Tíminn - 05.07.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
(
} FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
< JÓNASJÓNSSON.
■ ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
24. árg.
Reykjavík, föstudagimi 5. júli 1940
RITSTJ ÓRNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
68. blað
Verðhækkun neyzlumjólkur
Noldur Reykjavíkurblaðaima á engum
rokum reist, þar sem bændur iá mun
mínni uppbætur en aðrar stéttír
Hín andlegu landamærí
»Traustleiki hugans og hjartalagsins er
sterkasta vörnin«
Mjólkurverðlagsnefnd á-
kvað fyrir nokkru að hækka
útsöluverð neyzlumjólkur
hér í bænum um sex aura
á liter frá 1. þ. m. að telja.
Var enginn ágreiningur um
þessa ákvörðun í nefndinni.
Hefir neyzlumjólkin því alls
hækkað um 11 aura á líter síðan
um áramót.
Vegna þessarar síðustu hækk-
unar fara flest blöð bæjarins á
stúfana, og kyrja sama lagið
undir forsöng kommúnistablaðs-
ins, um að hér sé mjög óréttmæt
hækkun á ferðinni og er helzt að
skilja sem hún hefði engin átt
að vera. Samhliða eru svo hinar
vanalegu blekkingar: Allt fari í
kostnað, hve mikið sem hækkacii
er, og bændur fái ekki annað en
tapið af því, sem mjólkursalan
minnki við þessar ráðstafanir.
Morgunblaðið og Vísir reikna út
upp á hár hvað bændurnir muni
fá af hækkuninni. Er það
klippt og skorið y3 hlutinn,
hvorki meira né minna. — Hitt
fer allt í „botnlausa hýt“ kostn-
aðarins við skipulagið.
Þannig er skrifað af „sama
góðvilja og skilningi“ um þessi
mál bændanna af öllum dag-
blöðum Reykjavíkur. Þannig er
sónninn, þegar er að ræða um
landbúnaðarafurðir, sem hækka
í verði. Hinsvegar heyrist ekki á
það minnst, þó að brauð hækki
um 100%, ýmsar innlendar
framleiðsluvörur um 100%, salt-
fiskur um 60—100%, sjúkrasam-
lagstillög um 6—12 kr. á ári á
hvern mann o. s. frv. Það er ekki
nema sjálfsagt að dómi sömu
blaða.
Eitt þessara blaða, Alþýðu-
blaðið, segir að vísu að ekkert
sé við það að athuga, að mjólkin
Sigurþór í Kollabæ
sjðtugur
Hinn 7. júli þ. á. er Sigurþór
Ólafsson oddviti í Kollabæ í
Fljótshlið sjötugur. Er hann þó
enn óbilaður að starfsþreki og á-
huga, og lætur hvergi á sig
ganga þar sem hann gengur að
starfi.
Sigurþór er fæddur 1 Múlakoti
í Fljótshlíð og ólst þar upp. Hann
hefir nú verið oddviti sveitar
sinnar í nærfelld 20 ár og gegnt
því starfi með frábærri hagsýni
og samvizkusemi. — Má líka ó-
hætt fullyrða, að fágætt sé, að
menn sýni aðra eins ósérhlífni
og sívakandi áhuga í hverju því,
sem þeim er trúað fyrir, eins og
Sigurþór hefir jafnan gert, —
enda hafa trúnaðarstörf hlað-
(Frarrih. á 3. siSu.)
hækki, það sé aðeins athugavert,
að hún hafi hækkað meira en
kaupgjald hefir hækkað og séu
það líka bein svik við það, sem
til var ætlazt. Með öðrum orðum
er viðurkennt, að bændur eigi að
fá svipaða hækkun fyrir vörur
sínar, eða í tekjur, eins og þess-
ar launastéttir, og má það telj-
ast sanngjarnt. En þá er að at-
huga hvort það er fengið hjá
bændum þeim, sem framleiða
mjólk og lifa af því.
Samkv. upplýsingum nefndra
blaða hefir kaup og laun hækk-
að um 22yz% síðan um áramót,
en mjólk um 27y2%, eða 5%
meira.
