin-
um rússneska hluta Póllands
væru ófagrar, komust þær samt
tæplega í hálfkvisti við frásagn-
irnar um hörmungar i hinum
þýzka hluta Póllands. Pólverjar
eru vægðarlaust fluttir burtu
úr hinum frjósömustu héruðum
Vestur-Póllands og eignir þeirra
afhentar Þjóðverjum. Um 70%
íbúanna býr við skort, en mat-
væli eru send til Þýzkalands í
stórum stíl. —
Þetta var frásögn útvarps-
stöðvar páfastólsins.
— Það er erfitt, heldur „Dag-
bladet“ áfram, að fá staðfestar
heimildir um það, sem nú gerist
í Póllandi. Það er þó fullvíst, að
næstum allir íbúarnir í Gdynia,
— hafnarborginni, sem Pólverj-
ar reistu og var stolt þeirra og
sómi —, hafa verið fluttir burtu.
Þeir hafa orðið að yfirgefa
heimili sín og eignir, en hvort-
tveggja hefir verið látið í té
nýaðfluttum Þjóðverjum. Stór
hluti Póllands — svo notuð séu
orð málgagns Görings, „Essener
A. KROSSGÖTTJM
Þorskalýsisrannsóknir Fiskifélagsins. — Rannsóknir á lýsi og bæsiefna-
framleiðslu úr skúflöngum. — Nýting kolkrabba. — Hæstaréttardómur.
í nýútkomnu ársriti Fiskifélags ís-
lands er greint frá fiskiðnrannsóknum
ýmsum, sem dr. Þórður Þorbjörnsson
hefir haft með höndum og gerðar hafa
verið á rannsóknarstofu Fiskifélagsins,
einkum árið 1939. Eru það aðallega
rannsóknir á þorskalýsi, skúflöngum,
fjörugrösmn, kolkrabba og síld. Þorska-
lýsisrannsóknirnar leiddu meðal ann-
ars í ljós, að þorskalýsisframleiðslan
var mun minni árið 1938, miðað við
heildar aflamagn, heldur en næstu tvö
ár á undan. Þá var lýsismagnið 3.4
af hundraði miðað við aflamagn, hvort
ár, en 3 af hundraði 1938. Einnig hafa
verið gerðar all umfangsmiklar athug-
anir á bætiefnamagni í lýsi, sem til
fellst á ýmsum verstöðvum á vetrar-
vertíð. Hefir bætiefnamagnið reynzt
talsvert misjafnt frá ári til árs, og
eftir veiðitima og veiðislóðmn.
t t f
Þá er i þessari ársskýrslu Fiskifélags-
ins greint frá athyglisverðum bæti-
efnarannsóknum á innyflum, sérstak-
lega skúflöngum ýmissa flska. Kom í
ljós, að I karfainnyflum er A-bætiefni,
sem nemur einum þriðja til helmingi
þess, sem er í karfalifrinni, og er það
skýring þess, hvemig á því stendur,
að ávallt er nokkuð af A-bætiefni í
karfabúklýsi, þótt karfinn hafi verið
bræddur án lifrar. Rannsókn á inn-
yflum þorskfiska hefir sýnt, að mjög
mikið er af bætiefnum i þeim, einkum
skúflöngum, en minna í maga og þörm-
um. En skúflangarnir eru líffæri, sem
vinna svipað hlutverk við meltingu
fæðunnar og brisin hjá spendýrunum.
En úr spendýrabrisum er unnið svo-
nefnt bæsiefni, notað við leðuriðju.
Var því með skúflangarannsóknunum
stefnt að því i senn, að kynna sér bæti-
efnamagnið 1 þeim og jafnframt að
leiða i ljós, hvort nota mætti þá eða
meltingarefni þeirra til bæsiefnagerðar.
Skúflangarnir eru til jafnaðar 1,1—1,2
af hundraði af heildarþunga þorsksins
og hefir samkvæmt þvi verið áætlað,
að fá mætti um 600 smálestir af skúf-
löngum úr þorski, sem veiðist í ver-
stöðvunum sunnan lands I meðalári. í
hinum mestu aflahrotum, á stað eins
og Vestmannaeyjum, berst svo mikill
fiskur á land, að áætla má, að um 75
smálestir af skúflöngum fengist úr
honum. — Lýsis- og bætiefnarannsókn-
lrnar sýndu, að í skúflöngunum voru
2 af hundraði af lýsi, og í því var'allt
að 100000 einingar af A-bætlefni í gr.,
en gott þykir, ef 2000 einingar eru í
þorskalifrarlýsi. En úr þorskalifur fæst
hins vegar lýsi 60 af hundraði. Skúf-
langalýsið reyndist auðugast að bæti-
efnum að sumrinu, gagnstætt lifrar-
lýsi, en langlélegast um mánaðamótin
marz og apríl, þegar lifrarlýsið er lang-
bezt. Áf rannsóknunum þykir sýnt, að
ef hirtir væru allir skúflangar, t. d. 1
Vestmannaeyjum, mætti fá þar 5000
kg. skúflangalýsis á ári og myndu vera
í því 200.00 millj. eininga A-bætiefnis,
en í allri þorskalýsisframleiðslu Vest-
mannaeyinga má ætla að 6éu um
1.530.000 millj. eininga þess bætiefnis.
