Tíminn - 02.09.1941, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARXNN ÞÓRARIN8SON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN. ^
RITSTJÓRNARSKRIFSTOrUR:
EDDXJHÚSI, Llndargötu 9A.
AFOREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
Simar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
25. ár.
Heykjavík, þriðjudagiim 2. sept. 1941
88. blað
Annar blær á samningunum við
Breta á þessu ári en 1939 og ’4Ö
Verðlækkun á físki
og kartpflum
Hvenœr vertía farm-
jgjöldin lækkuð ©g
kornvörutollurlnn
afnumlnn?
Viðskiptamálaráðherra hefir
samkvæmt tillögum verðlags-
nefndar ákveðið hámarksverð
á fiski hér i bænum.
Hámarksverðið er sem hér
segir:
Þorskur á sölustað 55 au. kg.
— heimsendur 60 —
Ýsa á sölustað 60 — —
— heimsend 65 — —
Útsöluverðið var 70 aurar kg.
af þorski og 80 aurar kg. af
ýsu.
Kartöfluverðlagsnefndin hef-
ir ákveðið að á tímabilinu 1.
sept. til 31. okt. í ár skuli vera
eftirfarandi verð á kartöflum:
Heildsöluverð í búðir og til
annarra hliðstæðra aðila kr.
55.00 pr. 100 kg. Smásöluálagn-
ing við sölu í lausri vigt má
ekki fara fram úr 35%. Verðið
er miðað við góða vöru, að-
greinda eftir þeim reglum, er
Grænmetisverzlun ríkisins hef-
ir sett um kaup á kartöflum
undanfarin haust. Verðlag á
góðum og ósýktum kartöflum
skal vera það sama og kartöfl-
um á þessu fyrrnefnda tíma-
bili“.
Samkvæmt þessu verður smá-
(Framh. á 4. síSu)
Áður var samið um viðskiptin í
heiid, en nú láta Bretar sitja í fyr-
irrúmi sérsamninga um pœr vörur,
sem peir parfnast mest.
Víðtal við Jón Arnason íramkv.stjóra
Tíminn birti nýlega við-
töl um fisksölusamninginn
við Jón Árnason fram-
kvæmdastjóra, sem á sæti
í brezk-íslenzku viðskipta-
nefndinni, og Eystein Jóns-
son viðskiptamálaráðherra.
Var þar sýnt fram á, að þessi
samningur væri hagstæður
út af fyrir sig, ef hann væri
framkvæmdur á viðunandi
hátt. Hinsvegar var að því
vikið, eins og líka hafði áður
verið gert hér í blaðinu, að
heildarviðskiptin við Breta
yrðu að dæmast eftir þeirri
lausn, sem yrði á öðrum at-
riðum, sem enn hefði ekki
verið fullsamið um. Má þar
nefna innflutning frá Bret-
landi, sölu landbúnaðarvara
þangað, eftirlitið með Ame-
ríkuviðskiptunum og höml- nia.1 194°. -sen£1 br®zka rIkls_
stjornm hmgað sendiherra og
brezku ríkisstjórnarinnar hóf-
ust meö bráðabirgðasamkomu-
lagi, sem gert var við aðalræð-
ismann Breta hér í september
1939. Næsta spor er það, að
send er héðan nefnd til London
í október 1939. Vann nefndin
að samningum þessum þangað
til um miðjan desember sama
ár, og lauk þeim með samkomu-
lagi í bréfi frá Sir George
Mounsey til formanns íslenzku
nefndarinnar, Sveins Björns-
sonar, dags. 29. des. 1939.
Umboðsmenn brezku stjórn-
arinnar settu það sem ófrávíkj-
anlegt skilyrði, að íslendingar
seldu ekki framleiðsluvörur
sínar til þeirra þjóða, sem þeir
ættu í ófriði við, en viður-
kenndu hins vegar, að sér bæri
að bæta íslendingum markaðs-
töpin, sem þeir biðu vegna
hafnbannsins (Compensation
for lost markets). Þegar fsland
var hernumið af Bretum 10.
