Tíminn - 01.08.1941, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
AFGREIDSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Simi 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMÍÐJAN EDDA hi.
25. ár.
Reykjavík, föstndagiim 1. ágúst 1941
79. bla ð
Nýr samningur um fisk-
söluna til Bretlands
Ríkisstjórnm heiír gert kröiu til Breta
um ainám eitirlítsíns með ínniiutnmgi
og gjaldeyri
Víðskiptaneind á iörum til Bandaríkjanna
Loitárásírnar á Bretland
Eftir Jóhannes Helgason,
Á víðavangi
FARMGJOLDIN.
Bjarni Ásgeirs-
son fimmtugur
Bjarni Ásgeirsson er fæddur
í Knarrarnesi 1. ágúst 1891. For-
eldrar hans voru Ásgeir bóndi
Bjarnason og Ragnheiður
Helgadóttir. Faðir Ásgeirs hafði
búið þar sína tíð, og ennfremur
afi hans nokkurn tíma, séra
Benedikt frá Hítardal. • Ragn-
heiður, móðir Bjarna, er dóttir
Helga í Vogi, en Helgi afi henn-
ar var fyrsti þingmaður Mýra-
manna, eftir að Alþingi var
endurreist.
Móðir Ásgeirs var Þórdís
Jónsdóttir hreppstjóra og
dannebrogsmanns á Álftanesi á
Mýrum. Móðir Ragnheiðar var
Soffía dóttir séra Vernharðs
Þorkelssonar í Reykholti.
Bróðir Helga alþingismanns,
langafa Bjarna, var Sigurður á
Jörfa, en hann var alkunnur
hagyrðingur á sinni tíð. Sonur
Sigurðar var séra Helgi, sá er
gaf út íslenzka bragfræði, þá
fyrstu, síðan Snorri skrifaði um
það efni.
Bjarni ólst upp í Knarrarnesi.
Lauk námi á verzlunarskólan-
um 1910 og bændaskólanum á
Hvanneyri 1918. Dvaldi í Dan-
mörku og Noregi á árunum
1916—1917 til þess að kynna sér
landbúnað. Dvaldi í þeirri för
um tíma á lýðháskólanum á
Eiðsvelli og Voss.
Bjarni starfaði í Ungmenna-
félagi Reykjavíkur árin, sem
hann var á verzlunarskólanum,
og stofnaði ungmennafélag í
sveit sinni þegar heim kom.
Hann ferðaðist á vegum ung-
mennafélaga um Suðurland
1915.
Á Hvanneyri kvaðst Bjami
hafa fengið brennandi áhuga
m. a.. fyrir gráðaostaframleiðslu
og vermihúsarækt. Var það
hinn merki maður Páll Jóns-
son, bóndi i Einarsnesi, sem þá
var jafnframt kennari á Hvann-
eyri, sem kveikti í Bjarna á-
(Framh. á 4. síðu)
Jarðhræringar
í Ölfusí
Á miðvikudagsnóttina, um
feiukkan 4, vaknaði fólk í Hvera-
gerði við snarpan .jarðskjálfta-
kipp. Hrikti í húsum, en lausir
munir riðuðu til. Komu síðar
um nóttina fleiri vægari kippir
og sömuleiðis á miðvikudaginn.
Á miðvikudaginn voru tveir
kippir allsnarpir. Síðan hefir
jarðhræringa orðið vart annað
veifið þar eystra og hafa alls
fundizt mjög margir kippir.
Tíminn hefir átt tal við þá
Pálma Hannesson rektor, er
(Framh. á 4. síSu)
Undanfarið hafa staðið
yfir samningar um fisksöl-
una til Bretlands, og er þeim
nú lokið. Hefir ríkisstjórnin
sent blöðunum svohljóðandi
tilkynningu um samning-
inn:
„Viðskiptanefndin hefir, fyrir
hönd ríkisstjórnarinnar, haft
með höndum samninga við
sendinefnd frá^ brézku stjórn-
inni um sölu á fiskafurðum til
Bretlands.
Hafa samningar staðið yfir
síðan síðari hluta aprílmánað-
ar, og varð í dag samkomulag
um sölu á eftirfarandi fiskaf-
urðum:
Nýjum fiski, saltfiski, frosn-
um fiski, nýrri síld og niður-
soðnum fiski.
Ennfremur hefir í þessu sam-
bandi verið samið um ýms önn-
ur atriði, eins og til dæmis fisk-
flutningaskip, og verðlag á salti
og olíu.
Verðlag og annað, sem al-
menning varðar, verður birt
mjög bráðlega."
