Morgunblaðið - 17.01.1963, Blaðsíða 10

8. MOR GZJNB V A Bt B
' FimíhtudíagWr 1?; janúar 1963
«10
„Eg held að Tsvetajeva eigi eftir að
hljóta uppreisn og viöurkenningu"
RÉTT fyrir áramótin
hermdu fregnir frá Sovét-
ríkjunum, að rithöfunda-
klúbburinn í Moskvu hefði
haldið sérstakan fimd til
þess að heiðra minningu
rússnesku skáldkonunnar
Marinu Tsvetajevu —
merkrar skáldkonu, sem
aldrei hefur verið viður-
kennd af sovézkum ráða-
mönnum, m. a. fyrir þær
sakir að hún gerði á sínum
tíma hinar margvíslegustu
tilraunir varðandi ljóða-
form og tjáningarmáta.
Þessi fundur vakti þeim
mun meiri athygli, sem hann
var haldinn rétt eftir hinar
harðskeyttu árásir sovézkra
kommúnistaleiðtoga á þá
rússneska listamenn, er sýnt
hafa tilhneygingu til þess að
sveigja út af braut sósíal-
realismans — hinni lögboðnu
listastefnu — og gert sig seka
um þá óhæfu, að verða fyrir
áhrifum af abstraktlist og
öðrum vestrænum avant-
garde hugmyndum.
Þessar árásir hófust að
marki, sem kunnugt er, eftir
að Nikita Krúsjeff, forsætis-
ráðherra, skoðaði sýningu á
verkum ungra sovézkra mál-
ara og myndhöggvara og for-
dæmdi list þeirra. Þessum
árásum hefur haldið áfram
sleitulaust í sovézkum dag-
blöðum og þær orðið tilefni
ákafra umræðna manna á
meðal í Moskvu og víðar.
Fundur rithöfundaklúbbs-
ins til minningar um skáld-
konuna Tsvetajevu þykir
benda tjl þess, að sovézkir
listamenn og rithöfundar hafi
ekki í hyggju að beygja sig
orðalaust fyrir herferð ráða-
mannanna í Kreml, þeir hafi
risið öndverðir gegn henni og
krafizt þess að fá að láta til
sín heyra — og varað flokks-
leiðtoganna við því að endur-
vekja aðferðir og anda Stal-
íns-tímabilsins.
Minningarfundur þessi var
haldinn á 70 ára fæðingar-
degi Marinu Tsvetajevu. í
forsæti á fundinum var rit-
höfundurinn Ilya Ehrenburg.
Hann hafði þekkt skáldkon-
una lengi og lýkur lofsorði á
skáldskap hennar í nýútkomn
um æviminningum sínum —
en raunar má segja, að leiðir
þeirra hafi legið saman, þá er
Ehrenburg gaf út fyrstu ljóða
bók sína „Ljóð“ í Farís síðla
árs 1910. Sumarið eftir, 1911,
birtust fyrstu ummæli um
bókina í Russkie Vedomosti
(Rússnesk tíðindi), ásamt
ummælum um ljóðabók Mar-
inu Tsvetajevu, er þá var rétt
innan við tvítugt.
Á fundi klúbbsins voru
ennfremur flutt ljóð, er ort
voru til skáldkonunnar lífs og
liðinnar, þar á meðal tvö ljóð
eftir Boris Pasternak, sem
ritar um þessa vinkonu sína
í æviminningunum, sem út
hafa komið hjá Helgafelli í
íslenzkri þýðingu Geirs Kristj
ánssonar.
★
Marina Tsvetajeva fæddist
í Moskvu árið 1892 og var
faðir hennar prófessor við
listaháskólann þar. Hún var
andvíg byltingunni og flýði
land árið 1921, þá 29 ára —
og settist að í Prag ásamt
manni sínum, er barizt hafði
með hvítliðum í byltingunni.
Síðar bjuggu þau lengi í
París. Flest beztu ljóð hennar
eru frá árunum 1920—30. Ár-
ið 1939 sneri hún aftur heim
til Rússlands og hafði þá við-
urkennt kommúnismann sem
þjóðlega rússneska hreyfingu.
En fjölskylda Tsvetajevu
lenti í ýmsum örðugleikum,
er heim kom. Maður hennar
var tekinn og dæmdur fyrir
fortíð sína og haustið 1941
framdi Tsvetajeva sjálfs-
morð, hengdi sig. Þá hafði
hún verið flutt frá Moskvu,
sem þá var í yfirvofandi
hættu fyrir árásum Þjóð-
verja. Dauða hennar var
hvergi getið í sovézkum blöð-
um.
Ljóð Marinu Tsvetajevu
voru fyrst gefin út í Sovét-
ríkjunum fyrir 1—2 árum, á
„hláku“-tímabilinu svonefnda,
sem fylgdi í kjölfar árásanna
á Stalín, en tímabilið var
nefnt eftir skáldsögu Ilya
Ehrenburgs, „Hlákan". Þótti
útgáfa þessi tíðindum sæta
og töldu menn að þá færi
verulega að birta í heimi
sovézkra bókmennta og lista.
