Tíminn - 08.04.1941, Blaðsíða 2

TmrVTV, þrlgjndaglim 8. apríl 1941
41. lilað
162
‘gíminn
Þriðjudayinn 8. apríl
Landnám
Síðastliðinn fimmtudag var
skýrt frá því hér í blaðinu, að
fram væri komið á Alþingi
frumvarp til laga um jarða-
kaup ríkisins vegna kauptúna
og sjávarþorpa. Nú hefir einnig
verið lagt fyrir þingið frum-
varp til laga um landnám rík-
isins, og er það, eins og hið
fyrrnefnda, samið af fram-
færslumálanefnd ríkisins. Mál-
ið var til athugunar á Búnað-
arþingi og hlaut þar samþykki.
Er það nú flutt á Alþingi af
landbúnaðarnefnd neðri deild-
ar, eftir ósk landbúnaðarráð-
herra.
Samkvæmt þessu frumvarpi
er til þess ætlazt, að ríkið láti
framkvæma landnám í sveit-
um og við sjó, og á ríkissjóður
að leggja fram a. m. k. 250 þús.
kr. á ári í því skyni. Heimilt er
og að verja til þessara fram-
kvæmda allt að helmingi þess
fjár, sem árlega kann að verða
veitt á fjárlögum til fram-
leiðslubóta og atvinnuaukningar.
Til þess hefir á undanförnum
árum verið varið y2 miljón
króna ár hvert og hefir það
verið nefnt atvinnubótafé.
Enginn vafi er á því, að gagnið
af því fé verður varanlegast sé
það notað til þess að styðja
þá menn, er vilja hefja búskap
eða annan heilbrigðan atvinnu-
rekstur í sveitum og við sjó, þar
sem viðunandi skilyrði eru fyr-
ir hendi. Það kostar mikið erf-
iði og fjármagn, að byggja ny
býli á óræktuðu landi, og því
er bæði nauðsynlegt og réttmætt
að landnemarnir séu styrktir til
þess að komast yfir byrjunar-
örðugleikana.
Þetta landnám rikisins 'á að
fara fram á jörðum, sem eru
eign ríkisins, og er í því fólgið,
að ríkið lætur undirbúa til
ræktunar og rækta land á sinn
kostnað. Gert er ráð fyrir, að
ræktað land á hverju býli við
sjó verði minnst 2 hektarar, en
tún hvers býlis i sveitum minnst
10 hektarar, auk beitarlands.
Ríkið kostar girðingu og fram-
ræslu landsins, og lætur full-
rækta a. m. k. 4 hektara af landi
hvers sveitabýlis. Þegar þessum
framkvæmdum er lokið, á að
fara fram fasteignamat á
hverri einstakri jörð eða lóð,
og verða þær síðan seldar á
erfðafestu samkvæmt gildandi
lögum. Til framhaldsræktunar
og bygginga fá ábúendur á
sjávarbýlum lán úr væntan-
legri lánadeild smábýla, en
bændur sveitabýlanna njóta
■ lána og styrkveitinga sam-
kvæmt lögum um byggingar- og
landnámssjóð.
Ennfremur er gert ráð fyrir
því í frumvarpinu, að nýbýla-
stjórn, sem á að hafa með hönd-
um framkvæmdir í þessum
málum, geti reist í tilrauna-
skyni nokkur nýbýli í sveit, þar
sem ríkið framkvæmir ræktun
og byggingar að fullu og leigir
síðan býlin eftir erfðaleigulög-
unum. Nýbýlastjórn er heimilt,
að láta þá menn ganga fyrir
um ábúð á þessum býlum, sem
vilja leggja fram vinnu við
landnámið með þeim skilmál-
um, að þeir fái vinnuna goldna
með hæfilegri eign í mannvirkj-
um býlisins, þegar það er full-
gert til ábúðar. Er þetta sér-
staklega íhugunarvert nýmæii,
og gæti verið hentugt fyrir
unga menn, sem vilja skapa sér
heimili í sveit, ef þeim gæfizt
á þennan hátt kostur á því að
vinna fyrir nokkrum höfuðstól
og tryggja sér varanleg jarðar-
afnot um leið.
