Morgunblaðið - 11.06.1969, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. JÚNÍ 1909

®tt#,:s«ftW5ís^í^A6@fasMw!
y^S^ín^ii^ *v^;?íV
*:&&&«£
Bragi Ásgeirsson skritar:
AF VETTVANCI
AMERÍSKI málarinn Ben
Shahn dó 15. marz í New York
á sjötugasta aldursári. Shahn,
sem var fæddur 12. september
1898 í Kaunas í Litháen, flutt-
ist sex eða átta ára gamall með
foreldrum sínum, sem voru gyð-
imgar, til New York. Hann ólst
upp í fátækrahverfi Brooklyn.
Sem drengur teiknaði hann á
gangstéttir persónur úr íþrótta
heiminum og ferill hans sem
teiknara hófst því snemma og
var mjög gagnger. Árið 1913 er
hann var 15 ára hóf harn nám
hjá litógraf og vann þar til árs-
ins 1918. Jafnframt því sótti
hann kvöldnámskeið. Stundaði
nám í líffræði við háskóla New
York borgar og listnám við
„City college of Art“ og „Nati-
onal Academi of design“. Starf
hans á æskuárum sem litograf
svo og hið umfangsnukla við-
bótarnám í fyrrnefndum skólum
átti sinn þátt í hinu tæknilega
öryggi ásamt hinum grafíska rík
dómi, sem seinna einkenndu
verk hans. Segja má að hann
skipi sér að nokkru í hóp þeirra,
sem í gegnum þessa furðulega
ríku iðn- og litsgrein „litograf-
íu“þróaðist til skapandi lista-
mainns. Það vair þó útatf sdð-
ferðislegum þrýstingi frá sam-
tíðinni sem listamaðurinn í hon-
um blossaði upp af fullum krafti.
Á árunum 1925—‘29 ferðaðist
hann um Evrópu og noirður Af-
ríku. í París hrifu hann aðal-
lega Dufy og Rouault. Eftir
heimkomuna til Bandaríkjanna
málaði hann veggmyndir fyrir
opinberar byggingar, og sem
samverkamaður Dieqo Rivera
myndskreytti hann Rockefeller
Center. Hann skildi á þeim tíma
að fyirir honum lægi ekki að tjá
sig á fagurfræðilegum grundvelli
eingöngu, heldur framar öllu á
sviði húmanískrar hstsköpunar.
Hann varð einmitt fyrst veru-
lega þekktur fyrir myndaflokk,
sem hann gerði í tilefni af mála-
ferlunum út af Sacco og Vanz-
etti, sem skóku öll Bandaríkin
á sinum tíma og heimsathygli
vöktu. Sacco og Vanzetti voru
ítalskir-ameríkanar og hlutu af
þeim sökum samúð hans. Með
því að Ítalía var honum sér-
lega hjartfólgin, sem ummæli
hans sjálfs bera Ijósan vott:
„Líkt og flestir listamenn, lít
ég á Ítalíu líkt og mitt annað
föðurland“. í mynid sinni „Ave“
lýsti hann hátíðarhöldum „Sar,
Gennaro", sem ftalir í hverfi
sínu, er nefnist „Litla ítalía“
halda árlega. Þessi hátíð, sagði
Shahn, er líkt og allar slikar
hátíðir, samruni trúarlegrar at-
hafnar og ómerkilegrar verzl-
Ben Shahn: Ave, 1950
MYNDLISTARINNAR
unar. í málverki mínu hefi ég
reynt að lýsa árekstri þessara
tveggja eðlisþátta, svo og einn-
ig einkennum þessa sjónspils.
Myndin endurvarpar hvort-
tveggja því sem ég sá og því
sem ég fann.
Ég minnist mikillar sýningar
á verkum hans á Biennalinum í
Feneyjum 1954 og hve sterkt
myndir hans gripu mig með sínu
magnaða raunsæi — hvernig þær
fylltu mig undarlegum kennd-
um og hve ljóslega ég mundi
eftir áhrifum þeirra, er áhrif
mynda er hrifu mig meir voru
farin að dofna. Stundum þrengja
áhrif mynda sér einkennilega
djúpt inn í vitundina, sitja þar
óhagganleg og vekja stöðugt til
umhugsunar.
