Tíminn - 19.03.1940, Blaðsíða 2

126
TÓIIIVíV. þriðjndagiim 19. marz 1940
31. blað
'gíminn
Þriðjudatiinn 19. marz
Andstaða gegu
umbótnm
í blöðum Sjálfstæðismanna
hefir verið hafin sérstök her-
ferð gegn þremur málum, sem
komið hafa fram á yfirstand-
andi þingi. Eru það frumvörpin
um rafveitulánasjóð, brúarsjóð
og fjáröflun handa íþróttasjóði,
sem hafa komið forvígismönn-
um Sjálfstæðisflokksins í hern-
aðarskap.
Það vantar að sönnu ekki, að
blöð Sjálfstæðisflokksins hafi
fögur orð um nauðsyn þeirra
framkvæmda, sem hér eiga
hlut að máli. Hinsvegar telja
þau alveg ófært, að reynt
sé að afla fjár til þeirra með
nýjum álögum.
Álögurnar, sem hér er farið
fram á, eru þessar:
Rafveitur, sem fengið hafa
lán eða lánsábyrgð hjá ríkinu,
greiði y2% gjald af láns- eða
ábyrgðarupphæðinni, þangað til
hún er að fullu greidd. Tekjum
þessum verði varið til nýrra raf-
stöðva.
Lagt verði eins eyris aðflutn-
ingsgjald á benzínlítra og skal
þessu fé varið til byggingar stór-
brúa.
Lagt verði iy2% gjald á heild-
söluverð áfengis og tóbaksvara
og skal þessu fé varið til efling-
ar íþróttum í landinu.
Hér í blaðinu hefir áður verið
gerð grein fyrir því, hversvegna
er sérstaklega bent á þessar
tekjuöflunaraðferðir í sambandi
við framangreindar umbætur,
Ennfremur má geta þess, að
víða erlendis, þar sem benzín-
skattur er hærri en hér, er
nokkrum hluta hans varið til
vegabóta. í Noregi borga raf-
veitur skatt til að greiða fyrir
nýbyggingum.
Það þarf ekki mikil heilabrot
til að gera sér ljóst, að andstað-
an gegn þessum tekjuöflunar-
leiðum er raunar ekkert annað
en andstaða gegn sjálfum um-
bótunum — svo framarlega sem
ekki er bent á aðrar tekjuöflun-
arleiðir.
Menn verða að gera sér full-
ljóst, að hér er ekki nema um
tvennt að ræða: Annaðhvort að
láta þessar umbætur bíða um
ófyrirsjáanlega langan tíma, ell-
egar að þjóðin leggi harðar að
sér, spari meira við sig, og safni
fé til að koma þeim í fram-
kvæmd.
Þetta er kjarni málsins. Þetta
hefir alltaf verið kjarninn í öll-
um deilum um umbótamál, sem
kostað hafa opinber framlög.
Þeir, sem hafa verið búnir að
hreiðra svo vel um sig í þjóðfé-
laginu, að þeir hafa sjálfir enga
persónulegan hagnað af ýmsum
almennum umbótum, hafa yfir-
leitt verið þeim andvígir. Sú
mótstaða hefir vitanlega byggzt
á fullkominni eigingirni. Þess-
um mönnum hefir verið ljóst,
að hinar almennu umbætur
myndu hafa í för með sér álög-
ur, sem þeir yrðu að nokkru
leyti að greiða.
Hinsvegar hafa þeir venjulega
ekki þorað að koma fram sem
hreinir fjandmenn hinna al-
mennu umbóta. Þeir hafa farið
krókaleiðir. Helzta krókaleiðin
hefir verið sú, að reyna aö
hræða almenning með sköttun-
um — reyna að gera þjóðina
þannig fráhverfa því, að vilja
leggja eitthvað á sig vegna um-
bótanna.
Engar úrtölur eru hættulegri
manndómi og umbótavilja þjóð-
arinnar. Hætti þjóðin að vilja
leggja eitthvað á sig til að skapa
auknar umbætur og betri lífs-
kjör, þá hættir hún líka fljót-
lega að verða menningarþjóð.
