Tíminn - 15.05.1941, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
i ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
| FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
' RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 0A.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Síml 2323.
PRENTSMJÐJAN EDDA hj.
Símar 3948 og 3720.
25. ár.
Ileykjavík, fimmtudagliui 15. maí 1941
Otvegnn efnis til hitaveitnnnar
Þjódverjar hafa prásinnís rofið gefin ioiorð og sftöðv-
að fluftning einisans frá Danmörku
Aðalfuodur Kaup-
félags Skaftfellíuga
StarSsemi og aikoma
félagsíns síðastliðið ár
ASalfundur Kaupfélags Skaft-
fellinga var haldinn að Vík í
Mýrdal þann 9. þ. m. — Á fund-
inum vóru mættir fulltrúar úr
öllum hreppum Vestur-Skafta-
fellssýslu og ennfremur úr
Hofshreppi í Austur-Skafta-
fellssýslu. — Kaupfélag Skaft-
fellinga telur nú alls 352 félags-
menn og höfðu 36 nýir félags-
menn bætzt við á árinu.
Samkvæmt framlögðum
reikningum félagsins fyrir árið
1940, nam vörusala þess (inn-
lendar vörur ekki meðtaldar)
rúmlega 453 þús. krónum, og
jókst frá því árið áður um full-
ar 66 þús. krónur. Óskiptilegir
sjóðir hækkuðu um 16.692 kr.
og nema nú samtals kr. 77.517.
— Alls bætti félagið hag sinn á
árinu um kr. 14.725. — Tekju-
afgangur samkv. rekstursreikn-
ingi, að afloknum öllum af-
skriftum og. venjulegum rekst-
urskostnaði, varð samtals kx’.
40.891.61. — Samþykkt var að
greiöa félagsmönnum 15% af
ágóðaskyldri vöruúttekt þeirra
hvers um sig á árinu. Þar af
útborgast 10% í viðskiptareikn-
inga og 5% í stofnsjóð.
Félagiö hefir útbú á Kirkju-
bæjarklaustri og pöntunardeild
í Öræfum.
Sftyrkur ftíl iækn-
ísviftjunar í dreífi-
býlinu
Frv. um læknisvítjuu>
arsjóðí
Helgi Jónasson og Vilmundur
Jónsson flytja frumv. til laga
um læknisvitjanasjóði.
Samkvæmt frv. leggur ríkis-
sjóður árlega fram fé til lækn-
isvitjanasjóða, er stofnaðir
veröa í læknishéruðum sam-
kvæmt ákvæðum laga þessara,
gegn þriðjungsframlagi annars
staðar að. Framlag rikissjóðs
má ekki fara fram úr 1 kr. á
hvern héraðsbúa, er heima á
utan þess kaupstaðar eða kaup-
túns, þar sem læknir situr, og
ekki yfir 1000 kr. til hvers lækn-
isvitjanasjóðs.
Læknisvitjanasjóðir, er njóta
hlunninda samkvæmt lögum
þessum, skulu ná til heils lækn-
ishéraðs og hafa að markmiði,
að styrkja til læknisvitjana
héraðsbúa, sem eiga erfiða
læknissókn, eða létta þeim
læknissóknina á annan hátt.
í greinargerð segir m. a.:
„Eins og kunnugt er, hagar víða
svo til í dreifbýlinu hér á landi,
að fjöldi fólks á mjög langt til
læknis og læknisvitj anir því
mjög kostnaðarsamar. í sum-
um héruðum er það þannig, að
um helmingur héraðsbúa býr í
40—50 km. fjarlægð og þaðan
af meiri frá lækni, og er því
ferðakostnaðurinn, hvort sem
notaöir eru bílar eða bátar, 60
—80 kr. íyrir eina læknisferð.
Sjá allir, hvaö það verður til-
finnanlegur útgjaldaliður fyrir
marga, þegar mikil veikindi
steðja að.“
Flokksþing Framsóknar-
manna hafði þetta mál til at-
hugunar og samþykkti tillögu,
sem gekk í sömu átt og frv.
