Tíminn - 05.11.1940, Síða 2

430
TÍIHE\]\, l»rigjwdagtmi 5. nóv. 1940
108. blað
Samvinna í verzlun
ok atvinnurekstri
'gímtnn
Þri&judaginn 5. nóv.
Farmgjöldin og
ve r ð lagsef tirlitíð
Farmgjöld af aðfluttum vör-
um hafa mikil áhrif á vöruverð-
ið í landinu, og einnig er mjög
þýðingarmikið fyrir útflytjend-
ur, að farmgjöld af útflutnings-
vörunum séu ekki hærri en
nauðsyn krefur. Eftir að stríð-
ið hófst, varð mikil hækkun á
kostnaði við siglingar, og
flutningsgjöldin hækkuðu stór-
kostlega. Eru þau nú miklu
stænú hluti af vöruverðinu
heldur en áður var. Þannig hafa
t. d. farmgjöld af kornvörum
og sykri hækkað hlutfallslega
miklu meira en innkaupsverð
þessara vörutegunda, og sama
máli mun gegna um fleiri vöru-
tegundir.
Svo sem kunnugt er, hafa
verið sett lög um verðlag á vör-
um og heimild til að ákveða há-
marksverð eða hámarksálagn-
ingu á vörum. Er starfandi verð-
lagsnefnd samkvæmt lögum
þessum, sem hefir eftirlit með
vöruverði og ákveður hámarks-
verð og álagningu eftir því, sem
ástæða þykir til.
í lögunum um verðlagseftir-
litið, er ekkert ákveðið um
eftirlit með farmgjöldum, og
engin heimild til að ákveða
hámark þeirra. Fyrir nokkru
síðan lagði Eysteinn Jónsson
viðskiptamálaráðherra fram til-
lögu á ráðherrafundi, um að
sett yrðu bráðabirgðalög um
eftirlit með' farmgjöldunum. Á
fundi ríkisstjórnarinnar 1. nóv.,
neitaði atvinnumálaráðherra,
Ólafur Thors, að fallast á, að
sett yrðu bráðabirgðalög um
þetta efni, og hindraði með því
framgang málsins að þessu
sinni.
Eimskipafélag íslands annast
nú aðflutninga á flestum inn-
fluttum vörum, og skip þess
flytja til útlanda mikið af út-
flutningsvörunum, eins og að
undanförnu. Félagið ákveður
sjálft farmgjöld af þessum vör-
um, og án þess að nokkuð sé
fullyrt um, hvort gjöldin eru
hæfilega eða óþarflega há, virð-
ist í alla staði eðlilegt, að eftir-
lit sé haft með ákvörðunum fé-
lagsins í því efni, eigi síður en
með álagningu verzlananna.
Má í þessu sambandi benda á,
að samkeppni kaupfélaga og
kaupmanna hefir áhrif til verð-
lækkunar á mörgum verzlunar-
vörum, en samkeppni við Eim-
skipafélagið um vöruflutninga
er svo að segja engin, auk þess
sem félagið nýtur skattfrelsis
og styrks af opinberu fé.
SamkværrR reikningum Eim-
skipafélags íslands fyrir árið
1938, var tekjuafgangur þess
það ár um 100 þús. kr., eftir að
búið var að greiða hluthöfum
4% arð af hlutafénu og verja
rúmlega 350 þús. kr. til af-
skrifta á eignum félagsins. Ár-
ið 1939 varð tekjuafgangur þess
um 366 þús. kr., auk þess arð-,
sem hluthöfum var greiddur,
og það ár voru eignir félagsins
lækkaðar í verði um nálægt 676
þús. kr. Öll skip félagsins, sex
að tölu, eru þá bókfærð fyrir
aðeins 420 þús. kr., og eignir
þess umfram skuldir nema sam-
tals rúmlega 1 milljón og 300
þús. krónum. Auk þess var fé-
lagið þá búið að safna í eftir-
launasjóð í’úmlega 777 þúsund
kr. á liðnum árum.
Af þessu er auðséð, að gróði
félagsins hefir verið mikill á
liðnum árum, og að það er orðið
fjárhagslega sterkt fyrirtæki.
