Tíminn - 24.02.1940, Síða 3

22. Mað
TlMByjV, langardagiim 24. febr. 1940
87
DÆGRADVÖL
FERSKEYTLUR.
V.
í meira en hálía elleítu öld hefir
hesturinn verið þarfasti þjónn íslend-
inga. Á honinn hafa þeir ferðazt um
sitt stóra og vegvana land, á honum
hafa þeir flutt vörur sínar og varning.
Án hesta hefði veriö örðugt lífið á
íslandi. Og nú er hesturinn að fá nýtt
verksvið við ræktun og búnað. Hest-
urinn er því sérstaklega samgróinn ís-
lendingum; hann er meira en tamið
dýr: hann er vinur og félagi oftlega.
Oft fer það saman að vera hesta-
maður og hagyrðingur. Því er til æði
mikið af hestavísum. Margar þeirra eru
frægðaróður um gæðinga. Guðmundur
Friðjónsson á Sandi segir:
P’rár sem rakki fákur snar
fótum stakk við þvitum.
Fextan makka fagurt bar,
froða sprakk af vitum.
Jósep heitinn Jónsson bóndi á Mel-
um í Hrútafirði orti þessa vísu:
Aldrei skeikar fótum frám,
fögrum eyk í halla, gljám,
stiklar Bleikur bryddum tám,
bregður á leik í klungri, gjám
Sigurjón Kristjánsson bóndi í
Krummshólum á Mýrum segir:
Fráneyg Gletta, fótanett,
fetar létt um grimdir.
Þvitum skvettir, þrifur sprett,
þegar slétt er undir.
Páll Guðmundsson bóndi á Hjálms-
stöðum í Laugardal orti eftirfarandi
stöku:
Sá ég Apalfáka fremst,
frísa, gapa, iða.
Ef að skapið í hann kemst,
er sem hrapi skriða.
Þessi vísa er einnig eftir Pál:
Harðni sprettur, ýfist Örn,
yglir skapið harka þögi,
spymir tá við klettakvörn,
kögglar fljúga og neistahögl.
Enn heíir Páli ort:
Hálsi lyfti listavel,
löppum klippti vanginn,
taumum svipti, tuggði mél,
tölti og skipti um ganginn.
Páll Ólafsson orti þessa stöku:
'Tauma slítur mér úr mund,
mélin bítur Grána,
áíram þýtur létt í lund,
lemur hvíta gljána.
Önnur visa eftir Pál Ólafsson hljóð-
ar svo:
Mylur sveilin kraítakná,
klaka- gellur flísin,
hvellir smellir heyrast þá
hófar skella á ísinn.
Sár er mannlunduðum og viðkvæm-
um eigendum viðskilnaðurinn við hesta
sína, þegar hinn hinzti dómur hlýtur
um þá að.ganga. Jón Magnússon heíir
ort þessa angurværu vísu:
Heillavinur, þér ég þakka
þína grónu æfitryggð.
Þiggðu klappið mjúkt á makka,
• Eins og ljóssins líking nær
loks hjá smiðnum skuggamyndin,
komist andinn upp á tindinn
aftur svip síns guðs hann fær.
Skýringar skáldsins á ljós-
myndareðli syndarinnar eru ef
til vill bæði vafasamar og nokk-
uð torskildar. En á hinu er eng-
inn vafi, aö Einar Benediktsson
taldi Sæmund hafa haft fullan
rétt til að stunda hin myrku
fræði í Svartaskóla, til að geta
orðið slíkur yfirburðamðuar,
sem hann var:
Búnir hans og rammi óður
runnu af dýrri frónskri æð;
enda hvarf harm aftur góður,
andaður til sinnar móður
Stef hans eru ei endurkvæð.
Aldrei dýpra skyggndist landinn.
Striðs og sigurs sterki andinn
stendur efst í sólarhæð.
Og það sem Sæmundi var fært
og leyfilegt hlaut líka að geta
lánazt íslenzku skáldi á 20. öld-
inni:
Komist andinn upp á tindinn
aftur svip síns guðs hann fær.
XXIX.
