Morgunblaðið - 07.01.1954, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 7. janúar 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
Kommúnistar í Kána brenna nú
rit Konfúsíusar sem óðir væru
Um sænska skáldi Harry
Martinson og skáldskap hans
KÍNVERSK blöð hafa nýlega til-
kynnt, að kommúnistastjórn
Kína hafi látið það boð út ganga
að brenna skuli gullaldarrit hins
ævagamla og rótgróna kínverska
spekings, Konfúsíusar (Kung-
fu-tse). Fræðimönnum hefur ver-
ið skipað að rýma rit Konfúsíus-
ar úr bókaskápum sínum og eig-
endum bókaverzlana fyrirlagt að
taka af markaði öll rit hans. —
Þannig á að útrýma hinum gömlu
og virðulegu ritum Konfúsíusar,
sem verið hafa helztu stoðirnar
undir kínverska menningu um
tvö þúsund ára bil.
Engin ástæða er til að halda,
að upplýsingarnar sem við á
Vesturlöndum höfum fengið um
útrýmingu rita Konfúsíusar séu
ýktar. Boðskapur Konfúsíusar
um sonarlega undirgefni, bróður-
ást og vinartryggð er ósamrým-
anlegur hinum alþjóðlega komm-
únisma. í ritum Konfúsíusar er
rætt um skyldur einstaklinganna
við hvern annan, ríkið er minna
til umræðu. Getur því hver heil-
vita maður séð, að slíkt stingur
alveg í stúf við boðskap komm-
únismans, þar sem þess eins er
krafizt af þegninum, að hann
sé hollur ríkinu, þ. e. a. s. komm-
únistaflokknum og honum sem
stjórná hverju sinni.
—★—★—
EN hið skemmtilega við mál
þetta allt er sú staðreynd, að,
kommúnistar eru nú að reyna að '
gera nákvæmlega hið sama og |
keisari nokkur ætlaði sér fyrir
2200 árum. Hét sá Shih Hwang-
ti, oft nefndur hinn mikli
Napóleon Kínaveldis, enda verð-
ur það ekki af honum skafið, að
hann er einn merkastur keisara,
sem þar hefur ríkt. — Hann til-
kynnti einnig á sínum stjórnar-
árum, að nú skyldu Kínverjar
með öllu segja skilið við fortíð-
ina, því að hann væri upphafs-
maður nýrrar blómaaldar.
★ SAMEINAÐI KÍNAVELDI
Shih Hwang-ti er ættaður úr
Chin-fylki, þar sem hann var
hertogi að nafnbót. Fylki þetta
varð öflugt mjög á hnignunar-
tímabili Chou-ættarinnar (1122
—230 f. Kr.). — Hann brauzt til
metorða og mikilla valda, enda
var hann hershöfðíngi góður, og
smám saman tókst honum að
færa svo út ríki sitt og yfirráða-
svæði, að hann sameinaði fyrst-
ur manna allt Kinaveldi, eins og
það er enn í dag. Þá gat hann
sér það og til frægðar, að hann
lét reisa Hinn mikla múr, sem
enn stendur og nær frá sjó
(skammt frá Peking) og 1400 míl
ur inn í land. Skyldi hann koma
í veg fyrir innrás „barbara“ að
norðan, — og hver veit nema
hann eigi enn eftir að gegna líku
hlutverki!
★ LÍKT STJÓRNARFAR
Stjórn Shih Hwang-tis keisara
svípar í mörgu til núverandi
kommúnistastiómar i Kína. —
Innstu koppar í búri voru ýmiss
konar „erindrekar" og „fulltrú-
ar flokksins", eins og við nú
köllum þá. Þessi hópur manna
myndaði þann kjarna sem keis-
araveldið stóð og féll með.
Kenndu þeir og uppfræddu lýð-
inn, mótuðu stefnu og boðskap
sem í flestum atriðum gengu í
berhögg við kenningar Konfúsíus
ar.
Forsætisráðherra keisara, Li
Ssu að nafni, gekk sérlega vel
fram í útrýmingu andstæðinga
og þeim þjóðfélagslegu breyting-
um sem keisari barðist fyrir.
Barðist hann ötullega gegn léns-
skipulaginu og tókst að kollvarpa
þvi. En við hlutverkí þess tók
ný og fjölmenn embættismanna-
stétt, sem koma átti í veg fyrir
fall hins unga þjóðfélags Shih
keisara.
Pað s&ma gerði Shih-Hivaðiig-ti
fyrii1 iráaeis*a en 2000 árum
Kung-fu-tse.