Segjum að þetta sé rétt. En nú
selja mjólkurframleiðendur hér
á verðjöfnunarsvæði Reykjavík-
ur og Hafnarfjarðar ekki nema
y3 hluta framleiðslu sinnar sem
neyzlumjólk. Hitt er selt sem
ostar, skyr, smjör og rjómi. Skyr
hefir ekkert hækkað og ostar
sama og ekkert, en þessar tvær
vörur eru unnar úr meginhluta
neyzlumjólkurinnar. Væri því
sjáanlegt, að þó að öll hækkunin
kæmi í vasa bændanna, þá væri
þeir ekki búnir að fá helmings-
hækkun á við launa- og verka-
menn. En nú er sannleikurinn
einnig sá, að bændur fá ekki alla
þessa hækkun, sem stafar af því
að þeir eru framleiðendur, og
allur tilkostnaður við fram-
leiðslu þeirra hefir hækkað að
mun, eins og hjá öðrum fram-
leiðendum.
Um áramót í vetur hafði til-
kostnaður við flutninga á mjólk,.
meðhöndlun hennar í mjólkur-
búum og sölu á markaði aukist
um 2,16 aura á hvern liter, sam-
kvæmt áliti og rannsókn tveggja
löggiltra endurskoðenda. Hver
maður veit, að síðan hafa allar
vörur til þessa rekstrar, kol,
bensín og hreinlætisvörur hækk-
að stórkostlega og laun alls
starfsfólks samkv. lögum er nú
Lítil sild hefir borizt til Siglu-
fjaröar undanfarna daga og stafar þaö
af óhagstæðu veðri. Tvo undanfama
daga hefir mikil sild vaðið við Digra-
nes,milli Bakkafjarðar ogVopnafjarðar,
og við Langanes. Hefir margt skipa
verið á þessum slóðum og komu nokk-
ur með fullfermi til Raufarhafnar,
Seyðisfjarðar og Norðfjarðar í gær, en
önnur voru á leiðinni. Nýju verk-
smiðjurnar á Raufarhöfn munu byrja
vinnslu um helgina.
/ / t
Ríkisstjórnin mun í dag gefa út
bráðabirgðalög, sem gerir þá breytingu
á núgildandi lögum, að norsku skipin,
sem flóttamennirnir komu á, mega
stunda síldveiðar með norskum á-
höfnum. íslenzkir menn verða þó að
taka þau á leigu og mun ekki stranda
á því. Þetta er gert til hjálpar flótta-
mönnunum.
r t t
Þing Stórstúku íslands hefir staðið
yfir hér í bænum undanfarið og er
því nú lokið. Sóttu það 102 fulltrúar.
Þann 1. febrúar 1940 voru starfandi á
öllu landinu 67 undirstúkur með 5438
félögum og 49 bamastúkur með 4475
félögum. Alls voru því í stúkunum 9913
félagar eða 586 fleiri en árlð áður. Á
þinginu voru rædd ýms mál. Samþykkt
var að skora á ríkisstjómina „að loka
ölliun áfengisútsölum á landinu a. m.
k. meðan á styrjöldinni stendur". Þá
var samþykkt að kjósa sérstaka nefnd
tll „að gera hagfræðilegar athuganir á
þvi, hverjar séu orðnar afleiðingar af
hækkað um 22y2%. Má því fylli-
lega gera ráð fyrir, að öll kostn-
aðarhækkunin sé varlega áætluð
allt að 4 aurar á mjólkurlítra.
Eftir eru þá 7 aurar af mjólk-
urhækkuninni eða 17y2%, sem
ætti að geta farið til bændanna
og fer það líka. — En þar með
hafa þeir ekki fengið 17y2%
hækkun á framleiðslu sína eins
og fyr segir. Þessi hækkun nær
ekki til hennar allrar, varla
meira en til helmings hennar. —
Hinn heldur sama verði og um
áramót, og verður því hækkun
þessi að skiptast niður á þann
hlutann líka. — Meðalhækkun-
in á mjólkurframleiðslu bænda
yrði þá ekki 27y2%, ekki einu
sinni 17y2%, heldur sennilega
nær helmingi þeirrar upphæðar.
