Tíminn - 09.04.1940, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLADSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTOBFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJ ÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OO AUOLÝSINOASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Siml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, þriðjudagliui 9. apríl 1940
39. blað
Stórfelld breyting á
kennaramenntun
Frumvarp Jónasar Jónssonar
Jónas Jónsson hefir lagt
fram í efri deild frumvarp
til laga um stofnun kenn-
aradeildaf í húsi Háskóla
íslands. Eru þar ráð-
gerðar stórfelldar breyting-
ar á undirbúningsmenntun
kennara.
Þar sem frumvarp þetta fjall-
ar um einn merkasta þátt upp-
eldismálanna, og telja má víst,
að um það verði miklar um-
ræður, þykir Tímanum rétt að
birta það í heilu lagi. í greinar-
gerðinni, sem síðar mun tairtast
í blaðinu, tekur flutningsmaður
það fram, að hann viti að frum-
varpið muni víða sæta mótstöðu
og hann flytji það ekki nú í
þinglokin í þeirri von, að það
fái afgreiðslu að sinni, heldur
til þess að þeir, sem hafa áhuga
Inntökuskilyrði í kennara-
deildiná eru sem hér segir: Nem-
andinn verður að vera líkam-
lega hraustur og fær til venju-
legrar erfiðisvinnu. Hann verð-
ur að hafa stundað alla venju-
lega vinnu í sveit að minnsta
kosti eitt ár samfleytt. Nem-
andinn verður auk þess að vera
alger bindindismaður um vín og
tóbak og geta sannað með vott-
orði sóknarprests og kennara,
að hann hafi á undangengnum
árum verið fullkominn reglu-
maður og ekki hneigzt að stefnu
eða félagsskap manna, sem vilja
breyta þjóðskipulaginu með of-
beldi. í bóklegum fræðum verð-
ur nemandinn að geta sannað
með prófraun, að hann geti les-
ið sér til gagns með viðunandi
framburði uppeldisfræðirit á
Norðurlandamálum, þýzku og
ensku. Prófið í íslenzku, íslandS'
Fjárlögín afgreídd
Ríkisstjómmni verð-
nr heimilað að verja
350 þús. kr. til unclir-
búnings nýbýla á ár-
mmm 1940 og 1941.
Fjárlögin fyrir 1941 voru end-
anlega afgreidd frá Alþingi í
gær.
Flestar breytingartillögurnar,
sem fjárveitinganefnd flutti
við 3. umr, voru samþykktar, og
einnig nokkrar tillögur ein-
stakra þingmanna.
Sú tillaga, sem mestum á-
greiningi olli, var um úthlutun
á styrkjum til skálda og lista-
manna. Lagði fjárveitinganefnd
(Framh. á 4. siðu.)
Myndin er af hinu nýsmíðaSa skipi, „Queen Elizabeth", sem er stœrsta skip
heimsins. Það er 85 þús. smál. og 1032 feta langt. Vélamar geta orkað 200
þús. hestöflum og er „Queen Elizabeth“ þvi hraðskreiðasta skip heimsins.
Farrými er í skipinu fyrir 2400 manns. Fjórtán þiljur eru í skipinu og hœðin
frá • kili til siglutopps er 60 m. Fremri reykhálfurinn er 20 m. hár og svo
breiður, að þrjár eimreiðar af stœrstu gerð geta rúmazt í honum. Smíði
skipsins tók fjögur ár og kostaði það fullgert um 150 millj. kr. Það er smíð-
að við Clydefljótið, skammt frá Glasgow, og sendu Bretar það strax vestur
um haf, þegar smíði þess var lokið. Mun það verða þar meðan styrjöldin
varir. Þjóðverjar vissu ekki um för skipsins fyrr en það var komið vestur.
