Tíminn - 06.09.1940, Blaðsíða 2

342
TlMEVTV, föstndaginn 6. sept. 1940
86. blað
Máleíni Reykjavíkurbæjar
“gíminn
Þriðjudaffinn 3. sept.
Þrjár nýjar
atvmnugreinar
Ég hefi nýverið vakið máls á
því, að hér á að vera hægt að
koma á fót líívænlegum verk-
smiðjum til að framleiða áburð
og steinlím til innanlandsþarfa.
Nokkrar rannsóknir hafa verið
gerðar í þessu efni á undan-
förnum árum. Þegar rannsókn-
arnefnd ríkisins tekur við stjórn
rannsóknarstofu atvinnuveg-
anna nú með haustinu ætti
tafarlaust að byrja á fram-
haldsrannsóknum um bæði
þessi mál.
Guðjón Samúelsson húsa-
meistari hefir á undanförnum
árum leitast við að vekja áhuga
manna hér á landi fyrir þrenns-
konar nýjum atvinnurekstri:
saltvinnslu, brúnkolagerð og
þilborðum. Um sum af þessum
viðfangsefnum hefir hann ritað
hér í blaðið.
Fram að styrjöldinni, og eink-
um meðan við höfðum góðan
saltfisksmarkað í Miðjarðar-
hafslöndum, var flutt hingað
stórmikið af salti sunnan frá
Miðjarðarhafi. Guðjón Samú-
elsson benti á, að sjórinn hér
væri vel saltur, og á jarðhita-
stöðum, bæði á Reykjanesi og í
Krísuvík og víöar, væri nógur
jarð- og gufuhiti til að eima
sjóinn og láta saltið verða eftir.
Hér er, einkum fyrra hluta vetr-
ar, nóg af atvinnulausum
mönnum til að fást við þessa
iðju. Hann reyndi fyrir stríðið,
að fá saltkaupmenn hér á landi
til að mynda félag um þessa
framleiðslu. Málið var komið á
góðan rekspöl, þegar styrjöldin
skall á. En svo framarlega sem
nokkurt framhald verður á salt-
fiskverkun hér á landi, er þetta
sjálfsögð sjálfbjargarviðleitni.
Fyrir mörgum árum kynnti
Guðjón Samúelsson sér brún-
kolaframleiðslu úr mó, eins og
hún tíðkast á Norðurlöndum.
Upp úr þeim rannsóknum er
komin framkvæmdin um að
bæta mó með eltivélum. Það er
fyrsta stig móvinnslunnar.
Næsta stigið er að þjappa
mónum saman þannig, að hann
líkist brúnkolum. Fyrir stríðið
kostuðu slíkar vélar eða verk-
stæði um 200 þús. kr. Slík
smiðja hefði á einu sumri get-
að framleitt næg brúnkol til
allra heimilisþarfa Akureyrar-
búa í eitt ár. Slík brúnkol má
nota i gufuvélar og við verk-
smiðj urekstur, svo sem stein-
límsgerð. Hér er nóg af ágætum
mó til margra alda notkunar.
Vöntun á innlendum eldivið
hefir verið eitt af mestu þján-
ingarmálum íslendinga.
Þegar Guðjón Samúelsson var
að býggja landspítalann, kom
honum í hug að fóðra veggina
innan með vönduðu torfi, og
leitaði fyrir sér um hentugt efni
hjá Jóni Sigurðssyni bónda á
Reynistað. Hann hafði nóg af
þvílíku efni, en er til kom, þótti
ekki henta, að nota torf til ein-
angrunar, nema því væri þrýst
saman með sterkum vélum. Upp
frá þessu hélt Guðjón húsa-
meistari áfram rannsóknum og
tilraunum um þetta efni, bæði
innan lands og utan. Kom þar
að lokum, að hann hafði fengið
fulla vissu fyrir, að úr undir-
ristu mætti gera góð þilborð, og
jafnvel í efni í grindur i smá-
hús. Síðan tók Vilhjálmur Þór
við málinu og hafði mikinn hug
á að gera þilborðsverksmiðju
við Laugalandsmýri í Eyjafirði,
þegar rafstöð var komin við
Laxá. Kaupfélag Eyfirðinga
hefir með lögum fengið einka-
rétt um 15 ára skeið til að
framleiða þilborð til innan-
landsnota. Stríðið hefir hindrað
framkvæmdir að þessu.
