Morgunblaðið - 09.10.1960, Blaðsíða 2

2
MORCVNBL4Ð1Ð
Sunnudagur 9. okt. 1960
— Franz Liszt
Frh. af bls. 1.
einibeitti sér að skyldum sínum
sera hljómsveitarstjóri í Weimar-
höllinni. Hann gerði hana að mið
stöð fyrir tónlist framtíðarinnar.
Weimar var helgidómur, sem all-
ir gáfaðir ungir tónlistarmenn í
heiminum flykktust til — píanó-
leikarar, tónskáld, fiðluleikarar,
hljómsveitarstjórar, söngvarar.
V V
V
F Y R S T U tónsmíðar Liszts
voru í flestum atriðum lítilsverð-
ar og það var ekki fyrr en 1845,
eða um það leyti, sem hann byrj-
aði að semja þau tónverk, sem
halda nafni hans á lofti í dag.
Öll framleiðsla hans er undra-
mikil. Maður á bágt með að
skilja það, hvernig honum vannst
tími til að skrifa það allt upp,
miklu síður semja það. En jafn-
vel rneðan hann lifði héldust
mörg tónverk hans óþekkt og
óleikin, Liszt til mikilla von-
brigða. Mörg tónskáld þar á með-
al Wagner, tileinkuðu sér ýmsa
nýbreytni hans og jafnvel heil-
sönglög.
Til er saga um æfingu á „Die
Walkiire", árið 1876. Þeir Liszt
og Wagner sátu saman. Meðan
óperan var flutt, hnippti Wagner
einu sinni í Liszt. „Nú, pabbi,
Lola Mantez, dansmærin, sem
einnig var ástkona Ludvigs
konungs af Bayern.
kemur stef, sem ég fékk frá þér“.
Þá er sagt að Liszt hafi brosað
gremjubrosi: „Ágætt“, sagði hann
— „nú fær heimurinn loksins að
heyra það“. Þetta ávarp „pabbi“
er annars furðulegt. Liszt var
aðeina tveimur árum eldri en
Wagner, tengdasonur hans.
Talsverður hluti af tónverkum
hans hefur að sjálfsögðu lifað.
Miá t.d. nefna tvo píanó-konserta,
„Faust Symphonie“, nokkur sin-
fonisk Ijóð og fáein píanóverk —
„Ungversk Rhapsódía“, „Etu-
des Transcendantes", „Années de
Pélerinage“ og „Paganini Etudes“
— og auðvitað „Liebestraum".
V V
V
ÞAÐ ER ákveðin framför í
píanótónverkum hans. Fyrstu tón
smíðarnar eru glæsilegar og
fallegar á yfirborðinu, en fánýt-
ar. f verkum er hann samdi á
miðri ævi, er snilldin studd tón-
fræðilegri þekkingu og leikni.
Loks eru það svo tónverk elli-
áranna — einföld, snilldarlaus,
dulræn. Þessi verk er nýlega
byrjað að rannsaka og gefa út.
Þau eru spámannleg.
Flest þessi verk samdi hann
sem ábóti. Það átti vissulega vel
við hégómaskap hans, að fá leyfi
til að klæðast presthempu. Árið
1879 hafði páfinn gert hann að
heiðurs-kórbróður St. Alibanon
reglunnar. Raunverulega hafði
hann ekki leyfi til að kalla sig
ábóta, en það gerðu samt allir.
Hið prestlega starf hans var
naumast erfitt og hann hélt á-
fraim að ferðast um alla Evrópu,
kenna í Róm, Weimar og Buda-
Konur urðu sem bergnumdar,
pest, heimsækja London og Bay-
reuth, stjórna hljómsveitum og
fékkst jafnvel stundum til að
setjast við slaghörpuna.
