Morgunblaðið - 17.11.1963, Blaðsíða 13

* Sunnudagur 17. nóv. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
13
Ólafur Thors
lætur af embætti
Ólafur Thors var fyrst skipað-
ur ráðherra hinn 14. nóvember
1932. Réttu þrjátiu og einu ári
síðar, hinn 14. nóvember 1963,
var honum veitt lausn frá emb-
œtti forsætisráðherra. Á þessum
árum hafa margir og miklir við-
burðir gerzt í íslenzkum stjórn-
málum. Að engum hefur þar
kveðið meira en Ólafi Thors.
Ólafur Thors hefur aldrei lifað
í lognmollu. Um hann hefur oft
staðið styrr. Hann var aðalstofn-
andi Sjálfstæðisflokksins, hefur
lengst af verið formaður hans og
ætíð látið meira að sér kveða en
nokkur annar. Sá, sem í slíku
stendur, hlýtur að lenda í margri
orrahríð, enda hefur Ólafur
aldrei hlíft sjálfum sér eða reynt
að skjóta óþægindum og ábyrgð
yfir á aðra.
Gosmökkurinn#ást um allt Suðurland og aila leið af Snæfellsnesi í gær. Þannig leit hann út
séð úr Reykjavík. (Ljósm. Sv. Þorm.)
REYKJAVÍKURBRÉF
Um stjórnarathafnir hans hef-
ur mönnum að sjálfsögðu sýnzt
sitt hvað eftir þeirra eigin sjónar-
miðum. Sem betur fer er alltof
snemmt að kveða upp heildar-
dóm um Ólaf og afrek hans. Með
því að velja orðið afrek hefur
raunar nokkur dómur verið felld-
ur. Um það getur enginn efast, að
Ólafur er sannur afreksmaður.
Jafnvel hans hörðustu andstæð-
ingar hafa viðurkennt einstaka
hæfileika hans til að laða saman
ólíkar skoðanir og þar með koma
í veg fyrir sundrungu og illindi.
íslendingar þurfa nú ekki síður
en áður að halda á víðsýni og
sáttfýsi. í þeim efnum mun for-
dæmi Ólafs Thors ætíð vísa hina
réttu leið.
Erilsöm störf
Menn spyrja að vonum, hvort
Ólafur Thors hafi orðið skyndi-
lega veikur. Þó að því væri ekki
á lofti haldið, lá hann illa hald-
inn allmargar vikur á sl. sumri
og hefur ekki náð sér eftir þau
veikindi. Þegar þar á ofan bætist
langur vinnudagur og nú um
sinn næturvökur er ekki furða
þó að undan verði að láta. Ólafi
Thors hefur verið annað hentara
en að taka sér oft frí um dagana.
Það varð hann þó að gera að
læknisráði í nokkra mánuði
seinni hluta árs 1961. Þá hresstist
hann skjótlega en kaus þó ekki
að hafa aftur hinn sama hátt á,
heldur að segja með öllu af sér
St j órnarstörf um.
Starfstími Ólafs er líka orðinn
langur. Kornungur hóf hann
störf að útgerðarstjórn með föð-
ur sinum og bræðrum. Hann var
þaulreyndur útgerðarmaður —
viðurkenndur forystumaður í
þeim hóp — þegar hann varð
þingmaður 1925. Síðan hefur
6tarf hans að mestu verið helgað
stjórnmálum.
Slík störf eru hvarvetna talin
erilsön. og lýjandi. Svo er hér á
landi ekki síður en annars stað-
ar. Segja má, að mál ættu að
vera auðveldari yfirlits og létt-
ara að leysa þau, þar sem ekki
er við jafn marga að fást né eins
víða að fara og í hinum stærri
löndum. Skortur á sérfræðingum
í ýmsum efnum, persónuleg
kynni og nálægð gera þó að verk
um, að á hverjum forystumanni
mæðir hér sízt minna en annars
staðar. Vandamálin eru og hvar-
vetna hin sömu í eðli sínu.
Það ber læknisfræðinni, skyn-
samlegri vinnubrögðum og holl-
ari lífsháttum ánægjulegt vitni,
að núlifandi kynslóð íslenzkra
stjórnmálamanna eldist mun bet-
ur en hin næsta á undan. Því er
full ástæða til að vona, að þrátt
fyrir veikindi Ólafs Thors nú,
eigi hann enn langt og heillaríkt
líf fyrir höndum.
LaugardL 16. nóv.
