Morgunblaðið - 02.07.1958, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 2. júlí 1958
m n r c fiw n r aðið
9
Bókasöfn og rithöfundar

ÞAÐ ber stundum við, að sjálf-
kj irnir menningarfrömuðir, eink
um úr hópi bókaútgefenda, finna
sér það til dundurs, að reka
hornin í almenningsbókasöfnin.
Þetta nöldur hefur verið látið
afskiptalaust, enda varla ástæða
til að elta ólar við það, þótt
hvorki beri það vitni víðsýni né
skilningi.
Núna á dögunum rakst eg á
tvær ritgerðir sama daginn, þar
sem vikið er að bókasöfnum mið-
ur vinsamlega. Indriði Þorsteins-
son víkur að þessu efni í Tíman-
um og segir þar orðrétt: „Hér
er verið að borga listamannalaun,
en á sama tíma er haft stórfé
af rithöfundum með útlánum á
bókum úr bókasöfnum, án þess
að höfundar fái nokkuð fyrir.
Hið opinbera þykist vera ákaf
lega greiðugt á fé til listamanna,
sem það kannski er, en það lætur
samt viðgangast, að bókasöfn taki
hugverk rithöfunda traustataki,
án þess að nokkrum finnist sið
ferðinu(J) misboðið með þeim að
ferðurn." — í síðasta hefti Nýs
Helgafells er nokkuð vikið að
bókasöfnum og þar er þeim jafn
vel fundið það til foráttu, að þau
reki beinan áróður gegn menn-
ingu og höfuðskáldum þjóðar-
innar! Höfundur þeirrar rit-
smíðar mun vera Ragnar Jóns
son í Smára.
Segja má, að ekki séu sakar-
giftirnar skornar við nögl, bóka
söfnin hafa stórfé af rithöfund-
um, segir Indriði. Ekki getur
hann þess, hvort hann vilji leggja
bókasöfnin niður eða láta þau
greiða rithöfundum skatt.
Upplag bóka mun nú sjaldar.
hærra en 2500 nema hjá Ragnari,
þar kemst það upp í 50.000 að
sjálfs hans sögn. Ekki mun of
lagt, að söfnin kaupi 500 eintök
eða % upplagsins. Er það einsk-
isvirði fyrir útgefendur, að eiga
vísa kaupendur að einum fimmta
hluta upplags flestra bóka, sem
út eru gefnar? Á svo að krefja
bókasöfnin eða lánþega um visst
gjald af hverri bók íslenzkri, sem
út er lánuð? Er nú svo komið,
að vissu fólki finnist tímabært
að sekta almenning á íslandi fyr-
ir að lesa bækur, eða öllu held-
ur þá, sem hafa ekki efni á að
kaupa bækur? Er hér kannski
í uppsiglingu ný menningarsókn
á borð við þá, er Jón Leifs hef-
ur hafið? Verða menn sektaðir
fyrir að lesa hugverk Indriða &
Co. og fyrir það, að raula lag-
stúf í heimahúsum, ef uppvíst
yrði?
Nú hlýtur sú spurning að
vakna, hvort rithöfundarnir hafi
í raun og veru ástæðu til að
kvarta. Þeir munu selja handrit
sín sæmilegu verði ef þau eru
einhvers virði. Samfélagið greiðir
þeim listamannalaun, jafnvel
þeim, er ekkert hafa látið frá
sér fara fagurfræðilegs efnj^ ár-
um saman. Og Indriði viðudkenn-
ir, að þessi laun, er þjóðfélagió
greiðir séu ekki skorin viðl nögl.
Svo koma sumir útgefem|ur og
rithöfundar og amast beÍrlínis
við því, að bókasöfnin kaujn bæk
ur og láni þær út. Virðist þá
helzt svo komið, ef þeir mættu
ráða, að það skuli vera sérrétt-
indi hinna efnameiri borgara að
lesa bækur. Dálítið undarleg
sjónarmið hjá mönnum, sem bera
alþýðumenningu svo mjög fyrir
brjósti.
Nú væri ekki úr vegi að at-
huga lítils háttar, hvort útlár,
bókasafna skaða rithöfunda og
útgefendur svo mjög, sem þeir
vilja vera láta. Á það hefur verið
bent, að eigi mun of í lagt, að
bókasöfnin kaupi % flestra bóka,
sem út eru gefnar ár hvert. Að
vísu munu útgefendur láta af
hendi skyldueintök til 4—5 safna
samkv. lögum, en þar sem bóka
söfn og lestrarfélög munu vero
á þriðja hundrað í landinu, ætti
það ekki að skipta miklu máli.
Sannleikurinn er sá, að bóka-
söfnin eru þýðingarmiklar kynn
ingarstöðvar fyrir bókmenntir.