En einmitt þess vegna er minni
þörf félagsins til að græða á
vöruflutningum nú og í fram-
tíðinni, og ætti félaginu ekki að
vera unnið mein með því, þótt
eitthvert eftirlit yrði haft með
farmgjaldaákvörðunum þess.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
talið sig hafa áhuga fyrir því,
að reynt yrði að vinna á móti
vaxandi dýrtíð. Er því einkenni-
legt, að ráðherra flokksins og
formaður skuli hindra það, að
ákvarðanir um flutningsgjöld
verði háðar eftirliti eins og
verzlunarálagningin, þar sem
farmgjöldin hafa mjög mikil á-
hrif á vöruverðið, ekki sízt á
styrjaldartímum. Sk. G.
I.
Fyrir um það bil 60 árum
hófst starfsemi kaupfélaganna
hér á landi. Áður höfðu bændur
að vísu stofnað til verzlunar-
samtaka víðar en á einum stað,
en laust eftir 1880 var það fé-
lag stofnað, sem fyrst tók upp
kaupfélagsheitið og það fyrir-
komulag, sem enn í dag gildir
í rekstri kaupfélaganna, í öllum
aðalatriðum.
Því verður ekki andmælt með
rökum, að hagnaður íslenzku
bændanna af verzlunarsam-
tökunum á liðnum 60 árum, er
mjög mikill. Nægir í því sam-
bandi að benda á ástandið í
verzlunarmálunum, þegar
kaupfélögin komu til sögunnar.
Þá var lítið hirt um vöndun á
aðfluttum og útfluttum vörum,
og kaupmennirnir einráðir um
verðlagið. Viðskiptamennirnir
voru oft beittir rangindum og
misrétti. Önnur og óhagstæðari
viðskiptakjör fyrir fátæka en
ríka. Oft. var skortur brýnna
nauðsynja, en óþarfavarning-
ur boðinn í staðinn.
Samvinnufélögin hafa inn-
leitt nýja siði og nýja menn-
ingu á viðskiptasviðinu. Þau
hafa frá upphafi beitt sér fyr-
ir vöruvöndun. Keypt til lands-
ins góðar og gagnlegar vörur,
og tekið upp nýjar verkunar-
aðferðir á íslenzkum vörum.
Sami réttur gildir fyrir alla
félagsmennina. Þeir fátæku fá
aðfluttar vörur með sama verði
og hinir efnaðri, og allir fá
sama verð fyrir framleiðsluvör-
urnar, sem félögin taka til sölu-
meðferðar. Þá hafa félögin lagt
stund á að kaupa fyrst og
f remst nauðsynj avörur til
landsins, og í öllu hagað rekstr-
inum með það fyrir augum, að
fullnægja þörfum félagsmann-
anna.
Kaupfélögin hafa að sjálf-
sögðu oft átt við erfiðleika að
stríða á liðnum áratugum. Þeg-
ar illa árar fyrir félagsmenn-
ina, hljóta öTðugleikarnir að
koma við félög þeirra. En
reynsla bænda af samvinnu-
verzluninni er þannig, að þeir
munu ekki hverfa af þeirri
braut. Flestir bændur landsins
skipta nú við sínar eigin búðir,
og hafa þar sjálfir æðsta vald.
Þeir munu halda samstarfinu á-
fram, að nýjum viðfangsefnum
með nýjum dögum.
II.
Fyrstu kaupfélögin í landinu
Mín fyrstu kynni af sr. Magn-
úsi urðu um vorið 1914. Ég sótti
þá námskeið í Kennaraskólan-
um, ungur og lítt þroskaður og
án allra kennararéttinda. Þau
fyrstu kynni hafa ekki í
gleymsku fallið, og þau urðu
undirstaða að meiri kynningu og
óslitnum vináttuböndum. Við
Kennaraskólann störfuðu þá af-
burðamenn, sem hver á sínu
sviði hafa staðið í fremstu röð.
Er það fágætt, að við sama skól-
ann starfi í einu jafn fágætir
gáfumenn og sr. Magnús Helga-
son skólastjóri, Jónas Jónsson,
Sigurður Guðmundsson og dr.
