Morgunblaðið - 04.07.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. JULI 1967.
Aldarafmæli fullveldis Kanada
1. júlí 1867 -1. júlí 1967
Afmœlisrabb eftir Egil Jónasson Stardal
Rússland Nýja heimsins.
Enski stjórnmálaskörungurinn
Disraeli spáði því eitt sinn að
Kanada ætti eftir að verða nýja
heiminum það sem Rússland
væri Evrópu. Lítt hefur þó þenn-
an gyðingættaða er.ska heims-
veldissmið 19. aldar rennt grun
í hvert yrði hlutverk hins keisara
lega Rússaveldis á síðari hluta
20. aldar, eða yfir hvílíkum risa-
möguleikum hið óþekkta Kanada
3. GREIN
----♦♦♦-----
á hans dögum byggi. En greind-
ur nærri getur. Hvert verður
hlutverk Kanada þegar hinar
ótrúlegu auðlindir þess frá Ont,-
aríovatni norður að helfrosnum
íshjara heimskautsins verða
komnar í gagnið? Nærri
þriðjungur landsins er vaxinn
skógi. Barrskógabeltið upp af 12
þús. km. langri strandlengju
Brezku Kolumbía gefur af sér
timburafurðir árlega að upphæð
um 50 milljarða ísl. króna. Olíu-
lindir hafa fundizt allar götur
langt norður fyrir heiimskauts-
baug. Imperial Oil hóf olíu-
vinnslu á hinu mikla olíulinda-
svæði í Alberta skammt fyrir
sunnan Edmonton árið 1947.
Síðastliðið ár fluttu olíuleiðsl-
urnar 050 þús. tunnur af
hráolíu þaðan til austurhérað-
anna á bverjum degi og 65
milljónir teningsmetra af jarð-
gasi. Frá því 1947 hefur Alberta-
fylki fengið frá fyrirtækinu milli
70-80 milljarða ísl. kr. í skatt.
Nyrzt í Alberta norður við
Athabasca er tjörusandsvæði sem
menn álitu að hefði að geymá
meira magn af hráolíu en allar
aðrar olíulindir heimsins saman-
lagðar, þar til að norður við
Regnbogavatn fundust ennþá
auðugri olíulindir. Málmsvæðið
mikla umhverfis Hudsonflóa,
landið, sem Guð gaf Kain, er
ennþá aðeins nýtt að litlu leyti.
Ef Finnland er land hinna þús-
und vatna, er Kanada land
hundrað þúsund vatna, og um
þetta landflæmi falla ótal ár
stórar og smáar, sem í beljandi
W. L. Mackenzie King, forsætis-
ráffherra í rúm 20 ár.
hávöðum sínum geyma firn
ónotaðrar orku. Við Churchills-
fossa á Labradorskaga er í bygg-
ingu orkuver sem áætlað er að
kosti 50 milljarða kr. og á að
framleiða 4,6 milljónir kílóvatta,
m.ö.o. eitthvert stærsta ef ekki
stærsta orkuver í heimi. Annað
risa-raforkuver er verið að
byggja við Friðará. Stífluvegg-
urinn við vatnsmiðlunarstífluna
er um 2 km á lengd og myndast
við þetta stöðuvatn, sem er 380
km. á lengd, svipuð vegalengd
og frá Reykjavík og austur í
Stephan G. Stephansson
Þistilfjörð. Sléttur vesturhérað-
anna, Alberta og Saskatchewan,
eru ekki einungis hveitiforðabúr
heimsins heldur er þar einnig að
finna auðugustu kalínámur sem
vitað er um, en kalí er eins og
allir vita, eitt mikilivægasta efni
tilbúins áburðar. í vötnum og ám
er gnótt fiskjar og í skógunum
urmull veiðidýra. Græðgi grá-
vörukaupmannanna á 19. öld
hafði leitt til nær gjöreyðingar
sumra loðdýrategunda en nú
hefur sambandsstjórnin strangt
eftirlit með allri veiði og veiði-
dýrum. Kanadamenn gera sér
allvel ljóst hvílík dýrmæti eru
fólgin í óspilltum .svæðum í
náttúrunni fyrir kynslóðir fram-
tíðarinnar. Óbyggðir NorðVest-
ursvæðanna verða ómetanlegur
heilsubrunnur fyrir taugaslappa
borgarbúa hins iðnvædda þjóð-
félagis, sem leita þar hvíldar og
friðar í tómstundum frá eitur-
brækju og andstyggilegum há-
vaða þéttbýlisins.
ísland og Kanada.