Fjármunir hennar fara í per-
sónulegt sukk og eyðslu, kyrr-
staðan tekur sér bólfestu í land-
um sjóðum er safnað til áð
standast straum af hinum al-
inu, þar sem engum sameiginleg-
mennu umbótum. Menn geta
skammast yfir tollum og skött-
um, en þeir geta aldrei neitað
því, að tollar og skattar hafa
verið og eru undirstaða lang-
flestra umbóta, sem unnar hafa
verið beint í þágu þjóðarinnar
— að þeir eru réttasti mæli-
Namitarf
Norðurlanda
Norðurlandaþjóðirnar eru
skyldar um uppruna, mál og
menningu. Þær hafa um allmörg
undanfarin ár og jafnvel áratugi
haft til umræðu gagnkvæma
hjálp og öryggi, ef hættu bæri
að höndum.
Nú í vetur reyndi á þetta
gagnkvæma öryggi. Rússar réð-
ust tilefnislaust á Finnland.
Þessi litla þjóð var vel undirbúin,
hafði víggirt sig ramlega móti
óvinum og æft þjóðina svo sem
bezt mátti vera í öllu, sem laut
að landvörnum. Upphaf stríðsins
var með þeim hætti, að auðséð
var að Rússar ætluðu að leggja
allt Finnland undir sig. Þá voru
Rússar komnir að landamærum
Svíþjóðar og Noregs. Áttu ekki
nema örstutta leið vestur að At-
lantshafi, sem lengi hefir verið
takmark þessarar þjóðar.
Allar öryggiskröfur Noregs og
Svíþjóðar bentu eindregið í þá
átt, að þær ættu að hjálpa Finn-
um og verja með þeim hætti sín
eigin lönd. Sú leið var þó ekki
tekin. En í ofanálag neituðu
stjórnir beggja landanna Eng-
lendingum og Frökkum að senda
hjálparher með járnbrautinni
frá Narvik. Þó var slík hjálpar-
liðssending bein skylda eftir
þjóðabandalagssáttmálanum. —
Vegna þessarar neitunar urðu
Finnar að semja frið, og láta
virki sín og mikið af bezta landi
sínu í hendur Rússa.
Nú skal því ekki neitað, að
hver þjóð, sem ekki er beint ráð-
izt á, hikar við að leggja út í
hörmungar styrjaldanna. Norð-
menn og Svíar geta gefið ýmsar
skýringar á, að þeir sátu hjá, og
játa að þeir neituðu hjálpar-
liði að fara um lönd sín.
En staðreyndin er sú, að jafn-
vel í hinni ægilegustu sjálfsvörn
Norðurlanda var setið hjá um þá
einu hjálp, sem gagn var að.
Þetta vekur íslendinga til at-
hugunar um, hve miklu frænd-
þjóðirnar á Norðurlöndum
mundu fórna til stuðnings ís-
lenzku þjóðinni, ef á reyndi.
Ýmsir menn hafa haldið því
fram, að íslandi væri vernd að
sambandi við Danmörku, ef
landið yrði fyrir árás af óvin-
veittri þjóð. Sumir hafa alveg
Wokknr orð um há-
skólabygglnguna
Efifír Alexander Jóhannesson
kvarðinn á sameiginlegan vilja
þjóðarinnar til að leggja eitt-
hvað á sig í þeim tilgangi, að
lífskjörin og menningin fari al-
mennt batnandi í landinu.
Skrafið um álögurnar hefir
oft verið bezta vopn kyrrstöðu-
mannanna. Þeim hefir stundum
tekizt að lama umbótavilja al-
mennings með því að draga upp
dökkar myndir af hinum ægi-
legu álögum! Almenningur hef-
ir ekki skilið það eins vel, að
úrtölumennirnir, sem voru
venjulega fjáðustu mennirnir,
voru fyrst og fremst að reyna að
koma sér undan auknum álög-
um til almennra þarfa.