Hvað stendur stríðíð lengí?
Spuruing'm, sem allir spyrja, eu eu^inn
getur svarað
Hvað stendur styrjöldin lengi?
Hvenær verður stríðið búið?
Verður stríðið búið í vetur eða
vor? Engar spurningar eru oft-
ar á vörum manna um þessar
mundir. Þessara spurninga er
spurt næstum jafn mikið hvar
sem er í heiminum, því fáir eru
þeir einstaklingar, sem úrslit
styr j aldarinnar skipta ekki
meira eða minna máli.
En það er áreiðanlega enginn
fær um það, enn sem komið er,
að svara þessum spurningum.
Sjálfir forsprakkarnir, eins og
Hitler og Churchill, eru engu
fróðari um það en almúgamað-
ur norður á íslandi eða suður í
Afríku.
Eitt er víst: Þær vonir, að
styrjöldin verði til lykta leidd á
þessu ári, eru úr sögunni. Er-
lendum fréttariturum, sem
dvöldu í Þýzkalandi um sein-
ustu áramót, kom saman um,
að þýzka þjóðin væri fullviss
um sigur á komandi ári. For-
ráðamenn hennar fullyrtu það
lika óspart. Þýzka þjóðin er nú
vafalaust hætt að ala þessar
vonir í brjósti.
Hins vegar gerðu Bretar sér
Ofbeldísverk
Þegar blaðið var að fara 1
prentun, barst því eftirfarandi
fregn frá skrifstofu sakadóm-
ara í Reykjavík:
Síðastliðið sunnudagskvöld
skömmu fyrir kl. 10, komu til
sumarbústaðar skammt frá
Hólmi hjón ein, er kváðust hafa
orðið fyrir árás amerískra her-
manna. Eigandi sumarbústað-
arins ók þeim þegar á fund
sakadómara eins og þau þá
voru á sig komin. Voru þau
þegar tekin til yfirheyrslu af
rannsóknarlögreglunni og her-
lögreglunni og rannsökuð af
héraðslækni og herlækni.
Frásögn þeirra hjóna er á þá
leið, að þau hafi verið að berj-
um í hrauninu fyrir neðan
Hólm. Hafi þá komið til þeirra
fjórir amerískir hermenn og
gefið sig á tal við þau, og síðan
fyrirvaralaust ráðist á þau og
fellt.
Nauðguðu þeir því næst kon-
unni, hver eftir annan, en héldu
manninum á meðan. Hurfu þeir
að því loknu á burtu með ógn-
unum að því er þeim hjónum
virtist.
Við iiðsskoðun, er ameríska
herstjórnin lét fara fram í gær
og í fyrradag tókst hjónunum
að endurþekkja þrjá þessara
manna og fjórði maðurinn hef-
ir nú einnig fundizt.“
Ennfremur hefir blaðinu
borizt yfirlýsing frá yfirforingja
Bandaríkjahersins hér, þar sem
hann harmar þennan atburð.
Segir hann, að þetta sé í fyrsta
sinni í sögu sjóhers Bandaríkj-
anna, en herliðið hér tilheyrir
honum, er slíkur atburður
gerist. Hann fullvissar íslenzku
þjóðina um, að sökudólgunum
verði stefnt fyrir herrétt og
(Framh. á 4. síSu)
urnar á gengi krónunnar.
Þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir ríkisstjórnarinnar,
hefir enn ekki fengizt við-
unandi lausn þessara mála
og vekur það vonbrigði og
ótrú á loforðum Breta.