A víðavangi
Blöð Sjálfstæðismanna hafa
iðulega rætt um það, að skattar
væru hvergi hærri en hér á
landi. Fyrir nokkru hefir danska
stjórnin borið fram frumvarp
um stórfellda hækkun tekju-
skattsins þar í landi og fer hér
á eftir samanburður á skattin-
um hér og í Danmörku, eins og
hann verður samkvæmt þessu
frv. dönsku stjórnarinnar:
Skattsk. Skattur Skattur
tekjur (ísland) (Danmörk)
fyrir uppeldismálum, fái tíma; S°SU> mannkynssögu, landa-
til að athuga og gagnrýna mál- fræði> náttúrufræði, stærðfræði
jg l og teikningu skal framkvæmt
Frv. hljóðar svo óbreytt:
„Stofna skal deild í uppeldis-
vísindum og kennslufræðum í
húsi Háskóla íslands í Reykja-
vík. í þeirri deild skal undirbúa
kennaraefni til að standa fyrir
fræðslu barna á skólaskyldu-
aldri, ungmennafræðslu og
vinnuforustu við þegnskyldu-
störf, ef löggjöf verður sett um
það efni. Ríkisstjórninni skal
auk þess heimilt að bæta tveggj a
vetra framhaldskennslu við
vegna kennara við héraðs- og
gagnfræðaskóla. Kennslumála-
ráðuneytið ákveður í reglugerð,
með aðstoð fræðslumálastjóra,
fyrirkomulag þeirrar framhalds-
kennslu, þar til löggjöf verður
sett um það efni.
í kennaradeild skulu vera
fjórir óskiptir bekkir. Enginn
nemandi getur fengið inntöku
i fyrstu deild nema hann sé 18
ára að aldri og ekki lokið burt-
fararprófi fyrr en 22 ára. Karl-
ar og konur eiga jafnan rétt til
að stunda nám í kennaradeild-
inni.
í kennaradeild skal haga
vinnubrögðum þann veg, að
fyrsta vorið, eftir að lokið er
inntökuprófi, hefja þeir nem-
endur, sem staðizt hafa próf-
raunina, nám, sem varir í eitt
ár, í íþróttaskólanum á Laugar-
vatni og garðyrkjuskólanum á
Reykjum í Ölfusi. Næsta ár
stunda þeir nám í kennara-
deildinni í Reykjavík. Þriðja ár-
ið starfa þeir sem settir kenn-
arar, undir yfirumsjón fræðslu-
málastjórnar og kennara sinna,
sem aðstoðarmenn við barna- og
unglingaskóla í kaupstöðum,
kauptúnum og sveitum. Fjórða
árið halda þeir áfram námi í
kennaradeildinni, og ljúka þá
burtfararprófi eftir fjögra ára
nám og æfingarvinnu við
kennslu.
eftir gildandi kröfum um gagn-
fræðapróf menntaskólans á Ak-
ureyri. í móðurmálinu skal auk
þess, sem að framan greinir,
krefjast, að nemandi riti ljósa
og áferðarfallega rithönd og
þekki efni til rit allra meiri hátt-
ar íslenzkra skálda frá 19. og
20 öldinni.
Kennslumálaráðuneytið á-
ákveður um hver áramót, að
fengnum tillögum fræðslumála-
stjóra og forstöðumanns kenn-
aradeildar, hve marga nýja
nemendur skuli taka þá um vor-
ið í kennaradeildina. Inntöku-
prófið skal halda í húsakynn-
um kennaradeildar, og má eng-
inn nemanda taka í deildina
nema hann hafi staðizt það
próf. Ef fleiri standast inntöku-
próf heldur en leyft er að taka
1 kennaradeildina það ár, sitja
þeir fyrir, sem fá hæsta eink-
unn.
Fyrsta námsárið dvelja nem-
endur við nám og vinnu á Laug-
arvatni og Reykjum í Ölfusi,
undir stjórn skólastjóranna á
(Framh. á 4. siðu.)
Afsíaða ríkísvalds-
íns til ofbeldísflokk-
atma
í gær var samþykkt á Alþingi
tillaga allsherjarnefndar sam-
einaðs þings „um ráðstafanir
til verndar lýðræðinu og ör
yggi ríkisins og undirbúning
löggjafar í því efni“.
Ályktunin var samþykkt með
44:2 atkv. ísleifur Högnason
greiddi ekki atkvæði.
Tillagan var birt í síðasta
blaði. Aðalefni er áskorun til
ríkisstjórnarinnar um að hafa
vakandi auga á starfsemi of-
beldismanna og að ríkisstjórnin
beiti öllu valdi sínu til verndar
þjóðfélaginu gegn slíkri starf-
semi.
JVorðnrlönd oröln YÍgvöllnr
stérveldanna
Þýzkur her befir ráðizí inn í Danmörku og Noveg. — Kaupmanna-
höfn og ýmsir hafnarbæir IVoregs þe$$ar á valdi Þjóðverja.