Baráttan gegn rafveitusjóði,
brúarsjóði og íþróttasjóði, er af
þessum toga sprottin. Það er
baráttan gegn byggingar- og
landnámssjóði, verkamannabú-
stöðum, jarðræktarlögum, ný-
býlasjóði, alþýðuskólum og öðr-
um slíkum umbótum, sem nú
hafa sigrað, er birtist hér í nýrri
mynd.
Sjálfstæðisblöðin segja, að
Framsóknarmenn hafi flutt þessi
frv. til að afla sér kjósenda-
fylgis. Halda þessi blöð í raun
og veru að tillögur um auknar
álögur séu eitthvað sérstaklega
vinsælar?
Sé hægt að tala um hræsnara
í þessu sambandi, er það Sjálf-
stæðisflokkurinn. Hann þykist
vera með umbótum og hyggst
þannig að vinna hylli þeirra,
sem óska eftir þeim. En jafn-
framt berst hann gegn álögun-
um, sem þessar umbætur kosta,
og tryggir sér þannig fylgi þeirra,
sem ekki vilja greiða meira til
almennra þarfa.
Slíka tvöfeldni er vissulega
hægt að kalla hræsni og það
mikla hræsni.
Framsóknarflokknum er það
vel ljóst, að það er ekki vinsælt
að flytja tillögur um auknar á-
| lögur. En hann er fylgjandi um-
bótunum og þorir að taka af-
leiðingunum af því. Hann þorir
að fylgja stefnu sinni fram.
Hann segir þjóðinni hreint og
hiklaust, að hún verði að leggja
á sig auknar byrðar, ef hún eigi
að fá umbæturnar. Hann lofar
ekki gulli og grænum skógum
fyrir það eitt, að fólk fylgi hon-
um að málum. Hann berst fyrir
umbótum, en gerir jafnframt þá
kröfu til þjóðarinnar, að hún
sýni þann manndóm og fórnar-
vilja, sem alltaf hlýtur að vera
undirstaða umbótanna. Hann
veit að þetta getur aflað hon-
um nokkurra óvinsælda, en
hann metur meira að ganga
hreint til verks en að reyna að
afla sér fylgis með því að skapa
þær fölsku vonir hjá þjóðinni,
að hún geti orðið umbótanna
aðnjótandi, án nokkurs fórnar-
vilja og fyrirhafnar. Þ. Þ.
sérstaklega lagt áherzlu á að
sameiginlegur konungur fyrir
bæði löndin væri íslandi trygg-
ing á hættutímum.
Um leið og stríðið skall á kall-
aði stjórn Dana Hvítabjörninn
heim til Danmerkur til að vinna
fyrir sitt eigið land. Enginn ís-
lendingur mun hafa ætlazt til
annars, enda var stjórn Dana á
sömu skoðun. Aðstaða Dana er
auk þess hin erfiðasta, þar sem
þeir eru á krossgötum, þar sem
allir vindar mætast. Og fáir,
sem til þekkja á Norðurlöndum,
munu efast um,að úr því Finnum
var ekki veitt full hjálp í erfið-
leikum þeirra, eins og málavext-
ir voru þó í því efni, þá mun
engin frændþjóð setja sig í
hættu vegna íslendinga. í þess-
um orðum mínum liggur engin
ásökun. En mér þykir rétt, að ís-
lenzka þjóðin hafi fulla gát á
því, aö samvinna frændþjóðanna
norrænu nær aðeins til lítilla
hluta og lítillar fórnar. Þegar
mikið reynir á, leitar hver þjóð-
in, svo sem vænta mætti, skjóls
fyrir óveðrinu í sínu eigin húsi.
