Tíminn - 18.07.1941, Page 1

V
I RITSTJÓRI:
) ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
< FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
j JÓNAS JÓNSSON.
<
j ÚTGEFANDI:
1 PRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Sími 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í.
25. ár.
Reykjavík, föstudagmn 18. júlí 1941
75. blað
Garðræktin í Reykjavík
Rcykvíkíngar rækta fjórða hlutann af
þeím kartöflum, sem framleidddar eru
á landínu
Viðtal við Matthías Ásgeirsson garðyrkju-
ráðunaut.
í vor settu Reykjavíkur-
búar meira niður af kartöfl-
um, en dæmi eru til áður.
Tíminn hefir snúið sér til
Matthíasar Ásgeirssonar
garðyrkjuráðunauts bæjar-
ins og beðið hann að skýra
sér frá þessari ræktunar-
starfsemi.
Tíðindamaður blaðsins átti
þess kost að fara um garðlönd-
in í fylgd með Matthíasi og sjá
með eigin augum hina miklu
garðrækt, sem bæjarbúar hafa
með höndum, og mest er tóm-
stundavinna þeirra.
Garðlöndin.
— Alls var sett niður í um
70 hektara, segir Matthías. —
En það svæði liggur í kring um
bæinn og nær alla leið vestan
af Melum, suður fyrir vatns-
geyma og norður að Laugarnes-
vegi. Alls eru á annað þúsund
garðar á svæðinu, er skiptast
þannig:’ Melagarðar, sem eru
190 til 200 að tölu. Stærð þeirra
er um 400 ferhyrningsmetrar
hvers um sig. Næst koma svo
Aldamótagarðar, sem var fyrst
sett niður í aldamótaárið, og
svokallaðir gróðrarstöðvargarð-
ar, og eru þeir álíka stórir og
Melagarðarnir, eða um 400 fer-
hyrningsmetrar, hver um sig.
Þeir eru 130 að tölu. Ársleiga
fyrir hvern þessara garða er
kr. 10, fyrir hverja 400 fermetra
um árið. Næst kemur svo
Kringlumýrarsvæðið. í þvi eru
alls á sjöunda hundrað garðar,
flestir um 750—1000 fermetrar
að stærð. Leigan fyrir hvern
þeirra er kr. 25 á ári fyrir hverja
1000 fermetra. Litlu nær Suður-
landsveginum eru svo Greniás-
garðar, 40 að tölu. Leiga fyrir
þá er sú sama og fyrir Mela-
garðana. Næst Lauganesvegin-
um eru svo garðarnir í Kaup-
mannstúni, um 100 að tölu og
á stærð við Melagarðana, enda
greidd svipuð leiga og fyrir þá.
í hvern þessara garða var sett
niður útsæði er svaraði hálfum
öðrum poka í hverja 400 fer-
Engín síldveiðí
nyrðra
Síldveiðiútlitið er frámuna
dauflegt nyrðra. í símtali í gær
lét Þormóður • Eyjólfsson á
Siglufirði svo um mælt:
— Það er dauður sjór hér
nyrðra. Engar síldarfregnir
hafa borizt upp á síðkastið.
Flugvél leitaði síldar á svæðinu
milli Langaness og Stranda, en
hvergi varð vart við síldar-
göngur. Veður þó hið bezta og
skyggni gott, svo að ekki er lík-
legt, að síldin hafi þess vegna
dulizt leitarmönnum. í meira
en viku hefir engin síld komið
til Siglufjarðar, ef frá er skilið
eitt skip um síðastliðna helgi.
Verksmiðjunni á Raufarhöfn
bárust 300 mál á fimmtudags-
nóttina.
í gærkveldi barst síld til
Húsavíkur í fyrsta skipti á
þessu sumri, 240 mál.
Enn er ekki margt aðkomu-
fólk í Siglufirði, enda ekkert að
gera. í tveim af- verksmiðjum
ríkisins er fólk til taks, búið að
„taka það á tryggingu“, ef síld-
in skyldi fara að veiðast.
metra, og í sæmilegu ári, eins
og nú litur út fyrir að ætli að
verða, má gera ráð fyrir allt að
7 tunna uppskeru úr hverjum
garði.
