Tíminn - 28.08.1962, Blaðsíða 9

Helgi Valtýsson
Orðið er frjálst:
Virkjun og rafvæðing Áusturlands
Forspjall
Nú vík ég máli mínu eingöngu
til ykkar, „landar“ mínir og frænd
ur eystra. Og það er engin ný
bóla hjá undirrituðum! Um ára-
tugi hefir hann átt við ykkur er-
indi um hagnýt efni og arðvænleg
fyrir hérað ykkar og sýslur, og al-
gerlega einstæð hérlendis, en ykk
ur þó að kostnaðarlausu. Heyrðist
þá aldrei hljáð úr ykkar horni,
enda var þá ekki um tug-milljóna-
málefni að ræða. — Þó er gam-
an að minnast þess, að samt gat
mitt málefni a. m. k. hlaupið' á
einum 2 litlum milljónum og jafm
vel meiru, árlega, í ykkar garð,
væri vel á haldið.
Þessari áratuga málaleitan
minni við ykkur landa mína eystra
lauk þannig að lokum, að' á sýslu-
nefndarfundi Norður-Múlasýslu
1959 samþykkti sýslunefndin þá
tillögu allsherjarnefndar og var
meira að segja samhljóða að „ekki
þykir tímabært (leturbr. höf.) að
fallast á tillögu Helga Valtýssonar
um tamningu hreindýra á Fljóts-
dalsöræfum . . .“ Þar með var hafn
að opinberlega dýrmætu tækifæri,
sem aldrei býðst Norðmýlingum
framar, — og var þá enda hjá-
liðið fyrir meira en hálfum ára-
tug!
Eg fjölyrði hér ekki frekar um
þetta, en mér gefst sérstakt tæki-
færi til að drepa á það síðar. Þetta
málefni hef ég rætt og þrautrætt
í fulla tvo áratugi, svo ykkur er
það vel kunnugt! Og nú dugir ykk
ur því mið'ur ekki, þótt þið setjið
skoru í borðstokk sýslu-fleytu ykk
ar, — eins og hinir frægu héraðs-
búar Molshéraðs í Danmör'ku
gerðu forðum daga tii þess að
miða við kirkjuklukku sína, sem
þeir höfðu sökkt niður í vatnið'!
— Tækifærið sem þið slepptuð
fram hjá ykkur á hverju ári síðan
1949, verður aldrei framar „tíma-
bært“ né miðað! Það kemur ekki
aftur, hversu margar' skorur sem
þið setjið í borðstokkinn!
Nú gerizt þið háværir um stór-
virkjun og stóriðnað — á Norð-
urlandi! En stór-iðju-krafa ykkar
er eins og hamarinn Mjölnir í óvita
höndum. Hann kemur ykkur sjálf-
um í koll! Þið vitið alls ekki,
hvað þið biðjið' um. Þetta verður
aðeins ný skora í borðstokkinn!
Hróp ykkar um stóriðju i öðrum
landsfjórðungi er aðeins vanhugs-
aður vökudraumur, sem aldrei ræt
ist á ykkar vegum! Um það sér
„væntanleg Þjórsárvirkjun", sem
þegar hefir lagt undir sig Þjórs-
árdals-hlíðar og Búrfellsheiðar!
— Og bið ykkar verður löng! —
Og meðal annars verður þessi
barnalegi vökudraumur ykkar til
þess að valda áratuga töfum á
eðlilegri iðnþróun í ykkar eigin
Lokaspjall við „landa” mína
og frændur eystra
heimahögum og algerlega í ykk-
ar eigin höndum! (Sbr. II. kafla
þessará þátta.).
Hjá ykkur eystra er mikil virkj
unarþörf, og skilyrði öll óvenju
góð til að leysa úr læðingi fjöl-
breyttan iðnað og margvíslegan,
alinnlendan og í ykkar eigin hönd-
um! Þá myndi spretta upp hjá
ykkur hraðvaxandi, þroskavæn-
leg fjöl-iðja, en ekki stóriðja í er-
lendum höndum!