Öllu landi var skipt upp milli
bænda, öll verzlun var fengin í
hendur ríkigu og — eins og nú
— voru fjölsSyldur flokkaðar í
hópa og skyldi einn kosinn til að
gæta hegðunar hinna. — Og nú
erum við aftur komin að kjarna
málsins: Shih Hwang-ti lét
brenna rit Konfúsíusar (þá voru
þau skrifuð á bambusræmur —
og loguðu því ágætlega!) og lét
drepa fjöldan állan af spreng-
lærðum Konfúsíus-prédikurum.
Stofnaði hann því til víðtækra
,,hreinsana“ í landinu.
—★—★—
ÞEGAR við berum þessa atburði
saman við það sem nú er að
gerast austur í hinu víðlenda
Kínaveldi, sjáum við, að tíminn
er að yrkja söguna upp aftur, ef
svo mætti að orði komast, hún
endurtekur sig, — aðeins í ann-
arri mynd. Nú heitir „keisarinn"
t. d. ekki Shih Hwang-ti heldur
Mao-tse-tung o. s. frv.
En sagan er ekki með öllu á
enda: — Árið 221 f. Kr. lézt
Shih-Hwang-ti keisari eftir að-
eins 9 ára alræðisstjórn. Og ekki
löngu seinna hrundi þjóðfélag
hans til grunna og boðskapur
Konfúsíusar hélt aftur innreið
sína í ríkið. Auðvitað tókst ein-
ræðismönnum ekki að brenna
allar bækur hans. Auk þess lifðu
sumir Konfúsíusar-spekingarnir
„hreinsanirnar“, sem keisari
hafði stofnað til.
í SÖGU Kína eru einungis tveir
einræðisherrar, Shih-Hwang-ti
og Mao-tse-tung. — Nokkrir
stjórnendur þar aðrir hafa svo
og komizt til mikilla valda, en
þeir virtu skoðanir Konfúsíusar
og gerðu siður en svo tilraun til
að útrýma þeim. Þær eru því nú
orðnar rótfastar í kínversltu þjóð
areðli og menningu.
í ritum Konfúsíusar er bæði
fjallað um skyldur ríkis og
þegna og er sagt, að hann hafi
haft til fyrirmyndar ríki Hinna
vitru keisara, sem blómlegast var
(að margra áliti) um 3000 f. Kr.
Ilann leit á keisarann eins og
nokkurs konar þríhyrningstopp,
er gnæfir yfir stóran þríhyrning
sem gerður er úr fjölmörgum
minni. Hegðun og siðferði keis-
aranna t. d. \iar þegnunum for-
dæmi, að hans áliti, og lykill-
inn að blómlegu þjóðfélagi. Það
er því ekki að undra, að komm-
únistar líti slíkar prédikanir
hornauga, því að þar er ekki
gleymt skyldum stjórnara við
þjóðfélagið, — á þær minnt ekki
síður en skyldur þegnanna við
það. Þar er og kennt, að þjóð-
félagið mótist af framkomu þjóð-
höfðingjanna. Slíkt þykir ekki
góð latína í kommúnistalöndun-
um, þar sem þess er krafizt af
þegninum, að hann sé þjóðfélag-
inu og flokknum trúr, — en
stjórnendurnir, ja — þeir mega
drepa á báðar hendur, ef þeim
býður svo við að horfa. Þar helg-
ar tækið tilganginn, þar fer sið-
ferði þjóðhöfðingjanna eftir að-
stæðum hverju sinni. Það er því
ekki undarlegt, þótt fylgjendur
slíkrar „lifsspeki“ forkasti hinum
gömlu bókum, þar sem þess er
m. a. krafizt, að siðferði stjórn-
ara sé þegnunum gott fordæmi.
* HVER SIGRAR?
Mao-tse-tung ætlar sér nú hið
mikla hlutverk Shih-Hwangs-tis
keisara, — að vera boðberi nýrr-
ar aldar. Til þess ætlar hann,
eins og Shih, að brenna undir-
stöður kínverskrar siðfræði og
menningar. Konfúsíus hefur áð-
ur verið ofsóttur — og alltaf
haldið velli. Ekki vegna þess að
boðskapur hans sé hinn eini
Framh. a bls. II
MOLAR -
NÚ FÁ norskir lesendur loks
tækifæri til að kynnast á sínu
eigin máli hinu 600 ára gamla
verki Goeffreys Chaueers, Cant-
erbury-tales. — Hann hefur ver-
ið kallaður faðir nútíma ensku
og um hann er oft sagt, að hann
hafi breytt enskunni úr mállýzku
í mál.