Heildaruppskeran úr garð-
löndum bæjarbúa árið 1939,
nam um það bil 11000 tunnum.
En kartöfluuppskeran á öllu
landinu nam síðastliðið ár um
45000 tunnum. Síðan 1939 hafa
bætzt við um 200 garðar á ári
og nú í vor var sett niður meira
en nokkurn tíma fyrr.
Jnrtasjúkdómamir.
Helztu erfiðleikarnir í sam-
bandi við þessa kartöflurækt
eru margskonar jurtasjúkdóm-
ar, sem herja garðlöndin misk-
unnarlaust. Skæðust er þó kál-
flugan og erfiðust viðureignar.
Egg hennar, gulrófulirfan, full-
þroskast á sex vikum og bók-
staflega gereyðir gulrófujurt'
Símskey ti Banda-
ríkjaforseta til
ríkisstjóra ís«=
iands
í gær barst ríkisstjóra ís-
lands svolátandi símskeyti frá
Franklin D. Roosevelt, forseta
Bandaríkj anna:
Hans göfgi Sveinn Björnsson
ríkisstjóri íslands, Reykjavík.
í hvíta húsinu, 16. júní.
Mér þótti mjög vænt um að
fá símskeyti yðar frá 10. júh
1941, þar sem þér tilkynnið mér,
að samkomulag það, sem gert
var milli forsætisráðherra ís-
lands og mín með orðsending-
um, er við skiptumst á 1. júlí
1941 um hervarnir íslands, hefði
verið staðfest lögformlega, svo
sem stjórnskipunarlög íslands
mæla fyrir. Þar sem þér í sím-
skeyti yðar minnist hinna sögu-
legu tengsla milli íslands og
Bandaríkjanna og hvern þátt
fólk af íslenzkum uppruna hefir
átt -í þróun Bandaríkjanna,
snertir það strengi, er endur-
óma í hjörtum Bandaríkjaþjóð-
inni á stuttum tíma. Einna bezt' arinnar> .sem hefir haft
hefir reynzt að vökva með
„karboekrimp/. Því er úðað á
jurtina niður við rótarhálsinn,
en þar verpir kálflugan eggjum
sínum aðallega. Þá hefir kart-
öflumyglan gert nokkurn usla.
Hún er sveppur, sem berst úr
einum garðinum í annan. Einn
sýktur garður getur sýkt út frá
sér stór svæði og er þetta orð-
inn mikill vágestur í garðlönd-
um manna víða um land, sem
veldur þungum áhyggjum hjá
þeim, er við kartöflurækt fást.
Bezta vörnin við kartöflumygl-
unni er að úða garðana með
„perenox*, í tæka tíð. En til þess
að það komi að fullum notum,
þarf að vera þurrviðri. Bezt
er að framkvæma úðunina um
miðjan júlí, en endurtaka
hana síðan, ef hægt er, eftir
(Framh. á 4. síðuj
ástæðu til að meta að verðleik-
um hin miklu afrek þeirra sam-
borgara sinna, sem af íslenzku
bergi eru brotnir.
Hin langa og frækna saga Al-
þingis íslendinga og hin stöð-
uga barátta íslenzku þjóðarinn-
ar gegn kúgunarvaldi (forces
of oppression) og fyrir frelsi
mannsandans er vel kunn í
Bandaríkjunum og vekur aðdá-
un þar. í ljósi sameiginlegs
uppruna og sameiginlegra hug-
sjóna ber ég traust til þess, að
vernd sú á óskertu umráðasvæði
íslands og stjórnmálasjálfstæði
þess, sem við höfum tekizt á
hendur gegn öflum, sem nú eru
að leitast við að gera að engu
sameiginlegar hugsjónir okkar,
muni skapa tækifæri til þess að
treysta jafnvel ennþá betur þau
(Framh. á 4. síðuj
Hvers er að vænta úr austri?