í viðskiptanefndinnl, sem
hefir annast um þennan samn-
ing og aöra viðskiptasamninga
við Breta síðan stríðið hófst,
eiga sæti: Magnús Sigurðsson,
bankastjóri, formaður, Jón
Árnason, framkvæmdastjóri,
Haraldur Guðmundsson, for-
stjóri, Björn Ólafsson, kaup-
maður, og Richard Thors, fram-
kvæmdastjóri. Af Breta hálfu
unnu aðallega að þessum samn-
ingi Owen Hellyer, útgerðar-
maður frá Hull og Miles, hátt-
settur embættismaður 1 mat-
vælaráðuneytinu.
Samningur þessi-gildir næstu
11 mánuði. Greiðslan fyrir af-
urðirnar fer fram í pundum og
myndi því verðið fyrir þær
lækka í krónutali, ef gengi ís-
lenzku krónunnar hækkaði.
Verðið á 1. fl. saltfiski er um
90 aurar kg. fob. og sé fiskurinn
pakkaður. Verðið á nýjum fiski
er 35 aurar kg. af þorski og ýsu.
Verðið á öðrum afurðum, sem
um er samið, mun einnig vera
hagstætt, nema á niðursoðna
fiskmetinu.
Varðandi nýja fiskinn er al-
menna reglan sú, að fiskurinn
er seldur fob. og að Bretar
sækja hann hingað. Undan-
tekning er þó sú, að Bretar
heimila íslenzkum veiðiskipum
að selja eigin veiddan afla i
Bretlandi, og auk þess er gengið
inn á, að all-verulegur hluti
þeirra skipa, er fram að þessu
hafa siglt með keyptan fisk til
Bretlands megi halda því á-
fram, með því skilyrði þó, að
þessi skip taki fiskinn eingöngu
á höfnum frá Hornafirði austur
um til Húsavíkur. Fengust
Bretar ekki til að ganga lengra
í þeim efnum.
Þetta er stærsti viðskipta-
samningur sem gerður hefir
veMð hér á landi. Með honum
er seldur meginhlutinn af öll-
um íslenzkum fiski — að síld-
inni undanskildinni, framleidd-
um á 11 mánuðum frá undir-
skrift samningsins, auk birgða,
sem nú eru í landinu af þessari
vöru. Er líklegt, að andvirði
hins selda afla sé um 4—6 milj.
sterlingspund, eða rúmar 100
milj. ísl. króna.
Samningur þessi er vitanlega
gerður í trausti þess að takast
muni að semja giftusamlega
um önnur atriði í viðskiptum
Breta og íslendinga. Hér hefir
aðeins verið samið um það at-
riði, sem skiptir mestu máli
fyrir Breta, en um mörg önnur,
sem hafa mikla þýðingu fyrir
íslendinga hefir enn ekki verið
formlega samið.
Tíminn spurði forsætisráð-
herra í morgun um álit hans á
samningnum og fórust honum
orð á þessa leið:
— Verðið má teljast vel við-
unandi, eins og stendur, en
hvort samningurinn er góður
eða lélegur, verður að dæmast
eftir þeirri lausn, sem verður
á öðrum atriðum, sem enn er
ekki fullsamið um. Má þar fyrst
og fremst nefna ýmsar íslenzk-
ar afurðir, sem enn er ósamið
um og tæpast er hægt að selja
annars staðar en i Bretlandi og
brezkir innflytjendur vilja líka
kaupa, en ekki fæst fyrir inn-
flutningsleyfi. Hér er um stóra
vöruflokka að ræða. Það er líka
stórt atriði, hvernig okkur verða
tryggðar þær nauðsynj avörur,
sem við þörfnumst, eða gjald-
eyrir fyrir þær. Það atriði er
alveg óviðunandi eins og því er
háttað nú. Meðan ósamið er um
þetta og fleira, vil ég ekkert
segja um fisksölusamninginn. —
Eins og menn muna, samd-
ist þannig milli íslenzku ríkis-
stjórnarinnar og brezku ríkis-
stjórnarinnar í sambandi við
hervernd Bandaríkjanna á ís-
landi, „að breytt verði ýmsum
(Framh. á 4. síSu)
Síldarsöltun er nýhafin á Siglufiröi.
Hefir síld veiið allfeit upp á síðkastið.
Mun að því keppt að salta sem mest
af síldinni, því að horfur um sölu á
síldarmjöli eru ekki góðar. Mikil sild
Iiefir veiðst siðan veður fór batnandi
nyrðra. Streyma skip til Siglufjarðar
með góðan afla og eru þrærnar við
síldarverksmiðjurnar að fyllast. Til
Raufarhafnar hafa skip einnig komið
með allmikið af síld. Er þetta mesta
veiðihrotan á þessu sumri. Veiðihorfur
eru nú hinar beztu á síldarmiðunum
einkum út af Tjörnesi 'og á Grimseyj-
arsundi.