Hér hefir verið hreyft fimm
stórmálum. Þau eru öll fram-
kvæmanleg, og öll nauðsynleg.
Það þarf ekki nema ráðdeild og
þrek til að framkvæma slík
verk. J. J.
FRAMHALD
IV.
Orsakir núverandi ástands.
Ástæðan fyrir því, hvernig
komið er fjármálum Reykja-
víkurbæjar, er sú, að stjórn
Reykjavíkur hefir staðið í stað,
meðan tímarnir hafa liðið og
breytzt.Stjórn Reykjavíkur hefir
ekki aðhæft sig hinum nýju við-
horfum. Hún hefir ekki skilið
nýja tímann. Hún hefir setið og
vonað, að gömlu góðu dagarnir
kæmu aftur. Hún hefir beinlín-
is haldið því fram opinberlega,
sem sinni stefnu, að frjálst
framtak og írjáls samkeppni
myndi lækna meinin, ef at-
vinnulífið væri látið nógu af-
skiptalaust, og það myndi skapa
á ný velmegun í bænum.
Þeir eru sennilega margir,
sem ekki hafa gert sér það ljóst,
að þessi hefir beinlínis verið
stefna forráðamanna Reykja-
víkurbæjar, og að þessir sömu
forvígismenn hafa jafnframt
verið helztu andstæðingar
þeirrar landsmálastefnu, sem
ráðið hefir hér undanfarið, —
stefnu, sem hefir haldið því
fram, að ekki væri unnt að
vænta þess, að frjálst framtak
og frjáls samkeppni kæmi aftur
af sjálfu sér eins og dúfur af
himni til að bjarga öllu saman
— heldur yrði ríki og bæir að
gera margs konar ráðstafanir
til örvunar og umbóta í at-
vinnulífinu, ef ekki ætti allt að
komast í öngþveiti.
Það eru einmitt stjórnendur
Reykjavíkur, Sjálfstæðismenn-
irnir.sem aldrei hafa látið nokk-
urt tækifæri ónotað til þess að
halda því fram í blöðum, á Al-
þingi og annars staðar, að ef
atvinnulífið fengi að vera nógu
afskiptalaust, myndi allt lagast
af sjálfu sér, — það þyrfti að-
eins að fá að „vera í friði.“
Orðið „skipulagning" hefir í 6
ár verið versta skammaryrðið í
málinu, að þeirra áliti. Milli
þessara tveggja stefna, sem
stjórn Reykjavíkur hefir fylgt
annars vegar og stjórn ríkisins
hins vegar, hafa oft verið háðar
deilur, sem mest hafa líkst ein-
vígi.
Þetta er nákvæmlega sama
fyrirbrigðið hjá okkur og var í
Bandaríkjunum á sinni tíð.
Hoover var fulltrúi þeirrar
stefnu, að allt myndi lagast af
sjálfu sér, ef framleiðslan fengi
að vera afskiptalaus. Einstakl-
ingsframtak, frjáls samkeppni,
myndi aftur bjarga öllu. Afleið-
ingin varð sú, að þegar Hoover
fór frá völdum, höfðu hátt á
þriðja þúsund bankar orðið að
loka og atvinnulífið var ða
hrynja í rústir.
I.
Nú eru nokkrir mánuðir
liðnir síðan Þjóðverjar hersettu
Danmörku en Bretar ísland.