Þess eru engin dæmi, að þjóð stefnu Japana er mannfjölgun-
hafi risið á jafnfáum árum til
vegs og virðingar eins og Jap-
anir, breytzt á nokkrum ára-
tugum úr kotríki, er fjarlæg
ríki töldu sig umkomin að sýna
i tvo heimana og beygja til
hlýðni við sig, í stórveldi, sem
ekki lætur misbjóða sér og hin-
ar voldugustu hernaðarþjóðir
óttast. Um langa hríð hafa
Ástralíumenn alið beyg í brjósti
vegna japanska eyríkisins, og
Rússar og Bandaríkj amenn
hafa miðað hervæðingu sína og
herbúnað mjög við þáð, að vera
færir um að mæta óvinum, er
sækja kynnu vestur á bóginn
úr Austur-Asiu og vilja auka
yfirráð sín á Kyrrahafinu.
Viðreisnartímabil Japana
hófst árið 1868 eftir borgara-
styrjöld í landinu. Fám árum
áður höfðu frönsk, ensk og
amerísk herskip í sameiningu
skotið í rúst ýms japönsk
strandvígi og bæi í hefndar-
skyni fyrir áreitni og illvilja, er
alþýða manna í Japan hafði
sýnt Evrópumönnum, meðal
annars brennt bústaði erlendra
sendiherra. Eftir fimmtán ára
framfaratímabil kom tií styrj-
aldar milli Japana og Kínverja.
Henni lauk með sigri Japana,
en sá sigur varð þeim ekki jafn
mikilvægur sem orðið hefði, ef
stórveldin hefðu ekki skipt sér
af landvinningum Japana. Næst
kom stríðið við Rússa 1904—
1905, en sigurlaunin voru enn
stórlega skert af stórveldunum,
sem töldu hagsmunum og yfir-
ráðaaðstöðu sinni stefnt í voða
með sigri Japana. Heims-
styrjöldin færði þeim enn auk-
in völd og ný lönd, sem þó var
bandaþjóðum þeirra, sérstak-
lega Bandaríkjunum, þvert um
geð að þeim félli í skaut. Þá
náðu þeir og hefndum á Þjóð-
verjum fyrir misgerðir á þeim
tímum, er Japanir voru lítils
megnugir.
Síðan hefir Mandsjúríustyrj-
öldin og Kinastríðið* fært þeim
gífurlega mikil landflæmi til
umráða og auðlindir til að
nytja, þótt þær styrjaldir hafi
líka kostað miklar fórnir.
Einn þátturinn í viðreisnar-
A. KROS8GÖTUM
Ársfundur sunnlenzkra kvenna. — Tíðarfarið. — Síldarflug. — Ný sjúkra-
gögn. — Áhættuþólmun sjómanna. — Nýbyggingarsjóður útgerðarfélaga. —
____ Nýr formaður síldarútvegsnefndar. _
13. ársfundur Sambands sunnlenzkra
kvenna var haldinn að Torfastöðum i
Biskupstungum í júnímánuði. Fundir
sambandsins fjalla venjulega um hús-
mæðrafræðslu á ýmsum sviðum, sem
árlega er framkvæmd með námskeiðum
eða umferðakennslu á vegum þess (til
öæmis garðyrkjuleiðbeiningar, græn-
metismatreiðsla og vefnaður). — Sam-
hliða er stefnt að því að húsmæðra-
skóla verði komið upp á Suðurlands-
undirlendinu. Það mál sækist seinna
en sambandskonur höfðu vænzt. Leit-
að hefir verið til opinberra stofnana og
einstaklinga, stofnað til happdrættis-
og merkjasölu, að ógleymdu því, sem
kvenfélögin hafa aurað saman á ýmsan
hátt. Á fundinum voru miklar umræð-
ur um skólann, samþykkt að herða á
fjársöfnun og veita nokkra upphæð til
skólasjóðs úr sjóði sambandsins. Sam-
bandið og fundir þess hafa og leitast
við að styðja þau mál, er stefna að
viðhaldi sveitaheimila. Ullarvinnsla til
heimilisþarfa og söluvöru er mikilvæg-
ur þáttur, sem oft hefir verið til um-
ræðu á fundum. Fjöldi af félögum
sambandsins eiga spunavélar. Nú upp
á síðkastið fjölgar spunavélum síðan
10 þráðvélarnar komu til sögunnar.