Einn af góðvinum Einars
Benediktssonar spurði hann
eitt sinn, hvort hann hefði ort
kvæðið Pundið, um sjálfan sig
eða aðra. Hann svaraði: „Eng-
inn yrkir slíkt kvæði nema um
sjálfan sig.“
Enginn mun efast um að þetta
svar hafi verið rétt. Shakespeare
lagði beiskustu sorg og vonbrigði
æfinnar í sorgarleikinn um Lear
konung. Einar Benediktsson gaf
1 Pundinu það sem hann í kvæð-
meðan rökkvar yfir byggð.
En hálfu sárara er þó að þurfa að
selja vin, ef tU vill í hendur manna,
sem óvfst er, hvernig að honum búa.
PáU Ólafsson túlkar hugrenningar
manns, er slíkt hefir orðið að gera:
Eg hef selt harm yngri Rauð,
er þvi sjaldan glaður.
Svona er að vanta veraldarauð
og vera drykkjumaður.
Ekki er örgrannt, að stundum gutli
á vasapela eða pytlu í hnakktöskunni,
þegar bændur bregða sér um hérað á
gæðingum, í réttir eða tU mannfunda.
Löngum hafa íslenzkir hestamenn og
hagyrðingar þegið brennivínstárið. Þá
er sjaldnast hörgull á þeim, er í góð-
hestana bjóða, og oft ekkl spöruð glrni-
leg boð. Jakob Thorarensen segir:
í kaupstað, réttum, kirkjuferð,
hvert sem þú varst sendur,
buðu í gamminn geiplverð
gáður jafnt sem kenndur.
Þó að flestir búi vel að reiðhestum
um fóðrun og aðhlynningu, þá væri
synd að segja, að svo hafi verið um
íslenzka hesta yfirleitt. Tiðast eru hörð
og ómakleg þeirra kjör, við þrælkun og
útigang. Bólu-Hjálmar lýsir útigangs-
hesti, er traðkar kring um húsin:
Hringur lötrar húsin kring,
hanga lætur tóman svang,
bringustór með bógnasting
bangar fold á uslagang.
Og enn kveður Bólu-Hjálmar:
Hastur fær af hungri köst,
hristir af sér élin byrst,
kastar hóf um klakaröst,
kvistar hjarn af matarlyst.
Og enn segir hann:
Rauður klaka rastir hrauð,
riðar út á fellis hlið.
Dauðans vök er orðin auð,
iðar fjör við takmarkið.
Slik haaf verið örlög margra hesta
á íslandi. Mætti hver bóndi að því
gæta með sjálfum sér, hvort slíkt eigi
sér stað, eða gæti átt sér stað, um
hans skepnur.
Og óvægileg hefir meðferðin stund-
um verið að öðru leyti, og lítt til hróss.
Öm Arnarson segir:
Launin vor veitt með rögg,
vógust ekki í pundum.
Sultur, kuldi, svipuhögg,
sár og meiðsli stundvun.
Jafnvel gæðingarnir, sem nutu alls
hins bezta meðan fjörið var óskert,
mega hörðu sæta, þegar lúinn sezt að
í ofreyndum beinum og hnignun tekur
að baga. Jakob Thorarensen orti:
Lúnir vígjast vosi og neyð,
vina- og álitstöpum.
Oft í höm þér illa leið
úti i haustsins kröpum.
En þó að mennirnir séu ekki mlnn-
ugri en þetta, ekki hjartahlýrri en
þetta, ekkl réttvísari en þetta, þá er
góður hestur huggun og yndi ótal
manna. Bjarni Gíslason segir:
Ófarin mun æfin lík.
inu Snjór kallaði fjársjóð
harmsins.
Pundið hefst með þessum orð-
um:
Sólbjarmans fang vefst um allt og alla;
æska og fegurð á loftbránni hlær.
Moldarundrið glitrar og grær.
Gullbros af náð yfir jörðina falla.
Ljósherrann breiðir fegurð
lífsins á veg mannsins. Hann
lætur jafnvel gullbros falla á
leið hans.
En myrkrið felur sig helkalt og hljótt
í hjarta mannsins með nagandi
þrautum.
Skáldið lýsir þessu myrkri:
Eitt skipsbrotslíf starir i sorgarsæinn,
sökkvir augum i hjarta síns eymd,
þess auður er týndur, þess ákvörðun
gleymd.