I t t
Ríkisstjórnin hefir birta látið til-
kynningu um umferðartálmanir, sem
brezka herstjórnin hefir komið á við
Hvalfjörð. Fyrirmæli þessi eru í þrem
liðum. Vegfarendum er i fyrsta lagi
bannað að hafa með sér ljósmynda-
vélar eða taka ljósmyndir á svæði, er
takmarkast af línu, er hugsast dreg-
in frá Saurbæ á Kjalarnesi í 574
metra hæðarmerki á Akrafjalli, það-
an að vegamótum vestan Lambhaga
1 Skilmannahreppi og meðfram Laxá
sunnanverðri og Svínadalsvötnum að
Þórisstöðum i Svínadal, þaðan austur
heiðar í 585 metra hæðarmerkið á
Veggjum, þaðan í 848 metra hæðar-
merkiö á Hvalfelli og suður yfir að 787
Víglínan í nútímastyrjöld
hefir flutzt inn á heimili og
vinnustöðvar óbreyttra, frið-
samra borgara. Eftir tuttugu og
tveggja mánaða sfyrjöld (til
30. júní s. 1.) höfðu 93.864 ó-
breyttir borgarar verið drepnir,
særðir eða horfið í loftárásum
á Bretland. Á svipuðum tíma,
eða eftir 21 mánaða styrjöld (til
28. maí s. 1.) var talan yfir
fallna hermenn brezka heims-
veldisins, særða og saknaða,
83.419. Þetta munu vera ein-
stæðar tölur um þjóð, sem hef-
ir átt í nærri tveggja ára styrj-
öld.
í fljótu bragði kynnu ein-
hverjir að álíta, að frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði sé þessi
þróun ekki eins óheppileg og
fyrri styrjaldarhættir, þegar því
nær eingöngu var um að ræða
manntjón meðal hermanna, en
í hernum er kjarni þjóðarinn-
ar, hraustustu synir hennar á
bezta skeiði, en meðal borgar-
anna sé gamalt fólk, farlama
menn og fleiri, sem ekki sé eins
þungbært fyrir þjóðfélagið að
missa. En dæmið er ekki svo
auðvelt. Árásunum á almenna
borgara er fyrst og fremst ætl-
að að brjóta niður þrek þjóðar-
innar og manntjón meðal
þéirra gerir styrjöld stórum
ægilegri í augum hennar en fall
hermanna á vígvöllunum. Auk
þess kémur svo hið mikla tjón
á verðmætum, sem loftárásirn-
ar valda. Hér er á ferðinni al-
ger nýjung í ófriði, sem enn
verður ekki fyllilega sagt um,
hvaða þýðingu muni hafa.
Vi.ð, nokkrir íslendingar, höf-
um undanfarið haft tækifæri
til að kynnast dálítið árangr-
inum af þeim stórfelldu loftá-
rásum, sem gerðar hafa verið á
Bretland síðan stríðið hófst.
Við félagar dvöldum 3ja vikna
tíma í London, en allan þann
tíma var þar allt kyrrt. London
mun nú hafa haft nærri 3ja
mánaða hlé.
Frá upphafi stríðsins þar til í
júní 1940, eða 10 fyrstu mán-
uði þess, voru loftárásir ekki
gerðar í stórum stíl á Bretland.
Á London hófust þær fyrir al-
vöru í september s. 1. Frá því í
júní 1940 til þessa tíma hafa
verið gerðar 268 meiriháttar
hæðarmerki á Kili, en af Kili í 771
metra hæðarmerki á Skálafelli og
þaðan i 909 metra hæðarmerki á Esju
og þaðan loks að Saurbæ á Kjalamesi.
Þeir, sem á ferð eru á þessu svæði,
verða að vera við því búnir að gera
grein fyrir erindi sínu, ef þess er kraf-
izt. í öðru lagi er bannað að koma inn
á þau svæði við Hvalfjörð, þar sem er-
lent setulið hefir bækistöðvar sínar.
Þar sem þjóðvegir liggja uin svæði
þessi, verða reistir staurar, málaðir
breiðum, rauðum og hvítum röndum.