Vegna sívaxandi umræðna
um þessi mál hefir Timinn
talið rétt að rifja upp viðskipti
Breta og íslendinga í aðaldrátt-
um. Hefir blaðið því snúið sér
til Jóns Árnasonar fram-
kvæmdastjóra og fer frásögn
hans hér á eftir:
— Samningarnir milli ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar og
verzlunarfulltrúa. Þá var því
lýst yfir, að ríkisstjórn Stóra-
Bretlands muni veita íslending-
um hagfellda verzlunarsamn-
inga. Var þegar tekið til ó-
spilltra mála um endurskoðun
hins eldra samnings, og enn
var grunntónninn í málaflutn-
ingi umboðsmanna brezku rik-
isstjórnarinnar sá, að þó brezka
ríkisstjórnin sæi sér ekki fært
að kaupa allar framleiðsluvör-
ur íslendinga viðunandi verði,
þá viðurkenndu þeir þá skyldu
sína að sjá atvinnulífi lands-
manna borgið, með því að
leggja fram fé til verðuppbót-
(Framh. á 4. síðu)
unum og þótt þeir geti ekki
hrósað fullnaðarsigri yfir Rúss-
um, geta þeir bent á stórkost-
lega hernaðarlegan árangur í
Rússlandsstyrjöldinni, er hlýt-
ur að styrkja trúna á yfirburði
þýzka hersins. Og það er engin
ástæða til að ætla, að þýzka
þjóðin geti ekki borið aukna
matvælaskömmtun og harðari
loftárásir, ef þörf krefur. Sá
hugsunarháttur er áreiðanlega
ekki síður ríkur þar en í Bret-
landi, að framtíð þjóðarinnar
velti á úrslitum styrjaldarinnar
og þess vegna verði allir að
leggja fram krafta sína og
reyna á þolinmæðina til hins
ítrasta. Það er vafalaust mis-
skilningur, að eins og nú er
komið, geri þýzkur almenning-
ur mun á nazistum og Þjóð-
verjum.
Churchill forsætisráðherra
varaði líka við öllum slíkum
bjartsýnisdraumujh í seinustu
ræðu sinni. Styrjöldin gæti orð-
ið löng og menn yrðu að vera
undir það búnir, að þurfa að
færa enn stærri fórnir.
Öruggast virðíst það að gera
enn ráð fyrir löngu striði. Það
er hin sorglega staðreynd, að
það Ijóst, að ekki var rétt að agaiátökin eru milli tveggja
búast við friði á þessu ári. For
ráðamenn þeirra, eins og t. d.
Churchill, höfðu gert þeim
ljóst, að brezki herinn hefði ó-
nógan undirbúning til að geta
knúð fram sigur með hernaðar-
átaki á þessu ári. Við skulum
tala um 1942, 1943 og 1944, hefir
Churchill sagt, þegar hann hef-
ir verið spurður um hvenær
Bretar yrðu komnir í sóknar-
aðstöðu.
Þeirrar skoðunar gætir nokk-
uð, að Þjóðverjar muni tæpast
geta þolað næsta vetur, ef
styrjöldinni við Rússa verður
ekki lokið með sigri þeirra fyr-
ir haustið. Það er sagt, að naz-
istastjórnin muni verða óvin-
sæl, þar sem hún hefir ekkí get-
aö efnt loforðið um frið á þessu
ári, öflun matvæla og ýmisra
hráefna muni verða mjög örð-
ug og loftárásir Breta muni
skapa mikinn geig hjá þýzkum
almenningi. En þess ber að
gæta, að valdhafarnir hafa ör-
ugg tök á öllum áróðurstækj-
A. KROSSQOTIJM
Síldveiðin. — Fiskirækt í Dölum og Norður-ísafjarðarsýslu. — ^ Húsnæðis-
leysið í Reykjavík. — Óttast um leiguskip Eimskipafélags íslands
Sfldveiðin hefir nú örfazt á ný, og
var i gær búið að salta um 18 þúsund
tunnur á Siglufirði síðan á laugardag.
