Morgunblaðið - 10.05.1970, Síða 17

MORGUNRLADIÐ, SUNN’UDAGUR 10. MAÍ 1970
17
Við Tjamarbakkaim.
(Ljáson. Sv. Þorim.)
margar ræður hafa verið þar
haldnar. Þá hefur verið fróð'legt
að fylgjast með hversu jafnvægi
náttúrunnar birtist í gervi
þriggja þingmanna Framsóknar
úr Norðxu-landskjördæmi eystra.
Gísli Guðmundsson er þeirra
elztur og virð.ulegastur. Hvort
sem menn eru Gísla sammála eða
ekki, þá viðurkenna allir hans
miklu vitsmuni. Enda bera sam-
flokksmenn hans slíka lotningu
fyrir þeim, að þeir nefna hann
oft Njál sín á milli. Á hinum
endanum er svo Ingvar Gíslason,
eins og allur landslýður mátti
heyra í útvarpsumræðum á dög-
unuim. Mitt á milli er hinn kok-
hrausti málrófsmaður, Stefán
Valgeirsson, sem um vitsmuni,
sjálfumgleði og málgefni virðist
vera andlegur tvíburabróðir
Magnúsar Kjartanssonar.
Örþrifaleit
Tímans
Þó að mörgu sé að sinna um
þessar mundir, eru samt sveitar-
stjómarkosningarnar og úrslit
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 9. maí
Richard Thors
látinn
Nú í vikunni fór hér í Reykja-
vík fram útför Richards Thors,
framkvæmd'aistjóra, siem látizt
hafði erlendis. Hann hafði um
alllangt skeið verið heilsuveill
og lengi fótaveikur. Þegar af
þeirri ástæðu er orðið langt síð-
an hann sást á mannamótum,
enda þurftu veikindi ekki til að
koma, þvi að hann var alla ævi
mjög hlédrægur. Richard var
elztur bræðra sinna, hinna
miklu athafnamanna, sona Thors
Jenisenis. Hamn réð lömiguim
mestu um stórframkvæmdir
þeirra, en sinnti minna dagleg-
um rekstri. Richard fékk eins
og þeir og aðrir íslenzkir út-
vegsmenn að keima á því að
svipull er sjávaraifili, en mjög
þurfti um að þrengjast til að
Richard Thors kynni engin ráð.
í eðli sínu var hann flestum
meiri einkaframtaksmaður. En
vegna dýrkeyptrar reynslu gerð
ist hann einn af frumkvöðlurn
SÍF, sem fékk raiunverulega
einkasölu á saltfiski úr landi,
og var til þess ráðs gripið í
kreppunni miklu eftir 1930, þeg-
ar saltfiskur var aðalútflutn-
ingsvara fslendinga. Richard
var ætíð síðan sannfærður um,
að í þessari grein útlfutnings-
ins, sem hann þekkti bezt, væri
íslendingum lífsnauðsyn að hafa
öflug samtök sín á milli til að
koma í veg fyrir undirboð.
Ýmsir aðrir unnendur frjálsrar
verzlunar voru þessum skoðun-
um mjög andvígir, en hvorki
Richard né ólafii bróður hans
varð haggað í þeim efnum. Inn-
anlands varð Richard þekktast-
ur er hann beitti sér fyrir bygg-
ingu Hjalteyrarverksmiðjunnar,
enda reyndist hann þá tilþrifa-
mestur. Hann kom verksmiðj-
unni upp á fáum mánuðum til
andsvara við heiftúðlegar póli-
tískar árásir á þá Kveldúlfs-
menn. Af opinberum málum
hafði Richard Thors lítil bein
afskipti önnur en þau, að hann
þótti í nær hálfa öld sjálfkjör-
inn í nefndir, er önnuðust við-
skiptasamninga íslands við
Bretland og Miðjarðarhafslönd.
Með þeim störfum vann hann
þjóð sinni mikið gagn, en þó enn
meira með því að reynast einn
mesti framkvæmdamaður hér á
landi lengst af sinnar samtíðar.
Heklueldar
Enn fer hrollur um flesta fs-
lendinga um leið og þeir heyra,
a® eldur hafi brotizt úit í Heldiu
eða næsta nágrenni hennar. Sem
betur fer virðist svo að þessu
sinni sem eldsumbrotin séu ekki
líkleg til að valda verulegum
skaða nema á beit fyrir búfé.
Nokkuð framandleg þóttu
mönnum þó viðbrögð a.m.k.
tveggja vísindamanna, þegar
þeir í sjónvarpi lýstu ánægju
sinni yfir þessum ósköpum.
