Morgunblaðið - 09.10.1960, Blaðsíða 11

SunnuSagur 9. oKt. 1980
MORCinsniAÐIÐ
11
Prófessor Jóhann Hannesson:
Hvað vantar manninn?
FORSTJÓRI hjá stórfyrirtæki
auglýsti eftjr fjórum fulltrúum í
veigamiklar stöður hjá fyrirtæk-
imu. Fjöldi umsókna barst og
hann leitaði ráða hjá sérfróðum
manni hvemig velja skyldi úr
umsækjendum eftir hæfni þeirra.
Sérfræðingurinn skilaði áliti sínu
og var farið að ráðum hans.
Eftir allangan starfstíma hjá
fyrirtækinu kom það í ljós, sem
nú skal greina: Einn starfsmann-
anna leysti óaðfinnanlega af
hendi allt, sem honum var falið
og var aldrei frá verki. Sama
var að segja um annan, að því
frá skildu að hann var fjarver-
andi um skamman tíma sakir
veikinda, en varð brátt fullfær
um að taka við starfi sínu og
halda því éfram.
Hinn þriðji var oft fjarver-
andi sökum óreglu og slarks og
loks rak að því að hann varð
að fara á hæli og varð að fela
öðrum manni starf hans. Hinn
fjórði var ötull í starfi, en stal
svo miklu af verðmætum fyr;r-
tækisins að mál hans varð \ð
fara fyrir dómstóla og lauk þar
með starfi hans hjá fyrirlæk-
inu.
II.
Mennimir í ofangreindri
dæmisögu höfðu ailir nóga þekk-
ingu og nógar gáfur til að gegna
starfi sinu. Þeir höfðu allir rétt-
indi, próf frá opinberum stofn-
unnum, sem að dómi sérfróðra
manna var talin nauðsynleg
trygging fyrir hæfni þeirra til
starfsins. Samt varð reynslan sú,
sem að ofan greinir. Og mynd-
in er fyrir hendi í mörgum þjóð-
félögum heims, vel þekkt einnig
hér.
En hvers vegna breyttist hinn
upprunalega mynd þegar út í
lífið var komið? Svarið er að
mínum dómi þetta: Myndin, sem
hinir sérfróðu menn gerðu sér
af hæfni mannanna eða óhæfni,
var ekki sönn. Það var mynd af
skynsemi þeirra, greindinni,
ratio, en ekki af persónugildi
þeirra. Uppeldiskerfin eru tröll-
riðin af skynsemihyggju, ein-
hliða dekri við gáfur og vits-
muni, með samsvarandi van-
rækslu og vanmati á tilfinninga-
lífi og siðgæði. Þar með blekkja
þessi kerfi þau þjóðfélög, sem
þau eiga að þjóna. Prófin veita
sumum mónnum réttindi, sem
þeir eiga ekki skilið og sýna
ekki hæfni þeirra.
í meira en 3 aldir hefir hug-
sjúnafræði Vesturlanda verið að
m^Last í þessa átt. Nú er svo
langt komið að einn af hugsuð-
um Vesturlanda hefir látið sér
eftirfarandi um munn fara: Vís-
indin lækna oss í smásölu, en
drepa oss í heildsölu. Sönnu nær
væri að segja að vísindin efli all-
ar dáðir mætra manna og ódáðir
illra. Vísindin ganga ekki laus
eins og peningur í haga, þótt
menn tali stundum eins og svo
væri.
Þrátt fyrir allt tal um skyn-
samlega hugsun gleymum vér
Perluhöfn þegar vér minnumst á
Hiroshima. En þar á milli er
órjúfanlegt mannsögulegt sam-
band. Um sanna hugsun verður
ekki að ræða nema gefa gaum
að þeirri staðreynd. Friðinn slíta
menn sundur af því þeir hafa
áður sundur slitið lögin með
svikráðum.
Nógu lengi hafa menn ýkt gildi
vitsmunanna og fótum troðið til-
finningar og siðgæði. Ef hér verð
ur ekki breyting á og aftur farið
að taka tiliit til þess að maður-
inn er lifandi sál og andi, þá
blasir engin fögur framtíðarvon
við manninum.
III.
