Tíminn - 19.11.1940, Qupperneq 3

114. hlað
Tl>H*\. þriðj mlajgiim 19. nóv. 1940
155
B Æ K U R
Gríma. Tímarit fyrir ís-
lenzk þjóðleg fræði. Rit-
stjórar: Jónas Rafnar og
Þorsteinn M. Jónsson.
Fimmtánda hefti. Útg.:
Þorsteinn M. Jónsson. Ak-
ureyri 1940. Verð kr. 2.00
ób.
Með þessu 15. hefti Grímu
lýkur þriðja bindinu og fylgir
því efnisyfirlit og nafnaskrá
fyrir þau hefti, sem eru í því.
Eru fimm hefti í hverju bindi,
en hvert hefti er 80 blaðsíður.
Hvert bindi er því 400 blaðsíður,
auk efnisyfirlits og nafnaskrár.
Gríma er því orðin eitt stærsta
þjóðsagnasafn, sem komið hefir
út hér á landi.
Tilkynnt er á kápu þessa
heftis, að þrátt fyrir vaxandi
dýrtið verði útgáfu Grímu hald-
ið áfram og muni 16. hefti koma
út á næsta ári.
í 15. hefti Grímu kennir
margra grasa, eins og i fyrri
heftunum. Skemmtilegastur er
þátturinn af Sturlu .ráðsmanni.
Hafa lengi gengið ýmsar sagnir
í Eyjafirði af Sturlu ráðsmanni.
sem virðist hafa verið allbrögð-
óttur. Rétt er einnig að vekja
athygli á grein Margeirs Jóns-
sonar: Á Breiðamerkursandi.
Skal því skotið til ritstjóra
Grímu, að það myndi áreiðan-
lega vel þegið að fá fleiri frá-
sagnir af ýmsum sérstökum at-
burðum, sem gexst hafa í seinni
tíð, ekki sízt ýmsum afrekum,
sem unnin hafa verið á sjó eða
landi, og vert er að vernda frá
gleymsku.
í Grímu hafa birzt fjölmarg-
ar ágætar sögur og frásagnir,
þótt vitanlega hafi stundum
slæðst með léttmeti eins og oft
vill verða í stórum söfnum. Er
óhætt að fullyrða það um
Grímu, að hún sé einn bezti
skemmtilestur, sem völ er á, auk
þess sem hún hefir margvísleg-
an fróðleik að geyma. Gxíma
mun líka hafa unnið sér góðar
vinsældir og ber það vitni um
góðan smekk íslenzkra bókales-
enda, því að ekki er lítið gert til
að glepja þá með allskonar rusli,
bæði þýddu og frumsömdu.
Freyr, Nóv. 1940
í þessu hefti Freys birtast m.
og rafsuðuílát eftix Árna G.
og rafsuðuítlát eftir Árna G.
Eylands. Fóðrunartilraunir eftir
Pétur , Gunnarsson, Kartöflu-
verzlun eftir Árna G. Eylands,
Sumarkveðja og vetrarheilsan
eftir Pál Zophóníasson og Kan-
ínupistill eftir Karl H. Bjarna-
son.
Auk þess er svo hið venjulega
yfi'rlit um verðlag og viðskipti.
sálarlíf og æfintýri landshorna-
manna og stakra auðnu-
leysingja. Halldór Laxness hefir
ritað skáldsögu í mörgum bind-
um um þessháttar mann af
Vesturlandi. Davíð Stefánsson
velur Sölva Helgason til að vera
söguhetju í fyrstu skáldsögu, er
hann ritar. Meginatburðir í lífi
Sölva eru hörmuleg fátækt og
einstæðingsskapur á æskuárun-
um, förumanns hringferðir um
landið, óbeit á vinnu, hnupl,
flakk, betl, skjalafals, nauðgun,
kaghýðing, þriggja ára vist í
fangelsi í Kaupmannahöfn. Inn
í þetta eru ofin nokkur ástar-
æfintýri, en um flest þeirra má
segja með meira rétti, heldur
en Hvamms-Sturla mælti við
prestsfrúna i Reykholti, að kon-
ur kunna með ýmsu móti að
leita eftir ástum manna.