Nú er þó þess að geta, að þessi
hækkunn bændanna er engan
veginn sambærileg við 22y2%
hækkunina, sem launamenn og
verkamenn fá, því að allur til-
kostnaður bænda á búum þeirra
hefir stórlækkað síðan um ára-
mót, verkfæri, áburður, kaup,
aðkeypt matvæli handa verka-
fólki og fleira og sjáanlegt er að
fóðurbætir stórhækkar í haust.
Þetta ættu þau blöð, að at-
huga, sem vilja vekja úlfúð og
leiðindi um hina lítilfjörlegu
hækkun á þessari framleiðslu-
vöru bænda. Og sjálfsagt skilja
það allir, sem vilja skllja eða
skoða hlutina rétt. — Hitt er
ekki nema eðlilegt, að þegar vllji
virðist fyrir hendi til að bæta
jafnvel ósannindum við, eins og
þegar Alþýðublaðið segir að
mjólkin hafi verið hækkuð þegar
1 haust, eða Morgunblaðið og
Vísir, að öll þessi hækkun eða
svo til, fari í einhverja rándýra
hýt, þá er ekki nema eðlilegt, að
eitthvað horfi öfugt við, er blöð-
in skýra frá þessum ráðstöfun-
um.
En það er hollt fynr bændur
að fylgjast vel með þessum
skrifum og kynnast þannig því,
sem koma myndi, ef aðstand-
endur þessara blaða fengju ein-
ir að ráða um þessi mál. Þetta
ætti að vera ný hvatning til
bænda, að standa vel saman um
mál sín og þau samtök, sem
berjast fyrir hagsmunum þeirra.
afnámi aðflutningsbannsins". Stór-
templari var kosinn Friðrik Á. Brekk-
an, stórkanslari Pétur Zophoníasson,
stórritari Jóh. Ögm. Oddsson og stór-
gjaldkeri Flosi Sigurðsson. Ákveðið var
að halda nœsta stórstúkuþing á Akra-
nesi.
r t r
Aðalfundm- Landssambands bland-
aðra kóra og kvennakóra á íslandi var
var haldinn hér í bænum dagana 28.
og 29. f. m. Samband þetta var stofnað
í desember 1938. Var þvi veittur 2000
kr. styrkur á fjárlögum næsta árs og
mun það hefja starfsemi með haust-
inu. Sambandið mun reyna að útvega
kórunum söngkennara og er markmið
þess að hafa fastan söngkennara i
þjónustu sinni í framtíðinni. Á fund-
inum komu fram ákveðnar óskir um
samstarf milli landssambandsins og
kirkjunnar um aukið sönglíf í landinu.
Þá var rætt um útgáfu á sönglagasafni
fyrir blandaða kóra. í stjóm sam-
bandsins voru kosnir: Jón Alexanders.
son forstjóri (form.), Jakob Tryggva-
son söngstjóri (ritari), Bent Bjamason
bókari (féhirðir).
t t t
Um þessar mundir er að hefjast mó-
vinnsla í stórum stíl á Akureyri. Vinna
tvær vélar að mótekjunni. Önnur
þeirra er eign Kaupfélags Eyfirðinga
og er hún talsvert stór. Hin, sem er
minni, er eign Akureyrarbæjar. Hún
er smíðuð í Landssmiðjunni eftir til-
sögn Sigurlinna Péturssonar. Báðar
vélarnar vinna fyrir rafmagni. Unnið
Snemma í maímánuði birtist
ritstjórnargrein í sænska blað-
inu „Göteborgs Sjöfarts- og
Handelstidning“, þar sem rætt
var um aðstöðu Svía í styrjöld-
inni. Aðalefni greinarinnar var
á þessa leið:
— Það eru engar ýkjur, þótt
maður segi, að framtíð þjóðar-
innar velti nú meira á hinum
andlega styrkleika hennar en
hernaðarlegum mótstöðukrafti.
Það er meiri hætta, sem nú bein-
ist gegn hinum andlegu landa-
mærum en hinum landfræðilegu
landamærum ríkis vors. Þessi
hætta beinist gegn sjálfstæði
voru í utanríkismálum og við-
skiptalegum efnum, gegn hinum
borgaralegu réttindum vorum,
gegn sjálfu lýðræðisskipulaginu.