Skýrsla stfórnarínnar
Vegna þess, hve mikilvægt
hitaveitumálið er fyrir höf-
uðstaðinn, og fyrir alla þjóð-
ina, hefir ríkisstjórnin —
enda þótt samningar séu
þeir, að verktaka, firmanu
Höjgaard & Schultz, beri að
annast flutning á öllu efni
hér til landsins — talið skylt
að vinna að því af alefli eftir
hernám Danmerkur 9. apríl
1940, að reyna að fá flutt
hingað það efni til hitaveit-
unnar, sem enn liggur í
Danmörku. Þar sem telja
má tilgangslaust að svo
stöddu, að halda þessum
tilraunum áfram, telur rík-
isstjórnin nú tímabært að
gefa almenningi þær upp-
lýsingar um gang málsins,
sem hér fara á eftir:
Nokkru eftir hernám Dan-
merkur sneri Sveinn Björnsson
sendiherra í Kaupmannahöfn
sér til þýzka sendiráðsins þar á
staðnum með tilmælum um það,
að það hefði milligöngu um að
útvega samþykki réttra þýzkra
stjórnarvalda til þess að hindra
ekki á neinn hátt flutning til
íslands á því efni, vélum o. s.
frv., sem flytja þyrfti á næst-
unni frá Khöfn til Reykjavík-
ur, svo að hægt væri að halda á-
fram hitaveitunni. Tók sendi-
ráðið þessari málaleitun liðlega,
og var samkomulag um, að
Sveinn Björnsson sendi sendi-
ráðinu skriflega rökstudda
málaleitun í þessa átt.
Gerði hann það með bréfi,
dags. 18. apríl 1940. ÁÖur en
hann fór frá Khöfn 24. apríl
1940 á leið til íslands, tjáði
þýzki sendiherrann honum, að
þýzku stjórnarvöldin mundu
taka málinu vel. í því sam-
bandi fékk hann samþykki
þýzkra stjórnarvalda til þess að
taka með sér til íslands frá
firmanu Höjgaard& Schultz alla
uppdrætti m. m., sem þá voru
tilbúnir og þurfti til þess, að
vinnan hér við hitaveituna
þyrfti ekki að stöðvast.
26. apríl 1940 barst sendiráð-
inu íslenzka í Kaupmannahöfn
svar þýzka sendiráðsins í Kaup-
mannahöfn við framangreindu
bréfi, dags. 18. apríl. Segir þar
m. a. þetta: „að af hálfu þýzkra
stjórnarvalda sé ekkert því til
fyrirstöðu, að senda megi vörur
þær, er um ræðir í bréfinu (þ.
e. frá 18. apríl), sem ætlaðar
séu til hitaveitulagnar fyrir
bæinn Reykjavík. Farmrúmi
verði að sjá fyrir af íslands
há!fu“.
Á meðan Sveinn Björnsson
var á heimleið, áður en hann
hafði átt tækifæri á því að
gefa ríkisstjórninni skýrslu um
aðgeröir þær, er að framan
getur, en eftir hernám íslands,
sneri ríkisstjórnin sér til sendi-
ráðsins í Khöfn (skeytið dags.
15. maí) með ósk um, að reynt
sé að ganga úr skugga um,
hvort unnt sé að senda hita-
veituvörurnar frá Danmörku
innan ákveðins tíma, ef til vill
með sænskum eða finnskum
skipum. 24. sama mánaðar er
sent áherzluskeyti, þar sem tek-
ið er fram, að ef of langur
dráttur verði, muni óumflýjan-
legt að reyna að fá efni í skarð-
ið annars staðar.
25. maí símar sendiráðið í K,-
höfnA að vörurnar verði til
seinni hluta júní, og þýzkt leyfi
liggi þegar fyrir. Verið sé í
samningum um tvö finnsk skip
til flutninganna.