Þeir smáhlutir viðvíkjandi
námi, rannsóknum landanna o.
s.frv., þar sem samvinna Norður-
landaþjóðanna kemur að haldi,
er nokkurs virði, og fráleitt fyrir
íslendinga að gera of lítið úr
þeirri gagnsemi. Þegar íslend-
ingar hafa tekið öll sín mál í sín-
ar hendur og eru orðnir fullkom-
lega frjáls þjóð eins og lands-
menn voru frá upphafi íslands-
byggða og fram á 13. öld, þá
verður þessi norræna samvinna
um gagnlega smámuni töluvert
þýðingarmeiri en hún er nú.
Aftur á móti eru tengslin, sem
nú binda ísland við Norðurlönd,
engan veginn til að auka öryggi
íslands. Eitt af stórveldunum til-
kynnti í ríkisútvarpi sínu fyrir
ári síðan, að ekki þyrfti að semja
sérstaklega við ísland, því að ís-
land fylgdi Danmörku. Sam-
kvæmt þeirri skoðun, sem sann-
arlega er ekki skoðun íslendinga,
ætti ísland að lenda i ófriði við
hverja þá þjóð, sem væri í ófriði
við Danmörku. Það er fullkom-
lega ástæða til fyrir íslendinga
að vera vel á verði um það, að
dragast ekki inn í ófrið annarra
þjóða, af því sem kalla mætti
frændsemi og nábúaástæður. —
Varasemi Svía og Norðmanna í
Finnlandsmálinu, þar sem þessi
tvö lönd áttu þó mikið í hættu
sjálf, sýnir hve norrænum þjóð-
um ber að stíga varlega i friðar-
og ófriðarmálum.
íslendingar þurftu reyndar
ekki að kynnast sorgarsögu
finnsk-rússneska ófriðarins til
að vita, að í hinni svo kölluðu
samvinnu norænna þjóða er
enginn annars bróðir í leik.
Norðmenn borga nú í ár 12—15
miljónir króna í ríkisstyrk á
saltfisk, sem seldur er í Suður-
löndum, ekki sízt til að reyna að
(Framh. á 3. síðu)
í „Tímanum“ 12. þ. m. rit-
ar Gísli Guðmundsson allstóra
grein um háskólabygginguna, og
kennir þar nokkurs misskilnings
um ýmis atriði, er ég óska að
leiðrétta.
Sérleyfið til rekstrar happ-
drættis í því skyni að reisa há-
skólabyggingu fyrir ágóðann
var veitt til 10 ára, og hefir því
happdrættið starfað í 6 ár. Ágóð-
inn á þessum 6 árum hefir orðið
930,000 krónur, en af þessari
upphæð hafa 200,000 kr. runnið
til atvinnudeildarinnar, en að-
eins 730,000 kr. til háskólabygg-
ingarinnar. Um leið og sérleyfið
var veitt, ætlaðist þingið til, að
háskólinn greiddi 20% af hrein-
um tekjum í ríkissjóð fyrir sér-
leyfið. Þessu var síðan breytt
þannig, að nú greiðir háskólinn
10% af tekjunum til rekstrar
atvinnudeildarinnar, en hin 10%
féllu niður gegn þeirri skuld-
bindingu, að 200,000 rynnu til
byggingar atvinnudeildarinnar.
Jafnskjótt sem þetta samkomu-
lag var orðið, hófst byggingar-
nefnd háskólans handa um und-
irbúning háskólabyggingarinnar,
og var i samráði við húsameist-
ara í-íkisins, próf. Guðjón Sam-
úelsson, um allt fyrirkomulag
þessa húss, en nefndin tók ein
ákvörðun um herbergjafjölda.
Þegar uppdráttum var lokið,
voru þeir lagðir fyrir kennslu-
málaráðherra, er þá var, Har-
ald Guðmundsson, og samþykkti
hann uppdrættina. Það er því
alrangt, að þing og ríkisstjórn
hafi engin afskipti haft af þeim
málum önnur en þau, að veita
háskólanum einkaleyfi á rekstri
happdrættisins um 10 ár.