Að því er tekur til athugana á mögu-
leikum, sem eru á að vinna bæsiefni úr
skúflöngum, varð niðurstaðan sú, að
búið var til nothæft bæsiefni, sem inni-
hélt 16% af skúflangamjöll. Var það
reynt á sauðskinnum i verksmiðju
Iðunnar á Akureyrl. Þótt bæsiefnið
reyndist vel, voru samt á þvi nokkrir
útlitsgallar, þótti nokkuð dökkt, ekki
nógu fínt malað og nokkur fisklykt af
af því. Tókst að ráða talsverða bót á
þvi. Á það þó að sjálfsögðu alllangt í
land, að hægt sé að framleiða hér
heima bæsiefni I stórum stíl, þótt vafa-
laust megi mikið bæta framleiðsluað-
ferð þá, sem hér var viðhöfð.
t t t
Frá rannsóknum á hagnýtingu kol-
krabba er stuttlega greint. Hefir til-
raun verið gert til þess að vinna mjöl
úr kolkrabba, og fékkst úr honum
kaffibrúnt mjöl, sem hafði mjög ó-
geðfellda lykt, ólik allri fiskimjöls-
lykt. Var í því 18.7% fita, miðað við
að mjölið sé vatnslaust. í þessari fitu
reyndist vera mjög litið af bætiefnum
A og D.
t t t
Hæstiréttur hefir nýlega kveðið upp
dóm I máli, sem bóndi austan fjalls
hefir átt í um skeið, varðandi skaða-
bætur, sem voru greiddar vegna þess,
að fé hans var lógað að valdboði, til
þess að koma i veg fyrir útbreiðslu
mæðiveikinnar. Hafði tvívegis farið
(Framh. á 4. síSu.)
í Varsjá höjöu margar konur gengið í
herinn meðan umsátin um borgina stóð
yfir, því að mannfall var mikið í liði
hermannanna. Hér á myndinni sést
ein þessara pólsku kvenhetja í her-
mannábúningi.
National-Zeitung' — skal byggj-
ast á ný: Hinir innfæddu, þ. e.
Pólverjarnir, verða fluttir bu'rtu
og Þjóðverjar koma í þeirra
stað. Þetta nær jafnt til bæja
og sveita.
Þannig var strax skýrt frá
þessum ásetningi 8. okt. síðast-
liðinn í þýzka blaðinu „Reichs-
gestzblatt“. Þar var sagt, að eft-
irtalin héruð yrðu gerð þýzk
með þessum hætti: Pomarze,
Posnan, Efri-Schlesia, allur
norðvesturhluti landsins og
Tschen. Síðar tilkynnti nazista-
leiðtoginn í Danzig, Greiser, að
Krakauhéraðið yrði einnig gert
þýzkt. Það er með öðrum orðum
tilætlunin að láta Þjóðverja ein-
göngu byggja þessa landshluta,
sem höfðu um 9 milj. íbúa áður
en styrjöldin hófst og vitanlega
voru Pólverjar þar í margföldum
meirahluta.
Auk þessa er ákveðið að taka
um 20 þús. ferkm. svæði í kring-
um borgina Lublin og mynda
þar einskonar Gyðingaríki.
Þangað eru nú fluttir Gyðingar
frá öllum hlutum þýzka ríkisins.
Þeir koma þangað án þess að
þeim séu fyrirfram tryggð
nokkur sérstök afkomuskilyrði.
Sá hluti Póllands, sem þá er
eftir, er ætlaður Pólverjum.
Sá landshluti er um 60 þúsund
ferkm. eða álíka stór og Lett-
land. Á þessu landsvæði eiga að
búa 20 milj. Pólverja sam-
kvæmt fyrirætlunum þýzku
stjórnarinnar.
„Dagbladet“ lýkur þessari
frásögn með þeim orðum, að
Pólverjar séu nú leiknir líkt og
villimenn í nýlendum á fyrstu
yfirgangstímum hvítra manna
þar. En þessar aðfarir hafa
jafnframt aðra hlið: Þær gera
alla friðarsamninga torveldari.
Vesturveldin hafa skuldbundið
sig til að endurreisa Pólland.
Jafnvel þótt þau gætu vel sætt
sig við, að hið nýja Pólland
yrði nokkru minna en Pólland
var fyrir styrjöldina, munu þau
aldrei geta gengið svo langt að
viðurkenna hinn harðýðgislega
brottflutning Pólverja frá þeim
héruðum, þar sem þeir hafa bú
ið öldum saman.