Báðar herþjóðirnar gerðu þess-
ar framkvæmdir vegna hernað-
arþarfa sinna, og að óvilja
beggja smáþjóðanna. Báðar
herþjóðirnar hétu að hverfa
burtu úr þessum löndum með
hersveitir sínar og vopn, um
leið og stríðið væri búið. Ég hefi
áður gert grein fyrir því, að af
sögulegri reynslu mætti hik-
laust gera ráð fyrir, að Bretar
stæðu við þetta heit gagnvart
hinu íslenzka ríki, því að í hálfa
þriðju öld hafa Bretar ekki á-
ginzt í Evrópu nema tvo kletta,
Malta og Gibraltar, þrátt fyrir
hin mörgu stríð, sem þeir hafa
háð á þessum tíma. í sömu
greip reyndi ég að gera grein
fyrir því, hversu hér yrðu að
vera tvö ríki í landinu meðan
Bretar dvelja hér. Annars vegar
hið gamla, íslenzka þjóðfélag,
með sínum hægfara venjum frá
þeim tíma, þegar þjóðin bjó öll
í dreifbýli. Þetta ríki býr við
sín gömlu borgaralegu lög og
skipulag. Hins vegar er ríki
Breta á íslandi herríki og undir
herlögum. Þegnar þess ríkis eru
eingöngu fullorðnir karlmenn,
frá ýmsum löndum. Meðan þeir
dvelja hér, er takmark þeirra
aðeins það að vihna að endan-
Roosevelt er aftur á móti
fulltrúi þeirrar stefnu, sem vill
skipulagningu framleiðslunnar,
og samstarf einstaklinga og
ríkis um reksturinn, til þess aðs
örva framtak einstaklinganna
og gefa því líf að nýju.
Það, sem er að gerast hjá
okkur, er það, að hin fyrrnefnda
stefna, stefna aðgerðarleysisins,
er að sýna afleiöingar sínar i
Reykjavík, á sömu árum, sem
landið hefir komizt sæmilega
af með því að stjórna því eftir
hinni gagnstæðu stefnu. Það er
mál til komið, að menn geri
sér ljóst, hvað hér er að gerast,
og hvaða árangur þessar and-
stæðu stefnur hafa sýnt.
Frjálst framtak, sem hefir
verið ein aðallífæðin í atvinnu-
lífi þjóðanna, byggðist lengi vel
á sjálfsbjargarviðleitni ein-
staklinganna. Þetta hefir komið
greinilega fram hjá bænda-
stéttinni um aldaraðir. Bónd-
inn hefir haldið áfram atvinnu-
rekstri sínum, þótt illa gengi af
og til, — af því að hann varð að
halda áfram til að geta lifað.
Sama má segja um sjóróðra
með hlutaskiptum. Sjálfsbjarg-
arviðleitnin var þá aflgjafi hins
frjálsa framtaks. Þegar lengra
líður á 19. öldina og framan af
20 öldinni, verður það gróða-
vonin, sem knýr hið frjálsa
framtak áfram. Menn vilja hafa
vexti af peningum sínum og
græða, og það verður ekki bet-
ur gert með öðru móti en að
leggja þá í framleiðslu, sem ár
eftir ár gaf jafnan og mikinn
gróða. Það var ekki stór vandi
þá, að fá menn til að leggja í
atvinnufyrirtæki, þegar tugþús-
unda eða jafnvel milljónagróði
var í aðra hönd. Hin frjálsa
samkeppni átti þá heldur ekki
erfitt uppdráttar. Hún var bein-
línis afleiðing af þessu atvinnu-
ástandi, fremur en að hún
skapaði það. Öll lönd voru opin
fyrir framleiðsluvörum. Nýir
markaðir voru stöðugt að opn-
ast í nýnumdum löndum. Ein-
staklingsframtakið spreytti sig
á því, undir merkjum frjálsrar
samkeppni, að fá sem hæst verð
fyrir vörurnar.
En ástandið hefir gjörbreytzt,
— það höfum við orðið áþreif-
anlega vör við, en það hafa ekki
alltaf verið dregnar af því rétt-
ar ályktanir. Menn hafa ekki
alltaf athugað það, ’ að frjáls
verzlun og frjálst framtak þarf
viss. skilyrði til þess að geta
dafnað. í því ástandi, sem nú
hefir skapazt í heiminum, er
fráleitt að halda, að frjáls sam-
keppni ein og frjálst framtak
geti dafnað af sjálfu sér, bætt
úr bölinu. Slíkt er éins fráleitt
legum sigri ættlands síns í þess-
ari styrjöld.