Áætlun sú, er byggingarnefnd
gerði í upphafi um byggingar-
kostnað háskólans, var nál. 1
milj. króna, og er það sú upp-
hæð, sem hr. G. G. nefnir sjálf-
ur í grein sinni, að hægt hefði
verið að hugsa sér. Á venjuleg-
um tímum hefði byggingar-
kostnaður ekki farið langt fram
úr þessari áætlun, en eins og G.
G. er kunnugt, hefir orðið mjög
mikið verðfall á íslenzkum pen-
ingum síðan hafizt var handa,
og þegar ófriðurinn skall á 1.
sept. s. 1., tók byggingarnefnd
þá ákvörðun, að flýta fyrir
byggingunni eins og unnt væri,
því að fyrirsjáanlegt var, að ef
verkinu yrði ekki hraðað, myndi
hafa orðið að bíða í mörg ár, og
gat þá farið svo, að háskóla-
byggingin kæmist ekki upp um
langt árabil. Þessi ákvörðun
byggingarnefndar að flýta verk-
inu var að vísu djörf, en
enginn vafi er á því, að mörg
hundruð þúsund krónur hafi
sparazt á því. Ég þarf ekki að
minna G. G. á, að verðlag á
öllum byggingarefni hefir far-
ið ört hækkandi síðustu mánuði
og verkakaup sömuleiðis. Ýms-
ar byggingarvörur hafa hækk-
að yfir 100% síðan byrjað var á
háskólabyggingunni. Byggingar-
nefnd tók því allveruleg lán, og
ég get frætt hann á því, að eng-
in lán hafa verið tekin erlendis
til byggingarinnar og verða ekki
tekin. Næstum allt erlent efni
til byggingarinnar er nú komið
til landsins, og er nú áformað að
ljúka byggingunni eftir nál. 3
mánuði, og verður það auðið, ef
sérleyfistíminn verður fram-
lengdur um 3 ár, eins og beðið
hefir verið um. Um byggingar-
efni er vert að geta þess, að
húsameistari hefir notað inn-
lent bygingarefni eftir föngum,
eins'og kvarz, silfurberg, hrafn-
tinnu, grástein og látið klæða
anddyri byggingaTinnar með
hellum, er hann hefir sjálfur
látið búa til. Það er því algerlega
rangt, að bruðlað hafi verið með
fé í þessa byggingu, heldur hef-
ir verið reynt að gæta hagsýni
í hvívetna, og einkum mun þaö
sýna sig, ef byggingunni verður
lokið á næstu mánuðum, að
landinu hafa sparazt stórkost-
legar fjárhæðir vegna þess, hve
ósleitilega verkinu hefir verið
haldið áfram.
Að öllu þessu athuguðu má
telja vel sloppið, þótt háskóla-
byggingin sjálf með öllum hús-
gögnum, borðum, bekkjum og
innhússkreytingu kosti nálega
1600—1700 þús. kr., eftir því sem
næst verður komizt, og er þá
miðað við, að verkinu verði lok-
ið á næstu 3 mánuðum. Það er
fullkomin fjarstæða, er annar
alþingismaður (Garðar Þor-
steirisson) heldur fram, að þessi
bygging sé alltof stór og muni
nægja 600 ár fram í tímann.
Hann veit lítið um það, en á
hinu leikur enginn vafi, að á
næstu áratugum muni starf-
semi háskólans færast mjög í
vöxt, og er af ráðamönnum há-
skólans stefnt að því, að auka
margbreytni í háskólanámi, og
tel ég engan vafa á því, að áður
en langt um líður verði stofnuð
kennaradeild og komið á kennslu
í verzlunarfræði, hagfræði og
ýmsum öðrum greinum.
Alexander Jóhannesson.
Eglll Sigurgcirsson;
Um sjálfstæðísmálíð og upp-
sögn samníngsíns við Dani
Höfundur greinar þessarar
er ungur lögfræðingur. Ræðir
hann m. a. möguleikana fyrir
því, hvort ísland geti skyndi-
lega sagt upp sambandssátt-
málanum við Dani, ef ill og
óvænt tíðindi kynni að bera
að höndum, eins og t. d. und-
irokun Danmerkur.