En sem fyrr segir, hefur
skáldskapur Tsvetajevu aldrei
fallið í kram sovézkra ráða-
manna, sem fordæma með
öllu tilraunir í ljóðagerð á
borð við hennar.
★
Svo sem frá var skýrt í
Morgunblaðinu fyrir nokkr-
um dögum, birtist harðorð
árásargrein í garð Ilya Ehren-
burg’s í Pravda 4. janúar sl.
Þar var hann ásakaður fyrir
að hafa haldið uppi vörnum
fyrir aukningu vestrænna
áhrifa í rússneskri list. Grein-
in var rituð af Alexander
Laktionov, sem er einn af
þekktustu málurum Rússa og
fylgir dyggilega hinni viður-
kenndu sósíalrealísku stefnu.
í greininni segir Laktionov,
að Ehrenburg sé að hrinda
list Sovétmanna fram á
hengiflug, „þaðan, sem hún
hæglega getur hrapað niður í
algert menningarleysi".
Annar málari, Alexander
Gerasimov, hefur nú tekið
undir þessi orð Laktionovs.
Gerasimov er 81 árs að aldri,
fyrrum formaður sovézku
listaakademíunnar og um
margra ára skeið eftirlætis-
málari Stalíns. Varð Gerasi-
mov sér úti um a.m.k. fjögur
heiðursmerki fyrir framlag
sitt til sovézkrar listar, með-
an Stalín var enn hið eina
rétta í Sovét. Undanfarið hef
ur Gerasimov verið harðlega
gagnrýndur fyrir ákafa per-
sónudýrkun, sem mjög hafi
einkennt list hans.
Gerasimov þessi birti í síð-
ustu viku grein í verkalýðs-
ritinu „Trud“, og fer hinum
hörðustu orðum um Ehren-
burg og rithöfundana Paust-
ovskij og Juri Nagibin. —
Ehrenburg hefur yfirleitt
tekizt að sigla milli skers og
báru og halda sínu skinni
heilu, þótt allt í kringum hann
hafi logað pólitískt hatur og
Pasternak.
valdabarátta. Því hefur sú
hugmynd komið fram, að
hann, og e.t.v. fleiri, hafi hald
ið leysingarnar í Rússlandi
meiri en raun er á og fyrr-
greindur fundur til minning-
ar um Tsvetajevu, — þar sem
Ehrenburg var í forsæti og
tók undir lofsyrði um
skáldkonu, sem er langt frá
því að vera hugþekk sovézk-
um ráðamönnum, — hafi orð-
ið tilefni til þessara árása.
Daginn, sem grein Lakti-
onovs birtist í „Pravda“ fór
Ehrenburg til London, og við
komuna þangað dundu á hon-
um spurningar blaðamanna.
Hann neitaði með öllu að
ræða greinina og sagði: „Ég
ætla ekki að koma af stað
ritdeilum til hagsbóta fyrir
blöðin . . . Laktinov er lista-
maður og skoðanir hans vel
kunnar. Ég ætla ekki að deila
við hann. Ég er sjálfur gam-
all blaðamaður og veit að
ykkur langar alla að skrifa
um stjórnmálalega deilu“.
Hann neitaði þá einnig að
skýra frá umræðufundum,
sem sovézkir listamenn áttu
nýlega með flokksleiðtogun-
um í Moskvu — en þeir
fundir voru haldnir eftir að
fréttir tóku að berast um ein-
dregna andstöðu listamanna
við tilraunir ríkisstjórnarinn-
ar til að berja niður það, sem '
hún nefndi: „Áhrif undir-
lægjuhugmynda borgarastétt-
arinnar".
★
Sem fyrr segir voru á
fundi rithöfundaklúbbsins i
Moskvu flutt tvö ljóð ti)
Tsvetajevu eftir Boris Past-
ernak.
Pasternak segir í æviminn-
ingum sínum, að Ehrenburg
hafi komið sér í kynni við
skáldskap Marinu Tsvetajevu.
Þeir kynntust árið 1917, er
Ehrenburg var nýkominn
heim frá Sviss. Hann sýndi
Pasternak ljóð Tsvetajevu og
lofaði hana mjög. Pasternak
segir að örlög Tsvetajevu og
skáldanna Paolo Jashvíli og
Tabidza hafi verið með
þyngstu sorgum sínum.
Um Tsvetajevu skrifar
Pasternak:
„Ég hafði einu sinni heyrt
hana lesa upp kvæði sín á
fundi, um það leyti sem bylt-
ingin hófst; hún var þar ein
af mörgum sem stigu í stól-
inn. f annað skipti að vetrar-
lagi, á stríðskommúnisma-ár-
unum, fór ég og heimsótti
hana einhverra erinda; ég
talaði um eitthvað nauða ó-
merkilegt, og hún svaraði
mér í sama dúr. Skáldskapur
hennar var mér lokuð bók.
Á þessu tímabili höfðu
hringekjur orðsins spillt
heyrnarskyni mínu og sú af-
skræming og sundurlimun á
öllu gamalkunnu sem tízka
Brjóstmynd þessi af N. Krúsjeff, forsætisráðherra Sovétríkjanna, var ein af örfáum verkum, sem á sýningu nútímamálara í Moskvu hlaut náð fyrir
augum kommúnísku flokksleif jganna.
U