Auðvitað mynduð þið ekki verða
milljónamæringar í hvelli, — sem
betur fer, — en þið' mynduð stofna
og reisa frá grunni farsælt og
varanlegt efnahagslíf, er síðan
gengi að erfðum eftir ykkar dag,
— og að loknu miklu og þjóðnýtu
starfi! — Og Fljótsdalshérað verða
fullræktað út til sjávar, báðumeg-
in Lagarins!
VI.
LAGARFOSS
Fegurri sveitasýn mun torfund-
in hérlendis en frá norðurbrún
Fjarðarheiðar að mórgni dags við
sólarupprás, yfir Fljótsdalshérað
allt, innan frá Snæfelli út til sjáv-
ar! Fjallasýnin víð og fögur á báða
vegu, og sólblikandi Lögurinn lygn
og breiður út undir Egilsstaði. En
er utar dregur þrengir að hon-
um, og hann smásafnar kröftum,
unz hann fellur í Lagarfoss með
feikna-þunga. — En það er eins og
augu manns sakni þess, að Lögur-
inn skuli raunverulega hverfa fyr-
ir utan Brú!
Sennilega er hvergi í landinu
jafn virkjunarhæft fallvatn lagt
þannig upp í hendur eins víðlend-
asta og gróðurvænlegasta héraðs
landsins með óvenju fjölbreytt og
glæsileg framtíðarskilyrði! Og að-
staða til allmikillar virkjunar ó-
víða, eða jafnvel hvergi í landinu,
hagkvæmari eða jafngóg og við
Lagarfoss! Með' fullri virkjun Lag-
arins færi hann serín.ilega all-
langt frarn úr Laxárvirkjun og yrði
öruggari. En fyrir hljóta að liggja
tiltækilegar áætlánir á þessum
vettvangi, s-é eftir þeim gengið!
Orkumagn það, sem gefið er í
skyn, að Austurlands-virkjun
muni fá — á sinum tíma — ætti
Lagarfoss og fullvirkjaður Lög-
urinn að geta látið í té, 6000—
12000 kw. (með hækkun Lagar-

ins upp í lygnan fjörð frá Fossi
og upp í Fljótsbotn, eða enn
lengral).
Að lokum mætti einnig benda
á, , hve fullvirkjaður Lögurinn
myndi stórfegra Fljótsdalshérað,
þótt hann auðvitað myndi færa í
kaf nokkur harðbala-nes og minni-
háttar landsvæði, — og jafnvel
einhver mannvirki. En hér virðist
aðstað'a svo hagfelld og viðráðan-
leg á allan hátt, að virkjun Lagar-
foss ætti eðlilega að taka skemmri
tíma en flestar aðrar sambærileg-
ar virkjanir. Og einnig sökum
þess að verða tiltölulega ódýrari.
í stað harðbalanesja og 1 anc!-
skika, sem fullvirkjaður Lögurinn
myndi leggja undir sig, yrð'u full-
ræktuð löndin báðumegin Fljóts
á úthéraði: Tungan öll, „þetta ó-
hugnanlega flagholtaforað, rækt.
uð í samfelldan akur milli Jöklu j
og Lagarfljóts! Þar bíður þykkur,
jarðvegur framtíðarinnar!“
„ . . . Og ekki eingöngu Tungan,
sem hæfir ræktun, heldur Ut-
mannasveitin öll, flárnar og for-
öðin! Þurrka þarf allt landið! Nes-
SíðarLhlutl.
in meðfram Lagarfljóti eru lítils-
virði á móti þessu landi: Útmanna-
sveit, Eiðaþinghá og Tungan . . .“
— Þannig er gestsaugað oft og
tiðum óvenju glöggt og athugult!
Er hér ekki nærtækt og all-
alvarlegt umhugsunarefni, „land-
ar mínir og frændur" í Bændafé-
lagi Fljótsdalshéraðs?