Sennlle'ga hafa þetta þó fremur
verið hreyistiyrði en alvar-a, því
að þótt menn skilji tilhlökkun
yfir að fást við merkilegt rann-
sóknarefni, þá er þetta í flestra
augum helzt til geigvænlegt til
gamanmála. Annað mál er, að
vegna nútímatækni og miargvia-
legrar aðstöðu til samhjálpar,
þá ógna náttúruhamfarir svo
sem eldigos oig hafís mönnum
ekki lengur með sama hætti og
áður. Enn getur þó af þessum
sökum leitt margháttað tjón. Nú
mun flestum fyrst hafa orðið
hugsað til þess, hvort líklegt
væri að Búrfellsvirkjun yrði
fyrir skakkaföllum af þessum
sökum. Sú hugsun lá því nær
sem mikill mannfjöldi hafði ver-
ið saman kominn þar eystra fá-
um dögum áður til að fagna
þessum miklu mannvirkjum. Sum
ir þeirra, sem þar voru saman
komnir, höfðu lagt misjafnt til
mála áður fyrri. Engin ástæða er
þó til að véfengja gleði þeirra
nú yfir unnum afrekum annarra,
enda hefði það orðið þjóðinni
allri mikið áfall, ef Búrfellis-
virkjun hefði laskazt söfcum
eldsumbrota. En á því sýnist
sem sagt engin hætta.
Hjátrú og
tilviljanir
Líklegt er, að áður fyrri
hefðu þessi eldsumbrot verið
sett í samband við hina miklu
vígsluathöfn. Svo var t.d. um
eldgosið á Mosfellsheiði eða í
Ölfusi um svipað leyti og
Kristni var lögtekin á Alþingi.
Hvort tímasetning þeirra at-
burða var svo nákvæmlega hin
sama eins og sagnir herma, verð
ur nú ekki fullyrt. Eins deila
menn um, hvort sólmyrkvi hafi
orðið alveg á sama tíma og í
Heimskringlu segir í sambandi
við fall Ólafs Haraldssonar. En
svo skammt hefur verið á milli
þessara atburða, að þeir tengd-
ust með eðlilegum hætti í hugum
almennings. Nú er hjátrú minni
og þekking meiri. Þegar af því
kemur engum lengur til hugar
að tengja saman svo ólíka at-
burði. Nú er og nákvæm tíma-
setning á öllum einstökum at-
vikum. Þegar fáum stundarfjórð
ungum eftir upphaf gossins, er
búið að taka af því mikilfeng-
legar myndir, bæði af landi og
úr lofti. Hér er enn eitt dæmi
þeirra miklu breytinga, sem orð-
ið hafa á ekki lengri tíma en frá
1913, þegar síðast var gos á
svipuðum slóðum fyrir norðan
Heklu. Þá liðu nokkrir dagar
þangað til framtakssamir bænd-
ur úr nágrenninu tóku sig til og
riðu inn á afrétt í því skyni að
staðsetja eldstöðvar nákvæm-
lega. Nú eigum við fjölda af-
bragðsgóðra j arðfræðinga, sem
á skammri stundu fara til að
skoða verksummerki. Þá var eini
j arðifræði ngurinn á landinu, dr.
Helgi Pétura forfallaður. Hinn
fjölfróði landlæknir Guðmundur
Björnsson, var því af Stjórnar-
ráðsins hálfu fenginn til að fara
að eldstöðvunum og senda
þvi skýrslu um athug-
anir sínar á „eldgosunum".
En Guðmundur ætlaði hvort eð
var austur yfir fjall í embættis-
ferð og kom leiðangur land-
læknis að eldstöðvunum hálfum
mánuði eftir að eldgosið hafði
brotizt út.
*
Island meira
og betra
Á meðan hinni miklu mann-
Virkjagerð við Búrfell stóð, bar
eitt sinn svo til að margir þing-
menn brugðu sér þangað aust-
ur. Einm þeirra lét þá ummælt
á þá leið, að sér virtist ísland
verða meira og betra Jand, þeg-
ar hann sæi hinar mikilfenglegu
framkvæmdir. Svipað mun flest-
um hafa verið innanbrjósts, er
þeir voru á dögunum eystra við
hina formlegu vígslu virkjunar-
innar. Erlendum mönnum, sem
margir voru langt að komnir,
fannst ekki síður en íslendingum
mikils um vert það, er fyrir
augu þeirra bar. Þeir komu
flestir úr frjósömum löndum og
gagnauðugum og höfðu þess
vegna næman skilning á þýðingu
þess, að íslendingar hagnýttu all-
ar auðlindir landsins. Eins og
fyrr segir er ekki ástæða til að
efa, að jafnvel þeir, sem á sín-
um tíma þvældust á móti fram-
kvæmdunum, gleðjist nú yfir
hversu vel hefir til tekizt. Og
þó. Elín Pálmadóttir segir frá
því í Morgunblaðinu á upp-
stigningardag, að einhver kunn-
ingi hennar hafi látið uppi and-
úð gegn öllum vatnsaflsvirkjun-
um hér og viiljí f þess stað að íis-
lendingar hagnýti sér atomorku.