Shahn gerði einnig um tíma
auglýsingaspjöld (plaköt), sem
samfara hinni ríku samkennd
einkenndust af snilld myndrænn
ar túlkunar. Hann var á þeim
tíma er honum var markaður til
starfa, einn af lljóðrænustu og
einstaklingsbundnustu myndlist
armönnum Ameríku, stöðugt rík
ari í túlkun sinni og jafnan með
vitandi um hina húmanísku líf-
æð. — Mjmdir hans fengu með
Ben Shahn: The Passion of Sacco and Vanzetti, 1931—32.
tímanum yfir sig óhlutlægari
svip.
Ben Shahn var mikilvæg-
asti fulltrúi þjóðfólag3legra við-
horfa í amerísku málverki —
mögulegt væri að nefna ásamt
honum hinn napra Jack Levine.
Hinar raunsæu myndir Shahn
voru oft málaðar með ljósmynd-
rænni námkvæmni, er minnti á
Anidrew Wyeth. En Bien Sihalhn
var það ekki aðalatriði að vinna
af óviðjafnanlegri nákvæmni í
hinu myndræna handverki —
heldur einkenni ádeilu þjóðfé-
lags, hagfræðilegs og stjórnmála
legs misréttis.
VEFNAÐUR SEM HEIMSLIST
Það er minna en ár frá því
að ég kynntist verkum lista-
konu þeirrar, er hér verður lítil
lega fjallað um, og er mér án-
ægja að kynna jafn stórbrotna
listakonu fyrir íslenzkum list-
unnendum — einkum vegna þess
hve listvefnaður hefur verið mis
skilinn hérlendis, jafnt af leik
um sem lærðum.
Árið 1964 kynnti Mannheimer
Kunsthalle nútíma listvefnað frá
Póllandi. í framhaldi þess var
fyrsta sýning stofnunarinnar í
ár eingöngu helguð verkum hinn
ar heimstfrægu þrjátíu og níu
ára gömlu Magdalenu Abakan-
owicz, sem er prófessor við há-
skóla fagurra lista í Posen.
Þessi listakona hefur á undan-
förnum árum verið heiðruð með
mörgum mikilvægum listverð-
launum sem mikill brautryðj-
andi nýrra hugmynda og skil-
greiningar á listvefnaði. Á síð-
asta ári var vefnaður eftir hana
sýndur á sérsýningum í Þránd-
heimi, Eindhofen, Zúrich og Harl
em auk þess á samsýningum í
New York m.a. Museum of mod
ern Art.
Magdalena Abakanowicz iðkar
næsta ástríðukenndan leik við
vefnaðartækni og efni. Frá upp
hafi hefur hún unnið án for-
mynda, sem sagt eru þetta ekki
teppi, sem ofin eru eftir ákveðn
um frummyndum (skissum).
Þrátt fyrir það hafa hinar óhlut-
lægu myndir hennar mjög mynd
föst einkenni. í hennar dökku
undirstöðutúlkun um þessar
mundir í ull, bandi, sisal, hrossa
hári og skinni er allt myndrænt
sameinað. Hið seiga efni með
ójöfnum sínum og mismunandi
þykktarlögum, losar sig smátt
og smátt við alla fjötra, fær
stöðugt sterkari relifeinkenni
og verður að lokum svo lifandi
að ekki er lengur hægt að ein-
skorða það við vegginn. f hin-
um hugmyndaríku höndum lista
konunnar vex það á lífrænan
hátt í átt til sjálfstæðs mótunar-
hlutar (plastísks hluts).