Sjötta fiokksþing Framsókn-
armanna samþykkti ályktun um
nýbýli og aukið landnám, þar
sem lögð var áherzla á það, að
stuðlað yrði að býlafjölgun í
landinu. Er það tillaga flokks-
þingsins, að stofnstyrkur til
hvers nýbýlis verði aukinn frá
því sem nú er, í samræmi við
•þá reynslu, sem fengizt hefir í
nýbýlamálinu á undanförnum
árum og með hliðsjón af verð-
lagsbreytingunum. Lýsti flokks-
þingið stuðningi við frumvarp-
ið um landnám ríkisins, sem
hér hefir verið getið. Væntan-
§jálfiTörn
Um nokkurra vikna skeið
hafa íslenzk skip ekki siglt til
Englands, eftir að herskip ann-
ars stríðsaðilans höfðu með ó-
venjulegri grimmd vegið að ís-
lenzkum sjómönnum, sem voru
varnarlausir á hafinu. Fram á
síðustu daga höfðu leiðtogar ís-
lendinga treyst á varnarleysið
og hlutleysið. Engin varúðar-
ráðstöfun hafði verið gerð til
að búa sjómennina undir að
taka á móti hinum nýja hern-
aði á sjónum. í síðasta stríði
var það siður kafbátsforingja,
að hjálpa sjómönnum til að
komast í báta og bjargast, þó
að skipum þeirra væri sökkt.
Nú eru gömlu alþjóða- og hlut-
leysireglurnar að engu hafðar.
Það er jafnvel reynt að vega
sjómennina áður en skipum
þeirra er sökkt. Og þessi ó-
fögnuður er kominn að strönd-
um íslands, í landhelgi íslands.
Hinum hlífðarlausa hernaði er
lýst yfir gagnvart íslandi alveg
upp í landsteina, og kannske
eitthvað lengra,
Engan getur furðað á því, þó
að sjómennina og aðstandendur
þeirra fýsti ekki að leggja út á
hafið algerlega varnarlausa,
móti hinum hlífðarlausasta
hernaði. Niðurstaðan varð sú,
að skip íslendinga hættu í bili
að sigla milli landa. Sumar
skipshafnir álíta ekki fært út á
miðin til að fiska í salt. Frysti-
húsin allt í kringum land eru
full af frosnum fiski, sem ekki
er fluttur burtu. Sú byrjandi
velmegun sjómanna í mörgum
verstöðvum, sem leiddi af starfi
hraðfrystihúsanna er að snúast
upp í hallæri. Lánastofnanir
eiga mikið fé í útgerðinni og
fiskibirgðum, sem vel geta orð-
ið að engu og orsakað ríkinu
stórmikið tap.
Hér er aðeins um tvær leiðir
að ræða. Önnur leiðin er sú, að
íslendingar hætti algerlega að
sækja sjó, og að flytja vörur til
og frá landinu. Slík aöferð
myndi á skömmum tíma leiða
af sér hallæri og hungursneyð
hvarvetna við sjóinn, og síðan
fæða af sér hrun hins íslenzka
rlkis.
Hin leiðin er sú, að fylgja
dæmi annarra þjóða. Allar ná-
búaþjóðir íslendinga, sem ekki
eru þjáðar af hafnbanni, sigla
um höfin. Færeyingar fiska hér
við land og sigla til Englands
enn sem komið er. Og ekki þarf
að spyrja um Breta, Norðmenn,
Dani, Hollendinga, Belgi og
lega verður samkomulag um
fullnaðarafgreiðslu þessa máls
á Alþingi, áður en þingið hættir
störfum að þessu sinni. Sk. G.
Frakka þá, sem ekki eru á valdi
Þjóðverja.
Ef íslendingar hætta að
sækja sjó og sigla milli landa,
þá er komið sama ástandið eins
og var í Napoleonstyrjöldinni,
þegar íslendingar áttu engin
skip og gátu enga björg sér
veitt í siglingarmálum. En
menn lifðu þá á gæðum lands-
ins og lifðu spart. Einn af mestu
valdamönnum landsins á þeirri
tíð sagði, að hægt væri að
halda lífi í fólkinu i heilum
fjórðungi, ef brýni og járn í
Ijái og skeifur yrði flutt til
landsins.