í byrjun júlí er svo komið, að
sendiráðið í Khöfn telur ákveð-
ið finnskt skip, sem liggi í
(Framh. á 2. síðu)
Hvers vegna flúðí Hess?
Eru iiazistaforingjaruir ósammála
um afstöðuna til Breta og Rússa?
54. blað
í marzmánuöi síðastliðnum
birtust í ýmsum blöðum fréttir
þess efnis, að risinn væri mik-
ill ágreiningur milli helztu for-
ingja þýzku nazistanna. Sumir
þeirra óskuðu eftir friði við
Bretland, en vildu í þess stað
láta ráðast á Rússland. Þeir
teldu úrslitin í áframhaldandi
styrjöld við Breta vafasöm, ef
Bandaríkin kæmu þeim til
hjálpar, en hins vegar ekki ólík-
legt að Þjóðverjar gætu náð
hagkvæmum samningum við
Breta, ef strax yrði samið, eink-
um með tilliti til Austur-Ev-
rópu. Hinir teldu, að leggja ætti
höfuðáherzluna á að sigra
Bretland og að Þýzkaland ætti
að vera arftaki þess sem sjó- og
nýlenduveldi.
Sagt var, að í fyrri flokknum
væru Göring, Hess og Göbbels
aöalmennirnir, en í seinni
flokknum væru Himmler og
Ribbentrop fyrirliðarnir. Fyr-
nefndi flokkurinn nyti meira
fylgis meðal yfirmanna hersins.
Afstaða Hitlers væri óráðin.
Flestir litu á þessar fréttir
sem tilgátur blaðamanna. En nú
hefir flótti Hess frá Þýzkalandi
gefið þeim aukið gildi.
í tilkynningum þýzku stjórn-
arinnar um brottför Hess er
sagt, að hann hafi veriö sjúkur
maður á skapsmunum og hafi
sjúkleiki hans m. a. komið fram
í því, að hann teldi sig geta
komiö á sættum milli Breta og
Þjóðverja.
Þetta atriði tilkynningarinn-
ar styður einmitt hinn framan-
greinda orðróm.
Annað er líka athyglisvert i
þessu sambandi. Eftir að þýzku
stj órninni var kunnugt um, að
Hess var kominn til Bretlands,
var kvaddur saman fundur
helztu nazistaforingjanna. Frá
þeim fundi er það eitt sagt, aö
allir hafi verið sammála um að
halda styrjöldinni við Bretland
áfram. Auk Hitlers var aðeins
einn fundarmaður tilgreindur.
Það var Göring. Hvers vegna
þótti nauðsynlegt að lýsa yfir
vilja nazistaforingjanna til að
halda áfram styrjöldinni, þótt
.A. KRQSSGÖTIJM
Eldsumbrot og hlaup. -
ingarnir í gær.
Bankarnir flytja plögg til Grindavíkur. — Flutn-
- Lausafregnir um hafís. — Meiðyrðamál.
Að undanförnu hafa verið að berast
fregnir um mikinn vöxt í Skeiðará, svo
að nálgast þótti hlaup. Væri áin orðin
vatnsmeiri heldur en hún er í hitatíð
á sumrin, þegár leysing er mest í jökl-
inum. Á þriðjudaginn fóru þeir Pálmi
Hannesson rektor og Guðmundur
Hlíödal póst- og símamálastjóri aust-
ur þangað í flugvél, til þess að athuga
vegsummerki. Plugu þeir yfir Vatna-
jökul og sáu gerla, að dæld mikil var
sigin í jökuiinn við Grímsvötn, og
blöstu ísveggirnir vlð umhverfis kvos-
ina, þar sem hjarnið hafði brostið í
sundur. Orsök þessa er talin vera elds-
umbrot, en ekki sáust þar önnur merki
þess að eldur væri uppi. Árið 1938 voru
eldsumbrot í Vatnajökli. Kom þá sig
í jökulinn nokkru norðar en nú. Skál
sú, er þá myndaðist, er nú sléttfull
orðin af hjarni. Eldur kom þá aldrei
upp úr jöklinum, en gífurlegt hlaup
kom í Skeiðará. Er þeir félagar höfðu
áttað sig á vegsummerkjum á jöklin-
um, var flogið suöur yfir Skeiðarár-
jökul og sandinn allt fram til sjávar.