Þessi hætta felst í þeirri ein-
angrun í ancjlegum og fjárhags-
legum efnum, sem þjóðin hefir
nú komizt í, og í vaxandi á-
róðri þeirra afla, sem vilja um-
b'reyta hugsunarhætti vorum og
stjórnskipulagi. Vér gerum mik-
ið til að auka hinn hernaðar-
lega styrkleika vorn, en við lát-
um ógert að reyna nokkuð til
að styrkja hinar andlegu land-
varnir. Vér þurfum að skapa
sterkan þjóðarvilja, árvakran
og ósveigj anlegan í frelsismálum
þjóðarinnar, reiðubúinn til að
færa hinar þyngstu fórnir og
þola hina miklu áreynslu, sem
leiðir af markvissu og skipu-
lögðu taugastríði. Vér þurfum
að hafa góða verði við landa-
mæri ríkisins, en ekki síður
trausta varðmenn við hin and-
legu landamæri. Þar þarf ekki
minni árvekni, en áreiðanlega
miklu meira úthald og þolin-
mæði. Þegar allt kemur til alls,
verður það traustleiki hugans
og hj artalagsins, sem reynast
mun sterkasta vörnin. —
Það þarfnast engra skýringa,
að í þessum ummælum frjáls-
lyndasta og djarfmæltasta blaðs
Svía, er fyrst og fremst átt við
hinn mikla áróður nazista, inn-
lendra og útlendra, og einangr-
un Svía frá lýðræðisþjóðunum.
er í mýrlendi, skammt frá Glerárþorpi,
og er mórinn þar talinn sæmilegur.
t t t
Sláttur er yfirleitt ekki byrjaður
norðanlands. Ferðamaður, sem kom
frá Akureyri í gær, skýrði Tímanum
svo frá, að aðeins væri byrjaður slátt-
ur á nokkrum jörðum í Langadal í
Húnavatnssýslu og framsveitum Eyja-
fjarðar. Grasspretta er víðasthvar sögð
góð nyrðra. Á Fljótsdalshéraði og
Austfjörðum mun sláttur víða hafa
byrjað rnn helgina.
t t t
Síðastliðið sumar var afar óhagstætt
i Mýrdal og yfirleitt í Vestur-Skafta-
fellssýslu. Allan ágústmánuð og langt
fram í september var að heita mátti
rigning á hverjum degi. Hraktist því
úthey afar mikið, og varð sumstaðar
ónýtt með öllu. Var því útlit með fén-
aðarhöld allt ískyggilegt, en í báðum
hreppum Mýrdalsins hafa verið stofn-
uð fóðurbirgðafélög og kom það nú í
góðar þarfir. Þau gengust fyrir gæti-
legum ásetningi og öfluðu allmikils af
fóðurbæti handa félagsmönnum og
kom það í góðar þarfir. Margir byrj-
uðu að gefa sildarmjöl með hröktu
heyjunum, þegar fé var tekið og gáfu
það með í allan vetur. Varð árangur-
inn af þvi svo góður, að íénaðarhöld
urðu í bezta lagi, lambahöld víðast
ágæt þrátt fyrir það að ær voru með
bezta móti tvílembdar og veðrátta um
sauðburðinn mjög óhagstæð. Þó var
fóðurbætiseyðsla hvergi tilfinnanlega
mikil.
Það, sem mun. reynast smáþjóð-
unum hættulegast á þessum
tímum, er ekki hin vopnaða
kúgun og efnalegu yfirráð, held-
ur hin andlega þvingun og sí-
feldi áróður til að brjóta niður
þær hugsjónir, sem hafa verið
hornsteinar vestrænnar menn-
ingar. Það er réttur einstaklings
til þess að vera frjáls vera, rétt-
ur smáþjóðarinnar til að ráða
sjálf eigin málum, réttur hins
veikburða og vanmáttuga til að
vera annað og meira en þræll og
fótaþurrka þess, sem meira má
sín. í stað þessa er reynt að
innræta mönnum trúna á rétt
hins sterka, rétt ofbeldisins og
drápstækjanna.