Ólafur Daníelsson. Mátti segja
að hver þessara manna væri per-
sónuleiki, sem athygli vekti, en
meðal þessara afburða manna
hafði sr, Magnús algjörða sér-
stöðu. Ég hefi oft síðan reynt
að gera mér grein fyrir því að
hverju leyti hann bar af, eða að
hverju leyti hánn hafði sé_r-
stöðu í mati nemendanna. Ég
held að það, sem hreif nemendur
hans mest og gerði tök hans á
nemendum svo sterk og þó ljúf,
hafi verið óljóst hugboð þeirra
um hans innri göfgi. Mér finnst
nú, að minningar mínar um sr.
Magnús nálgist það meir, að
vera persónugerfi austurlenzks
spekings eða fræðara en venju-
legs kennara, en þó var enginn
hánorrænni en hann né þjóð-
j voru stofnuð af bændum, og
enn eT þátttaka þeirra í félög-
unum miklu almennari en ann-
ara stétta. Þó er ekki síður
nauðsynlegt fyrir aðra, svo sem
verkamenn, sjómenn o. fl., að
hafa.félagsskap um verzlunina.
Verkamenn og sjómenn hafa
myndað samtök fyrst og fremst
í þeim tilgangi, að fá kaup sitt
hækkað. En þeim ætti að skilj-
ast það, að kauphækkun kemur
þeim ekki að notum, ef óvið-
komandi menn taka hana jafn-
óðum af þeim með hækkuðu
vöruverði. Að hækka tíma-
kaupið eða mánaðarkaupið, án
þess að tryggja sér að fá einhver
verðmæti fyrir kauphækkunina,
er eins og að hella vatni í botn-
laust ílát.
Sem betur fer, er áhugi fyrir
samvinnumálum vaxandi í
kaupstöðunum. Um það vitnar
m. a, vöxtur og viðgangur
Kaupfélags Reykjavíkur og ná-
grennis. Og vonandi er, að fleiri
kaupstaðabúar komi auga á
það sem fyrst, að til þess að
hafa sem mest not af atvinnu-
tekjunum, þurfa þeir að kaupa
nauðsynjar sínar án milli-
göngu óviðkomandi manna.
III.
Samvinnumenn eru á einu
máli um það, að hagkvæmt sé
að hafa félagsskap um innkaup
á þeim vörum, sem þeir þurfa
að nota, og um sölu á fram-
leiðslunni. En um leið ætti þeim
að vera ljóst, kð heppilegt getur
verið að leysa fleiri viðfangs-
efni með félagslegum samtök-
um. Samvinnustefnunnar gætir
enn of lítið í atvinnurekstri
landsmanna. Næsta skrefið í
samvinnumálum, er að stofna
framleiðslufélög á samvinnu-
grundvelli.
Hlutaskipti á fiskibátum hafa
tíðkast um langan aldur. Þar
er í raun og veru um samvinnu-
rekstur að ræða a. m. k. þar
sem einn þátttakandinn þarf
ekki að tryggja hinum lág-
markskaup. Hver maður hefir
sinn hlut, og útgerðarmaðurinn
bátshlutinn. En þetta fyrir-
komulag hefir aldrei náð til
stórútgerfTarinnar. Strax þegar
togaraútgerðin hófst, voru sjó-
menn á þau skip ráðnir fyrir
fast kaup, og hefir svo verið
ávallt síðan.
Rekstur togaranna gekk yfir-
leitt vel í fyrstu. Afli var nægur
á miðunum, og afurðasalan
legri. Ég veit ekki hvort þessi
líking nær því, sem ég vildi segja,
en ég veit það, að hin háttprúða
göfugmennska í fasi og kenning-
um hafi gefið honum máttinn til
þess að stjórna, án þess að nokk-
ur fyndi til þess, og móta skap-
gerö og hugsun nemenda sinna,
án þess nokkurn tíma að beita
áróðri eða valdboði. Og ég tel
það alveg vafalaust, að sr. Magn-
ús Helgason hafi haft sterkust
persónuleg áhrif á nemendur
sína af öllum þeim kennurum,
sem ég hefi kynnzt eða haft
spurnir af, og þau bönd v,oru í
ætt við Signýjarhárið, — þau
vildi enginn rjúfa.