Brezka setuliðið hefir nokk-
urn veginn nákvæmlega fylgt
þessari línu. Það hefir búið um
sig í tjöldum og herskálum. Það
hefir flutt með sér og til sín frá
útlöndum nálega allar vistir,
klæðiíað o. s. frv. Að sínu leyti
hafa hermennirnir komið vel
fram, og sýnilega verið undir
góðum aga. Vitaskuld hafa
nokkrar misfellur komið fyrir
um hegðun liðsmannanna, og
flestar í sambandi við misnotk-
un áfengis, sem þeir höfðu
keypt hér á landi. En að öllu
samtöldu mun mega fullyrða,
að þessir aðkomu hermenn hafa
hegðað sér betur heldur en ger-
ist nú á dögum um aðkomuheri
í ýmsum öðrum löndum.
II.
Vandinn fyrir Dani gagnvart
Þjóðverjum og íslendinga gagn-
vart Bretum, er að hafa skipt-
in milli hinna tveggja ríkja í
sama landi einföld, fábrotin,
laus við dekur og undirlægju-
skap, en blátt áfram og kurteis
um alla viðbót. Það er ástæða
til að halda, þó að fréttir séu
fáar frá Danmörku, að Danir
hafi sýnt bæði manndóm og
festu í þeirri aðstöðu, sem þeir
hafa nú við að búa. Það er al-
veg sérstaklega rómað, að kon-
og hitabeltisgróður færi skyndi-
lega að vaxa norður við heim-
skaut.
Eftir að tímarnir breyttust
þannig, að vörur urðu lítt selj-
anlegar og viðskiptakreppan
skall yfir, varð framleiðslan
ekki aðeins áhættufyrirtæki,
heldur mjög víða alveg viss tap-
rekstur. Gróðavonin, sem hafði
verið aflgjafi einkaframtaksins,
var á fjölmörgum sviðum úr
sögunni. Undir mörgum kring-
umstæðum voru það ekki leng-
ur hagsmunir þeirra, sem áttu
fjármagn, að leggja það í fram-
leiðslu. Gróðavon þeirra var
bezt borgið með því að veita
fjármagninu í aðra átt. Ein-
staklingsframtakið var, vegna
þessa ástands, byrjað sam-
kvæmt eðli sínu að verka öfugt
við það, sem-áður var, — ekki til
framkvæmda heldur til kyrr-
stöðu. Þegar svo var komið, var
alveg þýðingarlaust að halda að
sér höndum og bíða, — það var
ekki eftir öðru að bíða en því, að
atvinnulífið drægist meir og
meir saman, eins og gerzt hefir
í Reykjavíkurbæ.
Ef beðið er nógu lengi, kem-
ur hið almenna hrun. Það,
sem þá er hugsanlegt að gera,
er að ráðast í þjóðnýtingu,
sem hefir þá margumtöl-
uðu galla, er ekki verða raktir
hér, en hafa valdið því að meg-
inflokkarnir hér á landi hafa
alls ekki fallizt á þá aðferð. —
Hin leiðin er að ríki og bæir
mæti einstaklingunum á miðri
leið, taki á sig nokkurn hluta
áhættunnar við reksturinn og
skapi líkur fyrir að atvinnu-
reksturinn geti borið sig þolan-
lega. Með þessum hætti hefir
verið starfað hér á landi s. 1. 6
ár. Síldarverksmiðjur ríkisins
hafa verið byggðar. Það var
stærra fyrirtæki og því fylgdi
meiri áhætta en svo, að nokkur
einstaklingur myndi hafa þolað,
ef illa hefði tekizt til. Stjórn-
endur Reykjavíkurbæjar voru
þessari stefnu andvígir. En rík-
ið tók á sig áhættuna, reið á
vaðið. Síðan hafa nokkrir ein-
staklingar komið á eftir. Nú
hefir þetta orðið til þess, alveg
tvímælalaust, að bjarga ís-
lenzka ríkinu yfir erfiðleikana
á mestu kreppuárunum, þegar
flest markaðslönd lokuðust fyr-
ir saltfiskinum. Fiskimála-
nefnd var sett á stofn til að
hafa með höndum tilraunir með
framleiðslu og sölu hraðfrysts
fiskjar. Einstök fyrirtæki
höfðu reynt þetta áður og
tapað stórfé. Fyrstu tilraunir
fiskimálanefndar misheppn-
uðust einnig, en síðan fór
að ganga betur. Það var ham-
ungur og drottning hafi mjög
lagt sig fram og með góðum á-
rangri, að standa með hinu
danska réttarríki i sambúð við
þýzka herríkið í Danmörku.
