Morgunblaðið - 30.08.1970, Blaðsíða 10

MORGUNBLAEHÐ, SUNNUDAGUR 30. AGUST 1970
10
Grunnur kirkjunnar, sem séra Jón Steingrímsson söng eldmessuna í. Krossinn er reistur austast
I kirkjutóftinni, sem er í kirkjugarðinum. Á bak við krossinn ber í vegg nýju kapellunnar á
milli trjánna. (Ljósm. Mbl. j.h.a.)
Kirk j ubæ j arklaustur:
Menn þakka það eingöngu mess-
unni að hraunið skyldi stöðvast
Minningarkapella um séra Jón Steingrímsson að rísa
KIRKJUBÆJARKLAUST-
UR er ekki einungis rómað
fyrir forna byggð Papa,
lengri kristna erfð en nokkur
anmar staður á landinu og
sögufrægt munnuklaustur. Á
n----------------□
Síðari grein
□---:------------□
Siggeir Lárusson.
þessum stað hefur einnig
verið sungin sú messa, sem
hvað eftirminnidegust hefur
orðið í íslenzkri kirkjusögu,
eldmessa séra Jóns Stein-
grímssonar.
Séra Jón Steingrímsson segir
frá þessari messu í ævisögu
sinni. Hann lýsir fyrst ástandinu
í sýslunni eftir að Skaftáreldar
komu upp og er sú lýsing allt
annað en glæsileg. „Áður
áminnzt sumar, haust og vetur,
sem eldsins ógn mest yfir geis-
aði, gekk hér soddan umbreyt-
ing á í öllu, að ég get þar ei
orðum að komið. Hér var flótti
fólks til og frá. t>ar einn þorði
ei vera óhultur vegna eldsyfir-
gangsins, þangað flýði hinn ann
ar, og svo hingað og þangað, allt
vestur um Gullbringusýslu.
Mátti ég vakinn og sofinn vera
að hjálpa þeim með ýmislegt,
gefa þeim attest, geyma fyrir þá
etc., en allra helzt telja þeim trú
og hughreysta þá, og þá aðrir
prestamir flýðu, beiddu margir
mig í guðs nafni að skilja ei við
sig, þvi þeir hefðu þá trú að ef
ég væri hér kjur, biðjandi guð
fyrir þeim, þá mundi hér eldur-
inn engum bæ né manni granda,
og það skeði svo.“
Hér birtist sú trú sóknarbarna
séra Jóns, að fyrir hans bæn
mundi guð þyrma bæjum og
fólki þar í sókn. Sjálfur tekur
hann undir þessa trú og telur
hana hafa ásannazt. Kemur það
m.a. fram í eftirfarandi orðum I
ævisögunni: „Ég fór svipsinnis
vestur i Mýrdal. Á meðan tók
eldurinn af einn bæ af sókn
minni og fordjarfaði mikið hinn
anna. En helzta orsök mun þó
hafa verið sundurlyndiseldur, er
framar var áður og undir það
á þeim bæjum en öðrum í minni
sókn.“ Hér vill séra Jón ekki
þakka sér eingöngu, að guð held
ur hlífisskildi yfir byggðinni
en orsakirnar til þess, að þessir
tveir bæir eyddust, eru að hans
dómi guðfræðilegar fremur en
náttúrufræðilegar. Og þá kem-
ur frásögn séra Jón Steingríms-
sonar um eldmessuna sjálfa:
„Þá tók eldurinn að færa sig
fram eftir árfarveginum, að ei
sá annað fyrir en hann ætlaði
kirkjuna og so að eyðileggja. En
þar hann var á fullri framrás í
afhallandi farveg, stefndi á
klaustrið og kirkjuna, sérdeilis-
lega einn sunnudag, þ.e. þann 4.
eftir trinitatis, embættaði ég í
kirkjunni, sem öll var i hrist-
ingu og skjálfta af ógnum þeim,
er að ofan komu. En svo var ég
óskelfdur, og ég ætla allir þeir,
er í kirkjunni voru, að vér vor-
um ljúfir og reiðubúnir að taka
á móti því, sem guð vildi. Var
þá guð heitt og í alvöru ákall-
aður, enda hagaði hans náð þvi
svo til, að eldurinn komst ei þver
fótar lengra en hann var fyrir
embættið, heldur hrúgaðist hvað
ofan á annað í einum bunka. Þar
með komu ofan á hann öll byggð
arvötn eður ár, sem kæfðu hann
í mestu ákefð. Einum guði sé
æran!“
Þannig er frásögn séra Jóns
sjálfs. Af henni mætti ætla, að
hraunstraumurinn hafi verið
kominn mjög nærri kirkjunni, er
hann stöðvaðist, en svo var ekki.