Ég get ekki stillt mig um að
segja hér frá einni minningu
minni um sr. Magnús sem kenn-
ara. Alla sína tíð við Kennara-
skólann kenndi hann íslands-
sögu í 3. bekk. Veit ég að öllum
nemendum hans eru þeir tímar
minnisstæðir, því að hann var
fágætur sögumaður og í frásögn
hans urðu atburðir sögunnar á
sérstakan hátt lifandi. Hann
kunni fornsögurnar og Sturl-
ungu næstum spjaldanna á milli,
og hafði aldrei í kennslustund
í íslandssögu aðra bók á borðinu
en söguágrip Jóns Aðils og í
hendinni granna reglustiku eða
blýant, sem hann handlék oft
með sérstökum hætti, hvort sem
hann spurði eða sagði frá. Sögu-
gekk greiðlega, svo að oft var
gróði á útgerðinni, þrátt fyrir
hækkandi kaupgjald. En fyrir
einum tug ára fór að síga á
ógæfuhliðina. Fiskverðið lækk-
aði og markaðir þrengdust. Síð-
an komu aflaleysisár, möTg i
röð. Útgerðarkostnaðurinn lækk-
aði ekki að sama skapi og
tekjurnar. Erfitt er að lækka
suma útgjaldaliðina, t. d. kaup-
gjaldið. Sjómenn og verkamenn
benda á þann gróða, sem út-
gerðarmenn hafa í góðum ár-
um, og telja eðlilegt að þeir beri
tapið, þegar árferðið versnar.
Það eT erfitt úrlausnarefni,
þegar sjómenn og verkamenn
telja sig þurfa hærra kaup en
útgerðin getur borið. Deilur
hafa spunnizt af þessum sök-
um, og stundum valdið stöðvun
á framleiðslunni um skeið.
Frá sjónarmiði samvinnu-
manna er stórútgerðin ekki
rekin á heppilegum grundvelli.
Fáir einstaklingar hafa yfirráð
atvinnutækjanna. Þeir hirða
gróðann í góðum árum, og þess
eru dæmi, að honum er varið til
annars en að tryggja framtíðar-
rekstur fyrirtækjanna. Er því
oft erfitt að mæta hörðu árun-
um og tapinu. Sjómenn og
verkamenn eru stöðugt annara
þjónar,.og öðrum háðir um at-
vinnu. Þeir geta gert kaupkröf-
ur og samþykkt kauptaxta, en
þeir geta ekki skipað útgerðar-
mönnunum að veita atvinnuna.
En ef þeir vilja nota úrræði
samvinnunnar, geta þeir veitt
sér atvinnu sjálfir — og það er
farsælasta leiðin.
Það væri í fullu samræmi við
athafnir þeirra bænda, sem
fyrstir stofnuðu kaupfélög hér á
landi, til þess að losna við að
ganga í búðir kaupmanna, ef
sjómenn og verkamenn stofn-
uðu félagsútgerð, þar sem þeir
veittu sér sjálfir atvinnu, í stað
þess að leita hennar hjá öðrum.
IV.
Nokkur útgerðarfélög hafa
verið stofnuð á undanförnum
árum, sem hafa verið nefnd
samvinnufélög. En óhætt mun
að fullyrða, að ekkert þeirra
hafi starfað eða starfi á hrein-
um samvinnugrundvelli. — Ef
til vill hafa sjómennirnir á
skipum þeirra verið ráðnir fyrir
aflahlut, en aðrir ekki. Fram-
kvæmdastjórar fyrir fastákveð-
ið kaup, og verkafólk í landi
sömuleiðis. Þetta er ekki sam-
vinnuútgerð. Ef áhættan hvílir
aðeins á nokkrum af þeim
mönnum, sem við fyrirtækið
starfa, þá verðskuldar það ekki
að bera nafn samvinnunnar.