V
SÍÐASTA ÁRIÐ sem
hann lifði, 1886, heimsótti hann
London. Sem hinum mikla gamla
tónsnilling — er hafði þekkt Beet
hoven, leikið fjórhent með Chop-
in, sigrað hinn goðsagnalega
Thalberg, útbreitt frægð Wagn-
ers og tekizt að lifa lengur en
þeir allir — var honum tekið
með fögnuði. Hann var minjagrip
ur, tímatalsskekkja. Ein hreyfing
þessa gamla, þrjóskufulla arnar-
höfuðs nægði til að vekja lotn-
ingu. Hann andaðist fáum mán-
uðum síðar og lét eftir sig lítið
annað en furðulegt safn af gull-
neftóbaksdósum, heiðurspening-
um og heiðursmerkjum, lárviðar-
sveigum og tónsprotum skreytt-
um gimsteinum — minjagriþum
sem hann hafði þegið af kon-
ungum og aðalsfólki á liðnum ár-
um. Peningar hans — og þá hafði
hann eignast marga — voru fyrir
löngu eyddir eða gefnir.
Nemendur hans héldu merki
hans uppi. Og þeir skiptu þús-
undura. Margir léku einu sinni
eða tvisvar fyrir hann og aug-
lýstu sig svo sem „nemendur
Liszts". En hann framleiddi líka
hinn gáfaða Hans von Biilow,
hinn ótrúlega Carl Trausig (upp-
áhalds-nemandi hans sem dó ár-
ið 1873, þrítugur að aldri), hina
fjörmiklu og ötulu Annette Essi-
pov, hina hetjulegu Sophie Ment-
ner og litla risann Eugen d’Al-
bert. Margir af nemendum hans
lifðu alveg fram á okkar daga.
Meðal þeirra voru Emil Sauer,
Vladimir de Pachhmann, Moritz
Rosenthal, Frederick Lamond,
Conrad Ansarge, Artur de Greef,
Rafael Joseffy og Alexander Gil-
oti — allt saman frægir menn.
Síðasti nemandi Liszts, José Vi-
ana da Motta, frábær píanóleik-
ari, sem lifði lengstan hluta aev-
innar í föðurlandi sínu, Portugal,
lézt árið 1948, áttræður að aldri.
H V E R N IG lék Liszt raun-
verulega á slaghörpuna á frægð-
arárum sínum, til ársins 1850,
eða nálægt því? Satt að segja,
vitum við það ekki. Við vitum
þó að hann var óviðjafnan’egur
nótnalesari. Einu sinni lék hann
Piano Concert Griegs eftir hand-
riti, í áheyrn tónskáldsins. Og
Grieg gat aldrei hætt að tala um
afrekið. Við vitum líka, að hann
var gæddur þeim undraverða
hæfileika að geta leikið flókið
tónverk, án þess að líta á nót-
urnar, etfir að hafa heyrt það í
fyrsta skipti. En hvorugt þetta
svarar raunverulega spurning-
unni: Hvernig lék hann á píanó?
Samtíðarfrásagnir hjálpa til
við að finna svarið. Þær benda
á, að ef Liszt léki í dag eins og
þær heyrðu Liszt leika á píanó.
hann gerði um 1840, þá myndi
hann ná jafn góðum árangri.
Hrifning ábyrgra tónlistarmanna
og gagnrýnenda yrði jafn tak-
markalaus.
öllum ber saman um að hindr-
anir eða erfiðleikar hafi ekki ver
ið til fyrir honum og að þegar
hann hafi slegið á rangar nótur
— sem hann gerði oft í einleikj-
um sínum, eins og Arthur Rubin-
stein síðar — þá hafi það verið
af einskærri ógætni, en ekki sök-
um ónógrar tækni.
V
H E I M A fyrir lék hann að
sjálfsögðu allt. Opinberlega lék
hann ekkert eftir Bach nema end
urritað. Mozart og Haydn voru
ekki á leikskrám hans. Ekki held
ur Schumann. Hann lék fá verk
eftir Chopin. Hin stóru viðfangs-
efni hans voru tónverk eins og
Sjötta og Sjöunda Symphonia
Beethovens og „Fantastique" eft-
Carolyne prinsessa, sem skildi
við manninn fyrir hann.
ir Berlioz — í sinni eigin endur-
ritun. Það er vafasamt að hann
hafi nokkurntíma leikið fleiri en
þrjár af sónötum Beethovens op-
inberlega, eða nokkurn konsert
annan en „Empereur". Hann gekk
af þeim dauðum með sínum eig-
in „Grand galop charnalique"
eða einhverjum tilbrigðum á
einni eða annarri óperu. Þegar
hann hrakti t.d. Thalberg af
hólminum, þá var það með hans
eigin fantasíu um „God Save the
King“ og samsulli er hann bjó
sjálfur til upp úr stefjum úr
„Mose“ eftir Rossini.