Ég hygg, að það sama megi
segja um íslenzk stjórnarvöld
og meginhluta íslenzku þjóðar-
innar. íslendingar hafa unnið
að sínum venjulegu störfum,
eins og ekki hefði í skorizt, og
setuliðið hefir fyrir sitt leyti
lifað sínu eigin lífi, utan við ís-
lenzka þjóðfélagið, eftir þvi sem
málefni stóðu til. Á einstöku
sviðum hafa íslendingar með
góðum árangri numið gagnleg-
ar venjur af hinu erlenda
liði. Bretar sýna meiri kur-
teisi og menningu í bifreiða-
akstri úti á þjóðvegum heldur
en nokkur önnur þjóð í Evrópu,
og mér sýnist móta fyrir því, að
íslenzkir bílstjórar, séu farnir
að bæta nokkrum góðum,
enskum venjum, við sínar
mörgu gömlu dyggðir.
En í nokkrum efnum höfum
við íslendingar ekki kunnað að
hága sambúðinni milli hinna
tveggja ríkja á viðunandi hátt.
Við höfum leyft launsölum og
íslenzkum slæpingjum að troða
sterku áfengi í vasa hinna er-
lendu hermanna. Hættan af
þessu athæfi er gífurleg, og það
hefði fyrir löngu verið æskilegt,
að íslenzk stjórnarvöld hefðu
kippt hér í taumana. Það er ó-
hjákvæmileg nauðsyn að
skammta áfengi meðan tvö ríki
eru í landinu, og að öllum lík-
indum lengur, þegar þjóðin býr
hér ein. Hver dagur.sem líður án
þess að hér sé komið á ströngu
ast gegn þessum tilraunum,
þessum slettirekuskap við at-
vinnuvegina. En því var engu
skeytt. Það voru veittir
styrkir til að reisa frystihús
víðsvegar um landið. Áhættan
af þessum tilraunum var of
mikil fyrir einstaklingsframtak-
ið, en með aðstoð ríkisins var
afkomu- og gróðavon einstakl-
inganna vakin á ný,og einstakl-
ingsframtakið fór af stað.
Árangurinn varð sá, að út-
flutningur freðfisks hefir vax-
ið hröðum skrefum ár frá ári
og er nú ein mesta útflutnings-
grein landsmanna, og gefur
miljónir króna í aðra hönd.
Hvernig hefði nú verið um-
horfs í síldarútvegsmálum og
með útflutning freðfisks, ef
ríkisvaldið hefði haldið að sér
höndum og aðeins beðið eftir
betri tímum? Það er sú aðferð,
sem hefir verið viðhöfð í
Reykjavík. Það mætti nefna
margt fleira, sem ríkisvaldið
hefir gert til þess að rétta at-
vinnulífið við að nýju. Það má
grípa niður á smáu og stóru.
Bændur hafa verið styrktir til
að reisa mjólkurbú, kaupa vél-
ar, rækta jarðir o. s. frv. Lands-
málastefna undanfarinna 6 ára
hefir öll byggst á því grundvall-
aratriði, að hjálpa mönnum til
sjálfsbjargar, — ekki til þess að
lama einstaklingsframtakið,
heldur til að skapa skilyrði til
þess að það fái notið sín, og
til þess að hæfa það þeim að-
stæðum, sem utan að komandi
atvik hafa valdið. — Það hefir
verið reynt að skilja hin nýju
viðhorf og taka ákvarðanir í
samræmi við það. í Reykjavík
hafa tímarnir verið skildir á
annan veg og ákvarðanir bæj-
arstjórnarinnar teknar í sam-
ræmi við það.