Til síldarverksmiðja ríkisins á Siglu-
firði höfðu borizt um 13.000 mál síðan
fyrir helgi og 4 til 5 þúsund mál til
hinna verksmiðjanna, Rauðku og
Gránu, eða alls um 18 þúsund mál.
Síldin er mest á Grímseyjarsundi, en
heldur gisin. Vegna þess, hve lítið
veiddist undanfarið, voru mörg skip
hætt veiðum og farin heim eða á fisk-
veiðar. í sumar voru um 67 skip, sem
lögðu upp síld hjá síldarverksmiðjum
ríkisins á Siglufirði, en mörg þeirra
hættu veiðum fyrir fullt og allt, þegar
síldin hvarf af miðunum á dögunum.
Munu nú aðeins 30 skip vera eftir af
þeim, sem leggja upp síldina hjá síld-
arverksmiðjum ríkisins. Til Raufar-
hafnar hefir engin síld borizt um all-
langt skeið, og er bræðslu lokið þar.
Er búizt við, að sú verksmiðja starfi
ekki meira á þessu sumri. Alls hefir
ríkisverksmiðjunum á Siglufirði borizt
um 370 þúsund mál í sumar, en heild-
araflinn, sem bræddur var í fyrra, nam
750.160 hl.
r i r
Ólafur Sigurðsson fiskiræktarráðu-
nautur dvelur hér í bænum þessa dag-
ana. Hann hefir verið á ferðalagi um
Dalasýslu og Norður-ísafjarðarsýslu
síðastliðinn hálfan mánuð. Tiðinda-
maður blaðsins innti Ólaf eftir þessu
ferðalagi, er hann átti tal við hann
í gær. — Ég var að vinna að stofnun
veiðifélaga við árnar, sagði Ólafur, og
jafnframt að koma bændurn í skilning
um það, hvílíkt verðmæti þeir hafa
undir höndurn, þar sem árnar eru. í
Hvammssveit er félagsstofnun í upp-
siglingu. Ákveðið hefir verið að gera
tvo fossa í ám, er mynda Laxá
í Hvammssveit, fiskgenga, en það eru
Hólafoss og Geirmundarfoss. Er á-
ætlað, að sú viðgerð kosti tvö til þrjú
þúsund krónur. Sá kostnaður er ekki
lengi að vinnast upp, þegar laxinn er
farinn að ganga í ána. Á Arngerðareyri
var stofnað veiðifélag. Voru stofnend-
ur þess veiðieigendur í Langadals- og
Hvannadaisá. Undanfarið hefir nokk-
ur lax gengið í þessar ár, en því miður
verið veiddur í net. En nú verður þeirri
veiði hætt, og hyggst félagið að byggja
klakhús við Hafnardal á Langadals-
strönd. í Laugardal i Ögurhreppi eru
ágæt skilyrði til fiskræktar. Þar er
starfandi fiskifélag. Þar í ánni er all-
stór foss niðri undir sjó. Hafa bændur
þar í nágrenninu hug á að láta gera
fossinn laxgengan á þessu hausti. Tals-
verður lax hefir veiðzt fyrir neðan
fossinn og er sennilegt, að það sé að
þakka laxaseyðum, sem Jón heitinn
Baldvinsson lét flytja i ána fyrir
nokkrum árum. Yfirleitt e’r mikill á-
hugi ríkjandi meðal manna fyrir fisk-
íriðun og aukinni fiskrækt.