Uppeldi tilfinnganna er ekki
r forsetaembætti
F
SIGURVEGARINN í kosning-
unum í Bandaríkjunum 8. nóv.
n.k. hlýtur forsetaembætti, en
um leið á hann ekkj lengur
sitt sjálfstæða einkalíf. Frá
þeirri stundu byrjar hópur af
mönnum, sem hann hefur
aldrei áður séð, að fylgjast
með hverri hreyfingu hans,
aka í bílum hans, sækja kirkju
með honum, rannsaka hótel-
herbergin hans, skipta sér af
matnum, hans, opna pakkana
hans, skipuleggja ferðalögin
hans, en vera jafnframt reiðu
búnir til að láta lífið fynr
hann, ef þörf krefur.
Hinn nýi æðsti maður rík-
isins — Nixon eða Kennedy
__ verður tíundi forsetinn,
sem „Leyniþjónusta Banda-
rikjanna“ legur fram alla
sína krafta fyrir. Hún hefur
engan forseta misst enn og
ætlar ekki að láta það koma
fyrir núna.
Leyniþjónustan er ópóli-
tísk. Starfsmenn hennar eru
valdir eins og aðrir embættis-
menn, úr hópi þeirra sem
ganga undir sérstakt próf hjá
fjármálaráðuneytinu', en leyni
þjónustan heyrir undir það
ráðuneyti. Hafi verðandi
starfsmaður ekki sérstaka
reynslu í starfinu, verður
hann að hafa stúdentspróf, og
má hvorki vera sérlega hár
eða áberandi lágvaxinn. Þeim
mun hversdagslegri og venju-
legri sem hann er, þeim mun
betra. En lífverðirnir verða
að vera líkamlega sterkbyggð-
ir og kunna að nota 38-caliber
skammbyssu.
Þrír myrtir á 37 árum
Áður en leyniþjónustan tók
að sér þessi skyldustörf hjá
Hvíta húsinu, voru þrír for-
setar myrtir á aðeins 37 ár-
um. Þetta er þó ekki eina
starfið, sem leyniþjónustan
hefur, en það er auðvitað nr.
I af skyldustörfum hennar.
Hún á einnig að koma í veg
fyrir fölsun á ríkisskuldabréf-
um og ávísunum frá rikinu og
að hindra fölsun á bandarísk-
um dollurum. Síðastnefnda
starfið hefur leyniþjónustan
haft á hendi síðan hún var
stofnuð árið 1865, þegar þriðj-
ungur af öllum peningaseðl-
um í umferð voru falskir.
Að sögn U. E. Raughmans,
yfirmanns deildarinnar, fékk
leyniþjónustan sennilega sitt
umfangsmesta viðfangsefni,
þegar henni var falið að
vernda Eisenhower forseta á
22 þús. mílna löngu ferðalagi
í þremur heimsálfum og um
II lönd. Sömu aðferðum var
beitt eins og þegar forsetinn
ferðast í Bandaríkjunum, líf-
verðirnir fara á undan honum,
rannsaka þá staði sem hann
Eisenhower forsetl umkringdur fólki í Chicago. En nálægt honum eru lifverðir, einn ekur bíln-
um, en þrír aðrir sjást næstir honum til hægri.
ætlar að dveljast á, þjónustu-
lið hótelanna, þakið á bygg-
ingunum, lyftustrengina og
allar hugsanlegar gildrur á
leiðinni. En mannfjöldinn oli
lífvörðunum oft áhyggjum. „í
Nýju Dehli sá ég t.d. fleira
fólk storma að forsetanum en
nokkurn tíma fyrr á þeim 33
árum, sem ég er búinn að vera
í Leyniþjónustinni, sagði mr.
Baughman.
Áður átti leyniþjónustan
einnig að vernda tigna útlenda
gesti, en nú hefur öryggislög-
regla utanríkisráðuneytisins
það starf á hendi. Lífvarðar-
starf deildarinnar er nú með
iögum bundið við forsetann
sjálfann, nánasta skyldulið
hans, frambjóðenda til forseta
kosninga ög varaforseta. Þetta
táknar það, að á kosninga-
kvöldið verða fjórir eða fleiri
lífverðir sendir til hvers þess
staðar, þar sem Kennedy öld-
ungardeildarmaður bíður úr-
slitanna. Ef hann sigrar, þá
taka þeir strax við störfum.
