Morgunblaðið - 03.11.1943, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
MiðVikudagur 3. nóv. 1943
inúttsttMðfrife
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Yíirlýsing
ríkisstjórn arinn ar
VIÐHORFIÐ til sjálfstæðismálsins hefir stórum batn-
að með yfirlýsingu þeirri, sem forsætisráðherra landsins
gaf á Alþingi síðastliðinn mánudag, um afstöðu ríkis-
stjórnarinnar til málsins. Forsætisráðherrann lýsti yfir
því, að ríkisstjórnin væri fylgjandi stofnun lýðveldis
hvenær sem er. Ríkisstjórnin liti svo á, „að hið raunhæfa
ástand, sem staðið hefir í aðalatriðum óbreytt hátt á
fjórða ár, sje nægilega styrkur grundvöllur til form-
legrar ákvörðunar um stofnun lýðveldis á íslandi, jafn-
skjótt sem Alþingi vill gera slíka ákvörþun, hvað sem
skýringum á 18. grein sambandslaganna líður“.
Með þessu markar ríkisstjórnin afstöðu sína svo skýrt
og greinlega, að ekki getur verið um að villast. Stjórnin
lítur svo á, að „hið raunhæfa ástand“, sem ríkt hefir hjer
á landi frá 10. apríl 1940, veiti íslendingum ótvíræðan
rjett til að taka hverjar þær ákvarðanir varðandi fram-
tíðar stjórnskipan landsins, sem þeim þóknast, því að
sambandslagasamningurinn frá 1918 sje ekki lengur til.
Þessu sama hefir Sjálfstæðisflokkurinn haldið fram í
deilu þeirri, sem staðið hefir um þetta mál að undanförnu,
og er flokknum það því mikið fagnaðarefni, áð stjórnin
skyldi taka þessa afstöðu til málsins.
★
Það var mjög mikilsvert að fá þessa ótvíræðu yfirlýs-
ingu frá ríkisstjórninni, ekki síst nú, þar sem menn eru
að verki, sem leggja alt kapp á að tvístra þjóðinni á úr-
siitastundinni. Þessir menn hafa gengið svo langt, að þeir
hafa ekki hikað við að halda því fram, að íslendingar
hefðu engan rjett til einhliða sambandsslita, nema með
því að fylgja sambandslögunum út í æsar, vitandi það,
að þetta var og er enn gersamlega ómögulegt.—
Ekki er vafi á því, að undanhaldsmenn í sjálfstæðis-
málinu hafa verið að vona, að ríkisstjórnin tæki aðra af-
stöðu til málsins en hún gerði. Þeir vissu um sundrung-
ina á Alþingi og treystu því, að ef ríkisstjórnin snerist
gegn lausn sjálfstæðismálsins á næsta ári, myndi takast
að stöðva framgang þess, því að flokkarnir myndu aldrei
geta komið sjer saman um stjórnarmyndun, jafnvel þótt
ekki væri til annars en að leysa þetta mál. Á þetta reyndi
ekki, og nú er svo komið, að þessi veika von sundrung-
armanna er ekki lengur til.
★
Nú er það Alþingis að taka sínar ákvarðanir í sjálf-
stæðismálinu.
Vafalaust verður niðurstaðan sú, að fylgt verði tillög-
um stjórnarskrárnefndar, þannig, að lýðveldið verði
stofnað 17. júní næsta ár. Þær raddir hafa verið uppi í
þinginu, að taka málið ekki fyrir á þessu þingi, heldur
bíða þar til eftir áramót. Láta svo þingið koma saman
strax upp úr áramótum og afgreiða málið þá. Sje þessi
leið líkleg til þess að sameina flokkana, er ekkert við
hana að athuga, enda sjá þá alþjóð gert kunnugt, að
þessi leið verði farin.
Hitt má ekki ske, að það verði dregið lengur en til
fyrstu dagana í janúar, að Alþingi taki lýðveldisstjórn-
arskrána til meðferðar og fullnaðar afgreiðslu. Með lengri
drætti væri beinlínis verið að stuðla að því, að sundrung-
armenn ;gætu haldið áfram skemdarstarfi sínu. Þeir hafa
þegar haft of langan tíma til áróðurs, því að óvissan sem
ríkt hefir um afgreiðslu málsins, hefir haft illar verk-
anir.
Um hitt þarf svo ekki að efast, að þjóðin mun fylkja
sjer um lýðveldið, þegar Aiþingi hefir tekið sínar ákvarð-
anir og hennar samþykkis verður leitað. En það er mjög
áríðandi, ekki síst vegna áróðursins, sem verið hefir gegn
málinu, og honum mun verða haldið áfram, að Alþingi
dragi það ekki að taka sínar ákvarðanir.
í Morgunblaðinu
fyrir 25 árum
Enn um Kötlugosið.
14. okt.
„Hólmavík í gær: Eldblossar
meiri og minni sáust hjeðan í
suðaustri í alt gærkvöld. Dynk-
ir heyrðust og allmiklir í alla
nótt og í morgun, en titring hafa
menn eigi orðið varir við“.