r r r
Undanfarna daga hefir húsaleigu-
nefnd skráð húsnæðislaust fólk í
Reykjavík. Alls hafa 664 húsnæðislaus-
ar fjölskyldur gefið sig frarn. Og enn-
fremur voru 204 einhleypir menn
skráðir húsnæðislausir. Talið er að um
10% af þessu húsnæðislausa fólki séu
nýgift hjón. Er yfirleitt álitið að þetta
mikla húsnæðisleysi stafi meðal ann-
ars af því að húseigendur taki nú meiri
hluta af húsum sínum til eigin afnota
en áður og er í því sambandi athyglis-
vert að óvenjulega mörgum fjölskyld
um er sagt upp húsnæði. Sú ástæða er
gefin af húsráðendum fyrir þessum
uppsögnum að þeir þurfi á húsunum
að halda fyrir skyldfólk eða venslafólk
sitt. Langflestir einstaklingarnir eru
menn utan af landi, sem dvelja hér
um stundarsakir við atvinnu. Giskað
er á að um 2600 manns sé í þeim fjöl-
skyldum, sem nú eru húsvilltar í bæn-
um. Er talið að sumt af því fólkl hafi
engan samastað átt síðan 14. maí í
fyrravor.
t t. t
Þessa dagana er óttast um skip, sem
(Framh. á 4. sUfu)
gáfuðustu og dugmestu þjóð-
flokka heimsins, Þjóðverja og
Engil-Saxa. Það tekst hvorug-
um að bæla hinn niður, án
mikillar fyrirhafnar og mikilla
fórna. Heimurinn á áreiðanlega
eftír að horfa á ægilegan og
mikinn harmleik áður en ann-
arhvor er að velli lagður. Það
mun ekki verða neitt augna-
bliksverk.
Þjóðverjar líta á sig sem unga
og vaxandi þjóð, enda átti
sameining þýzku þjóðarinnar
sér raunverulega ekki stað fyrr
en á seinustu öld. Bretar telja
sig gamla þjóð, sem hefir búið
ósigruð í aldaraðir, og telja sig
því byggja á traustum grunni.
Fyrir nokkrum árum komst
þýzkur sagnífræðingur svo að
orði, að ef ítölum og Bretum
lenti saman við Miðjarðarhaf,
myndi það sýna sig, hvort
æskufjör og eldmóður ungrar
þjóðar mætti sín meira en hefð
bundin samheldni og þraut
seigja gamallar þjóðar. Æsku-
þrótturinn og eldmóðurinn ætti
að tryggja ungu þjóðinni sigur
í fyrstu umferð, en spurningin
væri, hvort það yrði fullnaðar-
sigur, svo gamla þjóðin gæti ekki
notið þrautseigju sinnar. En
færi svo, myndu úrslit leiksins
verða ungu þjóðinni vafasöm.
Margt bendir til, að núver-
andi styrjöld muni verða lang
vinn og úrslitin fari eftir úthaldi
og þrautseigju styrjaldaraðila
Þjóðverjar hafa ef til vill átt
tækifæri til að neyta æskufjörs
síns i fyrra og getað gert inn-
rás í Bretland, en það augna
blik virðist nú liðið fyrst þeir
kusu heldur í vor að halda
austurátt. Þeir búast nú við
löngu stríði við Engil-Saxa
Ummæli hins þýzka sagn
fræðings eru athyglisverð, ef
þau eru skoðuð með hliðsjón til
núverandi styrjaldar.
Erlendar fréttir
Finnar tóku Viborg siðastlið-
inn fimmtudag og hafa nú náð
á vald sitt öllum þeim hluta
Kyrjálaeiðisins, sem Rússar
tóku af þeim veturinn 1940.
Rússar hafa tekið sér stöðu við
gömlu landamærin og eiga
Finnar skemmst um 30 km. til
Leningrad. Þykir þetta mikill
sigur hjá Finnum,- enda er
framganga þeirra mjög rómuð.
Orðrómur er um það, að ýmsir
stjórnmálamenn Finna vilji
semja frið við Rússa, þegar
Á víðavangi
SAMNINGARNIR
VIÐ BRETA.