Sá arfur, sem skáldið fær úr
æfisögu Sölva Helgasonar, er
þess vegna aðallega brotasilfur.
Það má segja með allmiklum
réttí, að bókin öll sé glíma milli
hins ógæfusama förumanns og
hins listræna og snjalla skálds,
Davíðs Stefánssonar. Frá Sölva
stafar flest það, sem er óeðli-
legt ýkjakennt í bókinni, Frá
höfundinum er allur skáldskap-
urinn, mælskan og andríkið.
Halldór Laxness virðist hafa
sömu sögu að segja af viðureign
sinni við flækinginn af Vestur-
landi. í síðustu bók Kiljans eru
nokkrir kapítular síðast í sög-
unni hreinn og ómengaðux
skáldskapur. Þá virðast hafa
verið þrotnar hinar ófullkomnu
og klunnalegu heimildir, sem
svo mikið bar á annars staðar
Hljóðmerkí
Allmikið er og hefir verið rætt
um þá sýnilegu hættu, sem úti-
vera á kvöldin getur verið fyrir
börn og unglinga.
Allmargir foreldrar eru beygð-
ir af sífelldri hugsun um þær
hættur, sem börnum þeirra eru
búnar, séu þau úti að kvöldlagi.
Sumir reyna að róa hugann
með því að kvarta til lögregl-
unnar og biðja aðstoðar, þegar
þeim finnst sjálfstjórn barn-
anna ganga sér yfir höfuð, en
hvað skal um það segja. Mér
dettur sízt i hug að gera lítið
úr viðleitni lögreglumanna að
reyna til að koma börnunum
heim, en allir hljóta að sjá, að
örfáum mönnum er slík vinna
erfið, eins og hún er unnin.
Ég býst við, að hver
hugsandi maður sjái .þá
hættu, sem vofir yfir heilbrigði
og siðferði unglinga, eigi lengur
að þolast það sleifarlag, sem
ríkjandi er á þessu sviði. Það
dugar ekki, þó að einstakir for-
eldrar gleymi ekki skyldu sinni
í þessum efnum, ekki heldur þó
að örfáir menn gangi um göt-
urnar hér og þar og reki heim
þá unglinga, sem þeir verða svo
heppnir að rekast á. Hér þarf að
taka fastara í taumana, því að
því miður eru líka til foreldrar,
sem lítinn gaum gefa þessum
málum, og margir staðir, sem
ekki er vitað um, en notaðir
kunna að vera til óholls félags-
skapar.
Strangari ákvæði hafa verið
sett í Reykjavík um útiveru-
tíma barna, sömuleiðis um
skemmtanasókn unglinga. Þeir
menn eru til og unglingar, sem
geta illa liðið þessa afskipta-
semi. En tillaga mín er, að enn
sé hert á þessum ákvæðum og
það að stórum mun.
Það væri rangt á litið að telja
afskiptasemi þessa skerðingu á
frelsi, því að einmitt þessi af-
skiptasemi er vegurinn til að
uppala frjálsa menn.
Ég hefi haft aðstöðu til að
veita því athygli, að mikill
fjöldi þeirra kvenna og pilta,
sem sækja skemmtisamkomu-
staði í kaupstöðum utan
Reykjavíkur eru undir 16 ára
aldri. Hvers getum við vænzt af
komandi kynslóð, ef megin-
þorri hennar er alinn upp í
hringiðu nautna og gjálifis? Er
ekki sönn þörf að taka fyrir
kverkar á slíkum lifnaðarmáta,
og hverjir eru það, sem hér
þurfa að koma til skjalanna?
Ég tel sjálfsagt að án tafar
verði þau ákvæði sett, að
engum unglingi, sem er yngri en
16 ára, sé leyfilegt að vera úti,
né að sækja skemmtanir, eftir
ákveðinn tíma, sem verði mis-
munandi eftir árstíðum, nema
sannanlega sé við nauðsynleg
störf. Leyfi ég mér að nefna kl.