Innan þessa svæðis mega engin farar-
tæki nema staðar á veginum, en heim-
il er þar umferð. í þriðja lagi mega ís-
lenzkar flugvélar ekki fljúga nær Hval-
firði að vestan en lágt frá Reykjavík
yfir Akranes og norður yfir Borgar-
fjörð, utan Hvítárvalla, unz komið er
austur fyrir 21. stig 7. mínútu vest-
lægar lengdar. Að sunnan mega ís-
lenzkar flugvélar ekki fljúga nær firð-
inum en svo, að þær fari frá Reykja-
vík sunnan Þingvallavegar að Þing-
völlum og síðan austan Þingvalla, unz
komið er á 64. stig 36. mínútu norð-
lægrar breiddar.
t t t
Enn sem komið er hefir heyskapar-
veður verið fremur óhagstætt í sum-
ar. Á Suðurlandi var víðast hvar mik-
(Framh. á 4. síSu)
loftárásir á einstakar borgir, en
39 stórárásir dreifðar á marga
staði í einu. Á sama tíma hafa
76 stórárásir verið gerðar á Lon-
don, en frá upphafi stríðsins til
þessa tíma, hafa þar verið gefin
561 loftvarnamerki.
Áður en styrjöldin hófst, var
vitað, að það hlutverk flugvél-
anna í næsta stríði, að gera loft-
árásir á borgir óvinanna, yrði
geisilega afleiðingaríkt. í slík
um árásum er hlutverk flugvél-
anna aðallega tvíþætt: Annars
vegar að eyöileggja hernaðarlega
mikilvæga staði og hinsvegar að
brjóta niður siðferðilegt þrek
borgaranna, skapa glundroða í
landi óvinarins. — Múgskelfing
getur verið áhrifamikið vopn, ef
það heppnast. Ef skelfing og ótti
grípur fjöldann i milljónaborg-
unum, myndi það geta skapað
óviðráðanlegt öngþveiti og trufla
hernaðarátök viðkomandi þjóð-
ar. —
Þegar loftárásirnar miklu hóf-
ust á London í sept. 1940, voru
íbúarnir mjög illa undir þær
búnir. Mikið vantaði á, að nægj-
anleg loftvarnarbyrgi væru til
fyrir almenning? Það olli nokkr-
um óróa meðal fólksins, og sættu
stjórnarvöldin gagnrýni fyrir
fyrirhyggjuleysi í þeim efnum.
Vörugeymslukjallarar, kjallarar
stórbygginga og aðrar neðan-
jarðarvistarverur, voru notaðar
í varnarskyni, til viðbótar þeim
opinberu byrgjum, sem gerð
höfðu verið. í þessi slæmu húsa-
kynni safnaðist fólkið saman í
miklu stærri hópum en sóma-
samlegt gat talizt. Þetta breytt-
ist til mikilla bóta á tiltölulega
skömmum tíma, og munu þessi
mál nú, eftir þeim heímildum,
sem ég sá um þetta efni, vera
komin í sæmilegt horf, m. a.
vegpa þess, að einstaklingum er
hjálpað til að koma sér upp
byrgjum.
Á þeim tíma, þegar loftárás-
irnar hófust og almenning vant-
aði sárast byrgi, var það almenn
krafa fólks, að fá að nota stöðv-
ar neðanjarðarbrautanna í Lon-
don fyrir loftvarnabyrgi. En
stjórn neðanjarðarbrautanna
synjaði um leyfi til þess. Al-
menningur hugðist þá ekki að
spyrja hana um, hvort hann
fengi að halda lífi og limum.
Hann sá, að stöðvar neöanjarð-
arbrautanna voru tilvalin loft-
varnaskýli, sem rúmuðu hundr-
uð þúsundir manna, án þess þó
að hindra, að þær gætu haldiö
(Framh. á 4. siSu)
Aðrar fréttir.
í Rússlandsstríðinu er enn
allt við hið sama, að því er bezt
verður séð. Sókn Þjóðverja
miðar ekki áfram og hefir Rúss-
um hvarvetna tekizt að halda
velli síðustu tvær vikur. En bar-
dagar eru mjög harðir, enda
bera bæði þýzkar og rússneskar
fregnir það með sér, að til harð-
vítugra gagnáhlaupa hefir
komið af Rússa hálfu. En Þjóð-
verjar láta í veðri vaka, að á-
hlaupin séu gerð til þess að leit-
ast við að bjarga innikróuðum
hersveitum og sé manntap
þeirra mikið. Rússar tala hins
vegar um gagnsókn af sinni
hálfu, telja sig hafa hrakið
Þj óðverj a úr stöðvum' sínum við
Smolensk og víðar og tvístrað
og eytt heilu herfylki þýzku.