Þær eru viðráðanlegri fyrir lítil heimili.
Svo var séð fyrir, að sambandskonum
gafst kostur á að sjá rokka Sigurjóns
á Forsæti. Vakti það aðdáun og undrun
að sjá vinnubrögðin og afköstin eftir
þriggja snælda rafmagnsrokkinn. Var
Sigurjón hylltur þar af konunum fyrir
þessa þörfu uppfyndingu. — Á fundin-
um var rætt kembivélamáliö, voru kon-
ur ákveðnar og einhuga um að hrinda
málinu í framkvæmd svo fljótt sem
unnt væri. Var send áskorun frá fund-
inum til Búnaðarsambands Suðurlands
og sýslunefndanna þriggja á sam-
bandssvæðinu. Umferðakennsla Guð-
bjargar Jónsdóttur sem leiðbeinanda á
vegum sambandsins i garðrækt, mat-
reiðslu grænmetis og fleira, er vel
tekið. Var gerður góður rómur að
skýrslu hennar og erindi á fundinum
ög ákveðið að halda leiðbeiningum
þessum áfram.
t t t
Tíðarfar hefir víða um land verið
óþurkasamt í júlímánuði. Ekki sízt
hefir tíðin verið óhagstæð norðanlands.
Um helgina seinustu gerði þó þurrk
norðanlands og var í ýmsum héruðum,
til dæmis í Eyjafirði, það hirt sem úti
var af heyi. Var víða allmikið úti I
Eyjafirði, einkum fram í héraðinu, en
út á Árskógsströnd og í Svarfaðardal
var heyskapartíð öllu betri.
t t t
Flugvélin „Haförninn“ hefir verið
leigð til síldarleitar í sumar og hefir
hún þegar farið fyrstu leitarflugin. Á
hún að gegna því viðfangsefni til
ágústloka. Bækistöð flugvélarinnar
verður á Akureyri, en flugmaður Sig-
urður Jónsson. Meðan flugvélin hefir
þessu verkefni að sinna mun hún lítt
geta annað flugferðum með farþega og
verða þá slík flug að leggjast niður
um sinn. Aðilar þeir, sem kosta síldar-
leitina, eru síldarverksmiðjur ríkisins,
sildarútvegsnefnd og fiskimálanefnd.
t r t
Gerð hafa verið kaup á átta súrefn-
ishjálmum, sem svo eru kallaðir, handa
sjúkrahúsum og hjálparstöðvum hér.
Tæki þessí eru til þess notuð, að gefa
fólki, er lemstrazt hefir eða særzt eða
lamast af völdum bruna, blóðmissis,
meiðsla eða annarra áfalla, meira súr-
efni en það er fært um að taka til sín
á annan hátt. Eru þeir einskonar
gríma, sem látin er á sjúklingana, mjög
auðveld í notkun, og má láta sjúkling-
inn fá þann skammt af súrefni, er
henta þykir.
t r t
Samkomulag hefir tekizt um áhættu-
þóknun togarasjómanna. Eiga hásetar
% af hundraði af heildarsöluverði afl-
ans, 1. vélstjóri °/i0 af hundraði og 2.
vélstjóri, 2. stýrimaður og loftskeyta-
maður 15/m af hundraði í kaupuppbót.
Þessir samningar tókust í fyrradag.
t r t
Fjármálaráðuneytið skipaði nýlega í
nefnd þá, er hafa skal eftirlit með ný-
byggingarsjóði togarafélaganna, að til-
nefningu hlutaðeigandi stofnana. Voru
Ásgrímur Stefánsson, útgerðarmaður í
Hafnarfirði, að ábendingu Landssam-
bands útgerðarmanna, Sigurður Ólafs-
son, gjaldkeri Sjómannafélags Reykja-
vikur, að ábendingu Alþýðusambands-
ins, og Bjarni Benediktsson, borgar-
stjóri, sem er formaður nefndarinnar.
t t r
Ólafur Thors atvinnumálaráðherra,
(Framh. á 4. síðuj
in. Vegna landþrengslanna
hafði um langan aldur verið
leitast við að hafa hemil á
mannfjölguninni, en viðreisnar-
mennirnir lögðu á það áherzlu,
að mannfjölgunin yrði sem mest
og örust.