Hann á ekki neitt, sem vermist við
daginn.
Hann leitar i eðlis síns leyndasta djúpi,
hver lind þess er streymd
í sand og á dreif undir hafborðsins
hjúpi.
Hann leitar á víðavangi síns anda
sem visnar 1 sumarandans blæ,
og sér aðeins öræfi og eyðisæ,
þar aldini lifsins i blóma standa,
agndofa, þögull i heimsins hjörðu,
eitt helkalið fræ,
sem dó fyrr en það fann jarðveg
i Jörðu.
Skáldið á til enn fleiri lík-
ingar til að tákna þjáning
mannlífsins. Honum finnst ís-
vatn renna í æðum sér. Hann
sér skuggann af glataðri æfi, og
helför þar sem líkið sjálft svíkst
úr leiknum. Þegar hinn van-
máttugi maður leitar aðstoðar í
‘7
Bandiog lopi
nýkomid.
Ennfremur nýfar geröir af
káputauum.
Verksmiðjuútsalan
Gefjun — Iðunn
Aðalstræti.
Er petta paö
sem koma skal
(Framh. af 2. siOu)
fullviss, að þau vinnubrögð, sem
verið hafa í fjárveitinganefnd
siðan 1935, muni sigra í þessu
efni enn sem fyrr. Alþingi hefir
um nokkurra ára skeið lagt
metnað sinn í, að fjárlögin væru
samin með sæmd og hagsmuni
allrar þjóðarinnar og allra
stétta fyrir augum. Og ég þyk-
ist þess fullviss, að þau áhrif
séu svo rík í þinginu, að það
lelðinlega frávik, sem hér hefir
sagt frá, verði að engu haft.
Vel má vera, að innan skamms
harðni barátta heimsveldanna
með þeim hætti, að íslenzka
þjóðin verði, eins og í Napole-
onsstyrjöldinni, að lifa miklu
meira af gæðum landsins heldur
en tíðkast hefir um alllangt
skeið. Þá mun fjármálaráð-
herra landsins fá allt aðra út-
sýn heldur en hann hefir nú.
Þá mun þykja lítils um vert, þó
að einn læknir í Reykjavík hafi
50 þús. kr. í persónulegar tekj-
ur, eða sömu fjárhæð og nú á
að spara við fyrirhleðslu Þver-
ár. Þá mun heldur ekki þykja
mjög þýðingarmikið, þó að átta
aðrir læknar í Reykjavík hafi
að mestu leyti frá sjúkrasam-
laginu, þær 200 þús. kr., sem nú
vantar í veginn til Siglufjarð-
ar. Hugir manna munu þá fyrst
og fremst snúast um að auka
ræktunina og innlenda elds-
neytisframleiðslu. Þá getur svo
farið, að blettur til jarðræktar
verði fenginn illa settum launa-
manni í stað dýrtíðaruppbótar í
peningum, og skipulag sett á
stofn til að koma björg frá
sjónum með sanngjörnu verði
langt inn til dala.
En til að byrja með lætur
þingið sér líklega nægja með að
afmá áþreifanlegustu vankunn-
áttumerkin af fjárlagafrum-
varpinu fyrir 1941.
J. J.
Eiigu skal þó kvíða,
meðan á ég ferðaflík
og frískan klár að ríða.
Þannig mun því lengi verða farið.
Lengi mun hesturinn verða íslending-
um öðnnn dýrum hjartfólgnari og ná-
tengdari. Lengi mun hesturinn bera
íslenzka bóndamanninn heiman og
heim, þrátt fyrlr bifreiðavegi og vél-
knúin farartæki. Og lengi munu marglr
geta tekið sér í munn, með nokkrum
trega og nokkrum fögnuði, en þó fyrst
og fremst karlmannlegum þrótti, þessa
visu Gísla Jónssonar bónda í Saurbæ
í Vatnsdal, er snúið er heim á leið úr
langri ferð:
Hesta rek ég hart af stað,
heim er frekust þráin.
kólna tekur, kvöldar að,
Kári hrekur stráin.
Kolbeinn.
krafti bænarinnar, eru bænar-
orðin eins og hópvilltir ungar.