Nútímakynslóðin á íslandi
vill ekki lifa jafn einföldu lífi
og forfeður okkar á Napoleons-
öldinni. En þá verður líka að
vinna bæði á sjó og landi og
sigla um höfin með nauðsynj-
ar handa landsmönnum og ís-
lenzka framleiðslu.
Mér er sagt, að lærdómsmenn
hafi verið spurðir, hvort sjó-
menn okkar mættu verja sig
gegn árás á líf þeirra og eignir,
og að þeir hafi verið í vafa um
sjálfsvarnarréttinn vegna hins
yfirlýsta hlutleysis. Mér er líka
sagt, að einhverjir viðvaningar,
sem hafa átt að læra • að fara
með vopn í öðrum löndum hafi
látið í ljós þá skoðun, að ís-
lendingar gætu ekki skotið úr
byssu, vel að merkja, nema
þeir, sem hafi lært hjá sam-
bandsþjóðinni í nokkra mánuði.
Ég vil sízt draga í efa lær-
dóm og skotfimi þessara sér-
fróðu manna. Ég vil aðeins
benda á, að ef sérfræði þeirra
er rétt, vofir hungur og vesal-
dómur yfir íslenzku þjóðinni
og fullkomin upplausn hins ís-
lenzka þjóðskipulags.
Mér þykir sennilegt, að þeir
menn sem hafa látið sér um
munn fara orð um það, að ís-
lendingar hafi engan sjálfs-
bjargarrétt, muni vera reynslu-
lausir og innantómir skyn-
skiptingar. Frá því menn urðu
fyrst til á jörðunni, hefir réttur
mannsins til að verja líf sitt
móti tilefnislausri árás, verið
óskrifuð lög í hverju einasta
mannfélagi. Hver sá maður, sem
afneitar sj álf svarnarrétti sín-
um, er samstundis troðinn und-
ir fótum. Sama lögmál gildir
um heiður þjóðarinnar.
Yfir íslenzku þjóðinni vofir
tjón lífs og lima af styrjaldar-
orsökum í byggðum landsins,
kauptúnum, kaupstöðum og á
hafinu við strendur landsins.
Stærstu kaupstaðir landsins eru
ef til vill í meiri hættu heldur
en vopnað skip á sjónum.
Engum getur dottið í hug, að
þó að skotið væri með vélbyss-
SIGURÐUR JÓMSSON:
Áburðarverksmiðj a
á lslandí
A árunum 1934 og 1935 lét ís-
lenzka ríkisstjórnin gera ýmsar
athuganir í sambandi við
möguleika á því að reisa verk-
smiðju til þess að framleiða á
íslandi köfnunarefnisáburð úr
loftinu, eins og það venjulega
er kallað. Það þótti sýnt, þegar
búið var að efnagreina skelja-
sand þann, sem mikið er af í
Patreksfirði og víða annars
staðar á Vestfjörðum og raun-
ar víða á Suðvesturlandi, að
kalksandur þessi væri ágætlega
nothæfur sem bindiefni er um
framleiðslu kalksaltpéturs er
að ræða. Áður hafði ekki verið
gert ráð fyrir því, að hér á landi
fyndist hentugt bindiefni til
þessarar framleiðslu. Um þetta
leyti var verið að undirbúa
virjun Sogsins og var búizt við
að henni yrði lokið á árinu 1937,
sem líka varð. Þess vegna þótti
mega gera ráð fyrir því, að
nægileg orka yrði afgangs í
hinni nýju Sogsstöð til þess að
unnt yrði að byggja á henni
framleiðslu á tilbúnum áburði.
Til framleiðslu kalksaltpéturs
þarf kalk sem bindiefni, en
köfnunarefni er náð úr loftinu
með rafmagni og breytt í salt-
péturssýru og hún síðan mett-
uð með kalki.