V.
Um síðustu áramót voru sam-
þykkt á Alþingi lög um hlutar-
útgerðarfélög. Með þeim var
lagður grundvöllur til að byggja
skilningur hans var frábær, enda
þekkti ég þess ekki dæmi, að
nemendur hefðu aðra skoðun en
hann á sögulegum atburðum. —
En það, sem ég vildi rifja upp,
var þetta: Það var síðari vetur-
inn minn í Kennaraskólanum að
ég þurfti að finna sr. Magnús út
af einhverju viðvíkjandi skólafé-
lagi okkar. Ég fékk því leyfi úr
tíma og gekk upp til hans. Hann
sat þá við skrifborð sitt o_g fram-
an við hann á borðinu lá íslands-
saga Jóns Aðils og Sturlunga, —
en næsta kennslustund í 3. bekk
var íslandssaga. Ef til vill hefir
hann séð einhvern undrunarsvip
á mér, því að í fáfræði minni
fannst mér það fjarstæða, að sr.
Magnús þyrfti að undirbúa sig
undir kennslustund, en þá sagði
hann mér það, að hann notaði
aldrei minna' en klukkutíma til
að búa sig undir kennslustund,
hversu vel sem sér væri efnið
kunnugt. Trúmennska í störfum
var honum svo inngróin, að hann
lét það aldrei niður falla að
fylgja fast þessari höfuðreglu
góðs kennara, þótt hann væri
bæði þaullesinn og stálminnug-
ur. Síðan ég sjálfur fór að kenna,
hefi ég betur skilið, hvílíkt gildi
þetta hafði í kennslunni, en fátt
lýsir betur en þetta dæmi, hversu
sr. Magnús bar af flestum mönn-
um með trúmennsku í störfum,
enda fór hann vel með í frásögn
þessi orð Kolskeggs: „Eigi mun
ég á þessu níðast, eða neinu því
er mér er tiltrúað."
í kennslustundum var sr.
Magnús öllum prúðari og glað-
ari. Mér er hann enn í minni,
þar sem hann gekk að kennara-
á félagsleg samtök um útgerð,
þar sem gert er ráð fyrir full-
komnu samvinnuskipulagi.
Aðalatriðin í lögunum eru
þessi:
1. Allir starfsmenn, bæði á
sjó og landi, séu félagsmenn.
Utanfélagsmenn er aðeins
heimilt að ráða um stundar-
sakir, í Torföllum félagsmanna.
2. Hver félagsmaður greiði 10
króna inngangsgjald.
3. Ábyrgð félagsmanna á fjár-
reiðum félagsins er takmörkuð
við 300 kr.
4. Allir séu ráðnir gegn afla-
hlut. Gildir það ekki aðeins um
sjómenn, heldur líka verkafólk
í landi, framkvæmdastjóra og
skrifstofumenn. Fyrirkomulag
hlutaskipta sé ákveðið í sam-
þykktum félaganna.
5. Leggja skal fé í trygging-
arsjóð, er hafi það hlutverk
að tryggja félagsmönnum lág-
markstekjur í erfiðu árferði.
Því hefir verið haldið fram, að
ekki sé hægt að ráða land-
verkafólk gegn aflahlut. En sú
kenning er röng. Ekkert er
auðveldara en að vinnuflokkar
karla og kvenna, sem annast
fiskverkun, fái ákveðinn hlut
aflans í verkunarlaun. Þeir
geta að vísu ekki fengið fulln-
aðargreiðslu fyrir vinnuna fyr
en aflahluturinn er seldur, en
hluta vinnulaunanna má borga
um leið og vinnan er fram-
kvæmd. Sama máli gegnir um
framkvæmdastjóra og skrif-
stofumenn. Og skipið hefði sinn
ákveðna hlut, sem varið yrði til
að borga vexti, viðhald og fyrn-
ingu þess, vátryggingu o. s. frv.
VI.
Ef til vill halda einhverjir því
fram, að samvinnuskipulaginu
fylgi of mikil áhætta fyrir sjó-
menn og verkamenn. Þeir geta
bent á það, að tilraunir til fé-
lagsútgerðar á liðnum árum,
hafi stundum misheppnazt.