Sama máli gegnir um frjálsa
samkeppni, frjálsa verzlun.
Utan að komandi áhrif hafa
eyðilagt grundvallarskilyrðin
fyrir því, að sú stefna geti lif-
að eins og sakir standa. Það
þýðir ekkert að ákalla frjálsa
verzlun og frjálsa samkeppni,
meðan lífsskilyrði þeirra vanta.
Hin frjálsa samkeppni á sinn
þátt í því, hvernig komið er
fyrir Reykjavíkurbæ. Það var
frjáls samkeppni, sem hafði
komið fiskverðinu næstum nið-
ur í ekki neitt, þegar Sölusam-
band íslenzkra fiskframleiðenda
var stofnað. Þetta var af þeirri
einföldu ástæðu, að markaðir
höfðu lokast og framboðin orð-
ið miklu meira en eftirspurnin.
S.Í.F. var beinlínis stofnað til
þess að koma í veg fyrir að
frjáls samkeppni tortímdi þeim,
sem tilbáðu hana.
Alveg sama afleiðing varð af
frjálsri samkeppni í síldarsölt-
un og síldarsölu. Hin frjálsa
samkeppni var komin vel á veg
með að eyðileggja síldarútveg-
skipulagi í þeim efnum, er
hættutími fyrir þjóðarheildina
og það á marga vegu.
Annar og mjög viðsj árverður
þáttur í þessu sambýli er fram-
koma nokkur hundruð ungra
og miðaldra kvenna, sem bein-
línis elta hermennina á röndum
og sækjast eftir að vera einar
með þeim. Þessi framkoma hefir
verið mest áberandi í Reykja-
vík. Sumstaðar út um land er
talið af kunnugum, að konur
hafi á mjög viðeigandi hátt
gætt virðingar sinnar. Bæði
Bretum og Kanadamönnum er
það ljóst, að heima fyrir í þeirra
eigin löndum þykir fullkomin
ókurteisi, að ungar konur séu
einförum með ókunnugum og
þá ekki sízt erlendum mönn-
um. Foreldrum og öðrum að-
standendum ungra kvenna á ís-
landi verður að vera það ljóst,
að kynni þessara unglinga
í bifreiðum út um holt og
móa, eða í tjöldum hermann-
anna, er hættuleg fyrir heilsu
og framtíð stúlknanna og nið-
urlægjandi og vansæmandi fyr-
ir þjóðarheildina.
III.
Við hlið hinna ungu og ó-
gætnu íslenzku kvenna hafa
jafnaldrar þeirra í karlmanna-
fylkingunni líka sýnt vítaverð-
an veikleika. Hér í bænum og á
Akureyri er talsvert af óþrosk-
uðum unglingspiltum, sem láta
sig dreyma um, að hér komi
einræði eftir rússneskri eða
þýzkri fyrirmynd. Nálega allir
þessir piltar eru bæði ógreindir
og menntunarvana. Um kom-
inn. Síldarútvegsnefnd var
stofnuð til þess að bjarga salt-
síldarsölunni frá tortímingu
hinnar frjálsu samkeppni. —
Þá er mjólkursalan í Reykjavík
ekki ógreinilegt dæmi um ágæti
hinnar frjálsu samkeppni. í
bænum var á annað hundrað
mjólkurbúða, en síðan samsalan
tók þessi mál í sínar hendur,
hefir ekki reynzt nauðsynlegt
að hafa nerna 30—40. Megnið af
mjólkurverðinu fór í sölukostn-
að. Mjólkursöluskipulagið var
gert til þess að forða frá tor-
tímingu hinnar frjálsu sam-
keppni. Bændur hafa þegar
grætt miljónir á þessu fyrir-
komulagi.
Þegar markaðurinn tók að
þrengjast fyrir kjöt, kom sama
fyrirbrigðið í ljós. Verðið hrap-
aði. Enn varð að stofna til
skipulags til að koma í veg fyrir
að hin frjálsa samkeppni ylli
tortímingu.
