Morgunblaðið - 18.05.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐEÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1971
15
„Sjálfsagt er að veita aliar
eðíilegar uppiýsingar um fjár-
mál Rannsóknaráðs ríkisins og
aðra starfsemi ráðsins, eins og
vera 'ber af opinberum stofnun
um."
(Stei'mgrimiur Hermannsson,
Mbl. 8. maí 1971).
Laugardagmn 8. maí s.L birtist í
dagbiöðunum greinargerð frá
framkvæmdastj. Ramnsóknaráðs
rikisinis, þar sem sagt er frá at-
hugasetmdum sem ég hafi gert
við reikninga rannsóknaráðs.
Segir þar, að athugasemdirnar
hafi verið lagðar fram skömmu
fyrir siðustu áramót, og er les-
andanum ætlað að ráða það af
greinangerðinni, að engimn óeðli
iegur dráttur hafi orðið á af-
greiðslu þessa máls. Þ£ir sem
þögn af minni háifu yrði ef til
vill skoðuð sem samþykki við
greinargerð framkvæmdastjór
ans, sé ég mig tilneyddan að
skýra nakkru ýtariegar frá
málavöxtum.
HVAt) ER
rannsóknarAð ?
Vegna þeirra mörgu sem
ókunnugir eru rannsóknaráði
er rétt að fara nokkrum orð-
um um ráðið og skipulag þess.
Rannsóknaráð ríkisins starfar
nú samikvæmt lögum sem sett
voru árið 1965 um rannsóknir í
þágu atvimmuveganna. Eftir lag-
anna hljóðan á rannsóknaráð
að vera ráðgjafarstofnun sem
vinmur að eflingu rannsókna í
landinu, einkum hagnýtra rann-
sókna. 1 seinni tið hefur ráðið
þó farið töluvert imn á þá braut
að standa sjálft fyrir rannsókn-
um, og hafa fjármálaumsvif
þess vaxið að sama skapd. Þann
ig nármu heildarútgjöldin árið
1969 tæplega 10 milljónum kr.
1 rannsóknaráði á sæti 21
maður. Menntamálaráðherra er
formaður ráðsins. Ráðið kýs
fimm manna framkvæmdanefnd,
sem sér um framkvæmd þeirra
verkefna sem rannsóknaráði
eru falin með lögum. Fram-
kvæimdanefndin er launuð, en
ráðið sjálft ólaunað. Daglegar
framkvæmdir ráðsins, fjárreiður
þess og reiknimgsskil eru í hönd
um framkvæmdastjóra, sem skip
aður er af menntamálaráðherra,
að fengnum tiiiögum ráðsins.
Rókhaldið hefur verið faiið
skrifstofu ranmsóknastofnana at
vinmuveganna, sem starfar sam-
kvæmt sérstakri reglugerð frá
1966.
1 þeirri frásögn, sem hér fer
á eftdr, verður vitnað i förmann
ráðsins, formann framkvæmda-
nefndar, framkvæmdastjóra og
skrifistofustjóra. Tii skilnings-
auka mun því réttast að gera
grein fyrir þvi í upphafi, hvaða
persónur koma hér við sögu.
Formaður rannsóknaráðs er
dr. Gylfi Þ. Gíslason, mennta-
málaráðherra.
Formaður framikvæmdanefnd-
ar er Magnús Magnússon próf-
essor. Aðrir í nefhdinni eru Jón
as Haralz bankastjóri, Sveinn
Björnsson framkvæmdastjóri,
Sveinn Guðmundsson alþm. og
Jón Skaftason alþm.
Framkvæmdastjóri rannsókna
ráðs er Steingrimur Hermanns-
son,
Skrifstofustjóri rannsókna-
stofnana atvinnuveganna er
Fálrni Pétursson.
„FERÐIRNAR ORÐNAR
NOKKUÐ MARGAR"
1 byrjuin marzmánaðar 1970
bárust mér álbendingar um það
úr fleiri en einni átt, að eitt-
hvað kynni að vera athugavert
við fjárreiður ran ns ókn ar áðs.
Var þar sérstaklega talað um
ferðakostnað og risnu. Sjálfur
þekkti ég efckert tii þessara
mála, enda stutt síðan ég hafði
teklð sæti í ráðiniU. Sem meðlim
ur ráðsins taJdi ég að mér bæri
skyida til að kanna hvort nokk-
uð væri hæsft í þessum orðrómi.
Gekk ég því á fund framkvæmda
stjóra ráðsins, sagði homum frá
þvi sem ég hafði heyrt, og ósk-
aði . eítir upplýsingum um út-
gjöid liðins árs, þ.e. 1969.
