Vísir - 17.06.1944, Blaðsíða 110

110
VlSIR — ÞJÓÐHÁTlÐARBLAÐ
GARÐYRKJA Á ÍSLANDI
Frá garðyrkjusýningunni 1938.
Eftir RAGNAR
Frá fyrstu tið Islands byggð-
ar hafa grös verið nytjuð hér
til manneldis. En um margra
alda skeið munu það þó mest-
megnis hafa vérið hinar inn-
lendu villtu jurtir, sem nytjað-
ar voru frekar en að þær væru
ræktaðar í görðum. Þó heyrist
getið um garða í fornum sög-
um, en lítt er vitað um hverjar
tegundir þar voru ræktaðar,
enda þótt þeir séu nefndir bæði
„laukagarðar“ og „kálgarðar“,
er ekki víst að við þær tegund-
ir sé átt, skoðað frá grasafræði-
legu sjónarmiði.
í Jónsbók hinni fornu, lög-
bók Magnúsar konungs laga-
bætis handa Islendingum, stend-
ur svo í 11. grein Þjófabálks:
„Ef maður gengur í eplagarð
manns eður hvannagarð, eður
næpnareit og allt það aldin, er
menn hirða og hegna (girða)
með görðum og gæzlum, þó að
vötn falli um, og vill sá eigi
lofa er á, tvígildi þeim skaða
er átti, og 2 aura í þokkabót“.
Um eplagarðinn er það að
að segja, að vafalaust er það
nafn þýtt úr norskum lögum —
þar sem eplatré þreifst í hlýrri
landshlutunum, en hvannagarð-
ar hafa þó vafalaust verið til
hér á landi, því fljótt hafa menn
tekið eftir þvi, hér eins og ann-
arsstaðar, að jurtir þrifust bezt
þar, scm land var friðað, á þær
borið og um þær hirt. Svo að
snemma hafa hyggnir menn far-
ið að stunda garðrækt hér, enda
þótt garðjurtir væru fáar og
flestar víst innlendar.
Mikill fjöldi hinna innlendu
ÁSGEIRSSON.
tegunda var nytjaður og tekinn
beint úr skauti jarðar, án þess
að um beina ræktun væri að
ræða. Ein hin gagnmerkasta af
þeim plöntum eru án efa Fjalla-
grösin, sem var dagleg fæða al-
mennings í landinu — að heita
má fram yfir miðja síðustu öld.
Margar aðrar jurtir voru til
mikilla nota, t. d. hvönnin,
heimulan og skarfakálið — að
ógleymdum sölvunum, sem
voru góð hlunnindi þeirra jarða,
er að sjó liggja. Auk þeirra
jurta, sem beinlínis voru notað-
ar til matar, notaði landsl'ólkið
rhargar aðrar á annan hátt, svo
sem til krydds, til drykkjar, lit-
unar o. fl. Og ekki má gleyma
þeim jurtum, sem notaðar
voru til lækninga, en þær voru
margar og merkar og héldu
sumar gildi sínu þangað til efna-
fræðingum tókst að framleiða
þau efnasamhönd, sem í plönt-
unum voru, á kemiskan hátt.
Nytjar þær, sem þjóðin hafði
af jurtum, voru því miklar og
margvíslegar, enda þótt eiginleg
garðyrkja væri ekki á háu stigi.
Svo, snemma á 18. öldinni,
fer breyting að koma á, eftir
langa kyrstöðu miðaldanna.
Ungir námsmenn, er leituðu til
annarra landa, sjá hve mikil not
framandi þjóðir höfðu af rsékt-
un jurta í görðum og átta sig
á því, hve langt Islendingar
voru á eftir frændþjóðum sín-
um í garðyrkjukunnáttu. Þeir
hefjast handa, er þeir koma
heim til ættjarðarinnar aftur,
um að auka þekkingu landa
sinna á þessari grein landbún-
aðarins og verður flestum
nokkuð ágengt — þó hægt fari
að vísu, því landinn er - sein-
látur og hægfara.
Nöfn Eggerts Ölafssonar og
síra Björns Halldórssonar,
mágs hans í Sauðlauksdal, og
Ólafs Ölavíusar, bera þar hæst,
enda þótt brautryðjendurnir
væru margir fleiri og starf
þeirra nái fram á byrjun þeirr-
ar aldar, sem við nú Jifum á.
En sem dæmi um hve þróunin
oft var hægfara má geta þess,
að fyrsta uppskera kartaflna úr
íslenzkri mold fékk síraÍBjörn í
Sauðlauksdal um haustið 17fi0
— en það líða margir tugir ára
áður en hægt er að telja kart-
öflurækt almenna í landinu —
og sumstaðar nieira cn öld.
En þannig þokar garðrækt-
inni áfram, smátt og smátt,
fram undir og fram yfir hið
mikla merkisár í sögu þjóðar-
innar, 1874, er j)jóðin hafði
byggt jíetta norðlæga, hrjóstr-
uga og oft kalda land í þúsund
ár. Að vísu hafði stundum dreg-
ið úr garðræktinni með köflum,
j>egar harðindi höfðu gengið yf-
ir, einkum norðan • og austan
lands. En þá er eins og rofi til,
á mörgum sviðum, er meira
frelsi var fengið til orðs og at-
hafna en þjóðin hafði búið við
áður. Þetta kemur einnig fram
í garðræktinni.
Af þeim mönnum, sem mestu
afreka um framfarir í garðrækt
hér fyrir aldamótin síðustu, ber
mest á hinum danska landlækni,
Schierbeck, er vann hér mikið
og óeigingjarnt starf á þessu
sviði, í hjáverkum frá embætt-
isstörfum sínum. Enda ])ótt
hann dveldi hér á landi aðeins
11 ar, fékk hann miklu áorkað.
Hann hafði lagt stund á garð-
yrkju í æsku, áður en hann sett-
ist á skólabekk til náms og er
hann leom hér 1883, byggði
hann sér mikið og vandáð hús
og afgirti stóran garð í kring-
um ])að, og í j)essum garði eyddi
hann öllum tómstundum. Er
])etta hinn svonefndi bæjarfó-
getagarður við horn Aðalstrætis
og Kirkjustrætis í Reykjavík.
Schierbeck landlæknir kynnt-
ist fljótt öðrum embættismanni,
scm hafði einnig mikinn áhuga
fyrir garðrækt og framförum í
henni. Það var Árni Thorsteins-
son landfógeti. Gerði hann einn-
ig mikinn og fagran garð, þar
sem hann ræktaði bæði nytja-
og skrautjurtir, og settu garð-
ar lándlæknisins og landfóget-
ans svip ó bæinn, og voru jæss-
ir tveir embættismenn fyrir-
myndarmenn, sem margir
breyttu eftir. 1 sameiningu voru
])essir tveir embættismenn aðal-
hvatamenn Hins ísl. garðyrkju-
félags, er var stofnað 1885 —
tveim ármn eftir að Schierbeck
kom til landsins. Var hann for-
seti þess frá byrjun og til þess,
er hann fór alfarinn héðan,
Gróðurhús hafa verið reist víðsvegar úm landið þar sem jarðhiti
er, en jarðhitinn skapar óhemju mikla möguleika fyrir ræktun í
gróðurhúsum.