Morgunblaðið - 25.01.1955, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 25. jan 1955
Páll V. G. Kolka sextugur
Framh. af bls. 9
læknar nú vilja á sig leggja. En
þetta hefur Kolka gert af fúsum
vilja, og svo að vel hefur tekizt.
En auk þess er hans vitjað mörg-
um sinnum árlega úr nágranna-
héruðunum, og þó mest í
Hvammstangahéraði, og þá tíð-
ast er sjúkir menn bíða þar vanda
samra uppskurða. Eru líkur til
að svo haldi fram. Mættu heil-
brigðisyfirvöld landsins vel skilja
að eftirsóttur læknir með slíka
aðstöðu getur ekki verið án að-
Þetta starf læknisins verður
aldrei til peninga metið, enda
ekki til þess ætlast.
Með byggingu þessa fullkomna
sjúkrahúss er risinn óbrotgjarn
minnisvarði hins dáðríka, fórn-
fúsa hugsjónamanns, Páls V. G.
Kolka héraðslæknis. En læknin-
um þykir ekki nægilega hlynnt
að óskabarninu á þennan hátt.
Hann hefur ásamt konu sinni,
sem ætíð er albúin að styðja
hvert gott mál af alúð og alhug,
géfið fimmtíu þúsund krónur til
stoðarlæknis, enda með því teflt 1 sjóðsstofnunar, sem verður ævin-
á tvær hættur.
Héraðslæknir í starfsfrekum
héruðum ætti að hafa þau fríð-
indi, að vera hlíft við allskonar
nefndastörfum a. m. k. þeim er
fjarskyld eru starfsgrein hans.
Þessi fríðindi fást þá alla jafna
ekki, þegar um er að ræða mikla
hæfileikamenn. Páll Kolka hefur
haft mörgu að sinna á þeim vett-
vangi. Á þessi aukastörf hans
skal hér lauslega drepið því frá
þeim er nánar skýrt af öðrum.
Árið 1938 var Kolka læknir kos-
inn í fyrsta sinn í sýslunefnd fyr-
ir Blönduóshrepp, þá með gagn-
framboði, en síðan alltaf verið
sjálfkjörinn. í stjórn Sögufélags
Húnvetninga hefur hann setið
frá stofnun félagsins og nú for-
maður þess. Var Kolka einn af
aðalhvatamönnum til stofnunar
þess félags. Hann hefur verið
formaður skólanefndar á Blöndu
ósi í tuttugu ár. Formaður lýð-
veldisnefndar Húnavatnssýslu
var hann 1944 og formaður
Læknafélags Norðvesturlands frá
upphafi þess félags. Síðastliðinn
vetur var hann skipaður í milli-
þinganefnd í heilbrigðismálum.
Þá hefur hann tvo s.l. vetur kennt
heilsufræði við Kvennaskóla Hún
vetninga.
Þótt margt hafi hér verið nefnt
af allskonar trúnaðarstörfum,
sem hlaðist hafa á læknirinn, auk
aðalstarfsins, þá er enn ótalið
það starfið, sem mest hefur síð-
ustu ár reynt á þrek hans og þol,
reynst tímafrekt mjög, en notið
hans ágætu hæfileika.
Það var snemma hugsjón Páls
Kolka að hér á Blönduósi risi af
grunni haglegt og vandað sjúkra-
hús, búið fullkomnustu tækjum,
þar sem framkvæma mætti vanda
sömustu óperationir og búa
leg eign Héraðshælisins, er nefn-
ist Foðurtúnasjóður.
Það er ævintýrum líkast, eða
öllu heldur kraftaverkum næst
hvað sá maður getur orkað,
sem búinn er miklum gáfum og
er hugsjónaríkur samfara miklu
þreki og viljastyrk. Svo er það
með Pál Kolka. Ég hefi hér að
framan lýst að nokkru tímafreku,
vandasömu og erfiðu læknisstarfi
hans. Auk þess hefi ég talið mörg
aukastörf í allskonar nefndum,
framkvæmdastjórn hans við bygg
ingu héraðshælisins o. fl. Eru þá
enn ónefnd ritstörf hans og skáld
skapur. Fyrir utan fjölda greina,
sem Páll Kolka hefur skrifað í
blö&'Og tímarit, hefur hann gefið
út þrjár ljóðabækur — svo stór-
mikið sagnfræðirit, — Föðurtún.