Því fólki, er skiptir við bóka-
söfnin má skipta í tvo flokka
Annars vegar fólk, sem kaupir
ekki bækur og mundi ekki gera
það, þó það ætti ekki kost á að fá
bækur lánaðar á söfnum, með-
fram af því, að það hefur ekki
efni á því. Hins vegar skiptir
líka fjöldi fólks við bókasöfn-
in, sem á ágæt einkasöfn og eyk-
ur þau árlega. Fæstir kaupa allt,
sem út er gefið, söfnin auðvelda
þeim valið. Menn kynna sér efn;
bóka, kaupa þær síðar ýmist
handa sjálfum sér eða vinum
til tækifærisgjafa, því það er vit-
að mál, að mikill hluti bókasól-
unnar byggist á sölu jólagjafa-
bóka. Sú þróun hefur valdið því,
að meginhluta bókaframleiðsl-
unnar er beint að tveim síðustu
mánuðum ársins og er sá háttur
sízt til bóta.
Skal nú vikið nokkuð að þeirri
fullyrðingu Ragnars Jónssonar,
að skýrsla bókasafnanna sé nán
ast áróður fyrir miðlungsbók
menntum. Þá fór eitt Rvikur-
blaðanna úr jafnvægi út af
skýrslunni og leiðari skrifaður
um mólið, Helzt virðist bögglast
fyrir brjósti leiðarahöf. að Nóbels
skáldið Laxness skuli ekki vera
með hæsta útlánatölu. Þó er það
svo, að Laxness má sæmilega við
una, ef borið er saman við hlið-
stæðár tölur almenningssafna i
Svíþjóð, en Svíar eru taldir
bókamenn meiri en almennt ger-
ist. Nóbelsskáldið alkunna Selma
Lagerlöf er þar í 27. sæti og Par
Lagerkvist í 93. sæti. Til frekari
fróðleiks skal nefnd röð nokk-
urra sænskra skálda er margir
hér á landi kannast við og hafa
lesið. Moberg er í 7. sæti, Ivar
Lo-Johansson í 25, Strindberg 46.,
Harry Martinsson 60., Eyvind
Johnson 108., Heidenstam 168..
Bo Bergman í 263. sæti. —
Auðvitað er það hreint og
klárt vindhögg, að skýrsla bóka-
safnanna sé áróður fyrir miðl-
ungsbókmenntum. Varla verður
því neitað, að fleiri eru fram-
bærileg skáld en Laxness og Da-
víð. í bókasafni því, er eg er
kunnugastur eru t. d. þessir rit-
höfundar með háa útlánatölu'
Þórbergur, Guðm. Daníelsson,
Þórunn Elfa, Guðm. G. Hagalín,
Ragnheiður Jónsdóttir, Stefán
Jónsson, Jón Björnsson, Gunnai
M. Magnúss og Kristmann, svo
nokkrir séu nefndir. —
í sambandi við útlánatölur
safna er svo þess að gæta, að
höf., er hafa skrifað margar
bækur fá að sjálfsögðu hærri
lánatölur en sá, er eina eða tvær
bækur hefur skrifað, þó báðir
kunni að vera mikið lesnir. Ein-
takafjöldi hefur lika áhrif tií
hækkunar eða lækkunar. Þó
munu öll kaupstaðasöfnin eiga
nægilegt af bókum ísl. höfunda.
íslendingar lesa mikið. Þeir
hafa verið kallaðir mestu bóka-
menn í heimi. En eru íslending
ar nútímans vandlátari lesendur
en aðrar þjóðir? Því er erfitt að
svara, en margt bendir til, að svo
sé ekki. Það skyldi þó aldrei
vera, að við mættum þakka'fyr-
ir, ef bókmenntasmekkur lands •
manna yfirleitt væri ekki lakari
en skýrslur bókasafnanna sýna.
Hvað les unga fólkið helzt nú
til dags? Það mun ekki venja
mjög komur sínar á bókasöfn-
in og of lítið sækjast eftir því,
er þau hafa bezt að bjóða.
Reynslan er sú, að það er eink-
um fróðleiksfúst alþýðufólk, er
fór á mis við skólaskemmtun, er
les beztu bækurnar. Það ber
bókaþjóðinni heldur laklegt
vitni, að klám- og glæparit í þús-
undum eintaka skuli rifin út úr
bókabúðum og krám jafnóðum
og þau koma út (þess mætti
kannski geta svona innan sviga,
að sum eiga rit þessi fínt for-
eldri og heimkynni á ólíklegustu
stöðum).