Hann biður um eitt bros. Eitt
blik af tári. Eitt blóðkorn af
tryggð. Einn vin. Einn draum.
Eina tálvon. En hann finnur
ekkert nema hyldýpisauðnir ör-
eiga sálar.
Að kvæðislokum minnist hann
æskunnar.
Aldrei skín framar í lífdagsins ljósi
iokkbjarta sveinsins vöggugjöf.
Vaxtalaúst, .óþekkt um hauður og höf
ber hjartað sitt pund að dauðans ósi.
Pundið er ort skömmu áður en
hinn mikli heimsófriður byrjaði.
Þar hefir, skáldið komizt hæst
að lýsa tómleik mannssálar-
innar, mitt í glaumi og lífs-
nautnum heimsborganna. Óró-
legur ándi skáldsins skynjaði á
einverustundunum, að í hinni
ytri lífsbaráttu var hann fræ,
sem aldrei var gefinn jarðvegur
til að njóta gæfu lífsins, þó að
sólbjarminn vefji lífið allt í
fangi sér og gullbros af náð
falli yfir mannheima.
XXX.
Enn liðu átta ár. Stórþjóðir
heimsins luku mesta ófriði sem
sagan kunni þá að herma frá, en
lágu máttvana í blóði sínu. Einar
Benediktsson kom nú heim til
Reykjavíkur, heiðraði konung
landsins með kvæðum og gaf út
fjórðu ljóðabók sina, Voga, sum-
arið 1921. Tvö af beztu kvæðum
bókarinnar, Einræður Starkaðar
og Messan á Mosfelli, eru óslitið
framhald af hinum þungbúnu
sjálfslýsingum í Hrönnum. —
Starkaður segir:
(Framh. á i. siOu.)
Húsmæðradeild
Kvennaskólans
3 stúlkur geta komizt að nú
þegar vegna forfalla þeirra er
ráðnar voru á námskeið það,
sem nú stendur yfir.
Ingibjörg H. Bjarnason.
Vigfús Guðmundsson
(Framh. af 2. slOu)
í Borgarnesi. Hann tók þá að
eiga heimili í Reykjavík á vetr-
um, en í Borgarfirði á sumrin.
Hann er sívakandi áhugamað-
ur um framfaramál héraðsins.
Fáir hafa lagt meiri orku fram
til að styðja að því, að hinn
nýi Borgarnesbátur, Laxfoss,
yrði bjargálna fyrirtæki held-
ur en Vigfús Guðmundsson.
í Reykjavík varð hann flokki
sínum haukur í horni um marg-
háttaðan stuðning. Hann hafði
árum saman með höndum fjár-
mál Tímans og Nýja dagblaðs-
ins. Samhliða því hafði hann
með höndum fjárgæzlu Fram-
sóknarflokksins og heldur því
starfi enn í mikilli þökk flokks-
manna. Vigfús er mikill ráð-
deildarmaður fyrir sjálfan sig
en meiri búmaður fyrir aðra.
Góðvinir Vigfúsar Guðmunds-
sonar halda því fram, að sá
sjóður sé aldrei tómur, sem
hann eigi að gæta.
Þegar Framsóknarmenn ætl-
uðu að hætta að gefa út viku-
ritið Dvöl, tók Vigfús Guð-
mundsson það að sér og breytti
því í bókmenntatímarit. Bar
þar tvennt til, að honum þótti
minnkun að hopa á hæli með
fyrirtæki, sem að mörgu leyti
var lífvænlegt, en jafnframt
því vildi hann glíma við alveg
nýtt viðfangsefni. Hann hefir
gefið Dvöl út 1 nokkur ár með
vaxandi gengi.
Vigfús Guðmundsson beitti
mikilli elju og lægni við að
koma Dvöl á réttan kjöl. Hann
þekkti fjölda manna víða um
land og fékk þá til að gerast
stuðningsmenn. Jafnhliða því
var hann mjög á hnotskóg um
efnilega samstarfsmenn. Hafa
margir námsmenn í Reykjavík
byrjað rithöfundabraut sína á
vegum Vigfúsar Guðmundsson-
ar. Sjálfux skrifaði hann tals-
vert í Dvöl. En flokkspólitík lét
hann ekki ná til þessa tímarits.