Breyttir tímar, breyttar venj-
ur. Með því að leika það sem
hann lék og eins og hann lék,
var Liszt sem slaghörpuleikari
einungis fulltrúi sinnar aldar.
Fram að 1850 hafði enginn slag-
hörpuleikari (nema e. t. v. Clara
Schumann) leikið sónötur Schu-
berts eða fúlgur Bachs opinber-
lega. Og venjulega kom enginn
píanóleikari fram án listamanns
sem aðstoðaði hann. Þannig kom
hann einungis fram þrisvar eða
fjórum sinnum á kvöldi, mjög
stutt í hvert skipti og endaði
venjulega á einhverju óundir-
búnu stefi, sem áheyrendur
stungu upp á. Einleikarinn lék
næstum alltaf sín eigin tónverk
og Liszt hefur áreiðanlega leik-
ið þau verk, sem hann vissi að
vekja myndu mikla athygli. „Þeg
ar ég leik“, sagði hann við ame-
riskan nemanda sinn og aðdá-
anda, Anny Fay — „þá leik ég
ávallt fyrir fólkið á efstu áheyr-
endapöllunum".
Þetta er sá Liszt sem er dáð-
ur og tilbeðinn í dag — sá Liszt
sem flutti fagnaðarboðskap Beet-
hovens, Schumanns, Chopins og
Wagners, sá Liszt sem hjálpaði
næstum öllum ungum framsækn-
um tónskáldum í Evrópu, sá Liszt
sem með píanóleik sínum varð
sérhverjum hljóðfæraleikara í
heiminum til vakningar og inn-
blásturs.
V
SMEKKURINN breyttist
og Liszt breyttist með honum,
sem Kalkbrenners, Thalbergs og
Henselts fyrri kynslóðar gerðu
ekki. Á síðustu æviárum hans
varð einleikurinn fast atriði og
leikskrárnar færðust í mjög svip-
að form og þær eru í dag. Á síð-
ari æviárum hans voru þeir
Wagner og Schumann viður-
kenndir sem meistarar.
í öllu þessu lék Liszt þýðing-
armikið hlutverk. En þar að auki
gegndi hann miklu hlutverki í
gjörvöllu tónlistarlífi nítjándu
aldarinnar. — Hann var sjálfur
að mörgu leyti nítjánda öldln —
sem merkir það, að hann muni
lifa svo lengi sem hún lifir . . .
Námst jórafélag
Islands stofnað
MÁNUDAGINN 26. sept. 1960
héldu námsstjórar fund með sér
Fundurinn var haldinn f Fræðslu
skrifstofu Reykjavíkur.
Hafði félagsskapur námsstjóra
barnafræðslunnar og gagnfræða-
stigsins, falið Stefáni Jónssyni
námsstjóra, að boða til þessa
fundar í þeim tilgangi að stofnað
yrði félag með þeim, sem með
námsstjórn fara, og settir eru eða
skipaðir samkvæmt lögum ura
námsstjórn.
Stefán Jónsson reifaði málið
og gerði grein fyrir því samstarfi
sem námsstjórar barnafræðslunn
ar og gagnfræðastigsins hafa haft
milli sín og benti á gildi slíika
samstarfs.
Mikill eiruhugur ríkti á fundin-
um og var gengið frá stofnun
„Námsstjórafélags íslands" og
samþykkt lög félagsins.
Á fundinum mættu 10 náms-
stjórar, en stofnendur eru 12. —
Þeir eru þessir: Aðalsteinn Eiríks
son, Arnheiður Jónsdóttir, Bjarni
M. Jónsson, Halldóra Eggerts-
dóttir, Ingólfur Guðbrandsson,
Jóhannes Óli Sæmundsson, Jónas
B. Jónsson, Magnús Gíslason,
Páll Aðalsteinsson, Stefán Jóns-
son, Þórleifur Bjarnason og Þor-
steinn Einarsson. — í stjórn voru
kosnir til eins ár: Aðalsteinn Ei-
ríksson, Arnheiður Jónsdóttir og
Stefán Jónsson.