Norðmenn ætla að berjast gegn Þjóðverj-
um og Bandamenn hafa heitið þeim
fullii aðstoð
Seinasta sólarhringinn hafa
gerzt stærstu atburðirnir í
styrjöldinni milli Þjóðverja og
Bandamanna. Fregnir um þá eru
enn mjög ófullkomnar, en í
stytztu máli eru þeir og aðdrag-
andi þeirra þessir:
Nokkru fyrir helgina kvaddi
Halifax utanríkismálaráðherra
Breta sendiherra Svía og Norð-
manna á fund sinn og afhenti
þeim orðsendingu frá brezku
stjórninni.
Efni þessarar orðsendingar
hefir verið haldið leyndu, en
blaðamenn hafa talið,að þar hafi
m. a. verið sagt, að enska stjórn-
in myndi ekki þola að Þjóðverj-
ar bættu aðstöðu sína í þessum
löndum.
Aðfaranótt mánudagsins lögðu
ensk og frönsk herskip tundur-
duflum á þremur stöðum í
norskri landhelgi: Á 40 fermílna
svæði við Statland, þar sem
Noregsströnd beygir til norð-
austurs, á 35 fermílnasvæði hjá
Bod, skammt fyrir sunnan
Kristiansund, og á 20 fermílna
svæði við mynni Vestfjorden, en
Narvik er við þann fjörð.
Herskip hafa stöðugt haldið
vörð við þessi svæði síðan tund-
urduflum var lagt og stöðvuðust
strandsiglingar Norðmanna af
þessum ástæðum í gær.
Bandamenn rökstyðja þessa
aðgerð með því, að Norðmenn
hafi ekki getað varið landhelgi
sína fyrir lögleysum Þjóðverja,
og hafi þeir því orðið að grípa
til þessara ráðstafana. Jafn-
framt segja þeir, að það sé í
þágu Norðmanna og annarra
A. KBOSSGÖT'dM
Úr Jökulsárhlíð. — Hagleysur í Skagafirði. — Fiskafli. — Sæluvika Skag-
firðinga. — Barnsburðir 1937.
Úr Jökulsárhlíð í Norður-Múlasýslu
skrifar Björn Kristjánsson bóndi í
Grófarseli: — Tíðarfar síðastliðið sum-
ar var hið hagstæðasta, sem komið
hefir síðan 1925; þá var hið ágætasta
tíðarfar allt sumarið, en þó hvassviðra-
samara en hið síðastliðna. Síðastliðið
sumar voru hér óþurkar aðeins hálfan
mánuð í byrjun sláttar. En grasspretta
var aðeins I meðallagi á túnum, en ekki
það á útjörð. Þó varð heyfengur sæmi-
legur vegna hagstæðrar veðráttu. Fyrir
fáum árum var talið, að garðrækt væri
eklci gerleg á þessum siátjpm, og hún
rekin á sárfáum bæjum 'áðeins. Nú
hefir þetta breytzt svo, að kartöflur og
rófur eru ræktaðar allsstaðar, meira
eða minna, og er sveitin sér nú nóg í
þeim efnum. En þó eiga menn allt
undir veðráttunni um garðræktina, en
hér er jafnaðarlega mjög stormasamt.
— Síðastliðið sumar var byggt stein-
steypt íbúðarhús á einum bæ og 3
steinsteyptar hlöður. Er á síðustu ár-
um búið að byggja upp á 9 bæjum af
18, allt steinhús, flest með nútímaþæg-
indum. Hlöður er búið að byggja yfir
% hluta heysins og á 4 bæjum eru öll
hús undir járni. Mjög víða er neyzlu-
vatn leitt til bæjar. Síðan 1920 hafa
verið gerð 4 nýbýli. Sláttuvélar eru 9
í sveitinni, 4 þeirra með heyskúffum,
er smíðað hefir Steindór Jóhannesson
jámsmiður á Akureyri. Er sllkur út-
búnaður til mikillar hjálpar, einkum þó
ef slegið er á graslitlu útengi. — Árið
1931 var byrjað að leggja akveg eftir
sveitinni og hefir jafnaðarlegast verið
unnið dálítið að framlengingu hans á
hverju sumri. Er nú svo komið, að ekki
er eftir að leggja nema um 5 kílómetra
vegarkafla til þess að fært sé bifreiðum
um sveitina endilanga. Var þessa vegar
mikil þörf, því að 80 kílómetra leið er
til kaupstaðar úr miðri sveit, og því
erfiðar lestaferðir. — í vetur hefir
tíðarfar verið fremur milt og stórviðra-
lítið. Fé var þó víðast tekið um 9. nóv-
embermánaöar, og hefir þurft að gefa
því fullkomlega í meðallagi, og á mörg-
um bæjum hefir fé verið gefið alveg
inni i nokkrar vikur.