I fjöllesnu tímariti var því
haldið fram nýlega, að allstór
muni sá hópur vera er velur sér
lesefni, sem á harla lítið skylt við
menningu. Þetta fólk seðji sitt
andlega hungur með miður upp-
byggilegum tímaritalestri, þ. e.
amors- og glæparitum. Fer grein-
arhöf. vinsamlegast fram á, að
ósóminn sé falinn, er gesti og
gangandi beri að garði. Annars
gæti svo farið, að menn vildu
slá striki yfir ýmislegt ,er sagt
hefur verið á hátíðis- og tyllidög-
um um bókmennt íslendinga.
Og nú er svo komið málum hjá
„bókaþjóðinni", að vilji menn
tíæta sér upp eyður hinnar ein-
hæfu bókaframleiðslu hér á
landi og kaupa erlendar bækur
þá er verð bókanna reiknað sam-
kvæmt skráðu gengi ó því herr
ans ári 1958 og svo má gjöra svo
vel að borga þar að auki 55%
yfirfærslugjald til útflutnings-
sjóðs. En kaupi bissnessmaður
pappír í amorsrit eða glæpa, þá
skal hann ekki borga nema 30%
yfirfærslugjald! Vel skal nú séð
fyrir skattheimtunni og stór-
mannlega. Eða hvað finnst hæst-
virtum menntamálaráðherra?
Eg skal svo að lokum draga
saman helztu niðurstöður þessa
spjalls. Sjálfsagt er, að ríkið búi
vel að þeim skáldum, sem eru
launaverð. Verkum skáldanna á
að dreifa meðal fólksins fyrir
milligöngu bókasafna og bóka-
verzlana. Þar eiga engin lág
kúruleg aurasjónarmið að koma
til greina. Skólar, almennings-
Sendiherrahjónin frú Helg* og Stefán Jóh. Stefánsson höfðu
móttöku heima hjá sér 17. júní. Var þar húsfyllir. Stofurnar
voru skreyttar fjölda blóma í litum íslenzka fánans. Jafn-
vel veitingarnar voru með þjóðlegum svip, þar sem m. a.
brauðsneiðar með hangikjöti voru á borð bornar. — Á mynd-
inni sjást sendiherrahjónin taka á móti nokkrum gestanna.
söfn og fleiri stofnanir þurfa að
vekja áhuga fólksins fyrir því
bezta í innlendum og erlendum
bókmenntum. Bókaútgáfan þarf
að verða miklu fjölbreyttari og
sjálf bókagerðin að batna til
muna.
Bókasöfnin þarf að efla til
mikilla muna. Hækkandi bóka-
verð má ekki verða til þess að
þau dragi saman seglin. Öll
stærri söfnin þurfa að eignast
gott safn af mikrofilmum. Yfir-
færslugjaldið af erlendu bókun-
um er til skammar og á tafar-
laust að fella það niður eða stór-
lækka.
Sum lestrarfélögin gömlu eru
rótgrónar menningarstofnanir
svo sem Bókasafn Þingeyinga og
Flateyjarsafn. Flest almennings-
söfn gegna tvenns konar hlut-
verki, að sjá fólki fyrir skemmti-
efni og fræða það. Of mörg hafa
þau lagt of mikla áherzlu á hið
fyrrnefnda. Bókasöfnin eiga
fyrst og fremst að vera mennta-
og menningarstofnanir.
Haraldur Guðnason.
Ný deild í raunvísindum
við menntaskólana
FÉLAG Menntaskólakennara
hélt aðalfund sinn að Laugar-
vatni dagana 21.—23. júní. Mörg
mál voru til umræðu á fundinum,
svo sem ýmis skipulagsmál skól-
anna, launamál, stofnun 3. deild
ar (eða miðdeildar) við skólana,
lágmarkseinkunn . til framhalds-
náms eftir landspróf o. m. fl.
í ályktun fundarins um launa-
mál er m. a. bent á, að laun ann-
arra kennara, ailt frá barnakenn
urum til prófessora, hafi hækkað
hlutfallslega meir undanfarin 20
ár en laun menntaskólakennara.
Sé slík þróun mjög varhugaverð
með 'tilliti til þess, að kennara-
skortur er tekinn að gera mjög
vart við sig í menntaskólunum,
einkum í hinum raunvísindalegu
greinum.
Cefin verði út nokkur kvœði Einars
Benediktssonar með skýringum
NÝLEGA var haldinn aðalfund-
ur útgáfufélagsins BRAGA, en
það félag hefir með höndum út-
gáfu á öllum verkum Einars
Benediktssonar.
Félagið hefir á stefnuskrá sinm
mörg verkefni, er öll beinast að
því marki að halda minningu
skáldsins og hugsjónum á loft
og að útbreiða verk þess með
þjóðinni.