Afírar frcttir.
Húsrannsóknin hjá leiðtogum
kommúnista í Svíþjóð hefir leitt
í ljós, að kommúnistar höfðu
byltingaráform á prjónunum og
fengu mikinn fjárhagslegan
styrk frá Rússum. Meðal annars
(Framh. á 4. siðu.)
Á víðavangi
í höfuðstaðnum eru um þess-
ar mundir tvær prýðilegar leik-
sýningar, sem eru til mikils
sóma fyrir hina vanræktu leik-
mennt bæjarins. Annaö er
Fjalla-Eyvindur. Hitt er þýzkur
söngleikur, sem gerist að nokkru
leyti í Kína. Hataldur Björns-
son hefir undirbúið báðar sýn-
ingarnar með mikilli kostgæfni
og góðum árangri. Freymóður
Jóhannesson hefir málað leik-
tjöldin svo vel, að ekki verður
betur gert hér við þær aðstæð-
ur, sem leikmenntin á við að
búa. Flestir helztu leikarar bæj-
arins taka þátt í þessum leik-
sýnngum, og er það mikil fram-
för frá sundrung fyrri ára. Með-
al margra góðra leikenda má
sérstaklega nefna Soffíu Guð-
laugsdóttur og Sigrúnu Magnús-
dóttur, Pétur Jónsson söngvara,
Gest Pálsson, Harald Björnsson,
Brynjólf Jóhannesson og Þor-
stein Ö. Stephensen. Smátt og
smátt munu slíkir leikendur
gera þjóðinni ókleyft að láta
leikhúsbygginguna standa auða
og tóma.
* * *
Siguröur Sigurðsson búnaðar-
málastjóri hefir legið þunga
legu í vetur, en engu að síður
kemur út efttr hann á forlagi
Munkgaards bók á dönsku um á-
hrif Dana á landbúnað íslend-
inga. Segir Sigurður þar á
dönsku nokkuð af efni því, sem
hann hefir dregið saman í eldri
ritum og ritgerðum á íslenzku.
í bókinni er mikill fróðleikur,
góður pappír og margar prýði-
legar myndir. En við lestur bók-
arinnar kemur manni ósjálfrátt
í hug, hve ánægjulegt hefði
verið, ef höf. hefði sagt sögu
hinna stórfelldu íslenzku um-
bóta í landbúnaðinum, sem
hann hefir átt þátt í að hrinda
af stað með æfistarfi sínu, i
stað þess að gera þessa stóru og
myndarlegu bók um hina marg-
földu og óslítandi keðju danskra
ósigra, meðan þeir reyndu að
hafa forustu um íslenzk land-
búnaða'rmálefni.
* * *
Gunnar Gunnarsson skáld er
nú á fyrirlestraferð erlendis. Á
meðan hafa nokkrir áhugasamir
Austfirðingar byrjað samtök um
að gefa út verk hans öll í
myndarlegri útgáfu á íslenzku.
Er þessi framkvæmd Austfirð-
inga mjög hrósverð, og eðlilegt
áframhald af þeirri viðleítni
þjóðarinnar að taka vel á móti
skáldinu, er hann flytur byggð
sína heim til landsins. En þegar
hér var komið málum byrjuðu
kommúnistar að blanda sér í
málið. Þeir sögðu við Austfirð-
ingana: Ef þið og Gunnar
Gunnarsson leggið fram svo sem
20 þúsund krónur í þessa út-
gáfu, þá skulum við stjórna
henni að öðru leyti og setja
okkar einkenni á útgáfuna.
Sagt er að Austfirðingum þyki
þetta gráleg framkoma. Þeir
vita, að kommúnistar vilja ná í
rit eftir borgaralega rithófunda
til að hafa þá fyrir flotholt.
Hitt vita Austfirðingar vel, að
svo mjög eru kommúnistar nú
lítils virtir hér á landi, að jafn-
vel hinir vinsælustu höfundar
seljast ekki, ef kommúnistar
standa að sclunni, því að fólk
vill ekki hafa í húsum sínum
neitt sem minni á framkomu
þeirra í Finnlandsmálunum, svo
að ekki sé fleira talið. Má telja
það illa við eigandi, meðan
skáldið starfar utan lands að því
að auka hróður íslands, þá skuli
kommúnistar láta sér detta í
hug að spilla lofsamlegri fram-
kvæmd Austfirðinga um þetta
útgáfumál. Er það og fullyrt, að
ekki muni Austfirðingar þurfa
að sækja nokkra stoð í þessu
efni til Einars Olgeirssonar, því
að hinir helztu bóksalar og út-
gefendur muni fúsir að styðja
að útgáfu á verkum Gunnars
Gunnarssonar á þann hátt sem
honum má verða til gagns og
sæmdar.