Hvemig íslendingar eigi að afla
hennar, hefur Elín hins vegar
ekki eftir þessum hugvitssama
manni. Samkvæmt orðum hans er
ofstækið gamla enn ekki út-
dautt. Svo er ekki heldur í huga
þeirra, sem enn fást ekki til að
gera sér grein fyrir, að álbræðsl
an í Straumsvík var alger for-
senda þess, að imnt reyndist að
framkvæma Búrfellsvirkjun. Án
orkusölu til álverksmiðjunnar
voru engin fjárhagsleg skilyrði
fyrir svo stórri virkjun sem við
Búrfell hefur nú verið hrint í
framkvæmd. Þessu haggar það
ekki þó að orkan sé í fyrstu
seld ódýrar til álbræðslunnar en
Islendingar þurfia að borga. ÁI-
bræðslan vinnur látlaust. Lands
menn kaupa orkuna einungis
öðru hvoru, eftir því sem hverj-
um og einum hentar. Með því að
sameina þetta tvennt, er hægt á
tiltölulega skömmum tíma að
greiða byggingarkostnaðinn
niður, svo að Búrfellsstöð verð-
ur um alla framtíð samkeppnis-
fær við atómorkustöðvar. Þess
vegna ríður okkur fslendingum
á að nota tækifærið og virkja
sem mest af vatnsafli okkar áð-
ur en atómorka er í raun og
veru orðin samkeppnisfær við
nýj ar vatnsaflsstöðvar.
Náttúran leitar
jafnvægis
Stundum er talað um það, að
á löngum tíma leiti náttúruöflin
jafnvægis sín á milli. Svipað
virðist á stundum gerast í mann-
heimi. Síðustu vikur hefur mikið
verið að gera á Alþingi og
þeirra efst í huga fiLestra.
Framsóknarmenn gera nú örvænt
ingarfulla tilraun til að „fella“
meirihluta Sjálfstæðismanna í
Reykjavik, eins oig þeir þreytast
ekki á að útskýra. Það er þó
ekki af áhuga fyrir velfarnaði
Reykvíkinga, ®em þeir af
öllum lífis og sálar kröflt-
um leitast Við að skapa glund-
roða í málefnum höfuðborgar-
innar. Formaður flokksins segir
berum orðum að það sé vegna
þess, að með því ætli hann að
afla sér og flokki sínum lykils-
ins að Stjórnarráðinu. Rosknir
Reykvíkingar muna vel hvílíkur
ófarnaður það var fyrir
Reykjavík og íbúa hennar, að
Framsóknarhöfðingjamir höfðu
um langan aldur lyklavold að
því húsi, sem þeir þrá svo mjög
að geta náð undir sig á ný.
Þeir, sem muna þá tíma og það
gera margir enn, mega ekki
þreytast á að segja yngri sam-
borgurum sínum frá þeim, svo
að vítin verði þeim til varnað-
ar. Sj álfstraust Framsóknar 1
þessari lykilsleit virðist raunar
vera serið valt. Á sínum tíma
neitaði ritstjóri Tímans að taka
þátt í því ásamt öðrum and-
stæðingum borgarstjórans, að
krefja hann í útvarpi sagna um
borgarmálefni. Hefði þó mátt
ætla að þrír þaulvanir blaða-
menn hefðu í fullu tré við borg-
arstjórann einan. En svo var
ekki að mati Tímaritstjórans.
Síðan komu Framsóknarmenn
einnig í veg fyrir, að eldhús-
umræður færu nú fram í sjón-
varpi. Slíkt hefði þó átt að vera
einstakt tækifæri fyrir stjómar-
andstöðuifiloiklkiana, þegar þeir
eru orðnir þrír í stað tveggja
áður. Nei, mennirnir sem ákafast
hafa kvartað undan, að þeir
fengju ekki að koma nógu oft
firam í sjómvarpið, guiggmiuðu þeig-
ar á reyndi. Þeir vilja heldur
leita lykilsins, þar sem almenn-
ingur fær ekki að líta eigin aug-
um þeirra þokbalegu iðju. Hins
vegar glopraðist það út úr ein-
um ritstjóra Tímans á dögunum,
að hafin væri leit að persónu-
legum óhróðri um Geir borgar-
stjóra, óhróðri, sem síðan á að
nota honum og flokki hans til
falls. Slíkar vinnuaðferðir eru
bersýnilega Framsóknarmönnum
bezt að skapi, en ólíklegt er, að
Reykvíkingar láti sér slík
vinnubrögð vel líka.