A síðasta ári gaf Bragi út Sýn-
isbók af verkum Einars, ljóðum
og sögum, og hafði samstarf við
Almenna bókafélagið um útgáf-
una. Bókin náði þegar mikilli
útbreiðslu og vinsældum og hafa
nú verið seld af henni yfir 7000
eintök. Sýnisbókin var sérlega
vönduð að allri gerð, og skreytt
listaverkum eftir Jóhannes
Sveinsson Kjarval.
Þá gengst félagið fyrir því, að
Einari Benediktssyni verði reist-
ur minnisvarði í Reykjavík, og
hefir Ásmundur Sveinsson mynd
höggvari tekið að sér að gera
varðann. Vinnur listamaðurinn
nú að því að steypa hann í gips,
og er gert ráð fyrir, að því verki
verði lokið á þessu sumri. Síðar
verður svo myndin, sem er um
3 metrar á hæð, st.eypt úr var-
anlegu efni, og henni valinn við
eigandi staður í höfuðborginni.
Einar Benediktsson
Aðalfundurinn ákvað að félag
ið gengist fyrir sérstakri útgáfu
á nokkrum hinna viðamestu og
torskildustu kvæða Einars Bene-
ditkssonar, ásamt skýringum við
kvæðin, þannig að þau verði óll-
um auðskilin og aðgengileg. —
Verður nú leitazt við að fá hæf-
an mann til að takast þetta vanda
sama verk á hendur.
Ákveðið var einnig að minn-
ast Einars Benediktssonar með
sérstakri dagskrá í Ríkisútvarp-
inu á afmælisdegi skáldsins hinn
31. október n. k., en útvarpsstjór-
inn, Vilhjálmur Þ. Gíslason, hafði
góðfúslega heitið félaginu fuil-
tingi sínu í þessu sambandi.
Auk þess, sem nú hefir verið
talið, er í athugun hjá stjórn út-
gófufélagsins Braga, að gangast
fyrir ýtarlegri rannsókn heim-
ilda um forystu Einars Bene-
ditkssonar fyrir margháttúðum
umbótum í atvinnumálum Islend-
inga, og auk þess hefir félagið
hug á að koma upp safni til minn
ingar um skáldið.
Stjórn Braga var endurkosin,
en hana skipa:
Magnús Víglundsson, ræðis-
maður, formaður.
Dr. phil. Alexander Jóhannes-
son, prófessor.
Pétur Sigurðsson, prófessor og
Jón Eldon fulltrúi.
Samþykkt var ályktun um, að
æskilegt væri að stofna nýja
deild við menntaskólana og gera
jafnframt breytingu á skipan
mála- og stærðfræðideildar frá
því, sem nú er. í hinni nýju deild
yrði sérstök áherzla lögð á nátt-
úrufræði og aðrar raunvísinda-
legar greinar. Var skólastjórum
menntaskólanna falið að hafa for
göngu um framkvæmd málsins
og þess • vænzt, að tillögur um
hina nýju deild væru komnar
fram fyrir næsta vor, þannig að
kennsla með nýrri skipan gæti
hafizt haustið 1959.
Loks var samþykkt ályktun til
Menntamálaráðuneytisins um,
hvort eigi væri ráðlegt að hækka
lágmarkseinkunn til framhalds-
náms í menntaskólum eftir lands
próf, svo og, að hækka lágmarks
einkunn milli bekkja í mennta-
skólunum.
Kristinn Ármannsson, rektor,
sem verið hefur formaður Félags
menntaskólakennara allt frá
stofnun þess fyrir réttum 20 ár-
um, baðst eindregið undan endur
kosningu. Þökkuðu fundarmenn
honum langt og óeigingjarnt starf
í þágu félagsins. Þess má geta, að
Félag menntaskólakennara á nú
einn fulltrúa af fimm í stjórn al-
þjóðasambands menntaskólakenn
ara (FIPESO), og mun Kristinn
Ármannsson sitja fund þeirra
samtaka í Róm í næsta mánuði.
Núverandi stjórn Félags mennta
skólakennara skipa: Gunnar Nor
land, formaður; Þórhaliur Vil-
mundarson, ntari og Guðmund-
ur Arnlaugsson, gjaldkerj. Með-
stjórnendur: Árni Kristjánsson og
Ólafur Briem.
(Frá Félagi menntaskóla-
kennara).
Sækir vatn
til Siglufjarðar
SIGLUFIRÐI. — Síðastliðna t
sólarhringa hefur legið hér \
bryggju rússneskt tankskip. Þ
kom hingað til að lesta 1100 to
af vatni handa rússneska síl
veiðiflotanum hér við land. Hv
sá floti nú heldur sig, hafa el
borizt fregnir um. — Guðjón.