Létti til á
laugardaginn
Öllum ber saman um, að al-
menningi um land allt, jafnt hér
í Reykjavík sem úti um hinar
dreifðu byggðir, hafi létt mjög
síðari hluta laugardags, þegar
fréttir bárust um það, að með
samkomulagi hefði tekizt að ná
þeim fresti til starfs og samn-
ingaumleitana, sem ríkisstjórnin
leitaði eftir með launamálafrum-
varpi sínu. Blöð höfðu ekki kom-
ið út um vikutíma og hafði því
verið hægara en ella að telja ýms
um trú um, að ríkisstjórnin fyrir-
hugaði að ástæðulausu að gera
árás á félagafrelsi. Af þeim sök-
um drifu að mótmæli, misjafnlega
hörð, frá mörgum verkalýðsfélög-
um. Utvarpsumræðurnar breyttu
mjög „stemningunni“. Það var
því sízt að ástæðulausu, að einn
forystumaður kommúnista lét
svo um mælt, að það hefði verið
mikill „taktískur feill" af þeim
að krefjast útvarpsumræðna um
vantraustið mitt í umræðum um
launamálafrumvarpið. Eftir það
hefði áróður þeirra fengið lítinn
hljómgrunn. í sjálfu sér skipti
þetta þó ekki öllu máli, því að
vitanlega hefðu stjórnarflokk-
arnir óskað útvarpsumræðna um
sjálft launamálafrumvarpið, ef
hinir hefðu ekki knúið á um van-
traustsumræðurnar.
Aðalatriðið var, að engum gat
lengur dulizt, að við mikinn
vanda var að etja. I útvarpsum-
ræðunum lýstu báðir aðilar yfir
að þeir teldu samningaumleitana
þörf. Að svo vöxnu var eðlilegt,
að eftir því væri leitað, hvort
unnt væri að hefja þær á grund-
velli, sem báðir gætu við unað.
Eftir á kemur mönnum ekki sam-
an um hverjir hafi verið upphafs-
menn þess, að slíks grundvallar
var leitað. Þar ganga lengst í full-
yrðingum þeir, sem minnst vita
um, hvað raunverulega gerðist.
AuðVitað þarf engrar afsökunar
við, þótt sátta sé leitað .i lengstu
lög. Slíkt er engum til áfellis
heldur lofs öllum þeim, sem hlut
eiga að. Ef einhverjir kjósa held-
ur, að þagað sé um atbeina
þeirra að sáttatilraunum er það
þeirra mál og sjálfsagt að virða
þá hógværð. Úrslitum ræður, að
nú vinnst tími til að kanna til
hlítar, hvort unnt er að finna
lausn, sem allir megi sæmilega
við una.
Sjálfur vandinn
óleystur
Ánægjan yfir því, að hlé hef-
ur fengizt, má samt ekki verða
til þess, að menn gleymi því, að
sjálfur er vandinn enn óleystur.
Gagnkvæmar ásakanir um hverj-
um hann sé að kenna greiða lítt
fyrir lausn. Vitanlega hefur það
þó sína þýðingu, að menn átti sig
á orsökunum. Meinsemd verður
því aðeins læknuð, að menn
þekki eðli hennar og ástæður.
Viðfangsefnin nú geta engum
komið á óvart. Þau eru að veru-
legu leyti hin sömu og þjakað
hafa þjóðlíf okkar a.m.k. um
aldarfjórðungs skeið. Þjóðfélag
okkar er lítið. Áföll, sem litlu
mundu raska í stærri þjóðfélög-
um, verða til þess að setja margt
úr skorðum hjá okkur. Stórt haf-
skip getur hiklaust haldið áfram
ferð sinni þrátt fyrir sjógang,
sem kann að verða litlu fleyi að
grandi, ef ekki er ítrasta gát við-
höfð.
Sjávarútvegurinn er sá undir-
stöðuatvinnuvegur, sem aflar
okkur nær alls þess gjaldeyris,
sem við þurfum til að greiða með
nauðsynjar erlendis frá. Þess
vegna má ekki íþyngja sjávarút-
veginum meira en svo, að hann
geti haldið samkeppnisaðstöðu
sinni á erlendum mörkuðum.