Flæddi Skeiðará dökk og úfin á að
sjá, undan jöklinum suður yfir sand-
inn. .Mest var vatnsmegnið í aðalfar-
vegi Skeiðarár og miklu meira en það
er venjulega að sumarlagi. Kvísl sú,
sem rennur austur viö sæluhúsið á
Skeiðarársandi, var einnig mjög vatns-
mikil. Sums staöar gat að líta íshröngl,
en hvergi stóra jaka. Enn sáu þeir á
sandinum leifar af jökum, er áin ruddi
með sér á hlaupinu 1938. Mikla jökul-
fýlu lagði af botnsflaumnum og eðj-
unni við jökulinn. Fregnir, sem borizt
hafa að austan nú síðast, herma að
áin sé enn í vexti, en eigi hafi hún enn
brotið fram jökulinn. Árið 1938 brotn-
uðu gífurlega stór skörö í jökulbrúnina
og má enn sjá stórfengleg merki þess.
r f r
AJlir bankarnir i Reykjavík, Lands-
bankinn, Búnaðarbankinn og Útvegs-
bankinn, hafa að því ráði horfið, að
láta bókhald sitt að nokkru leyti fram
fara utan Reykjavíkur. Er þetta í var-
úðarskyni gert, ef loftárás verður gerð
á bæinn og bankarnir sjálfir og það,
sem í þeim er geymt, verður fyrir áföll-
um. Á með þessu móti aö vera hægt
að halda bankastarfseminni í horfinu,
þótt slík tíöindi gerist. Bankarnir hafa
nú tekið hús á leigu Grindavík og fara
menn úr öllum bönkunum tii starfa
þangað. Verða plögg úr bönkunum, er
sýna viðskiptin, daglega send suður
eftir til bókunar þar.
r r r
Líkt og vanalega var allmikið um
flutninga í bænum í gær, þótt munu
rniklu færri hafa haft bústaðaskipti
heldur en oft áður. Miklir örðugleikar
voru á að fá vörubifreiðar til flutning-
anna, þar sem öll slík ökutæki eru
bundin við framkvæmdir ýmsar, þær
er setuliðið hefir með höndum. Mikil
ekla er á húsnæði og mun margt fólk
vera í vandræðum að fá húsaskjól í
sumar og mun það sjaldgæft að vorinu.
Veldur þessu mannmergð sú, sem í
bænum er, bæði utanbæjarmanna og
útlendinga, sem hafa húsnæði á leigu.
Margir hafa einnig svo miklar tekjur,
að þeir skeyta síður, af þeim ástæðum,
um að þrengja að sér um húsnæði nú,
heldur en á tímum, er minni peninga-
velta er og almenningi fara lægri
fjárhæðir handa á milli.
r r r
Lausafregnir hafa borizt urn að haf-
ís sé úti fyrir Norðurlandi, en ekki er
enn vitað, hvort þessar fregnir séu með
sannindum né þá, heldur, hversu mikil
brögö sé að ísnum. Meðal annars hafa
þessar ísfregnir komið frá ísafirði.
Síðustu dægur hefir verið þokusamt
við Norðurland, og því ekki jafn gerla
sést til isreks sem ella, en þokuveður
fylgja oft ískomum. Það er og álit ým-
issa manna, að þá reki helzt að landi
á vorin, er suðvestanátt hefir verið
þrálát að vetrinum. En úr því mun að
sjálfsögðu brátt fást skorið, hvort um
hafís sé að ræða. Veðurstofunni hafa
engar ísfregnir borizt.
r r r
Fyrsti dómurinn í meiðyröamáli, sem
upp er kveðinn í liæstarétti samkvæmt
nýju hegningarlögunum, féll í gær. Var
það mál Alþýðusámbandsins og Al-
þýðuflokksins gegn Héðni Valdemars-
syni út af grein í Nýju landi í septem-
bermánuði í fyrra. Héðinn var dæmdur
(Framh. á 4. síöu).