Hinir miklu sigrar Þjóðverja
hafa gefið þessum áróðri aukinn
mátt. Þeir hafa sýnt yfirburði
hins sterka á vígvellinum. Menn
eru jafnan tilleiðanlegir til að
hallast til fylgis við þann, sem
betur má sín í það og það skipt-
ið. Dálætið á sigurvegaranum
annarsvegar og óttinn við hann
hins vegar hjálpar til að auka
veg hans og áhrif.
En þegar deilt er um lífs-
sjónarmið, mega menn hvorki
láta aðdáun eða ótta villa sér
sýn. Reynslan sannar, að engin
hugsjón fellur fyrir vopnavaldi
einu saman. Það eina, sem getur
orðið henni að varanlegu falli, er
andleg uppgj öf f ylgismanna
hennar. Ef þeir fylgja henni
nógu trúlega, þótt baráttan sé
háð í hljóði, rís hún fyr en varir
til lífsins að nýju. Engin þjóð
þarf að óttast, að hún sé end-
anlega sigruð, þótt hún lúti er-
lendum yfirdrottnurum um
stund, ef hún viðheldur sjálf
trúnni og ástinni á frelsi sitt.
Mörgum þeirra, sem unna
frelsi og lýðræði, mun virðast
nú dapurlegt umhorfs í heim-
inum. Hver smáþjóðin hefir
misst frelsi sitt á fætur annari
og hlekkir einræðisins eru lagð-
ir á þá þjóð, sem fyrst hóf merki
frelsisins til vegs og virðingar.
En kjarkurinn má aldrei síður
bila en þegar erfiðlega blæs og
góð málefni krefjast aldrei
meiri stefnufestu og manndóms
af liðsmönnum sínum en ein-
mitt þá. Og í slíkri raun er gott
að rifja upp þau ummæli hins
sænska blaðs, að það er traust-
leiki hugans og hjartalagsins,
sem mest veltur á og takist ekki
að brjóta hin andlegu landa-
mæri, vinnur vopnavaldið aldrei
haldgóðan sigur.
Aðrar frétíir.
Enska stjórnin ákvað fyrir
nokkru að beita öllum ráðum
til að ná franska flotanum á
vald sitt, en meginhluti hans lá
í brezkum höfnum og nýlendu-
höfnum Frakka. Frönsku for-
ingjarnir féllust allsstaðar á
skilyrði Breta, nema í Oran í
Norður-Afríku. Þar kom til sjó-
orustu og eyðilögðu Bretar þar
eitt orustuskip, tvö orustubeiti-
skip, tvo tundurspilla og mörg
smærri skip. Eitt orustuskip
slapp undan. Nokkur frönsk skip
eru enn á höfum úti og hefir
franska stjórnin fyrirskipað
þeim, að reyna að komast hjá
því að falla í hendur Breta.
Brezka stjórnin tilkynnti í gær-
kvöldi, að tekizt hefði að ná í
meginhlutann af franska flot-
anum. Churchill lýsti yfiT 1
þingræðu í gær, að stjórnin
hefði tekið nauðug þessa á-
kvörðun, en það hefði getað
leitt til ósigurs í styrjöldinni að
láta Þjóðverja fá franska flot-
ann.
Franska stjórnarnefndin, sem
De Gaulle hefir myndað i Lon-
don, hefir verið viðurkennd af
stjórn Bretlands sem stjórn
allra frjálsra Frakka.
(Framh. á 4. siðu)
A víðavangi
VERZLUNARJÖFNUÐURINN.
Á yfirstandanadi ári hafa
ekki verið birtar neinar skýrslur
um viðskiptin við útlönd eins og
gert var mánaðarlega áður fyr.
Er í þessum efnum fylgt sömu
reglu og annars staðar, þar sem
ekki þykir æskilegt að hafa þessi
mál í hávegum. Blaðið „Vísir“
hefir verið undanfarið að ræða
um þessi mál og talið sig hafa
vitneskju um, að viðskiptajöfn-
uðurinn við útlönd muni hafa
orðið hagstæður fyrstu fimm
mánuði ársins, en hinsvegar
hafi hann verið óhagstæður
sömu mánuði ársins undanfarin
ár. Hefir blaðið viljað nota þetta
til styrktar þeim málflutningi,
að ekki sé lengur þörf fyrir inn-
flutningshöft.