Það hafði áður verið á það
minnst, að framleiða á íslandi
tilbúinn áburð í stórum stíl til
útflutnings. Þessháttar ráða-
gerðir höfðu einkum heyrzt í
sambandi við • fyrirætanir um
stórar vatnsvirkjanir hér á
landi. Bar mest á þessum ráða-
gerðum á heimsstyrjaldarárun-
um. Dönskum samvinnumönn-
um mun t. d. hafa leikið hugur
á því á síðari heimsstyrj aldar-
árunum að reisa áburðarverk-
smiðju hér á landi og var þá
tilætlunin að virkja Lagar-
fljót. Var það íslenzkur búfræð-
ingur, að nafni Karl Sigvalda-
son, sem einkum mun hafa vak-
ið athygli dönsku samvinnu-
mannanna á þessu máli. Ýms-
ar orsakir lágu þá til þess, að
ekkert varð úr framkvæmdum,
svo sem hið mikla verðfall eftir
stríðið og einnig breyttar að-
ferðir við að framleiða tilbú-
inn áburð.
Við athuganir þær, sem
stjórnin lét gera 1934, kom
brátt í ljós, að það myndi ekki
vera kleift eins og þá stóð á, að
framleiða á íslandi með hagn-
aði tilbúinn áburð í stórum stíl
til útflutnings til Evrópu. Kom
þar ýmislegt til greina, m. a.
það, að stóru áburðarverk-
um á bæi í sveit, .eða bænda-
fólk við vinnu, að allir sveita-
menn myndu þess vegna hætta
að vinna að öðru en því, að
grafa sér skotheld byrgi. Sveita-
fólkið, kauptúna- og kaupstað-
arbúar og sjómenn á hafinu
verða að búast sem bezt til
varnar og halda áfram að
starfa og lifa, meðan fjörið end-
ist.
En sjómennirnir gera full-
komlega rétt í því að fara ekki
varnarlausir í hendur þeirra
svarra, sem eyða fiskimönnum á
undan skipum þeirra. Ekkert er
fjær íslenzkum sjómönnum
heldur en að gefast upp og
híma auðum höndum.
Það er sögn íslenzkra sjó-
manna, sem voru í skipsbátn-
um, að ekkert hafi þeim þótt
sorglegra en að sjá flugvél
fljúga sjö sinnum rétt yfir bát
þeirra og ausa yfir þá vélbyssu-
hríð í hvert sinni, en að þeir
gátu þá ekki svarað með við-
eigandi skothríð. Hér er kjarni
málsins. Sjómannastéttin ís-
lenzka á að fá varnarvopn á
hverja fleytu með ströndum
fram, eða þeim sem fara milli
landa. Þá er leikurinn jafnari.
Þá hika kafbátar og flugvélar
við að ráðast á hin litlu skip
okkar. Þá er hættan engu minni
fyrir þá heldur en íslenzku
sjómennina.
Ef fiskiflutningum er haldið
uppi til Englands, verða skipin
að fara mörg saman og undir
sérstakri vernd. Ef hver íslenzk
fleyta hefir viðeigandi varnar-
tæki, og er auk þess undir sér-
stakri vernd á Englandsferðun-
um, þá mun sjómannastéttin
íslenzka ekki verða í öllu meiri
hættu heldur en þeir kaupstað-
ir hér á landi, sem líklegast
þykir að verði fyrir loftárásum.