í þessu skáldverki. Eftir að þeim
sleppti auðnaðist Halldóri Lax-
ness að lýsa lífinu eins og því
er lifað af flestum mennskum
mönnum, öfgalaust, en barma-
fullu af fegurð.
Davíð Stefánssyni fer á sömu
leið. Þar sem hann er á vegum
Sölva, verða atburðirnir nokkuð
öfgafullir.Umrenningurinn virð-
ist líta svo á, að hann glati sín-
um góðu siðum með því að
flakka um í Húnaþingi, vegna
mannskemmandi áhrifa Nat-
ansmálsins. Sölvi læknar í bili
geðveikan mann með hákristi-
legri framkvæmd. Einstakar
persónur eru góðar eins og engl-
ar, en við hlið þeirra sótsvartir
djöflar. Fangaverðir Sölva í
Kaupmannahöfn eru sinn af
hvorri tegundinni. Ófríða
prestsdóttirin á ekki heima í
mannheimum. Fósturforeldrar
Júlíönu eru óeðlilega góð við
hana og óeðlilega vond við son
sinn og ýmislegt gott fólk í
sveitinni.
Þessir kaflar bókarinnar sýna
ekki annað en það, að lítið var
um gull í greipum Sölva meðan
hann lifði. En minna er að
sækja í hug hans.liðins.
Þorgils gjallandi er fullkomn-
asta söguskáld íslendinga i nýj-
um sið, og varanleg fyrirmynd
eftirmönnum hans. Hann leitaði
ekki að fyrirmyndum í dóms-
skjöl og fornar skræður. Hann
athugaði mannlífið kring um
sig. Hann sá þar nóg af fyrir-
myndum. Hann tók atburði
samtiðarlífsins til meðferðar,
fann hin djúpu rök, sem leiða til
atburðanna, breytti persónum,
rm
3pi
33
O
n
kemur út fjórum sinnum á ári.
Hvert hefti að minnsta kosti 80
lesmálssíður. Árgangur kostar 6
krónur. Dvöl hefir ekkert hækkað
í verði, þrátt fyrir hækkað pappírsverð, aukinn prentkostnað
og hækkað póstgjald.
Frá^upphafi hafa yfir 40 sögur eftir islenzka höfunda og
230 þýddar sögur birzt í Dvöl. Þýddu sögurnar eru eftir 147 höf-
unda af 20—30 þjóðernum, þar á meðal mörg frægustu skáld
heimsins. í þeim hópi má telja Norðmennina Kielland, Lie, Bojer
og Hamsun, Svíana Axel Munthe, Selmu Lagerlöf og Per Lager-
quist, Danina Pontoppidan, Johs, V. Jensen og Andersen-Nexö,
Finnana Sillanpáá og Pekkanen, Færeyinginn Heðin Brú, Þjóð-
verjana Feuchtwanger, Sudermann og Hans Fallada, Austur-
ríkismanninn Zweig, Frakkana Zola, Maupassant, Daudet og
Barbusse, Rússana Tsjechov, Tolstoy, Dostojevskij, Pusjkin og
Maxim Gorki, Pólverjann Sienkiewicz, ítalana Pirandello og
D’Annunzio, Englendingana Hardy, Galsworthy, Wells, Huxley
og Somerset Maugham, Bandaríkjamennina Poe, Jack London,
Mark Twain, O. Henry, Pearl S. Buck og svertingjann Langston
Hughes, Indverjann Tagore, Ástralíumanninn Collins, Sýi’lend-
inginn Kahlil Gibran og Japanann Mori Ogwai.
GERIZT ÁSKRIFENDUR AÐ DVÖL.
Áritun: DVÖL,
pósthólf 1044,
Reykjavík
D¥ÖL
setti þær í ný sambönd, óf vef
skáldlegra lýsinga um raun-
verulega og sanna atburði og
lyfti þeim um leið í hærra veldi.