t t r
Úr Skagafirði hafa blaðinu nýlega
borizt þessi tíðindi: — Marzmánuður
hefir orðið erfiðasti mánuðurinn á
þessum vetri. Hríðarveður með tals-
verðu frosti héldust fram yfir miðjan
mánuðinn og setti þá niður snjó all-
mikinn. Síðari hluta mánaðarnis stillti
til og gerði þá refahjarn, ísalög mikil
og akfæri gott. Af þessum sökum hefir
orðið haglítið, einkum í Blönduhlíð,
og þó víðar, og er það afar sjald-
gæft. Hefir orðið að taka talsvert af
hrossum í hús og á hey. —
r t r
Fiskafli í firðinum er að glæðast og
er fiskurinn nú genginn alveg inn að
söndum við fjarðarbotn og er það mest
hrygnandi stórþorskur. Vart hefir orðið
við loðnu, en náist hún til beitu er gef-
inn hlaðafli, að minnsta kosti um
stund. Annars má heita dágóður afli á
frosna síld sem beitu.
I ! t
Sæluvika Skagfirðinga og sýslunefnd-
arfundir héraðsins var haldin í Sauð-
árkróki síðustu viku marzmánaðar. Var
mjög mannmargt í Sauðrákróki síðari
hluta vikunnar, enda veður og færi hið
ágætasta, og mikið um dýrðir, svo sem
venja er til. Almennir málfundir voru
haldnir í barnaskóla þorpsins tvö kvöld
og flutt fjögur mál. Karlakór Sauðár-
króks undir stjórn Eyþórs Stefánssonar
hélt söngskemmtun eitt kvöld. Sjón-
leikir voru sýndir af U. M. F. Tinda-
stóll sjö sinnum, Hinu skagfirzka kven-
félagi tvivegis og V. K. F. Aldan tví-
vegis, og söng kvennakór félagsins þá
einnig. Tvívegis var sýnd leikfimi, danz
og „plastik". Kvikmyndasýningar voru
þrisvar í vikunni. Loks voru danssam-
komur fimm kvöld á vegum U. M. F.
Tindastóll. Allar voru þessar skemmt-
anir vel skipulagðar, og svo hagað til,
að ekki fór fram nema eitt skemmtl-
atriði samtímis.
t t t
í heilbrigðisskýrslum ársins 1937 er
útdráttur úr skýrslum frá ljósmæðrum
landsins. Þó er yfirliti þessu nokkuð
áfátt þar eð skýrslur vantar úr þrem
læknishéruðum. Eru bamsmæður alls
taldar 2301, þar, af 644 frumbyrja. Fædd
börn eru talin 2301, en fósturlát 54.
Af þessum börnum hafa samkvæmt
frásögn ljósmæðranna 1915 verið nærð
(Framh. á 4. siðu.)
smáþjóða, að veldi Þjóðverja sé
hnekkt sem fyrst.
Þá sendu Bretar enska kaf-
báta inn í norska landhelgi í
gær og tókst þeim að sökkva
þremur þýzkum skipum. Eitt
þeirra, „ Rio de Janeiro" frá
Hamborg, var fullskipað her-
mönnum og tókst ekki að bj arga
nema nokkrum hluta áhafnar-
innar.
Norska stjórnin mótmælti
þegar tundurduflalögnunum við
stjórnir Bandamanna. Jafn-
framt var norska þingið kvatt
saman og sat það á fundi mest-
an hluta dagsins í gær.
Þýzk blöð og útvarpsstöðvar
hófu þegar svæsnar árásir á
tundurduflalagnir Bandamanna
í norskri landhelgi. í gærkveldi
var birt sú tilkynning í Berlin,
að þýzka stjórnin biði aðeins eft
ir svari Norðmanna og myndi
hún að því fengnu, grípa til
þeirra ráðstafana, er hún teldi
heppilegastar.
Síðari hluta dagsins í gær fór
þýzki sendiherrann i Oslo á
fund Kohts utanríkismálaráð-
herra og krafðist þess, að Nor
egur biði Þýzkaland um vernd
og leyfði þýzkum her landgöngu.
Hélt sendiherrann því fram, að
annars myndu Bandamenn sitja
her á land í Noregi. Koht sagð-
ist ekki trúa því, að Bandamenn
hefðu slíkar fyrirætlanir í
huga.