Ætla mætti að slíkt rit tæki
margra ára starf sagnfræðings,
er það eitt hefði að vinna. Og nú
í dag kemur í bókabúðir leikrit-
ið: Gissur jarl, eftir Pál Kolka.
Nálgast allt þetta ekki ofur-
mannlegt starf?
Ég kynntist Páli Kolka fyrst,
er hann dvaldi við nám hjá
Jaköbi Frímannssyni á Skúfi, —
var hann þá ungur drengur að
læra undir skóla. Ég varð þegar
hrifinn af gáfum hans og atgjörfi
öllu. Eftir það lágu leiðir okkar
sjaldan saman, þar til hann flutt-
ist alkominn hingað til Blöndu-
óss. Á líðnum tuttugu árum höf-
um við átt mikið samstarf um
ýms málefni kauptúnsins, og þó
sérstaklega skólamál. Hefur öll
sú kynning og samvinna verið
með ágætum. Læknirinn hefur
ætíð reynzt ótrauður stuðnings-
maður allra framvindumála í
kauptúninu. Fyrir það sem allt
annað færi ég honum hugheilar
þakkir mínar og allra Blönduós-
sjúklingunum beztu skilyrði til ; inSa nn a þessum tugamótum ævi
bata. Fyrir þessu hugðarmáli sínu . hans.
hefur læknirinn barizt harð- | „Orðstírr deyr aldrigi, hveims
skeytt og lengi, og loks hlotið s®r góðan getur“. Þó ár og aldir
erindi sem erfiði. •— Hug- {líði °S fenni 1 fjöldans spor verð-
sjónin rættist. Læknirinn gerði ur Pals Kolka minnst sem ágæt-
sjálfur frumdrætti að teikningu ' asla laeknis, sem Húnaþing hefur
hússins áður en leyfi fékkst til að ' ait; Hans verður minnst sem
byggja. Það leyfi reyndist torsótt þróttmikils brautryðjanda í heil-
í hendur stjórnarvaldanna og : brigðismálum héraðsins, og sem
ekki heiglum hent að vinna þann j bar gæfu til að sigrast á aftur-
sigur. Naut læknirinn að vísu haldsöflum og þröngsýni ýmissra
mikilsverðs stuðnings þingmanns samtfðarmanna sinna. Sagnfræði
Austur-Húnvetninga, og traust hans og skáldrit eru gimsteinar
fylgi héraðsbúa að baki. En sfm skína því skærar sem lengur
mestu mun þó áorkað hafa ein- ( hður. Þau verk gera garðinn fræg
beitni og stálvilji læknisins sjálfs. an °S bera óvéfengjanlegt vitni
Árið 1951 var grafið fyrir , um snildar gáfúr, ást á landi og
grunni Héraðssjúkrahússins. Síð- Þíóð, og þó fyrst og fremst órjúf-
an hefur verið unnið sleitulaust andi tryggð við Húnabyggð.
að byggingunni, sem nú er langt ! b® starfsdagur Kolka sé orð-
í DAG er sextugur, — læknirinn,
hugsjónamaðurinn, skáldið, rit-
höfundurinn, bóndinn, heims-
borgarinn, — Páll Kolka, héraðs-
læknir á Blönduósi.
Um manninn sjálfan, sem alla
þessa óskyldu eðlisþætti samein-
ar svo vel, sem raun hefir á orð-
ið, vil ég fara nokkrum orðum.
Kolka er fyrir löngu orðinn þjóð-
kunnur maður, fyrir ritstörf sín,
skáldskap og fyrirlestra og sem
laéknir er hann ekki síður kunn-
ur, því sjúklingar hans hafa borið
læknishróður hans víða, enda
nýtur hann einnig trausts og virð-
ingar innan sinnar stéttar.
Kolka var um langt skeið starf-
andi læknir í Vestmannaeyjum
og vann sér þar miklar vinsæld-
ykkar, sem í dag hefðu kosið að
dvelja hjá ykkur.
Karl Helgason.
I
DAG er góður Húnvetningur
sextugur, Páll Kolka héraðs-
læknir á Blönduósi. Á þriðja tug
ára hefur hann dvalið sem em-
bættismaður í sínu föðurtúni. —
Mun margur Húnvetningur senda
honum hlýjar hugsanir, því
margs góðs er Páll maklegur.