★ ★
NÝLEGA er komin út í Noregi
ný bók- um ísland eftir Sverre
Halse. Nefnist bókin Med beste-
far íil Island og er gefin út af
Fabritius. Bókin hefur fengið
mjög góffa dóma í Noregi og
þykir að henni mikill ‘ fengur.
Segja gagnrýnendur, að höfund-
ur lýsi íslandi nútímans svo vel,
að erlendir lesendur fái prýðis-
góða mynd af landi og þjóð,
menningu og staðháttum. Sverre
Haise hefur skrifað ýmsar ferða-
sögur, sem miklar vinsældir
hafa hlotið og er gott til þess að
vita, að jafngóður höfundur skuli
kynna frændum okkar, Norð-
mönnum, hið norðlæga land okk-
ar. —
★ ★
NOBELS-verðlaunahöfundurinn
bandaríski, William Faulkner,
hefur verið i Svíþjóð um nokk-
urt skeið, en fer þaðan sennilega
til Egyptalands, þar sem hann
hyggst kynnast landi og þjóð. —
Ástæðan er sú, að hann vinnur
nú að kvikmyndahandriti, sem
fjallar um Forn-Egyptaland. —
Einnig kveðst hann nú vinna að
nútíma skáldsögu, sem hann hef-
ur lengi verið með.
★ ★
SÍÐASTA leikrit T.S. Eliots, The
Confidential Clerk, verður frum-
sýnt á Broadway í febrúarbyrjun.
— Colombe eftir Anouilh er nú
leikið á Broadway, var frumsýnt
þar 1. janúar.
Munaðarleysinginn og
gerðisf braufryðjandi í
EKKI alls fyrir löngu hélt sænski
sendikennarinn hér viff Háskól-
ann, Anna Larsson, fyrirlestur
um sænska skáldið Harry Mart-
inson, sem margir hérlendis
munu kannast við. — Fer hér á
eftir úrdráttur úr fyrirlestri
sendikennarans.
★ ★
Vinsældir Harrys Martinsons
eiga fyrst og fremst rætur að
rekja til óvenjumikils ímyndun-
arafls og valds á málinu, en
einnig til ódrepandi áhuga skálds
ins á öllu því sem mannlegt er.
Segja má, að hann sé galdramað-
Harry Martinson.
ur á mál og hugmyndir. En kjarni
lífsviðhorís hans og rauði þráð-
urinn í ölium hans skáldskap er
frumleiki og einfaldleiki. Úr því
sem öðrum finnst máski lítilsvert
getur hann spunnið stórbrotin
ævintýri.
★ ★
Martinson er fæddur 1904. Er
hann var 6 ára að allri, lézt faðir
hans. Móðirin fluttist þá til
Bandarikjanna og piltungurinn
var sendur í vinnumennsku fyrir
tilstilli hreppsins. Aldrei átti
hann neitt heimili og tilfinninga-
kuldinn sem hann kynntist svo
vel í barnæsku, hafði æ mikil
áhrif á hann, ekki sízt þegar
hann var enn ungur, veikgeðja
og tiifinningaríkur. Hann flýði
margoft úr vinnumennskunni,
en gerðist loks sjómaður 16 ára
að aldri. Ein af fyrstu sjóferðum
hans var til Reykjavíkur, kaldan
og stormasaman vetur. Þá var
hann og alllengi í Suður-Ame-
ríku, þar sem hann ráfaði um og
'*ann það sem til féll. Þá gerðist
hann kyndari á skipi og hélt til
Afríku og Indlands. En að 7 ár-
um liðnum hafði hann fengið sig
Saddan af striti sjómannsins. —
Ætlaði hann að hætta sjó-
mennsku, en varð þá berklaveik-
ur og var sendur á hæli. — Síðar
kvæntist hann Moa Martinson, er
var 14 árum eldri en hann, en
þau slitu samvistum eftir 11 ára
sambúð. —
★ ★
Harry Martinson vakti einna
fyrst athygli á sér ásamt nokkr-
um öðrum ungum skáldum, er
gerzt höfðu anarkistar og ^axnir
voru úr jarðvegi öreigastéttanna.
Þeir kölluðu sig: Hina fimm
ungu, en í bókmenntasögunni eru
þeir oftast nefndir primitívistarn
ir. Martinson gekk þó snemma
sínar eigin götur. Hann var tal-
inn mikið efni i ljóðskáld, en
vann sér þó fyrst til frægðar með
feiðasögum sínum frá sjó-
mennskuárunum (Resor utan
mál og Kap Farvál, 1932, ’33).