VII
„Stóriðnaður
Fl jótsdalshéraðs"
— En hvar á iðnaður okkar að !
setjast að, og hvað á að vinna? i
spyrja sennilegar íandar mínir og
frændur eystra. — Því er fljót-
svarað.
Ykkar „stóriðnaður" hefur þegar
kosið sér kjörstað og er tekinn ;
að festa þar rætur. Þar myndi j
honum skjótt vaxa íiskur um
hrygg í einstæðu og vel skipulögðu ^
iðnaðar-hverfi sem eðlileg mið- j
stöð glæsilegs héraðs. Og er þið j
hafið manndóm til að leysa Lagar-
foss úr læðingi, mun hann óðar
„leysa aflvéla fjöld“! — Og það
þegar á þessum áratug!
Egilsstaðir er óskastaður Fljóts
dalshéraðs og sjálfkjörin miðstöð
mikilla athafna, m. a. víðtæks
landbúnaðar-iðnaðar og margvís-
legs. Mun ég nefna hér nokkur
helztu undirstöðuatrið'i slíks iðn-
aðar:
1. Vélsmiðja og vélaverkstæði til
víslegra smíða og viðgerða á
bílum, landbúnaðarvélum, vega-
gerðarvélum o. s. frv.
2. Trésmíða- og tréiðnaðar-verk-
smiðja til margvíslegrar vinnslu
og m. a. hagnýting Hallorms-
staðar-skóga nútíðar og framtíð-
ar. — Fyrirtæki af þessu tvennu
tagi o. fl. starfa nú þegar að Eg-
ilsstöðum.
3. Ullar- og tóvinnu-verksmiðja,
sem fyrst ynni úr allri ull Fljóts
dalshéraðs, og síðan alls fjórð-
ungsins. Það yrði fjölbreytt
vinnsla (framleiðsla) kembing,
spuni, lopi og vefnaður marg-
vislegur, siðan saumastofa, prjón
les og prjónaiðnaður margs kon
ar, peysur, teppi, rúmteppi, gólf
teppi og margt fleira. -Samanb.
verksmiðjur SÍS á Akureyri:
Gefjuni Heklu o. fl. Þessar verk- !
smið'jur eru víðkunnar að við-
skiptum bæði heima og erlend-
is!).
4. Ullarþvottastöð fyrir Fljótsdals-
hérað og síðan allan fjórðung-
inn.
5. Mjólkurbú: — Mjólkursamlag
alls héraðsins, með fjölbreyttri
framleiðslu mjólkurafurða.
6. Kornmylla og korniðnaðar-vélar
margs konar.
7. „Dósa-iðnaður“ niðursuða margs
vísleg): Kjötmeti alls konar,
sláturhúss-afurðir o. fl. — Hér
átti einnig að rísa hið mikla
sláturhús, þar sem m. a. væri
slátrað árlega a. m. k. 1000 dýra
aukningu stofnhjarðar Múlsýsl-
unga á Vestur-öræfum (stofn-
hjörðin 2000 dýr!). Sláturpen-
ingur: Flest þrevetrir geldingar,
mjög verðmætir, og síðan haust-
kálfar eftir þörfum, flest bola-
kálfar. Skinn mjög verðmæt. j—
(Afar fjölbreytt vinnsla. Sér-
s-tæð norsk framleiðsla á brezk-
um markaði: — Dósir með kjöt-
kökum í brúnni sósu: Hreindýra
kjöt 80% og nautakjöt 10%.
En Bretar eru matvandir og
strangir dómarar um alla mat-
vælagerð!).