I.
Styrjaldir þær, sem geisa í
Vestur-Evrópu, einkum milli
Breta annarsvegar og þjóða á
meginlandinu hinsvegar, virðast
ætla að hafa sérstaklega mikil
áhrif á fullveldismálefni íslend-
inga. Árið 1809 losaði Napole-
onsstríðið fsland úr tengslum
við Danmörku á þann hátt, að
það hefir orðið viðfangsefni
fræðimanna að skýra það, hvort
landið hafi ekki um tíma á því
ári orðið sjálfstætt ríki. Að vísu
sýndu Bretar Dönum þá tiltölu-
lega sjaldgæfu kurteisi i utan-
ríkismálum, að skila landinu í
fang þeirra aftur, með góðri að-
stoð hinna dönsklunduðu em-
bættismanna, sem þá fóru með
öll völd hér á landi og gátu ekki
hugsað sér æðri forsjón en þá,
sem kom frá Danmörku. En í
kjölfar þeirra atburða, sem skeðu
hér 1809, komu svo nýir straum-
ar frelsis og menningar sunnan
úr löndum, sem smám saman
grófu undan dönskum áhrifum
i landinu. —
Eftir síðustu heimsstyrjöld
urðu Danir enn að láta undan
íslendingum í sjálfstæðismálinu,
og munu margir þta svo á, að
hið raunverulega sjálfstæði, sem
landið hafði búið við á stríðs-
árunum, hafi verið ein megin-
ástæðan til þess. Nú er talið. að
íslendingar muni að fullu og
öllu slíta sambandi sínu við
Danmörku í þeirri styrjöld, sem
hafin er, bæði í framkvæmd, þar
sem Dönum er með öllu ómögu-
legt að hafa nokkra hönd í bagga
með því, sem hér skeður, og
lagalega, þar sem talið er að
stríðið muni standa þau þrjú ár,
sem eftir eru af samningstíma
sambandslaganna.
Er gert ráð fyrir, að allt verði
með felldu um sambandsslit
milli landanna. En nú er því
ekki að leyna, að það eru marg-
ir, sem óttast það, að til þess
geti komið, að sambandi land-
anna verði slitið á annan hátt
en menn hingað tíl hafa viljað
hugsa sér eða reikna með, þótt
sá möguleiki hafi að vísu alltaf
verið til hjá þeim, sem hafa
fjallað fræðilega um þessi mál.
Það er sem sagt hugsanlegt, og
er ekki langsótt, eins og nú hátt-
ar til i heiminum, að Danmörk
eða ísland glati sjálfstæði sínu,
að einhverju leyti eða öllu, eða
verði tekin herskildi um tíma.
Danmörk og ísland tilheyra
hagsmunasvæðum eða lífsrúmi
sinn hvors þeirra ófriðaraðila,
sem nú eigast við, og hafa því
að sjálfsögðu sjálf okkar hags-
muna að gæta í styrjöldinni.
Og þó að við sleppum því, að
ræða um ísland í þessu sam-
bandi, þar sem minni líkur eru
til, að það verði þannig fyrir
barðinu á ófriðaraðiljunum, að
ósamrýmanlegt sé sjálfstæði
þess, þá verður því ekki neitað,
að mjög er óttast um sjálfstæði
Danmerkur, eins og sjálfstæði
Hollands og Belgíu og jafnvel
Sviss, auk þeirrar hættu, sem
nú vofir yfir Norðurlönlunum
frá Rússum. Og þó að við vilj-
um ógjarnan hugsa þá hugsun
til enda, þar sem okkur er i
aðra röndina vel við Dani, og
myndum harma það mjög, ef
slík ógæfa ætti eftir að dynja
yfir þá friðsömu og menntuðu
þjóð, þá verður ekki hjá því
komizt, að segja það afdráttar-
laust, að það eru hverfandi lík-
ur fyrir því, að Danir fái haldið
sjálfstæði sínu í algerri og ótak-
markaðri styrjöld.