íslenzki farmaðurinn Bjarni
Herjólfsson og skipshöfn hans
munu að öllum líkindum fyrstu
hvítu mennirnir, sem, litu lönd
nýja heimsins augum og senni-
legast hafa það verið strendur
núverandi Kanada, sem þessa
sægarpa bar að fyrst, þá er þeir
hugðust sigla í kjölfar Eiríks
rauða til Grænlands síðla sum.
ars árið 985 eða 986.
Bjarni var með skip sitt hlaðið
nauðsynjavörum sem ætlaðar
voru nýstofnaðri byggð græn-
lenzku landnemanna er þá bar
langt af leið og við blöstu furðu-
strandir þessa lands. Því er
skiljanlegt er vetur var í nártd
að hann gæfi sér ekki tóm til
þess að rannsaka nánar þessar
ókunnu lendur. En geta má
nærri hvort ekki hefur orðið
fjölrætt um lönd þessi meðal
frumbýlinganna, svo mjög sem
þau hafa borið af hrjóstugum
igraslendum jöku Lb u mgunn ar
sem Eiríkur hafði fundið þeim
til bústaðar. Bjarni Herjólfsson
seldi síðan skip sitt og lét hið
nýja land, sem forsjónin hafði
leitt hann til, ókannað með öllu.
Þykir hann að vonum hafa ver-
ið lítið efni í landkönnuð.
Þarflaust mun þykja að rekja
hér hina alkunnu sögu tilrauna
Grænlendinga til landnáms i
Vinlandsbyggðum. Enda þótt
Leifi Eiríkssyni beri tæplega
heiðurinn að hafa fundið þetta
land fyrstur hóf hann þó tilraun
til þess að kanna það og hefur
sennilega orðið fyrstur hvitra
manna til þess að stíga þar fæti
á jörð. Er það honum ærinn
sómi, þó ekki gerði hann neina
tilraun til landnáms, heldur léti
Þorfinni karlsefni eftir þann
heiður.
Stundum er hægt að láta sér
detta í hug að ásaka Grænlands-
búa fyrir framtaksíeysi og skort
á djörfung, að yfirgefa ekki allir
með tölu hina kaldsælu Græn-
landsbyggð og freista gæfunnar
á breiðum frjósöm.um Vínlands-
grundum; láta það ráðast hvort
mætti sín betur skrælingafjöld-
inn eða breiðaxir norrænna
manna og baráttukjarkur, byggja
síðan haffær skip úr trjáviði
Vínlandsmarka og halda þannig
sambandi við hin fornu vé í
Evrópu. Þá kynni hlutur norr-
ænna manna að hafa orðið stór
í hinu pólitíska heimstafli.
En þetta er víst fánýt skoðun
og býsna mikil ofætlun. Minnast
má þess að fáir menn gerðu sér
ljóst í upphafi landafundatíma-
bílsins á 16. og 17. öld, hvílíkan
happafeng hvíta manninum hafði
borið að höndum er forsjónin gaf
honum yfirráð ameríska m.egin-
landsins. Og þeir fáu framsýnu
áttu lengi örðugt uppdráttar með
hugsjónir sínar vegna vanmats
og heimsku evrópskra stjórn-
málamanna. Þeir voru flestir
önnum kafnir við ómerkilega
hreppajjólitík heima í Evrópu og
mátu hin nýju lönd aðeins eftir
skjótfengnum gróða gulls,
krydds eða grávöru. Stundum
létu þeir fúslega af hendi land-
spildiur stærri en stærstu ríki
þeirra sjálfra fyrir smá-
skækla heima fyrir eða
pólitíska hjúskaparmöguleika.
Og fjarri fer að menn geri sér
það almennt ljóst, að hefði.hvíti
Vilhjálmur Stefánsson
maðurinn ekki eignazt og byggt
þetta auðuga meginland heim-
skauta milli og gert Atlantshafið
að einkahafi verzlunar og við-
skipta sinna, væru dagar hans
brátt taldir á þessari jörð; leyfar
kynstofns hans geymdar ef bezt
léti á friðlendum fyrir forvitni-
sakir, eins og nú er ger.t við
Indíána Ameríku eða svertingja
Ástralíu. Oft hefur legið við að
Evrópu yrði lögð undir af her-
skáum austurlandaþjóðum.