Norska stjórnin hélt síðan
fund og var þar samþykkt, að
fallast ekki á kröfur Þjóðverja
að svo komnu máli.
í nótt settu Þjóðverjar her á
land á allmörgum stöðum
Noregi. Hafa þeir a. m. k. náð
innsiglingunni til Oslo, Kristian
sands, Bergens, Þrándheims og
Narvik á vald sitt og lokað þeim
með tundurduflum. Þá hafa
þeir lagt tundurduflum í Katte
gat, sem er á milli Jótlands og
Svíþjóðar.
Þjóðverjar virðast hvergi hafa
mikinn herafla á þessum stöð-
um. í Þrándheimi, Kristian-
sand og Bergen settu þeir her á
land af tveim skipum á hvorum
stað, og af einu skipi í Narvik
Það virðist fullvíst, að þessi her-
flutningaskip Þjóðverja hafa
verið komin til Noregs áður en
Bandamenn lögðu tundurdufl
unum, þar sem þau hafa t. d
alls ekki getað komizt til
Þrándheims og Narvik á tím-
anum frá því, að duflunum var
lagt og þangað til herinn var
settur á land.
Vegna þessa atburða hefir
norska stjórnin ákveðið að
flytja til Hamars, sem er tals-
vert inn í landi. Jafnframt hef-
ir hún lýst yfir því, að Noregur
væri kominn í styrjöld við
Þýzkaland og hefir farið fram
almenn hervæðing í landinu
kr. kr. kr.
400 4 6
800 8 18
1 200 14 34
2 000 30 82
3 000 80 162
4 000 155 262
6 000 405 502
8 000 905 802
10 000 1 530 1 162
20 000 5 140 3 412
30 000 13 200 6 112
60 000 26 400 15 712
100 000 44 000 30 112
200 000 88 000 70 112
400 000 176 000 160 112
Eins og tafla þessi sýnir, er
skatturinn á 400 kr. tekjum
50% hærri i Danmörku en hér.
Á skattskyldar tekjur frá 800—
3000 kr., er hann meira en helm-
ingi hærri í Danmörku, en á því
bili mun vera mikill fjöldi skatt-
greiðanda, bæði hér og þar. Frá
3000—6000 kr. er skatturinn
enn drjúgum hærri í Danmörku,
en frá 8000 kr. er hann hins
vegar hærri hér á landi. Svo
háar skattskyldar tekjur hafa
dó, samkvæmt áreiðanlegum
upplýsingum, ekki nema í mesta
lagi 300 manns hér hjá okkur,
iar með talin fyrirtæki, svo að
jessi hluti skattstigans skiptir
minnstu máli fyrir samanburð-
inn.
Víða hefir komið til orustu milli
herskipa Þjóðverja og strand-
virkja Norðmanna. Segjast
Norðmenn hafa öll strandvirkin
enn á valdi sínu.
Stjórnir Bandamanna hafa
haldið fundi í morgun um þessi
mál, og létu að þeim loknum til
kynna norsku stjórninni, að
Bandamenn myndu veita Noregi
fyllstu hjálp. Óstaðfest fregn
hermir, að norska stjórnin sé
búin að biðja Bandamenn um
aðstoð.
Hafia Danir sam-
pykkl „vernd“
Þjódverja?
Um sama leyti og Þjóðverjar
settu her á land í Noregi, réðist
þýzki herinn yfir landamæri
Danmerkur og hörfaði danski
herinn undan, án þess að til or-
ustu kæmi. Voru Þjóðverjar bún-
ir að ná öllu Suður-Jótlandi
snemma í morgun.
Jafnframt settu þeir her á
land I Norður-Jótlandi. Snemma
í morgun komu þýzk herskip til
Kaupmannahafnar og var borg-
in látin orustulaust af hendi.
f enskum fregnum segir, að
hertöku Danmerkur muni senni-
lega lokið í kvöld. Bandamenn
hafa ekki boðið Dönum neina
hjálp.
Seinustu fregnir herma, að
Danir hafi viðurkennt, að þeir
séu undir vernd þýzka hersins.
Þetta er þó ekki staðfest.
Svíar viðlHÍnir.
í Svíþjóð hefir farið fram al-
menn hervæðing og hefir
sænska stjórnin lýst yfir því, að
Svíar séu viðbúnir að mæta öll-
um árásum.
Sú fregn barst hingað í morg-
un, að Svíar væru komnir I
styrjöld við Þjóðverja, en
hún virðist ekki á rökum reist.