„Frá Vestmannaeyjum:
Frjettaritari vor í Vestmanna-
eyjum símaði oss í gær. Kvað
hann gosið hafa sjest mjög
greinilega úr Eyjum. Hafi glær-
ingarnar verið svo miklar, að al-
bjart hafi verið þau augnablik-
in í 'Eyjunum. f gæfdag sást eld-
ur við og .við úr jöklinum, en
öskufall var þar ekkert“.
„Frá Garðsauka var símað í
gær, að öskufallið væri töluvert
að minka. Það var svo bjart kl.
4, að menn gátu slökt lampaljós-
in, sem logað höfðu allan dag-
inn vegna öskumyrkurs“.
„Af Sterling, sem í fyrrakvöld
var í siglingu fyrir Vestfjörðum,
sást greinilega eldurinn úr Kötlu
Að öllum hkindum hafa glæring
arnar sjest víðast hvar á land-
inu“.
Meira um Kötlugosið.
15. okt.
„Akureyri í gær: Á laugar-
dagskvöld sáust eldblossarnir úr
Kötlu hjeðan og í nótt tók að
falla hjer aska. Pollinn lagði í
nótt og nú er ísinn grár af ösku.
Frá Reykjahlíð í Mývatns-
sveit sást eldurinn mjög vel,
eins frá Breiðumýri, Húsavík og
sveitunum þar fyrir austan,
Kelduhverfi og Öxarfirði. í dag
hefir verið mikið öskufall í Mý-
vatnssveit og Bárðardal“.
Öskúfallið hjer í höfuð-
staðnum.
15. okt.
„í fyrradag var verið að skipa
út fiski hjer á höfninni. En
vegna öskufallsins varð að
hætta vinnunni. — Fiskurinn
myndi hafa orðið svartur af
ösku“.
Þjóðverjar vildu fá frið.
Um það segir m. a.:
15. okt.
„Þjóðverjar hafa svarað Wil-
son og fallist að öllu leyti á skil-
mála þá, er hann bar fram í
þingræðu sinni 8. janúar og í
síðari ræðum. Vilja Þjóðverjar
aðeins ræða ítarlegar ýmislegt,
sem við kemur friðarsamning-
unum í framkvæmdinni. Vonast
1 þeir til þess, að bandamanna-
þjóðirnar gangi að þessum skil-
yrðum“.
Wilson krafðist þess, að yf-
irburðir bandamanna yrðu
viðurkendir. 1 ræðu, sem hann
hjelt, segir m. a.:
17. okt.
Það verður að takast skýrt
fram, að skilyrði fyrir brottför
úr herteknum hjeruðum og
vopnahljei eru mál, sem verður
að leggja undir dóm og ráðlegg-
ingar hernaðarráðunauta Banda
ríkjanna og stjórna bandamanna,
og forsetinn telur það skyldu
sína að taka það fram, að stjórn
Bandaríkjanna getur eigi geng-
ið að neinu samkomulagi, nema
því aðeins, að fullkomlega sjeu
trygðir yfirburðir þeir, sem
Bandaríkjaherinn og herir
bandámanna hafa nú á vígstöðv-
unum“.
\Jíliverji óLrijo
ar:
dac^lecýci lijinu
t
VVVVVVVVVVvVVvv4**
Furðusögur um
Hitaveituna.
FURÐU SÖGUR MIKLAR
fljúga um bæinn eins og fiski-
sögur um margskonar efni. Nú
er það Hitaveitan, sem er aðal-
umræðuefnið og þó oft hafi verið
„krítað liðugt“ þá hafa sögurnar
sjaldan verið jafn æfintýralegar
og jafnvel spennandi, eins og
sagt er um eldhúsrómana.
Vinsælasta útgáfan af þessu
smásögusafni um Hitaveituna er
sú, að nú horfi til stórvandræða,
Vegna þess, að allar leiðslur sjeu
fullar af rottum. Það sje meira
að segja vafamál hvort það muni
takast að hreinsa pípurnar af
þessum óþverra. Það er jafnvel
tæpt á því, að rotturnar soðni í
rörunum.
Það þarf töluvert ímyndunar-
afl til að búa til svona sögur, en
það ætti ekki að þurfa nema
meðalgáfur til að sjá hvílík
heimska það er, að mikið sje
um rottur í hitaveiturörunum.
Vitanlega er það ekki ómögulegt,
að ein og ein rotta hafi vilst inn í
hitaveiturör.En varla myndi hún
hafast við þar lengi. Það er ekk-
ert æti fyrir rottur í rörunum,
því þó valskan hafi sterkur tenn
úr getur hún ekki nagað stál-
rör. Það er alveg óhætt að full-
yrða bæjarbúa um, að hitaveitu-
framkvæmdum seinkar ekki
vegna rottugangs í leiðslunum.
e
Enn þá vitlausari
saga.
ÖNNUR ÚTBREIDD saga í
bænum og jafnvel enn vitlaus-
ari er það, að þá fyrst verði
Reykjavíkurbær paradís fyrir
rotturnar er hitaveitan kemur.