Það mætti nefna fleira, t. d.
skipulagningu kartöflusölunnar.
En hér verður látið nægja að
taka tvö stór dæmi frá land-
búnaði og sjávarútvegi. Þau
eiga að opna augu manna fyrir
því, að frjáls verzlun og frjáls
samkeppni er góð, þegar tím-
arnir eru þannig, að lífsskilyrði
þeirra eru fyrir hendi, en að
ekki þýði að ákalla þessar stefn-
ur, þegar grundvallarskilyrðin
vantar fyrir, áð þær fái notið
sín. Frjálst framtak stöðvast
þá, samkvæmt eðli sínu, og
frjáls samkeppni tortímir þeim
atvinnuvegum, sem hún á að
þjóna.
Stjórnendur landsins hafa
síðastliðin sex ár reynt að gera
sér grein fyrir þessu og hagað
framkvæmdum í samræmi við
það. Það hefir stöðugt verið
deilt á ríkisstjórnina af Sjálf-
stæðisflokknum fyrir þessar
framkvæmdir, og nú alveg ný-
lega skammast yfir hinum 11
nefndum, sem settar hafi verið
á stofn, — þ. á. m. eru vitan-
lega þær, sem stjórna mjólkur-,
kjöt-, freðfisk- og síldarsölunni.
Þessar nefndir hafa þó, þrátt
fyrir allt, bjargað landinu frá
gjaldþroti og reist atvinnuveg-
ina við að nýju.
Einvíginu milli hinna tveggja
stefna, stefnu ríkisstjórnarinn-
ar og stefnu Reykjavíkurbæjar,
er nú sennilega lokið innan
skamms. Árangurinn dylst ekki
fyrir þeim, sem á annað borð
hugsa um þessi mál. Það hefir
aldrei komið greinilegar í ljós
ósigur aðgerðarleysisstefnunn-
heldur en nú í sumar. Á s. 1. ári
græddu flestir síldarframleið-
endur. Margir þeirra áttu því
fjármuni frá í fyrra. Samkvæmt
reglu einstaklingsframtaksins
hefði því átt að vera mikil síld-
arútgerð í sumar. En hvað
skeður? Það hreyfir sig enginn
múnistana er kunnugt, að þeim
hefir þótt sæma að verða að-
njótandi stórmikilla fjárgjafa
frá Rússlandi. Nýlega var einn
af helztu áróðursmönnum
þeirra, Kristinn Andrésson, er-
lendis, en komst ekki heim
vegna hertöku Noregs. Hann
brá sér þá til Rússlands
og var þar svo vel tekið,
að hann hafði aðstöðu til að
fljúga yfir Balkanlönd til ít-
alíu og komast þaðan yfir New
York til Reykjavíkur. Slíkar
ferðir eru ekki auðgerðar fyrir
blásnauða íslendinga nema með
mikilli föðurlegri umhyggju frá
erlendum vinum.
Þeir illa tömdu unglingar,
sem hafa tekið einræðistrú,
hætta um leið að líta á sig sem
íslenzka borgara. Þeir líta á'sig
sem þegna í ókunnu útlendu
allsherjarríki. Þeir álíta sér
leyfilegt að brjóta niður alla
þætti hins íslenzka þjóðfélags,
og að njóta til þess hjálpar frá
útlöndum með hvaða hætti sem
unnt er. Þetta er hin svokallaða
fimmta herdeild. Það eru menn,
sem eru á móti sínu eigin landi
og sinni eigin þjóð, en standa
í auðmjúkri þjónsaðstöðu við
erlent vald, og setja hinar í-
mynduðu skyldur við erlenda
húsbændur ofar öllum skyldum
við ættland sitt og samborgara.
Fimmta herdeildin var að verki
í Danmörku, Noregi, Hollandi,
Belgíu og Frakklandi. Menn úr
fimmtu herdeildinni drógu
hvarvetna lokur frá hurðum í
vörn sinnar eigin þjóðar, þegar
hinir svokölluðu skoðanabræður
þeirra komu með byssusting um
(Framh. á 3. slðu)
JÓNAS JÓNSSON:
Tvö ríki á íslandi