RUDOLF HESS
eirin geðveikur maður stryki
af landi burt? Og hvers vegna
er nærveru Görings sérstaklega
getið? Er það ekki sökum þess,
að friðarstefnan hefir átt tals-
vert fylgi meðal nazistaforingj -
anna og að Göring og Hess voru
á sama máli?
Það er enganveginn ósenni-
leg tilgáta. Og enn sem komið
er verða menn að láta sér nægjá
tilgátur.
Afstaöa Rússa sjálfra er
einnig athyglisverö í þessu sam-
bandi. Það er auðséð, að afsetn-
ing Molotoffs táknar aukna
undirgefni við Þjóðverja. Molo-
toff gerði vináttusamning við
Jú'góslava, þegar Þjóðverjum
gegndi verst. Stalin lætur það
vera sitt fyrsta verk að reka
júgóslavneska sendiherrann í
burtu. Stalin mótmælir, að
hann sýni Þjóðverjum van-
traust með auknum liðssam-
drætti við landamærin. Stalin
viðurkennir þýzku leppstjórn-
ina í Irak. Er þetta ekki einmitt
gert, vegna þess, að Rússar vita
um átökin í Berlín og vilja því
fyrii’ hvern mun styrkja að-
(Framh. á 4. síðu.)
Aðrar fréttir.
Flug Hess er hvarvetna talið
hið mesta afrek. Upplýst er, að
það hefir auðsjáanlega verið
undirbúið, því að leiðin, sem
hann fór, var merkt á landa-
bréfi. Hess hafði aldrei áður
stjórnað þessari tegund flug-
véla og er afrek hans meira
sökum þess. Hann hafði heldur
ekki áður notað fallhlíf. Þegar
hann var kominn á ákvörðun-
arstaðinn flaug hann lágt, en
treysti sér ekki til að lenda,
sökum myrkurs, hækkaði sig í
nokkur þúsunda metra hæð,
hvolfdi þar flugvélinni og lét
sig falla niður í fallhlíf. Bóndi
nokkur varð hans var og ákvað
að handsama hann. Hafði hann
þó heykvísl eina að vopni. Hess
tók bóndanum mjög vel og
studdi bóndi hann til heimilis
síns, en annar ökli Hess hafði
snúizt við fallið. Hess talaði
ágætlega ensku og var hinn
skrafhreifnasti við hjónin.Sýndi
þeim m. a. mynd af fjögra ára
syni sínum og sagði: Ég sé hann
kannske aldrei aftur. Hess sagði
honum að hann héti Horn.
Bóndinn gerði síðan hernaðar-
lögreglunni viðvart og flutti hún
Hess til Glasgow. Þar sagði
Hess til nafns síns og voru þá
menn, sem þekktu hann, sóttir
og staðfestu þeir þaö. Hess hef
ir legið undanfarna daga og
verið nokkuð þreyttur eftir
ferðalagið. Þó hefir hann hlust-
að á þýzkt útvarp, lesiö og skrif-
að. Læknar hafa skoðað hann
og staöfest að hann sé fullkom
lega andlega heilbrigður.
í þýzku útvarpi og blöðum er
nú alltaf gert meira og meira
úr geðveiki Hess og jafnvel
haldið fram, að hann hafi lengi
(Framh. á 4. síðu.)
Á víðavangi
RÓGSKRIFIN í TÍMARITI
IÐNAÐARMANNA.