Þá geti þær hreiðrað um sig í
hlýjunni við hitaveiturörin í
rennunum í götunni. Það getur
hvert barn gengið úr skugga um
það strax hvílík fjarstæða þetta
er með því að ganga um götu,
þar sem verið er að fylla upp í
hitaveiturennu. Utanum rörin er
fylt með rauðagjalli, pottþjett
svo að ekki kemst fluga á milli,
hvað þá rotta.
•
Leiðslurnar reyn-
ast vel.
Loks eru sögurnar, sem ganga
um það, að leiðslur allar sjeu
' ónýtar og það taki langan tíma
að kippa þeim í lag vegna galla.
Sannleikurinn er sá, að verk-
^fræðingar telja það furðulegt
hvað fáir og óverulegir gallar
hafa hingað til komið fram á
leiðslunni,sem búið er að reyna.
Hitt er svo auðvitað mál, að það
er alveg óhugsandi, að í jafn-
|Stóru verki og hitaveitan er,
komi ekki einhverjir smágallar
fram.
Það verður ekki langt að biða,
j, <5 Hitaveitan komi í nokkur
, hverfi í bænum og síðan smám
saman í fleiri og fleiri. Það er
' vitanlega ekki hægt að fullyrða
J neitt, en spá mín er sú, að allir
t verði ánægðir með Hitaveituna
og einnig þeir, sem ávalt hafa
fjandskapast við þessar fram-
kvæmdir og unnið Hitaveitunni
og bæjarbúum ómeíanlegt tjón
með skammsýni sinni og öfund
við þá menn, sem höfðu vit til
rð 'eggja út í verkið

Brjef um barna-
tímana.
SIGGA, 10 ára, skrifar mjer
um barnatíma útvarpsins og seg-
ir m. a.: „Viltu skila því til út-
varpsins fyrir mig, að mjer
þyki barnatímarnir miklu leiðin
legri, en þeir voru áður. Nú nenn
um við krakkarnir ekki einu
sinni að hlusta á þá lengur, en
áður vildum við alltaf hlusta á
barnatímana. Okkur þykir mest
gaman að fá stuttar og skemti-
legar sögur og harmonikumúsik.
Sögurnar hans sjera Friðriks
Hallgrímssonar voru alltaf svo
ljómandi skemtilegar og eins var
gaman að hlusta á hann Braga
Hlíðberg. Af hverju koma þeir
aldrei meira í barnatímann? Svo
þykir öllum krökkum gaman að
heyra í öðrum krökkum, sem
skemta í barnatímanum.
Segðu líka útvarpinu, að fæst
(bm krökkum þyki gaman. að
löngum og leiðinlegum sögum“.
Mjer er ánægja að því að birta
brjefið frá henni Siggu og vona
að þeir, sem sjá um efni barna-
tímanna taki það til greina. Jeg
hefi víða orðið var við, að börn-
in eru að missa áhuga fyrir
barnatímunum vegna þess að
ekki er valið nógu skemtilegt
efni og við barna hæfi. Það get-
ur verið gott útaf fyrir sig, að
hafa fræðandi og þroskandi efni
fyrir yngstu hlustendurna í út-
varpinu, en það verður þá að
vera þannig útbúið, að börnin
fáist til að hlusta á barnatímana.
©
Alvarlegur skrípa
leikur.
Sprelliverk ríkisstjórnarinn-
ar með kartöfluverðið er orðinn
alvarlegur hlutur. Launamenn
landsins eru látnir gjalda fyrir
mistök og fyrirhyggjuleysi vald
hafana í sumar, er þeir gleymdu
kartöflunum, með því að laun
þeirra eru lækkuð mánuð eftir
mánuð með gerfivísitölu, sem
bygð er á kartöfluverði.
Þó fyrst færist skörin alvar-
lega upp í bekkinn, er síðasta
kartöflulækkun var tilkynnt. —-
Kartöflupundið er lækkað um
20 aura og lækkar það, eftir því
sem fróðir menn komast næst
vísitöluna um 2 stig. —
Þetta er gert á þeim tíma, er
flestir heimilisfeður eru búnir
að byrgja sig upp fyrir veturinn
,með kartöflur og greiða þær
dýrara verðinu. Kartöfluverð-
lækkunin mun því ekki hafa
minstu vitundar áhrif á fram-
færslukostnað manna yfirleitt.
Hver veft upp á hverju vald-
hafarnir taka næst. Kannske
þeim: hafi dottið það þjóðráð í
hug, að gefa kartöflurnar eftir
næstu mánaðamót til að geta
lækkað vísitöluna um 8 stig.
Almenningur getur skilið og
virðir» þá viðleytni, að lækka
dýrtíðina. En það verður gerast
á heiðarlegan hátt. Því ef oft er
leikin skrípaleikur eins og í
kartöflumálinu, þá missir þjóðin
ekki einungis áhugann fyrir að
taka þátt í að reyna að lækka
dýrtíðina heldur og þ^ litlu trú,
sem hún kann að hafa haft á
þeim mönnum, sem hafa tekið að
sjer að stjórna málefnum henn-
ar.