Ég vil bera fram enn eina
röksemd gagnvart mönnum hér
á landi, sem álíta, að íslend-
ingar geti ekkert gert nema
með danskri hjálp. Þegar ís-
lendingar byggðu sér varðskip
með góðum skotvopnum, var
því haldið fram af undirlægj-
um Dana á íslandi, að íslenzkar
skyttur gætu ekki farið með slík
tæki nema með mjög langri
æfíngu. Reynslan hefir sýnt á
íslenzku varðskipunum og varð-
bátunum, að Islenzkar skyttur
fá nægilega leikni til að fara
með þau varnarvopn, sem hér
er um að ræða, á nokkrum dög-
um. Þeir menn, sem mesta
reynslu hafa í þessum efnum
hér á landi, fullyrða, að það sé
svo að segja á svipstundu hægt
að æfa valda menn á skipum
landsins til að fara með byssur
á þann hátt, að þeim hetjum
hafsins, sem vega varnarlausa
sjómenn með skotvopnum út á
reginhafi, standi nægilega mik-
ill stuggur af sjálfsvörn íslend-
smiðjurnar i Evrópu gátu þá
framleitt árlega þrisvar sinnum
meira magn af köfnunarefnis-
áburði en ársnotkun af þeim
áburði var i Evrópu. Voru verk-
smiðjurnar hafðar svo stórar
af því að þeim var ætlað að
framleiða sprengiefni á ófrið-
artímum. Samkeppni á erlend-
um markaði við stóru áburðar-
hringana var því útilokuð, enda
var verðið það lágt t. d. í Dan-
mörku, að íslenzk framleiðsla
myndi ekki hafa getað keppt
þar við þýzka. Við það bættist
svo, að vöruskiptasamningar
milli þjóðanna hindruðu frjáls-
an innflutning í ýmsum lönd-
um. T. d. keypti Danmörk fyrir
stríðið allan köfnunarefnisá-
sinn frá verksmiðjum, sem voru
þýzk eign, en Þjóðverjar keyptu
landbúnaðarafurðir af Dönum
í staðinn, Sá möguleiki var ef
til vill hugsanlegur, að hægt
væri að flytja frá íslandi köfn-
unarefnisáburð til Norður-Ame-
ríku, t. d. Kanada. Hefðu vöru-
skipti á korni og áburði þannig
hugsanlega getað komið til
mála. Þetta mál mun þó aldrei
hafa verið rannsakað til hlítar,
og máske ekki mikil líkipdi til
að s.ú rannsókn hefði borið já-
kvæðan árangur.
Það verkefni, sem lá þá fyrir,
var að rannsaka hvort unnt
mundi vera að framleiða tilbú-
inn áburð á íslandi til að full-
nægja þörf íslendinga ein-
göngu. Hvað snerti raforku til
slíkrar framleiðslu, kom fljót-
lega í ljós, að hana var hægt að
fá næga frá hinni nýju Sogs-
stöð og nægilega ódýra, en
inga til að hætta sér ekki út í
einvígi af því tagi.
Ef þjóðin vill grotna niður í
eymd og vesaldóm, þá hættir
hún, ein af öllum siglingaþjóð-
um, að fara út á hafiö. Ef þjóð-
in vill verja líf sitt, frelsi sitt,
eignir sínar og manndóm, þá
vopnar hún skip sín og ver sig
á grundvelli sjálfsbjargarinnar,
móti hverjum þeim árásarað-
ila, sem sækist eftir blóði sona
þessarar þjóðar, sem ásækir
engan að fyrra bragði, þjóðin,
sem er Rauði Kross á hafinu,
þjóðin, sem er búin að bjarga
1300 Bretum og Þjóðverjum frá
drukknun á einu ári.
II.
Ég hefi nú minnst á hættuna
af árásum annars styrjaldarað-
ilans. Þótt undarlegt sé, stend-
ur þjóðinni líka hætta af of
mikilli eftirirspurn eftir vel
launaðri vinnu frá hinni stríðs-
þjóðinni.
Bretar hafa hér um hönd á
nokkrum stöðum allmiklar
vinnuframkvæmdir í sambandi
við styrjöldina. Þeir hafa haft
og hafa enn mjög marga ís-
lendinga í vinnu. Þeir greiða
mjög hátt kaup, og mjög skil-
víslega í reiðum peningum. Vel
er hugsanlegt, að þeir vilji fá
enn fleiri starfsmenn í vor og
sumar, þó að hvorki mér né öðr-
um íslendingum séu kunnar þær
eða aðrar ráðagerðir.