8. Sútunar- og skinna-verksmiðja:
Þar átti m. a. að súta sérstaklega
hinar 1000 hrein-stökur öræfa-
hjarðarinnar, og sérstaklega
kálfskinnin, sem eru mjög verð-
mæt og eftirsótt af Bretum og
Frökkum, sem nota þau í marg-
víslegan kventízku-iðnað. (Um
tveggja ára skeið fékk ég ekki
„lifandi frið“ fyrir hreindýra-
fulltrúa Bretaveldis, sem sendi
mér hvert bréfið á fætur öðru,
og voru þau öll um ísl. hrein-
dýraskinnin, en hann hafði einn
ig verið mesti skinnakaupmað-
ur Breta um áratugi, og keypti
þúsundir hreinskinna frá Síber-
íu, og síðan frá Alaska, eftir að
kommúnistar höfðu lokað bæj-
ardyrum sínum! Nú hafði hann
komizt á snoðir, um sérstakt á-
gæti íslenzku hrein-skinnanna,
og fékk síðan hjá mér staðfest-
ingu á þessu. — En hér þver-
girtuð þið einnig ykkar eigin
götu!) —----------
Þrátt fyrir þetta er þörf mikill-
ar og góðrar sútunnar- og skinna-
verksmiðju eystra, bæði fyrir gráu
gærurnar og alls konar skinn og
húð'ir!
Allt er þetta undirstaða „stór-
iðnaðar Fljótsdalshéraðs!" Og
þetta ætti að vera ykkur nægilegt
verkefni fram til aldamótanna
næstu! Jadnframt þessu myndi
spretta upp í Fjörðum margvísleg-
ur sjávarafurða-iðnaður, óðar er
hugviti manna og verkhyggju værj
beitt að hagkvæmum og viðráðan-
legum framkvæmdum undir’ stjórn
verkskyggnra og ábyrgra aðila, en
ekki braskhneigðra fjármálaglópa!
Sennilega mundu slíkar fram-
kvæmdir fyrst hefjast á Seyðis-
firði og Reyðarfirði, ýmiss konar
aósaiðnaður, fjölbreyttur og vand-
aður frá upphafi, þótt í smáum
stíl sé. Annað dugir ekki! Síldar-
iðnaður í margvíslegum myndum,
og fjölbreytt vinnsla úr öðrum
fisktegundum! Vísir að slíkum iðn
aði og allgóðar fyrirmyndir eru
þegar m. a. á Akureyri, Siglufirði
og niðursuðu-verksmiðjur í Reykja
vík, Akranesi o. v. Álareyking SÍS
i Hafnarfirði o. s. frv.
Hér er úr mörgu að moða, land-
ar mínir og frændur eystra, nær-
tækara, æskilegra og viðráðan-
legra en erlend risa-fyrirtæki í
erlcndum höndum! Með innlend-
um, þroskavænlegum iðnaði
myndu haldast í hendur aðrar fjöl-
breyttar framfarir, m. a. samgöng-
ur innan héraðs ykkar og sveita
milli, sem víða eru enn harla öm-
urlegar! Fagradalsvegur yrði m. a.
gerður greiðfær alla tíma árs, —
þessi stutta lífæð ykkar, — og
hefi ég áður diepið á það.
Allur slíkur innlendur iðnaður
ætti að vera, — og þarf einnig
nauðsynlega að vera menningar-
auki, undirstöðuatriði kunnátta og
vandvirkni, enda ætti verknám að
vera hér vinnuskilyrði! Aftur á
móti er erlend stóriðja alloft
hreinn „skáldaspillir" á margvís-
legan hátt í lífi almennings, og
siður en svo menningarauki, þótt
til s'éu á síðarj áratugum glæsi-
legar undantekningar með vel
skipulögð stóriðju-ver og fast-
búandi starfslið'i.
Á þennan hátt gætu íslendingar
orðið allmikil iðnaðarþjóð og hald
ið menningu sinni og mannkostum
óbrjáluðum, en yrðu ekki aðeins
ótíndur verkalýður hugsjóna-
snauðra erlendra stóriðju. — Og
hér ætti framvegis að rætast hið
gamla og góða spakmæli, að
vinna göfgar manninn!
Framhald á bls. 13.
T f M I N N, þriðjudagurinn 28. ágúst 1962.
9