Nixon hefur alltaf sína þrjá
lífverði á hælunum, þar sem
hann er varaforseti.
Óþægileg nærvera
Ekki er enn vitað hvort for-
setinn mun geta vanizt stöð-
ugri nærveru lífvarðar.na. Tru
mann forseti gat það t. d.
aldrei. „Hversu tillitssamir og
þægilegir sem lífverðirnir
voru í störfum sínum, þá gat
ég ekki að því gert að ég var
þvingaður í návist þeirra, seg-
ir hann. Það var ekki hægt
að ganga fram hjá þeirri stað-
reynd að einkalífi mínu og
mínu persónulega frelsi voru
takmörk sett“.
aðeins vanrækt hjá öllum þorra
fræðslustofnana. Þaff er beinlín-
is eyffilagt begar út í lifið er kom
ið með drykkjuskapnum og æðis-
gengnu skemmtanalífi. Hin nú-
verandi tízka í skemmtanahyggj-
unni lítur á menn svo sem hlut-
ir væru, markaðsvara, sem á að
gefa af sér peninga til þess að
skemmtanabúskapurinn borgi sig
— eða eins og dýr á sýningu,
sem á að temja til að hringsnú-
ast öll á sama hátt til þess að
þau gefi góðan arð. Vel má vera
að ríkisvaldið skipi svo fyrir
innan fárra ára að öll börn skuli
læra að hringsnúast á sama hátt,
eins og elektrónur kring um
atómukjarna og hefði þá efnis-
hyggjan unmð einn sinna stærstu
sigra.
Menn kannast við hvernig
skemmtanaiifið æsir þá og dasar,
menn skemmta sér heilar næt-
ur og kvarta þó við bílstjórana,
sem aka þeim heim, að þeir hafi
ekki getað skemmt sér, en skilja
ekki hvað veldur. Og láta heldur
troða sig eins og gras undir fót-
um en hugsa málið niður í kjöl-
inn: Að þeir eru hafðir að leik-
soppi. Fýsnir, gerir manninn
„eins og heimaöldu lömbin, (svo
hann) eltir hvern, sem gefur
honum“.
Það virðist nú blasa við leið-
togum þjóðfélaganna að gjöra
annað tveggja: Byggja stórar
stofnanir fyrir vandræðamenn
og „vændismenn“ þá, sem verið
er að ala upp. Þær þurfa með
tíamnum að verða álíka stórar
og sjúkrahúsin eru nú, þar eð
þessir mannflokkar munu, er
fram líða stundir, verða fleiri en
hinir sjúku. í samræmi við þetta
þarf að sérmennta álitlegan hóp
gjörvilegra manna. Þar sem þess-
ar stofnanir vantar, spillir sá
skortur uppeldiskerfunum í
heild. Þar sem þær eru fyrir
hendi, eru þær allt of litlar.
Hinn kosturinn er að snúa við
blaðinu í uppeldismálunum.
Þegar hin mikla glæpabylgja
gekk yfir New York sumarið
1957, þá heimtaði lögreglustjór-
inn 5000 manna lögreglulið til
viðbótar. (N.Y. Times 27-7-1957).
En þetta var aðeins örlítið brot
af þeim skatti, sem Bandaríkja-
menn hafa orðið að greiða fyrir
dekur sitt við lausung, glæpi og
ólifnað, í sjónvarpi, kvikmynd-
um, glæparitum og annarri ó-
menningu, sem þeir láta við
gangast. Hinn hlutinn var eyði-
legging fjölda mannslífa, bæði
þeirra unglinga, sem drepnir
voru og limlestir af jafnöldrum
sínum og þeirra, sem urðu að
fara á betrunarstofnanir. Ekki
vantaði vitsmunina, unglingarn-
ir, sem brytjuðu hver annan
niður, höfðu nógar gáfur. En til-
finningalíf og siðgæði var sund-
Framh. á bls. 13.
Forsetinn og kona hans eru að koma úr frii í Newport, ásamt
Barböru Ann, sonardóttur sinni. Lífvörður gengur á eftir þeim
upp landganginn.
Einn af þremur lífvörðunum, sem eiga að sjá um Nixon, heldur
sig nálægt, þegar Nixon stanzar til að heilsa upp á gesti í
Öldungadeildarsafninu.