Ekkert mark er takandi á því,
þó að sú félagsútgerð hafi lán-
ast misjafnlega, sem stofnað
hefir verið til í skyndi á neyð-
artímum, þegar einstaklings-
fyrirtækin voru að þrotum kom-
in. Samvinnuskipulagið á vitan-
lega að gilda jafnt í góðæri sem
erfiðum árum. Félagsmenn-
irnir hafa hagnaðinn þegar vel
gengur, og bera tapið, þegar illa
árar; Góð og erfið ár skiptast á.
Undanfarin ár hafa verið erfið
fyrir útgerðina. En talið er að
mörg togarafélögin hafi unnið
upp töpin á þessu ári. Og góður
myndi hlutur togarasjómanna
orðinn árið 1940, ef hlutarút-
gerð hefði þar verið upp tekin.
Þá er ástæða til að vekja at-
hygli á því, að með núverandi
skipulagi á stórútgerðinni, eru
sjómenn og verkamenn, sem þar
starfa, í stöðugri hættu og ó-
vissu um afkomuna. Sá at-
borðinu, brosmildur og hlýr,
byrjaði samstundis kennsluna og
spurði hvern einstakan eða sagði
frá jöfnum höndum. Ég minnist
þess, hve gott var að vera spurð-
ur af honum. Það voru einhver
andleg tengsl eða hugsanasam-
bönd milli hans og nemandans,
sem hann notaði þannig, að á
svipstund hafði hann náð fram
í dagsljósið öllu sem nemandinn
kúnni einhver skil á, og stundum
fannst manni, sem allir stœðu
sig jafnvel hjá sr. Magnúsi, en
þó var það oftast, að í lok sam-
talsins skaut hann að einni eða
tveimur spurningum, sem reyndu
á þolrifin og var sem hann vildi
þá forða nemandanum frá þeirri
háskalegú villu, að hann teldi
sig allt vita, því að engum var
það fjær en sr. Magnúsi, að vilja
stuðla að ofmetnaði eða yfirlæti.
Ég held, að sr. Magnús og Þor-
steinn Erlingsson hafi báðir ver-
ið ástfangnir af íslenzkri tungu,
ef hægt er að komast þannig að
orði. Fegurri og mýkri meðferð
hefur móðurmálið sjaldan hlotið,
en í kennslustundum hans. Þótt
hvert hans orð hefði verið hrað-
ritað jafnótt, myndu þar engin
lýti hafa fundizt. Mál hans var
laust við alla sérvizku og forn-
yrða eftiröpun, en þó féll það
stuðlað af vörum hans með
kynngikrafti fornbókmenntanna
og fegurð, — og andlit hans
ljómaði, er hann tvinnaði frá-
sögn sína með orðréttum setn-
ingum úr gullaldarmáli íslend-
inga, og frásögur um drenglyndi
og afreksverk fornmanna, hefi
ég aldrei heyrt betur hljóma en í
frásögn sr. Magnúsar.
vinnurekstur, sem ekki ber sig
fjárhagslega, hlýtur að dragast
saman og stöðvast, ef þannig
gengur til lengdar og engir
varasjóðir eru til frá betri tím-
um. Reynslan sýnir, að þetta er
rétt. Afleiðingarnar af erfið-
leikum sjávarútvegsins bitna
ekki eingöngu á útgerðarmönn-
unum, heldur jafnframt á ’sjó-
mönnum og verkamönnum. Þær
koma fram í atvinnuleysinu.
Þegar illa árar, dregst útgerðin
saman. Umráðamenn skipanna
halda þeim úti aðeins þann
tímann, sem helzt er von um að
útgerðin svari kostnaði. Þetta
er eðlilegt, en um leið lækka
tekjur þeirra, sem að útgerð-
inni vinna^Það er því alröng
kenning, að með því að stofna
samvinnuútgerð, séu sjómenn
og verkamenn að hverfa frá
einhverju öryggi, sem þeir hafi
nú, út í áhættu og óvissu. Þeir
eru á hættusvæðinu nú þegar.