Páll Kolka er fæddur 25. jan-
úar 1895 að Torfalæk á Ásum.
Var hans foreldri Guðmundur
Guðmundsson bóndi þar og Ingi-
björg Ingimundardóttir Sveins-
sonar. Ingimundur afi Páls var
maður vel gefinn og átti rika
ir, bæði sem góður læknir og hneigð til læknisiðju, en gekk
borgari, enda þótt hann stæði í eigi hinn svonefnda menntaveg,
fylkingarbrjósti margvíslegra
átaka bæði í bæjar- og þjóðmál-
um.
Honum hefir aldrei verið að
skapi, að slá af þeim málum, sem
hann hefir flutt hverju sinni, en
jafnan fylgt þeim eftir af þvi
kappi og þeim skaphita, sem hann
býr yfir í ríkum mæli, og án þesS
að horfa um öxl, né skeyta þótt
mótvindar blésu. En þótt hann
hafi verið harður til sóknar á
opinberum vettvangi, þegar því
hefir verið að skipta, hefir ann
ætíð, að loknum leik, verið hinn
sami dagfarsprúði maður, sem
því meira traust og vinsældir
fékk, sem kynnin urðu nánari.
Þegar Kolka fluttist aftur, fyr-
ir 18 árum, til sinnar æskubyggð-
ar og settist að, sem héraðslækn-
ir á Blönduósi, lærðu Húnvetn-
ingar fljótt að meta hinn gáfaða,
og varð því smáskammta læknir.
Páll Kolka þótti snemma vel gef-
inn til brjósts og bókar, réð því
góð tilviljun að hann gekk í
I menntaskólann. Átti hann þvi
láni að fagna að dvelja á heim-
ili Guðmundar Björnsonar land-
læknis á námsárum sínum.
Ahrif frá þeirri dvöl munu
hafa nokkru ráðið um að Páll
las læknisfræði, þó hann að vísu
sæti í guðfræðideildinni eitt ár,
og fletti þar uppi í guðspjöllun-
um. En alla æfi hefur Páll verið
mikill kirkjuvinur og hugsað
mjög um hin andlegu mál, sem
gleggst má sjá er hann skrifaði
ritdóm sinn um bókina „Blekking
og þekking".
Húnvetningar hafa framar öðr-
um sýslum þessa lands átt marga
þjóðkunna lækna, en notið þeirra
fæstra, og svo var um Pál um
skeið. Dvaldi hann þá í Vest-
vel að sér ger, og gæfumaður I
margan máta. Hann er maður
sem tekið er eftir hvar sem hann
fer, hlustað er á þegar hann talar
og lesið það sem hann skrifar.
Hann er svipmikill persónuleiki,
er þeim gleymist eigi er kynnast
honum, enda fengu Vestur-ís-
lendingar hann til byggða sinna
sem fulltrúa síns gamla föður-
túns.
Margur mun minnast Páls í dag
sem góðs læknis og hollvinar í
þrautum sjúkdóma, hins trú-
rækna manns er með prúðu geði
hressti huga þeirra og glæddi hjá
þeim lífslöngunina, — og segja
sitt heill við sextugs sæmd.
Pétur Ingjaldsson.
- Úr dagiega lífinu
Framh. af bls. 8
illir og góðir, geta orðið að tízku-
fyrirbæri með unglingunum og
hversu miklu það varðar að
unglingarnir geti sótt hollar fyr-
irmyndir innan vébanda heimil-
anna.
fjölhæfa lækni sinn. Varð hann mannaeyjum sem sjúkrahúslækn-
þar strax vinsæll.
Fólk kunni vel að meta áhuga
hans fyrir hverskyns framfara-
málum, enda varð ætíð að hafa
mörg járn í eldinum. Áhugi hans
var sívakandi, fyrir búskap og
landbúnaði, skáldskap og ætt-
fræði, að ógleymdum heilbrigðis-
málum og læknisstarfinu sjálfu.
Hugðarefnin voru bæði mörg og
fjölþætt og er ekki þrot á. Hon-
um er létt að ræða þau, svo aðrir
hrífist með og oft munu heim-
sóknir hans í sjúkravitjunum
hafa orðið lengri fyrir það, hví-
líkur aufúsugestur hann allsstað-
ar var. Hann flutti ætíð með frið
og öryggi til sjúklinganna og inn
á heimilin hressandi blæ.