Árið 1872 voru íbúar Japans
33 miljónir, en nú eru þeir yfir
70 miljónir. Auk þess eru tugir
miljóna þegna, sem Japanir
dfottna yfir utan heimalands-
ins. Miljónum sama hafa Jap-
anir farið til landnáms til
Mandsjúríu, Kóreu, Formósa og
Sakalíneyju.
Takmark Japana er aug-
ljóst. Þeir eru forystuþjóðin í
Austurlöndum og hafa með
miklum fórnum náð þeim sessi.
Vestrænar þjóðir hafa reynt að
hindra það, að þeir yki áhrif
sín á meginlandi Asíu og um
Kyrrahaf vegna þess, að slíkt
hlaut að skerða þeirra ítök og
ef til vill að stofna þeim í hættu
síðar meir. Þær hafa því viljað
halda í það, sem sérhver Jap-
ani hlýtur að skoða sem heilög
réttindi Japana og annarra
austrænna manna. Því eiga
Japanir stórveldunum í Evrópu
og Ameríku ærið grátt að
gjalda.
Að undanförnu hafa Japanir
talið sér það haldkvæmast að"
eiga vingott við Þjóðverja. Þess
vegna varð þríveldasáttmáli
Þjóðverja, Japana og ítala til.
Og i rauninni höfðu Japanir
fyrir alllöngu hallast á þá sveif,
því að í Abessiníustríðinu voru
þeir vinveittari ítölum en svo
að það samrímdist hinum van-
máttuga mótmæla- og refsiað-
gerðaleik Þjóðabandalagsins.
Þegar Þjóðverjar hófu stríð
gegn Rússum, varð mönnum
hugsað til Japana og hvað þeir
myndu til bragðs taka. En nokk-
uð á fjórðu viku hafa Japanir
beðið átekta, án þess að enn
verði ráðið, hvað þeir ætlast
fyrir. Ný tíðindi hafa nú gerzt í
stjórnmálalífi þeirra, og þess er
beðið með óþreyju, hvað þau
kunni að hafa í för með sér.
Gangur málsins er sá, að
Konoya prins fór í fyrradag á
fund keisarans að loknum ráðu-
neytisfundi og baðst lausnar
fyrir ráðuneyti sitt. Látið var
uppskátt, að til þessa væri
gripið af því, að mynda þyrfti
(FramR. á 4. síðu)
Aðrar fréttir.
Þjóðverjar herða enn sókn
sína inn í Rússland. Segja þeir
í tilkynningum sínum, að nú
fari úrslitasigurinn í hönd og
eigi þeir við varalið Rússa. Af
viðureigninni á Finnlandsvíg-
stöðvunum segir fátt. Þó er víst,
að Finnar hafa náð fótfestu á
austurströnd Ladogavatns. Á
Eystrasaltsvígstöðvunum hrósa
Þjóðverjar enn sigri, að því er
bezt verður séð, en bardagar eru
háðir i grennd við borgirnar
Pskov og' Porkov og norðan við
þær, í sem næst 150 kílómetra
fjarlægð frá Leningrad, sam
kvæmt rússneskum fregnum. Þá
hafa þau tíðindi gerzt á mið-
vígstöðvunum, að Smolensk er
fallin í hendur Þj'óðverja, en á
þeim slóðum hafa þeir hert
sóknina mest seinustu dægrin,
og stefna nú til Moskva. En
fyrir sunnan Smolensk munu þó
Rússar hafa lagt til gagná
hlaups og orðið nokkuð ágengt
á vesturbakka Dnjepr. Er þýzki
herinn nú kominn nokkru
lengra en hálfa leið til Moskva
frá þvi hann hóf sóknina úr
Póllandi. í grennd við Kiev eru
og mjög harðir bardagar, og
munu varnarvirki borgarinnar
fallin í hendur þýzka liðinu
eftir mikið mannfall. Á suður-
vígstöðvunum hafa þýzkar og
rúmenskar hersveitir tekið höf-
uðborg Bessarabíu. Kishinev
(Framh. á 4. síöu)
Á víðavangi
FUGLALÍF OG FUGLADRÁP.