Og þar sem slíkir atburðir
gætu borið að höndum með
skjótum og óvæntum hætti, þá
virðist það fyllilega tímabært að
athuga það nú, hvernig við ætt-
um að svara slíkum atvikum. Og
ég skal ekki seilast um öxl til
svars, heldur segja það strax,
að að mínu áliti, þá ættum við
að segja nú þegar upp samning-
um okkar við Danmörku, að
fyrra bragði, eða að minnsta
kosti undirbúa okkur undir það,
að geta gert það alveg fyrirvara-
laust. Til þessa liggja ýmsar á-
stæður.
Eins og kunnugt er þá gengu
íslendingar Noregskonungi á
hönd 1262, en komust undir
Danakonung um 1380, sem
nokkurskonar fylgifé með Nor-
egi. Þegar svo Noregur og Dan-
mörk skildu 1814, varð ísland
viðskila við Noreg og áfram und-
ir Danákónungi, og hefir það
verið skýrt á ýmsan hátt, en
kemur ekki þessu máli við. En
ef sömu örlög biðu Danmerkur
nú og Noregs 1380, og Danmörku
misti sjálfstæði sitt, þá gæti það
verið spurning, hvort ísland ætti
nú að fylgja Danmörku undir
yfirráð framandi ríkis, eins og
þeir á sínum tima fylgdu Noregi
undir Danmörku, í krafti þess,
að íslandskonungur er j afnframt
Danmerkurkonungur og Danir
fara með utanríkismálefni ís-
lands. — Mér virðist ekki vafi
vera á því, að þessa hættu gæti
borið að höndum, og að íslandi
stafaði nokkur ógn af sambandi
því, sem nú er á milli landanna,
ef Danmörk yrði úti í ófriðar-
byl þeim, sem nú gengur yfir.
Er þá athugandi, hvort mögu-
leikar séu til þess að þjóðarrétti,
að segja upp nú þegar sambandi
okkar við Danmörku, eða a. m.
k. ef kringumstæður versna frá
því, sem nú er. Eins og kunnugt
er ,er sú regla af mörgum talin
gilda í þjóðarétti, að ríkjasamn-
ingar séu gerðir að óbreyttum
þeim kringumstæðum, sem fyrir
hendi voru við samningsgerðina,
rebus sic stantibus, eins og það
er kallað. Ef kringumstæður
breytist verulega frá þvi að
samningurinn var gerður, sé
heimilt að segja honum upp
fyrirvaralaust. Þó að deilt hafi
verið um þessi atriði í þjóðarétti,
eins og svo mörg önnur, haggar
það ekki þeirri staðreynd, að
margar þjóðir hafa notfært sér
reglurnar um rebus sic stanti-
bus við uppsögn ríkjasamninga,
og má tilfæra mörg dæmi því til
sönnunar, en hér skal aðeins
bent á tvö þau nýjustu. Þegar
Þjóðverjar í sumar sögðu upp
öryggissamningi sínum við Pól-
verja og flotasamningi sínum
við Breta, þá skutu þeir sér ein-
mitt undir reglurnar um breytt-
ar kringumstæður, og man ég
ekki til að hafa nokkursstaðar
séð því haldið fram, að þeir hafi
rofið þá samninga með uppsögn
sinni. Auk þess er það að sjálf-
sögðu alltaf heimilt, að semja
um breytingu eða brottfall á
ríkjasamningi, eða segja honum
upp fyrirvaralaust í neyðartil-
fellum, þegar öryggi ríkisins eða
lífsvarðandi hagsmunir þess eru
í hættu og krefjast þess. Þann-
ig myndi ekki vafi vera á því, að
ísland gæti sagt upp samningi
sínum við Danmörku, ef Dan-
mörk missti sjálfstæði sitt eða
yrði tekið herskyldi.
Mér virðist ekki vafi geta leik-
ið á því, að það geti haft miklar
og margvíslegar hættur í för
með sér fyrir ísland, ef Dan-
mörk yrði að gefa upp sjálfstæði