Hið sama gerir Halldóx Kiljan,
eftir að hann er búinn að ganga
af flæking sínum dauðum. Hið
sama gerir Davíð Stefánsson áð-
ur en flækingur hans verður tii.
Upphafið á sögu Davíðs Stef-
ánssonar er prýðilegur skáld-
skapur. Helgi og Ingiríður, for-
eldrar Sölva, eru merkilegar
söguhetjur, einkum Ingiríður.
Hún er ófríð, að minnsta kosti í
augum Helga, sem þykist henni
miklu fremri. En ég hygg, að í
augum flestallra þeirra, sem
lesa bókina, muni Ingiríður
þykja merkiskona. Hún er blá-
skínandi fátæk, tötralega
klædd, etur hrossakjöt og gefur
það barni sínu, þrátt fyrir að-
varanir almenningsálitsins. Hún
missir mann sinn og harmar
hann, þótt hún ætti honum fátt
gott upp að unna. Vegna sinnar
fátæktar og einstæðingsskapar
giftist hún aftur enn lélegri
manni en Helga, fer á sveit-
ina og missir mörg börn.
Þeim sem eftirlifa, er tvistrað.
Hún liggur á líkbörunum þegar
Sölvi, elzti drengur hennar,
strýkur úr leiðinlegu fóstri
heim til móður sinnar, einu lif-
andi verunnar, sem hefir sýnt
honum umönnun og kærleik.
Davíð Stefánsson hefir ekki
fundið sögu þessarar konu í
fornum skjölum, heldur í
mannlífinu og sínum eigin
hugarheimum. Þannig hafa lif-
að og starfað ótölulegur fjöldi
(Framh. á 4. síðu j
Sápuverksmiðjan Sjöfn.
Heildsöliibirgðii* lajá:
SAMBAIVDI ÍSL. SAMVIXIVUFÉLAGA.
120
Robert C. Oliver:
fara en Mody brosti. — Bíðið augna-
blik, auðvitað ökum við yður héðan.
Bob hló — Auðvitað! Hugsið yður, ef
ég skildi komast að í hvaða götu og
hvaða húsi ég væri!
X.
Lucy mátti enn einu sinni bíða eftiT
Bob án nokkurs árangurs. Hann var
undarlegur maður. Þarna skaut honum
upp í dag og svo var hann horfinn á
morgun, — lét ekkert heyra frá sér
lengri eða skemmri tíma, þangað til
allt i einu að hann hringir og mælir
þeim mót — svo er hann horfinn aftur.
Lucy hugsaði mikið um Bob — en því
meir sem hún hugsaði um hann, varð
hún sannfærðari um, að ekki væri allt
með felldu með hann.
Það sem þau höfðu talað saman,
allt sem hann hafði sagt henni —
gerði hana mjög forviða og hún gat
ekki gleymt því. Hvaðan vissi hann
þetta? Og hafði hann rétt fyrir sér í
hinum ógeðfelldu ágizkunum sínum
viðvíkjandi verzlunarfélaginu?
Þessar hugsanir ásóttu Lucy látlaust,
svo hún hafði engan frið.
í raun og veru hafði hún ætlað að
gera honum tilboð — áhættusamt til-
boð — en hvers vegna kom hann ekki.
Og Lucy tók mikilvæga ákvörðun.
Æfintýri blaðamannsins
stærsti „missing link“ er sá þýðingar-
mesti og sterkasti.
Þessi maður, sem við vinnum fyrir og
sem geíur okkur skipanir sínar, er mjög
vandlátur að samstarfsmönnum. Og
maður verður að vinna til þess að fá að
kynnast honum nánar. Þennan mann
vantar samstarfsmann með sérstaka
hæfileika. Okkur Mody var falið að
finna hann og við völdum yður. Þér
verðið vonandi upp með yður af þessu.
Þessi maður, sem við vinnum fyrir, er
mjög gætinn og það getur verið að hann
vilji ekki fallast á þetta val — en við
höfum þá gert varúðarráðstafanir.