BREYTTAR AÐSTÆÐUR.
Tíminn getur ekki skorið úr
því, hvað rétt muni í þessum
efnum. Hinsvegar má telja það
líklegt, að verzlunarjöfnuðurinn
hafi orðið hagstæður fyrstu
fimm mánuði ársins. En það
stafar af breyttum aðstæðum,
sem ekki gefa neinar vonir um
bætta viðskiptalega afkomu
þjóðarinnar. Undanfarin ár hef-
ir t. d. meginhluti fiskaflans ver-,
ið saltaður og fluttur úr landi
síðari hluta ársins. Nú hefir fisk-
urinn nær eingöngu verið ísaður
og fluttur strax úr landi. Fisk-
útflutningurinn kemur því aðal-
lega á fyrstu mánuði ársins nú,
en kom aðallega á síðari mánuði
ársins áður. í maílok voru t. d.
saltfiskbirgðirnar í landinu um
9 þús. smál., en meðaltal fimm
undanfarinna ára á þessum
tíma var 24 þús. smál. Þá hefir
innflutningur fyrstu fimm mán-
uði ársins orðið miklu minni en
til stóð og stafar það af þvi, að
vörupantanir, sem búið var að
gera í löndum, sem dregist hafi
inn í styrjöldina á þessu ári,
fengust ekki afgreiddar, en ekki
vannst tími til að fá þessar vör-
ur annarsstaðar frá fyrir maílok.
Af þessum ástæðum er nú óeðli-
legur skortur á ýmsum vörum,
sem bætt verður úr á næstunni,
og verður því innflutningurinn
miklu meiri síðari mánuði ársins
en verið hefir undanfarið. Margt
fleira mætti nefna, sem sýnir, að
ekki er hægt að byggja neitt á
því, þótt viðskiptajöfnuðurinn
kunni að hafa verið hagstæður
fyrstu fimm mánuði ársins. Auk
þéssa er svo allt í óvissu með
sölu síldarinnar og margra ann-
ara þýðingarmikilla útflutnings-
vara.
ÖXNADALSHEIÐARVEGUR.
Morgunblaðið hefir undanfar-
ið verið að þakka Sigurði Eggerz
fyrir það, að hafizt verður handa
um lagningu Öxnadalsheiðar-
vegar. Þetta lof er álíka ómak-
legt og ef Sigurði væri þakkaður
sigur Þjóðverja í Frakklandi!
Sannleikur málsins er sá, að
undanfarin ár hefir Krossanes-
verksmiðjan verið helzti vinnu-
veitandi Glerárþorpsins hjá Ak-
ureyri. Þegar ljóst var að verk-
smiðjan myndi ekki starfrækt af
sömu aðilum og áður sneri odd-
viti sveitarinnar sér til ríkis-
stjórnarinnar og bað hana að
koma því til leiðar að verksmiðj -
an yrði starfrækt eða íbúum
Glerárþorps veitt önnur at-
vinnubót í staðinn. Vegna hinna
óhagstæðu síldveiðihorfa þótti
ríkisstjórninni ekki hyggilegt að
starfrækja verksmiðjuna, en
sá að skapa þurfti atvinnu fyrir
Glerárþorpið vegna þessa á-
stands. Ákvað hún því, að hafizt
skyldi handa um lagningu Öxna-
dalsheiðarvegar. — Ráðherrar
Framsóknarflokksins lögðu til
að þessi framkvæmd yrði strax
greidd fyrir ríkisfé, en hinir
ráðherrarnir munu frekar hafa
kosið að taka féð að láni, aðal-
lega hjá sjóði, sem ríkið ræður
(Framh. d 4. siSu,I
A KROSSaÖTUM
Síldveiðin. — Norsku flóttamennirnir. — Stórstúkuþingið. — Blandaðir kór-
ar og kvennakórar. — Móvinnsla á Akureyri. — Sláttur. — Fóðurbirgða-
félög í Mýrdal.