Pravda hefir látið svo um mælt,
að sóknarmáttur Þjóðverja væri
að dvína. í þýzku fregnunum
er tónninn sá, að Þjóðverjar
séu að undirbúa enn stórfelld-
ari sókn en áður og hafi tekið
sér hlé til þess að eyða þeim
herdeildum Rússa, sem enn séu
uppistandandi að baki aðal-
sóknarhersins, athuga vélar
sínar og hergögn rækilega áður
en lengra er haldið og festa sig
(Framh. á 4. siSu)
Ríkisstjórnin ætti að gera sér
ljóst, að almenningi finnst mik-
ill seinagangur á ráðstöfunum
hennar í dýrtíðarmálunum. Þó
vekur það sérstaka furðu, að
ríkisstjórnin skuli enn ekki
hafa sett neitt hámark á farm-
gjöldin. Ráðherrarnir hafa allir
látið í Ijós, að þeim væri aug-
ljós hættan af aukinni dýrtíð
og hærra kaupgjaldi. En hvers
vegna draga þeir þá jafn sjálf-
sagði ráðstöfun og þessa? Það
er spurt um allt land og jafn-
vel Morgunblaðið er farið að
spyrja. Þjóðiri vill fá að vita,
hvað veldur þessum drætti.
Ætlar ríkisstjórnin að beygja
sig fyrir því, að einn ráðherr-
ann er tengdur valdamönnum
í Eimskipafélaginu? Eiga fjöl-
skyldusjónarmið að ráða í svona
málum?
FISKSÖLUSAMNINGURINN.
Á öðrum stað í blaðinu er
skýrt frá hinum nýja fisksölu-
samningi við Breta. Þegar lit-
ið er á fisksöluna eina saman,
mun samningurinn mega telj-
ast hagstæður. En fisksalan er
ekki nema einn þáttur i þess-
um málum. Hún er sá þáttur-
inn, sem skiptir Breta mestu.
En hitt skiptir ekki síður máli
fyrir okkur, hvernig verður með
sölu á landbúnaðarvörum til
Bretlands, hvort vörukaupin
frá Bretlandi verða gerð greið-
ari en þau hafa verið, hvort
Bretar létta af gjaldeyriseftir-
litinu og verðfestingu íslenzku
krónunnar o. s. frv. Eins og nú
háttar, er ástandið í þessum
málum lítt viðunandi og alveg
í ósamræmi við það loforð, sem
Bretar gáfu okkur, þegar her-
vernd Bandaríkjanna á íslandi
var ákveðin. Samningar eru nú
að hefjast um öll þessi atriði
og mun álit íslendinga á lof-
orðum Breta fara mjög eftir
því, hvernig þau verða leyst.
VIÐSKIPTIN VIÐ
AMERÍKU.
Þegar hervernd Bandaríkj -
anna á íslaridi var ákveðin, gaf
Roosevelt forseti svohljóðandi
loforð: „Bandaríkin skuldbinda
sig til að styðja að hagsmunum
íslands á allan hátt, sem í
þeirra valdi stendur, þar með
talið að sjá landinu fyrir næg-
um nauðsynj avörum, tryggja
nauðsynlegar siglingar til lands-
ins og frá og að gera í öðru til-
liti hagstæðan verzlunár- og
viðskiptasamning við það.“
Undirbúningur er nú hafinn að
samningum við Bandaríkin á
þessum grundvelli og er við-
skiptanefnd á förum héðan eins
og skýrt er frá á öðrum stað.
Þjóðin mun óska þess, að fá að
fylgjast vel með þeim samning-
um og niðurstöðum þeirra, svo
að hún geti lagt fullan dóm á,
hversu vel þetta loforð verði
efnt.
Héraðshátíð
Framsóknarmaima
í Rangárþingi
Framsóknarmenn í Rangár-
vallasýslu halda héraðshátíð að
Brekkum í Holtum á sunnudag-
inn kemur. Verður þar senni-
lega mannmargt, ef þolanlega
viðrar.
Á samkomu þessari munu
þingmenn Rangæinga, Helgi
Jónasson læknir og séra Svein-
björn Högnason, Hermann Jón-
asson forsætisráðherra og Pálmi
Hannesson rektor flytja ræður.
Friðfinnur Guðjónsson leikari
skemmtir. En milli þátta verður
dansað.
Á Norðurlandi og Austurlandi
hafa héraðshátíðir Framsókn-
armanna aldrei verið jafn vel
sóttar sem í sumar, en þó jafn-
an verið aðalsamkomur hlutað-
eigandi héraða.
.A.
Mikil síldveiði. — Umferðartálmanir við Hvalfjörð.
— Heyskapurinn. —