Hvað ræður
úrslitum?
Eitt af því, sem fróðir menn
hafa ekki fundið skýringu á, er,
hvað ræður úrslitum um ýmsar
gerðir manna, þ.á.m. í hvaða
flokk þeir skipa sér, eða hvern-
ig þeir kjósa hverju sinni. Sum-
ir sýnast raunar halda, að menn
skipi sér fast í flokka og sitji
þar óhagganlegir ætíð síðan.
Þetta er raunar rétt um marga,
og yfirleitt meirihluta manna
hverju sinni. En hvort tveggja
er, að ætíð eru einhverjir, sem
skipta um flokka, og eins hitt,
að hinir óflokksbundnu eru allt-
af svo margir, að það eru þeir,
sem ráða eða geta ráðið úrslit-
um við allar kosningar. Einmitt
af þessum sökum er aldrei hægt
að segja fyrir úrslit kosninga í
lýðfrjálsu landi. Fyrri kosninga-
tölur geta gefið vísbendingu en
aldrei öryggi, allra sízt í svo
fjölmennu kjördæmi sem Reykja
vík er. Höfuðókostur við ein-
menningskjördæmin gömlu var
afltiur á mófii sá að þar var hægt
að fyligjast með nærri hverjuim
kjósanda hvemig hann greiddi
atkvæði. Kosningar voru þar
þess vegna ekki nema að
nokkru leynilegar. Slíkt verður
með engu móti sagt um Reykja-
vík. Hér er kosningin í raun og
sannleika frjála. Enginn þarf að
óttast, að verða fyrir neinum
ókjörum vegna þess eins, hvem
ig hann greiddi atkvæði. Mað-
ur má, ef hann vill, hugsa um
það eitt að fella þá, sem bezt
hafa gert, án tillits til þess, hvað
í staðinn eigi að koma. Hann get-
ur einnig látið stjóm borgar-
mála sitja í fyrirrúmi og kosið
þá, sem hann treystir bezt til
þess að fara með hana öllum til
heilla. Loks getur hann látið
almennar stjórnmálaskoðanir
ráða úrslitum. Fleira kann og til
að koma. En öllum er hentast
að hugsa sitt ráð, og gera sjálf-
um sér grein fyrir því, sem í
raun og veru ræður atkvæði
hans.
Fyrirlestur
Bohlens
Meðal orsaka þess, að erfitt
er að gera sér grein fyrir horf-
um í alþjóðamálum, er það hví-
líkum dularhjúpi valdhafarnir í
Rússlandi hafa vafið sjálfa sig.
í lýðfrjálsum löndum verða for-
ystumenn að þola harða gagn-
rýni, þ.á.m. að sumir séu í stöð-
ugri leit einhvers, sem geti orð-
ið þeim persónulega til hnjóðs,
þó að það skipti engu máli um
stjórnmálaafskipti þeirra. í
þessum löndum eru einnig birt-
ar endurminningar stjórnmála-
manna, sem oft á tíðum eru til
mikils fróðleiks. Skýrslur og
gögn gera möguliegt, að
átta sig mun betur á stjórn-
málum. Forystumennirnir verða
stöðugt að verja sitt mál og
sannfæra almenning um, að þeir
hafi á réttu að standa. Engu
slíku er til að dreifa í löndum
kommúnista. Þess vegna verða
menn að láta sér nægja getgát-
ur um hvað þeim raunverulega
búi í huga. Þar er þó tvennt við
að styðjast: Annars vegar at-
hafnirnar eins og þær blasa við
og hins vegar kenningakerfi
kommúnista. Alltaf öðru hvoru
kemur upp sú hugmynd, að
reynslan hafi fengið forystu-
mennina til að hverfa frá kenn-
ingakerfinu og þess vegna séu
þeir frekar viðmælandi en áður,
blindan, sem þeir áður hafi ver-
ið slegnir, sé smám saman að
hverfa. Einn af fremstu dipló-
mötum Bandaríkjanna, Bohlen,
fyrrv. sendiherra hélt hér s.l.
miðvikudag fróðlegan fyrirlest-
ur einmitt um þessi efni. Hann
rakti þar sambúðarsögu Rúss-
lands og Bandaríkjanna og
komst að þeirri dapurlegu nið-
urstöðu, að valdamenn í Kreml
væru enn haldnir hinu gamlla
kenningaofstæki. Þess vegna
yrðu menn héðan í frá, eins og
hingað til, að gera ráð fyrir, að
þeir héldu fast við hégiljur
M-arx og Lenins, og væru óbil-
ugir í því að ryðija kammiúnism-
anum braut til valda um víða
veröld.