Abakanowicz hefur yfirgefið
hið sígilda teppaform til hags
fyrir myndrænni og öflugari út-
línur. í hinn tjáningarríka mynd
vefnað sinn (henni nægja sem
litir ólitað hvítt, rauðbrúnt og
svart) rissar hún með snöggum
hreyfingum rifur og gjár, rekur
Kúrator
upp netgerð efnisins, setur kamb hins nýja
í það og nær úr vefnaðinum hár '
flyksur, kögra, fléttuð ullarhoirn
kólfformaða vöndla, samfléttuð
handtök, og særir fram að auki
óformaða grímu. Með þrótti og
orku brýst hún um leið inn í
frumefnið til að forma grófgerða
múrþiljun með upprunalegum
frumlægum krafti.
En hin þrívíðu verk sín, eða
rúm-vefnað nefnir hún „Abak-
rílkislistaháslkiólliann í tfögrum ILst
uim í Otolamido í Fiorida. —■.
Kenm.sflia ihanis verður aðeins 16-
Ii8 kfliutokiuisituindir; 112—16 nem-
eniduT í hiámiarki, en toauipið á
amnaið humidirað þúsiumd á mlán-
uði.
(fjárhaldsmaður)
listasafns Ontarío
(Toranto) var kjörinn hinn 35
ára gamli stofnandi enska list-
tímaritsins „Art and Artists“
Mario Amaya. Hann var búsebt-
ur í London síðustu 12 árin og
vann sér nafn með því að seitja
UPP þýðingarmiklar listsýningar
í Evrópu og Ameríku.
Giacomo Manzú (ítalía) er
bötfundiuir nýrma bronsdyra í
kiitojiu St. Loreinz í Robterdam.
■ \ ,í,.- •, ■ „ /j
Magdalena Abakanowicz. Teppi 310x300x100 cm.
ans“. Þar notar hún hljómmeiri
liti, svo sem grænt, rautt og
órans. Líkt og ófreskjur vella
iþeir af fletinuim í allstoonar
forynjulegum leik margþættra
vinmubragða. Það.er skiljanlegt
að Pólveirjar hafi valið slíka
frumorku og þá sem Magdalena
Abakanowicz er persónugerfing
ur fyrir, sem aðalfulltrúa sinn á
Biennölum þeim, sem hinn frægi
franiski brautryðjandi í nútíma
velfnaiði Jean Lucrat sterudur
fyrir í Laiusanne í þeim tilgangi
að sanna tilverurétt vefnaðar
sem sjálfstæðs sköpunarforms.
„ÚR ÝMSUM ÁTTUM"
Einar Hákonarson tók þátit í
mikilli alþjóðlegri sýningu á
griatflist í Buemos Aines og seldi
allar myndir sinar (3)
Jóhann Eyfells, seim á undan-
förnum árum hefur unnið sig í
fremstu röð íslenzkra mynd
höggvara, er senn á förum til
Bandaríkjannia, þar sem hann
tekur við emibæbti prófeasors við
Við undirbúning néðanj arðar-
brautar undir Mexíkóborg hafa
til þessa fundizt 1500 verð'mætir
fomgripir. Fomleiifafræðingair
grafa sem óðast í leit að fleiri
forminijium ásamit sltarfisfliði verík
takanna. Nauðsynlegt hefur
reynzt að hafa letftiirliit mieð verka
mönnunum þar sem álitið er að
fjöldi forinigiripa Ibafii bortið á
óeðlilegan hátt.
Heimsmet setti uppboðshúis
Parke-Bamet í New York 19
marz, hvað varðar tekjur af
listaverkauppboði. Boðnar voru
upp myndir amerískra lista-
manna, teikningar, málverk og
höggmyndir sem samtals gáfu af
sér eina milljón dollara (88 millj
ónir ísl. kr.)
Loka varð sýningu á vertouim
framúrstefnumanna í Moskvu,
eftir tvær stundir af tæknileg-
um ástæðum (!). í hátíðarsal
vísindastofnunar nokkurrar hafði
26 myndum verið safnað sam-
ain, m.a. verto súrrealfetfamis Dim-
Framhald á bls. 16