Að mörgu leyti var þessi
vinna í fyrstu einskonar hval-
reki. Hér hafði verið atvinnu-
og peningaþröng itm allmörg
undanfarin ár. Þjóðin var farin
að þekkja böl atvinnuleysis og
atvinnubóta. Klakahögg á
kostnað ríkis og bæjarfélaga
var oröið átumein í þjóðfélag-
inu. Skyndilega hvarf atvinnu-
leysið að mestu eða öllu. Menn
fengu fremur vel borgaða og
fremur auðvelda vinnu. Marg-
ur efnaleysingi fékk meiri pen-
inga handa milli heldur en
hann hafði dreymt um áður.
Og samt getur þetta orðið böl.
Segjum að hið lausa vinnuafl
landsins hverfi í þessa áður-
nefndu vinnu á þann hátt, að
Reykjavík geti ekki lokið við
hitaveitu sína, og bændurna
skorti vinnuafl til að heyja fyr-
ir bústofni sínum. Segjum að
ofan á fjárpestina bætizt, að
víða verði að stórfækka mjólk-
urkúm, af því að heyfengur ná-
ist ekki sökum fólkseklu. Segj-
um að fólk í sveitum og kaup-
túnum landsins yfirgefi hús og
heimili og leiti í vinnu hjá
Bretum við einhverjar bráða-
birgðaathafnir þeirra hér. Eft-
ir stutta stund eða lengri tíma
hættir þessi skyndivinna hjá
herþjóðinni. Þá verður skyndi-
lega þröngt fyrir dyrum hjá
meginþorra þeirra manna, sem
elt hafa háa kaupið og skyndi-
myndi hafa kostað það, að eftir
svo sem 5—10 ár frá því að á-
burðarverksmiðjan var reist,
hefði þurft að bæta við í Sogs-
stöðina einni rafvélasamstæðu,
sem þá hefði kostað um eina
miljón króna. Þessar staðreynd-
ir, að fáanleg myndi næg, ódýr
raforka og ennfremur heppilegt
íslenzkt bindiefni, þar sem
skeljasandurinn var, virtust ó-
tvírætt benda í þá átt, að unnt
væri á fjárhagslega tryggum
grundvelli að fullnægja áburð-
arþörf íslendinga með íslenzkri
framleiðslu á tilbúnum áburði.
Með öðrum orðum, að hér á
landi ætti að vera hægt að
framleiða svo ódýrari köfnun-
arefnisáburð, að það borgaði sig
að reisa áburðarverksmiðju
þrátt fyrir það, að vér þyrftum
að flytja inn lítilsháttar af
efnivörum til framleiðslunnar
og auk þess hrófosfat og kalí-
salt.
Við rannsókn, sem gerð var
í Danmörku á því, hvort skelja-
sandurinn væri nothæfur sem
bindiefni, kom í ljós, að í hon-
um var um hálfur af hundraði
af klór og var það talið til
nokkurrar hindrunar í fyrstu og
að þurfa myndi að kosta því til
aukalega að þvo klórið burt, en
síðar, þegar gert var ráð fyrir
að framleiða nær eingöngu
kalkammonsaltpétur, þótti
þessa þvottar ekki við þurfa.
Svo lítið var talið þurfa af
sandinum, að kostnaðurinn við
hann yrði innan við fimm af
hundraði af framleiðslukostn-
aði tilbúna áburðarins.
Árið 1930 hafði innflutningur
gróðann og hið algerða öryggis-
leysi í framtíðinni.
í þessu efni verður líka að
koma til greina sjálfsvörn frá
hálfu hins íslenzka þjóðfélags,
þó að þar eigi í hlut vinsamleg,
prúð og stillt sambýlisþjóð, sem
borgar reiðulega hærra kaup en
íslenzkt atvinnulíf getur keppt
við. íslendingar geta ekki látið
leiðast til að sleppa meginhluta
vinnuaflsins frá hinni óhjá-
kvæmilegu framleiðslu, í
skyndivinnu erlendrar sambýl-
isþjóðar, þó að kaupið sé hátt
og skilvislega greitt.
Fyrir ríkisstjórn og Alþingi
liggur það augljósa og óhjá-
kvæmilega skylduverk, að kom-
ast að glöggri niðurstöðu um
það, hve mikið af vinnuafli ís-
lenzkir atvinnuvegir geta látið
í té í skyndivinnu Breta. Þessa
tölu verða sambýlismennirnir
að fá, og meira ekki. Það vinnu-
afl, sem Breta vantar þá, verða
þeir að flytja hingað til lands,
eftir því sem þeir hafa þörf til.