En félagsútgerðin þarf að
vera byggð á hreinum sam-
vinnugrundvelli, eins og ákveð-
ið er í lögunum um hlutarút-
gerðarfélög. Áhættan á t. d. ekki
að hvíla á hásetunum einum,
en skipstjórar og vélstjórar,
framkvæmdastjójrar og skrif-
stofumenn að baða sig í örygg-
isgeislum fasta kaupsins. Það er
ekki samvinna. Yfirmenn og
undirgefnir eiga að sitja við
sama borð. Að vísu eiga ekki
allir að hafa jafnan hlut. Skip-
stjórinn myndi hafa fleiri hluti
en hásetinn. En hlutir allra
myndu hækka og lækka í veTði,
hlutfallslega jafnt, eftir afkomu
útgerðarinnar. Með því er lög-
máli samvinnunnar fullnægt.
VII.
Vantrúaðir menn munu halda
því fram, að sjómenn og verka-
menn geti ekki rekið útgerð
stórra skipa, því að til þess
skorti þá fjármagn. En þess eru
mörg dæmi, að eignalitlir ein-
staklingar hafa stofnað til stór-
útgerðar. Ekki er heldur víst,
að hlutarútgerðarfélög þyrftu í
öllum tilfellum að kaupa skip.
Einstakir skipaeigendur gætu
orðið þátttakendur í félögunum,
leigt þeim skip og tekið hlut
fyrir. Ekki myndi áhættumeira
fyrir bankana að veita félags-
útgerð rekstrarlán en einstök-
um útgerðarmönnum. Minni á-
hætta fylgir því, að leggja fé í
samvinnuútgerð, ef fylgt er því
aðalboðorði samvinnunnar, að
heimta ekki meira af fyrirtækj-
unum en þau geta í té látið.
Samvinnumenn í kaupstöð-
um og kauptúnum eiga að hefja
félagsútgerð á samvinnugrund-
velli. Það mun færa þeim heim
sanninn um yfirburði samvinn-
unnar, ekki aðeins í verzlunar-
málum, heldur einnig á fleiri
sviðum. Til þess að hefja sam-
Þegar ég var í Kennaraskól-
anum, var það föst regla, að
skipta þannig skemmtunum á
laugardagskvöldum, að annað
laugardagskvöldið var umræðu-
fundur í skólanum og lesið upp
skólablaðið „Örvar-Oddur“, en
hitt laugardagskvöldið var dans-
að, en oftast var þá byrjað með
einhverju dagskráratriði: upp-
lestri, söng eða ræðu. Það er á
þessum kvöldstundum, sem mér
er sr. Magnús sérstaklega minn-
isstæður. Eftir beiðni okkar kom
hann oft niður til okkar og flutti
stutta ræðu, er hann sjálfur
nefndi Kvöldræður í Kennara-
skólanum og birtar eru í bók með
því nafni. Þá hlýnaði nemendum
um hjartarætur, er sr. Magnús
dökkklæddur og hátíðlegur í
fasi, gekk að kennaraborðinu og
hóf ræðu sína. Svo vel skildi
hann sálarlíf æskumanna, að
honum var það ljóst, að langar
ræður um fjarskyld efni myndu
ekki vel þegnaríbyrjun skemmti-
kvölds, enda var það háttur hans
að tala stutt, og hóf hann þá að
jafnaði ræðu sína með æfintýri
eða stuttum þætti úr fornsögum.
Geta þeir, sem lesa Signýjarhár-
ið í Kvöldræðunum, fundið eim-
inn af því, hve frásögn hans var
hrífandi, og hversu vel hann
kunni að velja umræðuefni við
hæfi þeirra, er njóta áttu. Mér
er enn í minni hrifningin, er
ríkti í stofum Kennaraskólans,
er hann flutti þá ræðu. — Tær-
ari frásögn um ástfanginn mann
og konu er varla til á íslenzku
máli, í klæðum hetjulegra æfin-
týra.
Það kvöld mun margur ungur
(Framh. á 3. síðu)
Stefán Jónsson, skólastjóri:
Séra Magnús Helgason