Telja má, eftir hnattstöðu
landsins, að hér sé fuglalíf all-
fjölskrúðugt. Víða á landi hér
eru fuglarnir til mikillar nyt-
semdar og hvarvetna til yndis-
auka. Ekki. hafa landsmenn
ávallt umgengizt gæði lands-
ins á þann hátt, sem hefði
sæmt, og á þetta ekki sízt við
um fuglana. Víða hér á landi
hefir skefjalítið fugladráp verið
tíðkað, og það jafnvel svo, að á
fám árum hefir hríðfækkað
fuglum, er áður var mergð af.
Er þar skemmst að minnast,
hve rjúpunni hefir fækkað
seinustu 12—15 árin, þrátt fyrir
milda vetur. Svo langt hafa
landsmenn gengið i þessu efni
og óviturlega hegðað sér, að
mesti nytjafugl landsins, æðar-
fuglinn, hefir víða verið vægð-
arlaust ofsóttur, en varpeig-
endur verið ómegnugir að fá
rétti sínum framgengt gagnvart
uppivöðslumönnum. Nú hefir
bætzt við ný hætta fyrir fugla-
lífið í landinu. Það er herinn
útlendi, tugir þúsunda vopn-
aðra manna. Það er enda á
hvers manns vitorði, að þar sem
mest kveður að dvöl og ferðum
herskipa við strendur landsins
má segja, að fuglalífi hafi verið
eytt, af látlausri skothríð að
kalla og vægðarlausu og oftast
tilgangslausu drápi, jafnvel á
peim tíma, er fuglar sitja á
eggjum og klekja út ungum,
sem öðrum. Svo langt munu
útlendir spellvirkjar hafa geng-
ið, að þeir hafa stungið upp og
grafið sundur hólma í þvi skyni
að ná í lundaegg. Á þá náttúra
landsins sér lítil grið, er slíkar
aðfarir eru tiðkaðar, og dregur
það ekki úr sárindunum, að því-
likt gerist á söguríkum stöðum,
sem meginþorri þjóðarinnar
minnist, og lifa í fornum og nýj-
um bókmenntum þjóðarinnar.
Það er jafnan viðbjóðslegt að
drepa fugla sér til gamans og
ósamboðið menningu og mann-
lund, en það er alveg sérstak-
lega svívirðilegt að gera það um
það leyti árs, sem fuglarnir eiga
fyrir ungum að sjá. En sliks
eru því miður ýms dæmi,
bæði af hálfu erlendra
manna og innlendra. Af útlend-
um hernaðaryfirvöldum er þess
að vænta, að þau eigi góðan
hlut að því, að lífi íslenzkra-
fugla sé þyrmt af hálfu her-
mannanna, en það er íslend-
inga sjálfra og íslenzkra lög-
gæzlumanna, að ganga rösklega
fram í því, að hérlendir menn
gerizt ekki sekir í þessu efni.
SÍLDARMÁLIÐ.
Aðgerðir Ólafs Thors I síldar-
málunum eru áreiðanlega í
fyllstu óþökk mjög margra
Sjálfstæðismanna, enda er það
að vonum, svo óhyggileg var
ákvörðun hans og ógætileg.
Annar fulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins, Sigurður Kristjáns-
son í Siglufirði, er jafnvel þeirr-
ar skoðunar, að nú hefði átt að
koma á einkasölu á allri síld.
En atvinnumálaráðherrann
hefir haft önnur sjónarmið í
þessu máli heldur en þorri
manna, sem nákomnastir eru
því eða hafa sérstaklega um
það fjallað, hvað sem veldur. Nú
hefir atvinnumálaráðherra
skipað Sigurð formann nefnd-
arinnar, hvaða áhrif, sem það
kann að hafa.
Horfur
um saltfisksölu
í síðasta tölublaði Ægis er
rætt um horfur á saltfiskssölu
í ár.
í Portúgal hefir verið mikil
sftirspurn eftir saltfiski, en
verðið svo lágt, að óviðunandl
sr, þegar framleiðslukostnaður-
inn er jafn mikill sem nú. En
(Framh. á 4. síðu)