Arabar hófu mjög hættulega
tangarsókn inn í Evrópu í byrj-
un 8. aldar. Mongólar hættu af
tilviljun við að bæta Elvrópu við
heimsveldi sitt seint á miðöld-
um og höfðu þá kingt stærri
bitum. Hvaða Vesturlandabúa
langar til að hugsa þá hugsun
til fulls hvert mundi nú hlut-
skipti hvíta mannsins ef guli
kynstofninn hefði orðið fyrri til
að kanna og vinna ameríska
Lester B. Pearson ræðir við fréttamenn er hann varð forsætis-
ráffherra 1963. Fyrrum utanríkisráðherra og fékk friðarverðlaun
Nóbels fyrir störf sín á þágu Sameinuðu þjóðanna.
meginlandið eftir hinni tiltölu-
lega auðrötuðu leið norður um
Austur-Síberíu yfir Behrings-
.sund og Alaska og þetta mikla
meginland byggði nú t.d. 1
milljarður, athafnasamra Kín-
verja? Þar með er ekki fullvíst
að siðimenningarástand þess-
arar jarðkúlu þyrfti að vera
verr á vegi statt en nú er, en
hlutverki hvíta mannsins yrði þá
að mestu lokið hvort sem mönn-
um telst að það hafi verið til ills
en góðs.
Með landnámi Ameriku og út-
færslu yfirráða Evrópúbúa um
gjörvalla Norður-Asíu, norðan
fjalla, hefur hvíti maðurinn
tryggt tilvist sinni vettvang svo
lengi sem hann sjálfur kýs og
getur því haldið áfram að leika
eitt aðalhlutverkið í hnattsviði
hlns mikla leikhúss mannlegra
heimkynna.
En til að svo megi takas^
þuría stjórnmálaleiðtogar stærstu
ríkjanna að vísu að læknast hið
fyrsta af móðursýkisótta þeim
sem þeir hafa verið þungt haldn-
ir af um skeið gagnvart hverjum
öðrum, og snúa sér í sameiningu
að uppbyggingu þeirrar menn-
ingar sem afburðamenn Vestur-
landa hafa verið að leggja undir
sLöður að, allar götur frá Sólon
og Sókratesi til Einsteins og
Alberts Schweitzers.
Til framandi landa......
Þegar frá eru talin þau lönd,
sem ísland var tengt stjórnmála-
legum böndum í nærri sjö aldir,
mun ekkert land snerta eins við-
kvæman streng í hugum íslend-
inga, sem það land er á þessu
sumri heldur hátíðlegt 100 ára
afmæli fullveldis síns, Kanada.
í þessu næst stærsta landi heims
eru fleiri menn af íslenzkum
ættum en í nokkru öðru landi,
sennilega fleiri en í öHum öðr-
um Löndum til samans — lífs og
liðnir.
Til framandi landa eg bróðurhug
ber,
þar brestur á viðkvæmnin ein,
en ættjarðarböndum mig grípur
hver grund,
sem grær kringum íslendings
bein.
Þannig túlkaði Klettafjallaskáld-
ið þá tilfinningu, sem býr í hug
hvers íslendings gagnvart þessu
landi, þar sem gerð hefux verið
hin einasta tilraun til þess að
gróðursetja íslenzkt þjóðerni
síðan Eiríkur rauði^ leið.
Brottflutningur íslendinga til
Vesturheims hófst skömmu eftir
miðja síðustu öld. Nærri hvert ár
á síðasta fjórðungi aldarinnar
fluttust fslendingar hópum sam-
an til Kanada, flest árin hundr-
uð, sum þúsundir karla, kvenna,
barna og unglinga, sem flúðu
harðindi, hafís, eldgos og óáran,
útlenda harðstjórn og innlent
volæði í von um betra hlutskipti
í nýju landi. Enginn veit með
fullri vissu tölu þeirra er fóru,
engin tök eru á að meta þennan
blóðskatt tölum.
Dr. Hans Selye heimsþekktur
læknir, sem stjórnar rannsókn-
ardeildum háskólans í Montreal.
Einkum þekktur fyrir kenningar
sínar um áhrif taugaspennu á
heilbrigði manna.
Það má fara nærri um það að
þegar hér var komið sögu munu
flest byggilegustu og aðgengileg-
ustu héruð Kanada verið setin
og óskyldum aðkomuþjóðum
verið valinn bústaður þar sem
landstjórnarmenn töldu aðstæð-
ur henta og skilyrði væru
kannski eitthvað srvipuð því sem
innflytjendur höfðu vanizt
heima fyrir. íslendingum var út-
hlutaður staður í fúamýrum
vestan við Winnipegvatn og
skyldu stunda þar landbúnað,
en þó kvikfjárrækt hafi verið
starf íslendinga af nauðsyn í
þúsund ár mun víst fjarri fara
að þeir séu börn moldarinnar
á samá hátt og sléttufólk úr
Austur-Evrópu sem kvað hafa
velt sér nakið í gróðurmiold
amerísku sléttanna af tilhlökk-
Framh. á bk. 23