Þar dregur hann upp skemmti-
legar myndir af félögum sínum,
lífinu í hafnarborgunum o. s. frv.,
auk þess sem hann veltir fyrir
sér ýmsum þjóðfélagsvandamál-
æviníýramaSurinn sem
sænskum bckmennfum
um. í þessum bókum hans hljóm-
aði nýr tónn, nýr stíll. Hann fór
aldrei troðnar brautir hvorki í
máli né stíl og er því brautryðj-
andi í hvorttveggja í nýsænskum
bókmenntum. Honum tókst að
búa til snilldarleg nýyrði og
koma meff hnittnar líkingar sem
festust mönnum í minfsi.
DRAUMAMAÐURINN . . .
Helzta rit hans í óbundnu máli
er sjálfsævisaga hans frá 1935--
36. Kom hún út í tveimur bind-
um, Násslorna blomma og Vágen.
ut. í bókum þessum er auðveit að
rekast á biturt vonleysi, en þó er
það ekki grunntónn þeirra. —•
Ævisagan er öllu heldur nokkurs
konar sjálfs-sálargreining, ef svo
mætti að orði komast. Hann hlíf-
ir sjálfum sér hvergi, — og hegg-
ur aldrei að öðrum án tilefnis.
Þetta er saga litla, rótlausa og
heimilislausa drengsins sem
bjargar sér úr erfiðleikunum
með því að llýja á náðir drauma
og hugmyndarfiugs og falla í
faðm hinnar ósnortnu náttúru.
. . . OG NÁTTÚRUSKÁLDIÐ
Dráurriarnir og náttúran urðu
skáldinu iika aflvaki og hvatning
til skáldskapariðkana. Eftir 1930
skrifaði hann allmargar bækur
um menningarmál, en í þeim
mátti á hverju strái finna undur-
fagrar náttúrulýsingar, samofnar
nákvæmum náttúruathugunum.
Sem náttúruskáid er Martinson
fyrir alllöngu orðinn viður-
kenndur í Svíþjóð. Hann notar
fá pensilstrik, en þó tekst honum
að komast að kjarnanum, lýsa því
sem lýsa á. Og hinar raunsönnu,
en jafnframt skáldlegú lýsingar
hans á blómum, dýrum og jafnvel
heilum hnöttum verða að
skemmtilegum æfintýrum.
IIERFERÐ GEGN GENGDAR-
LAUSRI VÉLAMENNINGU . . .
Martinson hefur ætíð verið
ásakaður um lífsflótta og vöntun
á þjóðfélagsáhuga. Enda hefur
hann minnstan áhuga á þjóðfé-
lagsmálum allra sænskra öreiga-
skálda. Hvílíkt efni hefur hann
ekki haft til að skrifa vandlæt-
ingarskáldsögur, og hversu lítið
hefur hann ekki notað það, ekki
sízt í sjálfsævisögunni! í*#l*ns
augum stafa vandamál samtíðar-
innar af hinni miklu og öru
tækniþróun: Vélamenningin gef-
ur mönnum ekki lengur tóm til
að tileinka sér aðalatriði lífsins,
athuga kjarna lífsbaráttunnar,
umhverfi sitt. — Þetta er rauði
þráðurinn í öllum skáldverkum
hans. Og þetta iífsviðhorf hans
réff því, að hann hvatti Svía til
að senda sjálfboðaliðssveit til
Finnlands, er þeir áttu í stríði við
Rússa. Gerðist hann jafnvel
sjálfur bréfberi við vígstöðvarn-
ar. Með því vildi hann berjast
gegn hinni vélrænu tæknimenn-
ingu, en verja Nofðurlönd og
norræna menningu, sem enn gef-
ur mönnum tóm til að yrkja og
dreyma, eins og þá lystir.
. . . OG EFNISHYGGJUNNI
Á fjórða tug aldarinnar var
barátta Martinso'ns einkum fólg-
in í „að verja listina", eins og
komizt var að orði. Ljóðasafn.
hans frá 1945, Passad, er meist-
araverk. Um það eru flestir sam-
mála. Málið á ljóðunum er ein-
falt og aðalinntak kvæðanna er
einfaldleiki og mannúð. — 1948
kom út skáldsaga hans Vágen till
Klockrike og berst hann þar
einnig fyrir rétti manna til að
dreyma og þroska persónuleik-
ann, svo að þeir verði hæfari til
Framh. á bls. 11.