Háskólafyrirlestur um
amerískar bókmenntir
NÝLEGA er kominn hingað til
lands prófessor David C. Clark
frá háskólanum í Massachusetts
í Bandaríkjunum. Prófessor
Clark starfar í vetur sem sendi-
kennari við Háskóla íslands, á
vegum Fulbright-stofnunarinnar,
og flytur þar fyrirlestra og kenn
ir amerískar og enskar bók-
menntir.
Skiptist kennsla hans og fyrir-
lestrahald í þrennt:
a) Flokkur fyrirlestra fyrir
almenning um amerískar bók-
menntir, sem hann nefnir Some
Classics af Ameriean Literature.
Verða þeir haldnir einu sinni í
mánuði, sá fyrsti fimmtudaginn
27. okt. kl. 8,15 í I. kennslustofu
Háskólans. Verður nánar auglýst
um hina jafnóðum og þeir verða
haldnir. í hverjum fyrirlestri
verður tekið til meðferðar ákveð
ið verk eftir þekktan höfund, og
verður reynt að sjá svo um, að
þessi verk verði fáanleg í bóka-
Veiðiþjóíar
í Suður Græn-
landi.
KAUPMANNAHÖFN, 7. okt.
(Frá Páli Jónssyni). — Ólöglegar
veiðar útlendinga við Grænland
og jafnvel laxveiðar í græiilenzk
um ám aukast nú stöðugt. Fyrir
nokkru fundust t. d. all miklar
birgðir olíu og salti í Suður Græn
landi og er ekki vitað til að
danskir eða grænlenzkir fiski-
menn hafi komið þeim fyrir þar.
Einnig sló í brýnu fyrir nokkru
milli danskra eftirlitsmanna og
norskra fiskimanna á bökkum
Apilagtoq í Suður Grænlandi.
Áin er góð laxveiðiá og höfðu
Norðmennirnir lagt netjum þar.
Hinir dönsku eftirlitsmenn
hröktu Norðmennina í burtu og
urðu að skjóta aðvörunarskotum
yfir höfuð þeirra. Síðan gerðu
þeir netin upptæk
búðum og aðgengileg á söfnum
hér, þannig að áheyrendur, sem
fyrirlestrana sækja, geti kynnt
sér þau fyrirfram. Fyrirlestrarn-
ir nefnast:
1. Walden: or, Life in the
Woods by Henry David Thoreau
(1854), fluttur 27. okt. 19tm.
2. The Scarlet Letter by Nat-
haniel Hawthorne (1850), fluttur
í nóv. 1960.
3. Moby Dick or The Whale by
Herman Melville (1851), fluttur
í jan. 1961.
4. Leaves of Grass by Walt
Whitman (1855, 1856, 1860), flutt
ur í febrúar 1961.
5. The Adventures of Huckle-
berry Finn by Mark Twain
(1884), fluttur í marz 1961.
6. The Wings of the Dove by
Henry Jarmes (1902), fluttur í
apríl 1961.
7. American Drama (nánar aug
lýst síðar), fluttur í maí 1961.
b) Bókmenntanámskeið (í fyr
irlestrum og viðtölum), sem
hann nefnir Modern Poetic and
Experimental Drama. Verður þar
fyrst og fremst fjallað um verk
W. B. Yeats og T. S. Eliots, en
jafnframt vikið að kenningum og
verkum annarra rithöfunda á
þessu sviði, enskra, ameriskra og
evrópskra, m.a. nokkurra nútíma
skálda amerískra. Námskeiðið er
opið háskólastúdentum og öðr-
um, innan eða utan Háskólans,
sem nægilega enskukunnáttu
hafa. Þeir, sem áhuga hafa á
þátttöku, eru beðnir að koma til
viðtals við prófessor Clark í IX.
kennslustofu Háskólans á þriðju-
daginn kemur, 11. okt. kl. 8,15
e.h. Verður þá nánar ákveðið um
tíma og útbýtt skrá yfir verk,
sem lesin verða.
c) Bókmenntasemínar fyrir
háskólakandídata og aðra með
mikla bókmenntaþekkingu. Verð
ur fjallað um sama efni og í (fo).
Aðgangur takmarkaður, en þeir,
sem áhuga kynnu að hafa, eru
beðnir að gefa sig fram við pró.
fessor Clark á þriðjudagskvöldið.
Verður nánar auglýst ur> betta í
Háskólanum. >