Ihlutun
ríkisvaldsins
æ
ofan
í æ
Þegar stjórnarandstæðingar
tala um það sem einhver fim, að
ríkisvaldið blandi sér í samninga
launþega og atvinnurekenda
hljóta menn að minnast þess,
þegar Framsóknarflokkurinn
beitti sér fyrir að setja niður sjó-
mannadeilu með gerðardómslög-
um 1938, svo og gengislækk-
unarlaga 1939, gerðardómslaga
1942, kauplækkunarlaga 1947,
gengislækkunarlaga 1950 og kaup
lækkunarlaga 1959. Framsóknar-
flokkurinn hafði ýmist forystu
um setningu þessara laga eða
réði úrslitum um framgang
þeirra á Alþingi með atkvæðum
flokksmanna sinna.
Svipuðu máli gegnir um Al-
þýðubandalagsmenn. Eitt fyrsta
verk Hannibals Valdimarssonar í
vinstri stjórninni var að setja
„bráðabrigðalög um festingu
verðlags og kaupgjalds“. Þar með
voru verkamenn beinlínis sviptir
6 stiga vísitöluhækkun á kaup-
gjaldi, sem þeir áttu rétt til að
fáum dögum liðnum. Nú segja
Alþýðubandalagsmenn og Fram-
sóknarmenn, að í þessum bráða-
birgðalögum hafi engin festing
kaupgjalds verið fólgin. Þá halda
þeir því sjálfir fram, að skrökvað
hafi verið til með heiti laganna!
Það er aum afsökun að bera á
sjálfa sig ósannindi. Um þetta
er ástæðulaust að þræta sem og
hitt, að festingarlögin 1956 hafi
verið sett með samþykki verka-
lýðsfélaganna. Hið sanna er, að
Hannibal Valdimarsson hélt því
fram í Vinnunni rétt eftir setn-
ingu laganna, að málið hafi ekki
verið borið undir verkalýðsfélög-
in af því það hefði brotið gegn
þeirra lífshagsmunum, ef málið
hefði verið rætt á almennum fé-
lagsfundum!
Þetta er einungis rifjað upp til
skilnings á því, að íhlutun ríkis-
valdsins um þessi málefni er
engin nýjung. Allir flokkar hafa
talið sig til þvílíkrar íhlutunar
neydda, þegar þeir sjálfir báru á-
byrgð. Auðvitað gerðu þeir það
ekki af illvilja eða yfirráðalöng-
un, heldur*af því, að þeir töldu
til þess ríka nauðsyn. Stundum
jafnvel lífshagsmuni sjálfs verka
lýðsins vera í veði, ef til slíks
úrræðis væri ekki gripið að hon-
um forspurðum. Nokkur réttar-
skerðing í bili getur verið óhjá-
kvæmileg til að forða frá því,
sem miklu hættulegra er.
Leita sjálfir
atbeina
ríkisvaldsins
Allur gangur málanna nú sann-
ar, að ríkisvaldið verður að láta
þau til sín taka. Á sínum tíma
óskaði ríkisstjórnin eftir sam
starfi við stjórn Alþýðusambands
ins til að tryggja hinum lægst
launuðu kjarabætur, er rynnu til
þeirra einna, færu ekki til allra
stétta og yrðu þar með að engu
Alþýðusambandsstjórnin svaraði
því þá, að til þessa hefði hún
ekkert vald; hvert einstakt félag
hefði samningsrétt fyrir sig.
Þetta svar var formlega rétt, en
er þó ekki einhlít afsökun. Þess
vegna reynir Alþýðusambands
stjórnin nú að stuðla að víðtæk-
ari samningaumleitunum en áð
ur, þó að klofningur innan sam
bandsins sjálfs geri mun erfið
ara um vik en ella. Afleiðingin
af því ástandi, sem ríkt hefur,
er sú, sem allir viðurkenna nú,
að hinir lægst launuðu búi við of
lítinn hlut. Kemur þá hvort
tveggja til, að hlutur þeirra er
svo lítill, að þeir eiga erfitt um
afkomu og hann er í ósamræmi
við hlut annarra. í þessu lýsir sér
vítahringur kröfugerðarkapp
hlaups og víxlhækkana kaup
gjalds og verðlags. Vítahringur,
sem menn hafa ekki getað brot-
izt út úr um áratuga bil. Lakur
hlutur hinna verstlaunuðu er ör-
uggasta sönnunin fyrir því að
finna verður nýjar leiðir til kjara
bóta. Það eru bein fjörráð við
hina verst settu að etja þeim ætíð
fyrstum á vaðið og standa lengi
harðri baráttu, en skilja við þá
hlutfallslega verr setta en áður,
eftir að hringferðinni er lokið.
Hvernig verður
úr þessu bætt?