Seinasta hefti tímaTits þess,
sem Landssamband iðnaðar-
manna gefur út, má heita ein-
göngu helgað skömmum um
Framsóknarflokkinn, einkum
þó flokksþing Framsóknar-
manna í vetur. Höfundur þess-
ara greina nefnist Sveinbjörn
Jónsson. Mun honum teflt fram,
því að hann taldi sig einu sinni
fylgjandi Framsóknarflokknum,
þótt nú sé augljóst orðið, að
þar hafi meiru ráðið von um
persónulegan hagnað en skoð-
analegar ástæður. Má vel vera,
að forráðamenn Landssambands
iðnaðarmanna telj i heppilegt
að hafa slíkan mann í þjónustu
sinni, en sá, sem hefir brugðizt
einu sinni eða oftar, getur
brugðizt aftur. Afskipti Svein-
björns þessa af iðnaðarmálum
munu heldur ekki með þeim
hætti, að iðnaðarmenn geti
verið hrifnir af honum sem for-
svarsmanni, því að flest eða allt,
sem hann hefir tekizt á hendur
á þvi sviði, hefir misheppnast.
Slikir menn eru iðnaðinum
næsta óþarfir og ekki líklegir
til að vekja traust hans. Fram-
sóknarmenn munu ekki telja
það ómaksins vert að eiga orða-
stað við slíkan liðhlaupa, en
það mega forráðamenn iðnað-
armanna gera sér ljóst, að þeir
vinna samtökum sínum ekki
gagn með því að nota málgagn
sitt til ófrægingar og rógburð-
ar um Framsóknarflokkinn. Það
sannar aðeins, að hér er um
flokkspólitískan klíkuskap að
ræða, en ekki stéttasamtök,
eins og t. d. Búnaðarfélag ís-
lands og Fiskifélag íslands.
Þau samtök halda málgögnum
sínum, Frey og Ægi, utan við
hinn pólitíska styr. Slíkt þarf
Landssamband iðnaðarmanna
að læra áður en hægt er að
skipa því á sama bekk.
ALÞBL. OG KAUPHÆKKUNAR-
BARÁTTAN.
Sérstaklega rótarleg grein um
dýrtíðina og málefni landbún-
aðarins birtist í gær í blaði
Stefáns Jóhanns. Þar er t. d.
gefið í skyn, að það sé eingöngu
hagsmunamál Framsóknar-
flokksins, að bændur flosni ekki
frá búum sínum og landbúnað-
arframleiðslan leggist ekki í
rúst. Það kann vel að vera, að
á þetta sé litið sem flokkslegt
hagsmunamál frá sjónarhæð
Stefáns Jóhanns, en ekki hefir
þó flokkur hans vaxið á síðari
árum, þótt fólki fjölgaði í bæj-
unum. Ber það sannarlega lít-
inn vott um áhuga fyrir stærstu
hagsmunamálum þjóðarinnar,
þegar farið er að ræða þau á
slíkum grundvelli. Það er líka
langt frá því að bera sannleik-
anum vitni að halda því fram,
að bændur eigi upphaf dýrtíð-
arkapphlaupsins. Launafólk
fékk verulegar dýrtíðaruppbæt-
ur strax í byrjun síðastliðins árs,
en bændur fengu sama og eng-
ar uppbætur fyrr en langt var
liðið á árið og þá raunverulega
minni en ýmsar hliðstæðar
stéttir, þegar miðað er við all-
ar aðstæður. Þess ber líka að
gæta, að árin fyrir styrjöldina
hækkaöi kaupið hlutfallslega
miklu meira en afurðaverðið.
Hlutfallið milli kaupsins og af-
urðaverðsins var því orðið
bændum mjög óhagstætt.
Flokkur Stefáns Jóhanns getur
aldrei hlotið nema skömm af
því að bera þær sakir á bændur,
sem hann sjálfur er mest vald-
ur að. Væri nær fyrir þá góðu
menn að minnast þess, að þar
settu þeir af stað þá skriðu, sem
þeir voru ekki menn til að ráða
við, enda hefir hún nú tortímt
flokki þeirra að mestu. En þeir
virðast samt ætla aö reyna að
halda áfram þangað til hún er
búin að tortíma flokknum öll-
um!