Hraunstraumurinn stöðvaðist
fyrir vestan Systrastapa í u.þ.b.
fjögurra kílómetra fjarlægð frá
kirkjunni.
Siggeir Lárusson bóndi á
Kirkjubæjarklaustri segir, að
það sé algengt að menn haldi að
hraunið hafi verið komið alveg
að kirkjunni. En hann segir, að
hraunið hafi farið mjög hratt
yfir:
— Þetta hraun var mjög ó-
venjulegt. Það var eins og vatns
flóð og byltist á mikilli ferð eftir
farvegi Skaftár. Ef það hefði
ekki staðnæmzt, hefði ekki tek-
ið langan tíma fyrir það að
renna hér heim að bæjarhúsum.
Og það mun staðreynd, að hraun
ið hafi stanzað meðan á mess-
unni stóð. Eftir messu fór séra
Jón með alla kirkjugesti inn
fyrir Systrastapa, og þá sáu
þeir, hvernig hraunstraumurinn
hafði staðnæmzt. Það er því
ekkert rangfært hjá séra Jóni,
en orð hans má misskilja, ef
menn eru ekki kunnugir staðhátt
um.
-— Eru einhverjar náttúru-
fræðilegar skýringar á því, Sig-
geir, að hraunrennslið stanzaði
einmitt þarna, handan Stapans?
— Nei, það getur víst enginn
gefið neina náttúrufræðilega
skýringu á því. Menn þakka það
eingöngu messunni.
Þannig lifir minningin um eld-
messuna á Kirkjubæjarklaustri,
en hún er einnig fræg viða um
lönd, sem 'bunnugt er. Og nú
hefur myndarlega verið hafizt
handa um veglegt minnismerki
um séra Jón Steingrímsson. Er
það kapella, sem nú er í smíðum
á Kirkjubæjarklaustri og vænt-
anlega verður fokheld í haust.
Sóknarpresturinn á Kirkjubæj
arklaustri, séra Sigurjón Einars
son, var ekki heima, þegar við
vorum þar á ferð, en hann er
einn af helztu forgöngumönnum
kapellumálsins. Valdimar Lárus
son á Kirkjubæjarklaustri er
einnig í þeirri nefnd, sem að kap
elluframkvæmdunum vinnur, og
veitti hann góðfúslega allar upp
lýsingar um málið.
— Fyrsta framlag til þessarar
kapellu voru fimm þúsund dalir,
sem Jón Sigurðsson í Las Vegas
gaf til minningar um foreldra
sína. Skyldi gjöfinni varið til
einhvers varanlegs kirkjulegs
minnismerkis hér á Kirkjubæjar
klaustri, en þá var hugmyndin
um minningarkapellu séra Jóns
Steingrimssonar ekki komin til.
Én þegar ákveðið var að reisa
kapellu hér til minningar um
séra Jón, samþykktu bændur í
Vestur-Skaftafellssýslu að gefa
eitt haustlamb hver í fimm ár til
kapellunnar. Þá hafa Sláturfélag
Suðurlands og Samvinnutrygg-
ingar gefið háar fjárhæðir til
kapellunnar. Einnig hefur verið
mikið um það, að fólk sendi gjaf
ir hvaðanæva að af landinu. Hef
ur m.a. mikið komið frá ættingj-
um séra Jóns Steingrímssonar,
en einnig mikið frá öðru fólki
um allt land.
Með hliðsjón af sögulegum að
draganda að kapellubygging-
unni, eldmessu séra Jóns, ætti
þessi kapella að vera kjörin til
áheita, sagði Valdimar. Þú mætt-
ir gjarna koma því á framfæri.
Minningarkapella séra Jóns
Steingrímssonar er í smíðum sem
áður sagði. Hún stendur við suð-
austurhorn kirkjugarðsins og
horfir við heimreiðinni frá Skaft
árbrúnni. Arkitektarnir Helgi og
Vilhjálmur Hjálmarssynir hafa
teiknað kapelluna.
Haldist það örlæti, sem menn
til þessa hafa sýnt minningarkap
ellu séra Jóns, ætti þess ekki að
vera ýkja langt að bíða að þetta
guðshús verði fullgert. Það rís
sem verðugt minnismerki um sér
stæðan klerk og sögufræga
messu og á þeim stað, þar sem
kristni hefur lengst átt rætur á
Islandi. j.h.a.
Rústir gamla bæjarins á Kirkjubæjarklaustri, rétt við kirkjugarðsvegginn. Þarna ætla stimir, að
klaustrið bafi staðið.
Minningarkapella séra Jóns Steingrímssonar í smíðum-