Þessa missmíð er auðveldara
að sjá og um að tala en úr að
bæta. Víst er, að það verður ekki
gert án víðtæks samstarfs ríkis-
valds, launþega og atvinnurek-
enda. Menn verða að gera sér
grein fyrir hver áhrif kauphækk-
anir og svokallaðar kjarabætur
hafa eftir gildandi löggjöf og ís-
lenzkum þjóðháttum. Mikil og
uggvænleg áhrif á almennt verð-
lag í landinu eru óhjákvæmileg.
Þessi staðreynd er ærið úrlausnar
efni, jafnvel þó að atvinnurek-
endur gætu greitt hærra kaup- __
gjald. Vandinn verður ennþá
meiri, þegar það liggur ljóst fyr-
ir, eins og öllum kemur nú sam-
an um, að t.d. hraðfrystihús geti
ekki án sérstakra ráðstafana
hækkað kaupgjaldið. Þá verður
einnig að finna úrræði þeím til
léttis. Er hægt að gera það án
þess, að það bitni með einum
eða öðrum hætti á almenningi?
Jafnvel þótt hér væri einungis
um reikningsdæmi að ræða, þá
eru þau ærði flókin. Hitt er þó
miklu vandasamara, hvað gera
skuli gegn niðurstöðu dæmanna.
Allir vita fyrirfram, að þær leiða
til nýrra bagga, sem einhverjir
verða að bera. Það er vegna þess
að vandinn er svo margþættur og
flókinn, að hann hefur vafizt fyr-
ir öllum ríkisstjórnum, Alþingi
og samtökum launþega og at-
vinnurekenda áratugum saman.
Alltof mikil bjartsýni væri að
ætla að allsherjarlausn sé finnan-
leg nú í skyndi. Vonin liggur
í því, að allir — eða a.m.k. flestir
hafi séð, að við svo búið má
ekki standa, að finna verður nýj-
ar leiðir og að engum er mikils-
verðara en einmitt hinum verst
launuðu, að þær leiðir finnist.
Ný úrræði
Miklar vonir voru bundnar við
kjararannsóknarnefnd. Sagt er,
að þessa dagana sé von á upplýs-
ingum frá henni, en einungis upp
lýsingum án nokkurs sameigin-
legs álits eða tillagna. Enn er því
með öllu óvíst, hvort þessar upp-
lýsingar geta orðið að gangi við
lausn vandans nú. Vitað er, að í
ýmsum atvinnugreinum eru yfir-
borganir nú mjög tíðkaðar. Hinir
umsömdu launataxtar segja þess
vegna ekki nema hálfa sögu.
Annað mál er, hvort gerlegt sé
að fella þessar hækkanir í samn-
inga, jafnvel í þeim greinum þar
sem þær eru tíðkaðar. Jafnvel
þótt slíkt væri gerlegt, leysir það
engan veginn allan vanda.
í sumum greinum eins og t.d.
hraðfrystihúsum, er sagt, að yfir-
borganir þekkist ekki, eða a.m.k.
harla lítið. Þar og raunar víðar
hlýtur framtíðarlausn að vera
aukin tækni, vinnuhagræðing og
ákvæðisvinna. Víða hefur þetta
gefið mjög góða raun, og verða
þau fyrirtæki, sem aftur ú'r eru
í þessum efnum, að taka sig fram
til umbóta. Kalla verður til sér-
fræðinga, sem geti haft forystu
um aðstoð í þessum efnum.
Víst er, að samstarfsnefndir
verkamanna og atvinnurekenda,
er gefizt hafa vel í öðrum lönd-
um, gætu áorkað miklu til að
bæta aðbúnað og starfshætti.
Víða, einkum við verkun sjáv-
arafurða, er eftirvinna og nætur-
vinna óhjákvæmileg. Vinnutími
er of langur. Er nauðsynlegt að
haga launatöxtum svo, að þeir
beinlínis hvetji til eftir- eða næt-
urvinnu? Hefur verið kannað til
hlítar hvort hægt sé að taka upp
vaktavinnu, sem tryggi mönnum
lífvænlegt kaup fyrir hóflegan
vinnutíma?
Nýting tækni, þekkingar og vís
inda er mun öruggari undirstaða
kjarabóta en ófrjótt kröfugerðar-
kapphlaup.
Lækkun skatta og útsvara á-
samt auknum tryggingargreiðsl-
um mundi veita raunhæfa kjara-
bót til hinna verst settu og ekki
leiða til almennra verðhækkana.
Frh. á bls. 23