Ekki er hægt að geta Kolka án
þess að minnast jafnframt konu
hans, frú Bjargar, svo sterkur
þáttur hefir hún verið í lifi hans
og starfi.
íslenzkri gestrisni hefir lengi
verið viðbrugðið og það með
réttu, en ég þekki ekkert heimili
elskulegra í sinni gestrisni, en
þeirra læknishjónanna. Hin frjáls
lega, hlýja framkoma þeirra
hjónanna laðar alla að sér,og ekki
hvað sízt munu þeir einstakling-
ar undir það taka, sem á vora
veraldarvísu teljast umkomu-
minni.
Heimilið hefir orðið nokkurs-
konar húnvetnsk menningarmið-
stöð. Það hefir líka verið við-
ir við nýjan spítala, sem einn var
þeirra beztu utan Reykjavíkur.
En 1934 kom hann heim til átt-
haganna. Tók hann þá við víð-
lendu héraði og fólksmörgu. Þyk-
ir mér þá eigi ósennilegt að hon-
um hafi brugðið við að sitja uppi
með gamalt sjúkrahús, er hann
hefur mátt búa við til þessa. En
Páll Kolka gerði gott úr því sem
fyrir hendi var, og oftast hefur
spítali hans verið fullur, enda
mundi hann aldrei hafa fest þar
rætur sem læknir er eígi var
sjúkrahús. Páll hefur getið sér
mikinn orðstí meðal sýslubúa sem
skurðlæknir og hefur það átt sinn
drjúga þátt í því hve Húnvetn-
ingar hafa verið fómfúsir í
sjúkrahúsmálum sínum. Hafa
þeir fylgt lækni sínum fast á eft-
ir í því máli, og er nú risið af
grunni eitt veglegasta sjúkrahús
utan Reykjavíkur, sem um ókonv
in ár mun bera vitni stórhugs
og baráttuþreks Páls Kolka. —
Hefur Páll ráðið miklu um til-
högun þessa húss, enda er hann
maður fjölfróður og kann á
mörgu skil.
Páll Kolka hefur aldrei verið
embættismaður í þeim stíl, að
einskorða sig við sitt embætti.
Heldur er hann silesandi, og
hugsandi um áhugamál, lands-
mál, ættfræði og fróðleik hinnar
elztu kynslóðar, svo sem bók
hans Föðurtún ber órækt vitni
um. Hann er ritfær í bezta máta
og honum nokkur andleg nauð-
syn að beita penna sínum til bar-
áttu. Getur þá hinn geðprúði
að, innlendra og erlendra Mann- j maður verið allhvassyrtur á rit-
margt hefir það jafnan verið, því j vellinum, svo hefði hann ver-
á veg komin. Þessari miklu og inn slllangur óskum við Húnvetn ^ komustaður fjölda manna, lengra
vönduðu byggingu hefi ég áður ingar og vonum, að enn megi
lýst í einu dagblaðanna, og verð- > starfsemi hans lengi endast.
ur ekki endurtekin hér. j Heimili læknishjónanna á ' auk fjölskyldunnar, sem í seinni 'ið uppi á söguöldinni, hefði mátt
Starfi Páls Kolka frá fyrstu Blönduósi gleymist engum sem j tið er orðin állstór, með börnum j búast við að marga skeinu hefði
tíð fyrir þetta málefni verður, að garði ber. Þar er allt til reiðu, j °8 barnabörnum og annarra, sem hann veitt andstæðingum sinum,
ekki lýst í stuttu máli. En á það gestum og gangandi. íslenzk gest- j Þar hafa dvalið. lengri eða en su er eigi öldin, sem betur
eitt skal hér drepið, að síðan risni á þar öndvegi. En öllu tekur
bygging héraðshælisins hófst hef- fram hjartahlýja og örfandi orð-
ur læknirinn varið tómstundum ræður húsbændanna. Þaðan fará
sínum er sjaldan gefast margar, flestir með sólgeisla í sál og yl
og mjög oft eiginlegum hvíldar- í hjarta. Um rómaða hjálpfýsi frú
tima, til að leiðbeina um allt Guðbjargar Kolka verður ekki
fyrirkomulag hússins, og fylgst rætt hér. En vinir og unnendur
af nákvæmni með öllum dagleg- læknishjónanna mynu í dag sýna
um framkvæmdum. Hann hefur þakkslætisvott til þeirra beggja
stöðugt haft á reiðum höndum til- nieð hlýjum handtökum og árn-
lögur, sem hann hefur lagt fyrir aðaróskum.
arkitekt og yfirsmið. Hann hefur
mitt í önn dagsins notið þess að
sjá húsið rísa frá grunni og mót-
ast — að sjá hugsjón sína rætast.