í viðtalinu við Jón Árnason
framkvæmdastjóra, sem birt er
á öðrum stað í blaðinu, er sýnt
fram á þann stóra blæmun, sem
er á samningum við Breta nú og
fyrra. Áður var samið um við-
skipti þjóðanna í heild og tekið
gagnkvæmt tillit til beggja. Nú
hafa Bretar tekið upp þann sið
að semja aðeins um þau atriði,
sem skiptir þá máli, en draga á
langinn lausn allra þeirra mála,
sem varða íslendinga mestu.
Því verður ekki neitað, að þetta
hefir þann blæ, að Bretar líti á
sig sem yfirþjóðina, er hafi öll
ráð okkar í hendi sinni, þvi
slikar samningaaðferðir geta
ekki átt sér stað mili tveggja
afn rétthárra þjóða. Við vitum
iað vissulega, að Bretar geta
farið með okkur eftir vild sinni,
en við höfum trúað því og trú-
um því enn, að þeir vilji viður-
kenna okkur sem sjálfstæða
þjóð og umgangist okkur í sam-
ræmi við það. Þeir hafa líka ó-
spart gefið slíkar yfirlýsingar
og heitið okkur hagkvæmum
viðskiptum og bótum fyrir
markaðstöp. í trausti þessara
loforða hefir ríkisstjórnin talið
sér óhætt að gera sérsamninga
um þau málefni, er mestu varða
Breta. Það var skylda hennar
að sýna Bretum, að þeim væri
treyst. Það hefði verið glapræði
að sýna þeim vantraust að ó-
reyndu. En reynist svo, að van-
efndum Breta hingað til hafi
valdið ásetningur, en ekki sein-
læti, hlýtur það að breyta fram-
komu ríkisstjórnarinnar og
þjóðarinnar allrar.
FURÐULEG ÁRÁS.
í laugardagsblaði Mbl. er ráð-
izt á viðskiptamálaráðherra og
hann ásakaöur fyrir takmörk-
un á innflutningi frá Ameríku.
Slík ásökun lýsir meiri ósvífni
og fáfræði en flest það, sem
birzt hefir í Mbl., og er þá mikið
sagt. Blaðið lætur eins og því
sé ókunnugt um, að allur inn-
flutningur hingað frá Ameríku
er háður eftirliti Breta og að
þeir skammta okkur gjaldeyrl
til vörukaupa vestra. Mbl. ber
þvi að beina slíkum ásökunum
þangað. Þessum málum þokar
ekki það vel áfram, að ástæða
sé til að reyna að bera blak af
Bretum með árásum á við-
skiptamálaráðherra. Það ber
vissulega meiri keim af þjón-
ustu við brezkan en íslenzkan
málstað.
GÍSLI JÓNSSON VÉLSTJÓRI
hefir sent Tímanum bréf, þar
sem hann telur sig ekki að-
standanda blaðsins Þjóðólfs.
Efni blaðsins hefir þó verið
næsta keimlíkt Gísla og hefir
því ýmsa grunað, að hann væri
þar einn innsti koppur í búri.
finnski herinn hafi náð öllu því
landi, er Rússar tóku veturinn
1940.
Þýzki herinn hefir nú tekið
Tallin og Baltich Port í Est-
landi. Segjast Þjóðverjar hafa
unnið mikið tjón á skipum og
tekið mikið herfang í sambandi
við þessar hernaðaraðgerðir.
Hringurinn um Leningrad og
Odessa þrengist stöðugt og á
rússneski herinn við mikla erf-
iðleika að etja á þessum stöð-
um.
Bretar segjast hafa gert mest-
ar loftárásir á Þýzkaland á ein-
um degi 1. þ. m. í tilefni af þvi,
að þá hófst þriðja ár styrjald-
arinnar.
Roosevelt forseti hélt út-
varpsræðu síðastliðinn mánu-
dag. Réðist hann harðlega á
nazismann og sagði, að aldrei
mætti semja frið við nazista.
Útkoma þessa blaðs
Tímans hefir seinkað nokkuð
vegna dráttar á pappírsaf-
greiðslu.