Cabera þagnaði, en bætti svo við með
ógnandi rödd. — Ef þér svíkið okkur,
verður það mjög óþægilegt — fyrir yður.
Bob lézt ekki taka eftir hótununni og
sagði aðeins. — Haldið áfram — ég
hefi áhuga fyrir þessu.
Mody, sem var miklu viðkunnanlegri
maður, hélt áfram:
— Við höfurn í hyggju að bjóða yður
atvinnu. Það hafið þér þegar skilið.
Launin, sem þér fáið, veröa mjög góð.
Þér munuð hafa góða daga. Þér mun-
uð ferðast mikið og jafnframt lifa mjög
viðburðarríku lífi í allsnægtum og geta
veitt yður allt, sem þér girnizt. Frá
okkar hálfu eru aðeins tvær kröfur:
Alger þagmælska og hlýðni. Það er allt.
20 fyrir tímabilið frá 1. okt. til
1. maí.
Hér er um björgun að ræða,
björgun uppvaxandi íslenzkrar
kynslóðar frá yfirvofandi and-
legri og líkamlegri hnignun, og
jafnvel er hér í hættu íslenzkt
þjóðerni. Það dugar ekki að
fela bæjastjórnum að taka á-
kvarðanir um þessi mál, það
verða of langdregin fundahöld
og jafnvel að engin samtök ná-
ist um málið. Það er ríkisstjórn
íslands, sem hér á að taka í
taumana með þeirri röggsemi,
sem henni má ætla.
Tillaga mín er, að í bæjum,
þar sem ákvæði um útiverutíma
barna og unglinga eru talin
nauðsynleg, verði gefið hljóð-
merki hvern einasta dag þá
stund, sem unglingarnir eiga að
hafa sig heim. Slikt hljóðmerki
næði í hvern krók og kima, og
ekkert barn getur haft þá af-
sökun, að þá viti það ekki um
tímann. Samtímis og hljóð-
merkið er gefið fara allir eftir-
litsmenn af stað, og hvert það
barn, sem ekki er komið heim
til sín innan hæfilegs tíma frá
því, er hljóðmerkið var gefið,
sé farið með á lögreglustöðv-
arnar til rannsókna og áminn-
ingar. Kennarar og foreldrar
barna og unglinga leiðbeini
þeim í þessum efnum og for-
eldrar og húsfeður þeirra að-
vara lögregluna, komi börnin
ekki heim á Téttum tíma, svo
að hægt sé að athuga, hvað hafi
tafið þau.
Ég ber fyllsta traust til þess,
að valdstjórnin sinni þessum
málum, sem ég vona að geti
orðið til góðs öllum, sem nærri
koma.________________Kr. H.
Kopar,
aluminium og fleirl . málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI,
austur um í strandferð miðviku-
daginn 20. þ. m. kl. 9 síðdegis.
Pantaðir farseðlar óskast sóttir
fyrir þriðjudagskvöld.
Mxto
Bridge 2.50
Whist 1.75
L’Hombre 1.25
Ludo 2.00
Um ísland 2.75
Miljoner 7.50
Sóknin mikla 4.50
Lotto 4.00
Lexikonspil 1.25
Asnaspil 0.85
Gvendur Dúllari 0.85
Knattspyrnuspil 1.85
Borð-Krokket 10.50
Kúluspil 6.50
K.Einarsson &Björnss.
Bankastræti 11.
Munið hína ágætu
Sjafnar blautsápu
í Vz pökkum.
Hpií
Til auglýsonda!
Timlnn ei geflnn út i
fleiri elntökum en nokk-
urt annað blað á íslandi.
GUdi almennra auglýs-
inga er i hiutfaUi við
þann fjölda manna er les
þær. Tíminn er öruggasta
boðleiðin tU flestra neyt-
endanna í landinu. —
Þeir, sem vUJa kyxrna vör-
ur sínar sem flestum
auglýsa þær þessvegna I
Timanum