Það er sjálfsagt að viðurkenna
hiklaust, að íslendingum kom
meir en vel að fá vinnu, jafn-
vel skyndivinnu, til að bæta úr
atvinnuvöntun. Það er líka mik-
il kurteisi frá hálfu Breta, að
flytja ekki hingað inn útlenda
verkamenn, meðan völ er á ís-
lenzkum mönnum, sem vildu og
gátu unnið að skyndivinnu
þeirra. Það er vitaskuld þakkar-
vert líka, einkum í sambandi
við riauðungarvinnu frænd-
þjóða okkar á meginlandinu, að
Bretar hafa goldið mjög hátt
verkakaup, og beitt mikilli
mildi og mannúð við starfsfólk
í þjónustu þeirra.
Engu að síður þurfa yfir-
menn Breta hér á landi að fá
um það glöggar og ótvíræðar
röksemdir, að við getum ekki
látið þeim í té nema mjög tak-
markaða tölu starfsmanna.
Framleiðsla landsmanna til
lands og sjávar verða að sitja
fyrir í þeim efnum. Bretar gera
mannvírki sín hér á landi í
sambandi við alheimsbaráttu
þá, sem nú stendur yfir, en ekki
sem íslenzkt sérmál. íslending-
ar geta jafnvel ekki misst allan
þann vinnu’kraft, sem Bretar
kunna að þurfa hér, jafnvel þó
að mjög sé vel borgað. Heims-
veldið, sem styður sig við kletta
og firði íslands í hinni ægilegu
glímu, verður að geta flutt
hingað það starfsfólk, sem með
kann að þurfa, en ekki er fá-
anlegt hér.
Lifið á hörkufullum tímum er
fullt af mótsögnum. Við íslend-
ingar eigum tvær voldugar
frændþjóðir, Englendinga og
Þjóðverja, og þykjumst menn
nokkru að meiri fyrir þá frænd
semi, einkanlega eins og málin
horfa við á friðartímum. En nú
sem stendur verðum við að beita
(Framh. á 4. síðu.)
af tilbúnum, áburði verið 3286
smál., sem kostaði 793 þúsund
krónur. Síðan hafði innflutn-
ingurinn farið minnkandi á
kreppuárunum allt niður í hálfa
miljón króna. Það var þó viður-
kennt af forgöngumönnum
landbúnaðarins, að oflítið væri
flutt inn af tilbúnum áburði
miðað við hina raunverulegu
þörf landbúnaðarins og lét nú-
verandi búnaðarmálastjóri t. d.
þannig ummælt í blaðaviðtali
1935, að þörfin fyrir tilbúinn
áburð væri ralunverulega um
5000 smál. á ári, eða um það
bil helmingi meiri en þá var
innflutt. Þessi ummæli hafa
reynzt nálægt sanni. Árið 1939
voru seld hér á landi 4214 smál.
af tilbúnum áburði fyrir 1138
þús. kr. Ekki þótti þó ráðlegt
að miða fyrirhugaða áburðar-
verksmiðju við meiri afköst en
2500 smál. framleiðslu á ári.
Snemma á árinu 1935 fékk rík-
isstjórnin svo mjög vel þekktan
danskan efnafræðing, Bengt
Wadsted að nafni, til þess að
gera nákvæma áætlun um
byggingu verksmiðju hér á landi
sem skyldi vinna 2500 smál. af
köfnunarefnisáburði a. m. k.,
úr loftinu og nota íslenzkan
skeljasand sem bindiefni. Wad-
sted er mjög vel fær og dugleg-
ur verkfræðingur og hefir tekið
þátt í byggingu fjölda stórra
verksmiðja víða u,m heim.
Verkfræðingur þessi dvaldi hér
á landi lengi sumars 1935, rann-
sakaði allar aðstæður og lauk
við áætlun sína um haustið
1935. Hann gekk út frá því, að
verksmiðjuna skyldi reisa í eða