Vigfús Guðmundsson er að
vísu fimmtugur að árum, en
mjög ungur í anda. Hann er stál-
hraustur, fær til erfiðustu vinnu
og sístarfandi. Hann kann vel
við sig í hópi ungra manna og
telur það engan löst á þeim, þó
að þeir sigli djarft annað veif-
ið. Sjálfur er hann undarlegt
sambland af tveim andstæðum.
Lund hans ólgar af framfara-
löngun og umbótahugsjónum.
En jafnframt því er hann
manna gætnastur i fjármálum.
Honum er ekki nóg að láta fyr-
irtækin bera sig. Hann heimtar
að þau græði.
Vigfús Guðmundsson á meir
en nóg af bjartsýni og orku til
að geta staxfað með þeirri kyn-
slóð, sem er að vaxa upp i land-
Vinnmgar
í happdrætti sundlaugarsjóðs
Umf. Dagrenning i Lundar-
reykjadal.
Nr. 59 hestur.
— 965 skiði.
— 804 reiðbeizli.
— 1 myndavél.
— 10 kr. 25,00 í peningum.
Eigendur vinninganna gefi
síg fram við Ingimund Ásgeirs-
son, Reykjum, Lundarreykj adai.
inu enn um langa stund. Sjálf-
ur mun hann meta það mesta
giftu sér til handa, að mega
starfa eins og ungur maður,
meðan æfin endist.
J. J.
160 Margaret Pedler:
konum, — það er svo langt frá því.“
Augu hennar urðu dimm og hörð,
þegar hún sagði þetta. En augu Mait-
lands blíðkuðust, er hann horfði á hið
barnslega andlit.
„Nei, Poppy, þeir eru það ekki allt-
af,“ svaraði hann samsinnandi. „En
við reynum það eftir megni sumir
hverjir."
Poppy hrifsaði hönd hans og þrýsti
henni ákaft að rauðum vörunum.
„Þér eruð það!“ hrópaði hún með á-
kefð. „Ég veit það. En þér eruð líka
þ é r. Enginn maður í heiminum er eins
og þér!“
Maitland dróg að sér hendina og
ýfði hrokkna hárlokkana um leið bróð-
urlega og hirðuleysislega með henni.
„Vertu nú ekki með neitt bull, barn-
ið mitt,“ sagði hann. „Þú hefir orðið
fyrir barðinu á því illa, það er allt og
sumt. Við verðum það flest einhvern-
tíma. En það hefir því meiri áhrif á
mann, sem maður er yngri þegar það
vill til,“ bætti hann við og varð um
leið harðari bæði í röddinni og á svip-
inn. „Jæja, sagði hann svo og ypti
öxlum, eins og hann væri að kasta af
sér byrði. „Hjálpaðu mér að taka til í
vinnustofunni.
„Ætlið þér ekki að vinna meira í
dag,“ spurði hún undrandi.
Laun þess liöna 157
„Þetta var fallega gert af yður“, sagði
Jane við gestinn, og rödd hennar bar það
með sér að hún meinti það sem hún
sagði. En þér ætlið að gæta hennar afar
vel, er það ekki? Við megum ekki þurfa
að fagna föður hennar með því að segja
frá fótbroti eða öðru slíku!“
„Ég skal gæta hennar afar vel," svar-
aði Maitland.
Elizabet hafði þessi hversdagslegu orð
hvað eftir annað upp fyrir sér eftir að
hann var farinn. Henni fundust þau I
raun og veru þýða allt annað og miklu
meira en svar við spurningu þeirri, er
Jane hafði borið fram.
XI. KAFLI.
í vinnustofunni.
„Jæja, Poppy, nú mátt þú hvíla þig.“
Maitland gekk aftur á bak um leið og
hann sagði þetta og virti „Delilah" fyrir
sér. Þetta var lítil, en fremur falleg leir-
stytta, mynd konu, sem laut lítið eitt á-
fram. Hún hélt höndunum dálítið i
sundur, eins og hún ætlaði að rífa hárið
sundur, sem hún var með á milli hand-
anna. Hendur hennar voru fallegar
sjálfar, en samt minntu fingurnir, sem
héldu hárinu, töluvert mikið á klær.
Andlit konunnar laut yfir hárið og brosti