Blönduósi 25. jan. 1955
Stgr. Davíðsson.
skemmri tíma, má segja að sjúkl- fer 1 iandi voru, enda líknar
ingar sjúkrahússins hafi einnig ^13”11 mönnum og bindur um sár
verið þeirra heimafólk, svo rík Þeirra-
hefir umhyggja þeirra hjónanna 1 ^11 er allra manna beztur
verið fyrir líðan þeirra og náið að sækía» er gott að dvelja
samband þar í milli. Hygg ég að með °g fræðast
flestir sjúklingar Kolka hafi orð- fannllflð að íornuog nyju. Það
... , . . ifor-pokast enginn a þvi að hitta
1 anS.'!mlr! í•••i , hann að máli. Heimil Páls er lika
Heimili mitt og fjolskylda flyt- fágœtt risnuheimili, þar sem
ur þer og fjölskyldu þinni þakkir kona han5> Gúðbjörg Kolka, ræð-
fyrir ógleymanlega vináttu frá ur nkjum: Er hún hin ágætasta
fýrstu kynnum, með óskum um húsmóðir og manni sinum góður
áframftaldandi gæfusamt líf og förunautur sem lækni og mann-
starf. Um þær óskir munu saro- vini.
einast hugir hinna mörgu viná i Páll Kölka ef um marga h!uti
Kvöldvakan.
Á KVÖLDVÖKUNNI flutti Kjart
an Ragnar stjórnarráðsfulltrúi,
einkar gott erindi um Hafnar-
bræður, en Sigurður skáld frá
Brún flutti ágætt erindi, vel sam-
ið og á kjarnmiklu máli, um vin
sinn og eftirlæti, hestinn Þokka.
— Var auðheyrt af máli Sigurðar,
að hann er mikill hestamaður og
kann góð skil á öllu er að upp-
eldi og tamningu hesta lýtur, og
sérstaklega leyndi sér ekki að-
dáun hans á Þokka sínum, og
þær hlýju tilfinningar sem hann
bar til hans.
Þorravikan.
SÍÐASTLIÐIÐ laugardagskvöld
var flutt samfeld dagskrá, er
Andrés Björnsson og Björn Þor-
steinsson höfðu tekið saman um
mat og drykk í íslenzkum bók-
menntum.
Var fyrst greint frá helztu
sögnum og siðum á landi hér
fyrrum varðandi mánaðaskipti,
svo sem þorra og góu a. s. frv. —
Að því búnu var sagt frá matar-
og drykkjusiðum á fyrri tímum,
bæði þessa heims og annars og
getið nokkurra veizlufagnaða,
sem víðfrægir hafa orðið, svo sem
drykkja þeirra Einherja og goð-
anna í sölum Valhallar, hin nafn-
togaða veizla, er Ólafur Stefáns-
son stiptamtmaður í Viðey gerði
Jörundi hundadagakonungi og
félögum hans, er sóttu amtmann
heim 1809, svo og hið stórfelda
drykkjuhóf er Trampe stiptamt-
maður efndi til í virðingarskyni
við Dufferin lávarð og hann segir
frá í ferðabók sinni Letters from
high Latitudes. Þá var og lesið
kvæði Gríms Thomsens um Goð-
mund á Glæsivöllum og veizlu-
fagnað hans, þar sem hnútur
flugu um borð og fleiri kvæði af
slíku lagi. — Var þessi kvöldvaka
bæði fróðleg og skemmtileg, enda
mjög vel til hennar vandað.
■—★—
Því miður gat ég ekki hlustað
á erindi Kristjáns Eldjárns um
Davíð Stefánsson, né upplestur
skáldsins á ljóðum sínum s.l.
föstudagskvöld, því þá var ég í
leikhúsinu, en þar hlotnaðist mér
í staðinn sú ánægja að sjá
„Gullna hliðið“ og heyra þjóð-
skáldið lesa forspjallið að þessu
ágæta leikriti sínu.