Framkvæmdastjóri tók máii
mínu hið bezta og sagði það
gleðja sig að meðlimiur í ráðinu
skyldi sýna f jármáiunum siikan
áhuga. Aðspurður veititi hann
þær furðulegu upplý’singar, að
reikningar ráðsins hefðu aldrei
verið latgðir fyrir ráðið sjálft.
Að beiðni minni sýndi hann mér
eintak af rekstrarreikningi fyr-
ir árið 1969 og lofaði jafnframt
að senda mér betur sunduriiðað
gredðsluyfiiiiit við fyrsta tæki-
færi. Sérstaklega fór ég fram á
að fá lista yfir þær utanferðir
sem farnar hefðu verið á vegum
ráðsins, hver hefði farið hverja
ferð, hver tilgangurinn hefði
verið og hvað ferðin hefði kost-
að. Framkvæmdastjóri hét því
að veita þessar upplýsingar og
sagði jafnframt, að hann hefði
nú reyndar minnzt á það við fbr
mann framkvæmdanefndar, að
sér þættu ferðirnar vera orðnar
nokkuð margar.
„REIKNINGAR LIGGI EKKI
A GLAMBEKK"
Líða nú þrjár vikur án þess
að nokkuð beri til tiðinda. Ekki
fæ ég gögnin frá framkvæmda-
stjóra, þótt bónin sé ítrekuð
símleiðis. Þá gerist það, að biað
ið Ný útsýn birtir 6. apríl grein
undir fyrirsögninni „Borgar
Rannsóknaráðið áróðursferðdr
Steingrims?" Hinn 10. april
birtist grein í blaðinu Nýtt
land — Frjáls þjóð, og var fyrir
sögnin þar „Rannsóknaráð: Dýrt
en starfslítið áróðurshreiður ?“
og eru þar ýmsar yfirlýsingar
hafðar eftir „ungum visinda-
mannd“. Framkvæmdastjórinn
svaraði þessum skrifum, en svör
in birtust ekki í heild sinni.
Hinn 21. april fæ ég loksins
bréf frá fr£imkvæmdastjóranum
og fylgir þar með ljósrit af
greiðsluyfirldti rannsóknaráðs
fyrir árið 1969. 1 bréfinu er að
finna lítdllegar upplýsimgar um
einar tólf utanferðir á vegum
rannsóknaráðs árið 1969, getið
um tiiigang einnar ferðar, en
hvergi neitt sagt um kostnaðinn.
Niðurlag bréfsins hljóðar svo:
„Af gefnu tilefni sýnist mér
ástæða til að leggja áherzlu
á að reikningar Rannsókna-
ráðs liggi ekbi á glámbekk. Að
sjálfsögðu þurfa ýmsir liðir skýr
inga við, sem er velkomið að
veita þeim, sem óskar að hafa
það sem réttast er. Á þetta mætti
benda þeim „ungu vísindamönn-
um,“ sem áhuga virðast hafa á
þessu.“
„SÚ FERÐ ER EKKI FARIN
A VEGUM
rannsóknarA»s.“
Orðalag framkvæmdastjórans
virðist benda til þess, að hann
hafi taldð mig standa á bak við
fyrrnefnd blaðaskrif, beint eða
óbeint, þótt reyndar væri mér
ókunnugt um flest af þvl sem á
borð var borið I skrifum þessum.
Hins vegar skal því ekki neitað,
að mér þótti nú sýnu meiri
ástæða en áður til að Ieita eftir
sem gleggstum upplýsingum um
reiknámga rannsóknaráðs.
Hinn 28. april skrifaði ég
framkvæmdastjóranum bréf og
ítrekaði enn einu sinni ósk mína
um að fá í hendur sundurliðaða
skýrslu um ferðakostnað rann-
sóknaráðs árið 1969. Viðbrögð-
in við þessu bréfi voru í hæsta
máta kynleg, þvi að 7. maí fékk
ég heiimikla sendingu frá fram-
kvæmdastjóranum — þó ekki
þær upplýsingar sem um var
beðið, heldur ljósrdt af öllum
bðkhaidsspjöldum rannsókna-
ráðs, um 180 arkir talsins. Nú
eru færslur á slíkum spjöldum
með þeirn hætti, að af þeim verð
ur litið ráðið, nema fylgiskjöl
séu við höndíraa, en þau vant-
aði alveg. Framkvæmdastjór-
inn hefði þvi allt eins vei getað
sent mér ævisögu sína á kín-
versku. Kannski hefur honum
verið þetta ljóst, þvi að hann
segir í meðfylgjandi bréfi:
„Því miður hef ég ekki getað
nálgast fylgiskjöl, enda grunar
mig, að þau séu komin til Rikis
endurskoðunar. Það skal ég hins
vegar athuga þegar ég kem aft-
ur úr utanferð. Það skal tekið
fram, að sú ferð er ekki farin á
vegum Rannsóknaráðs rikisins
eða greidd af Rannsóknaráði."
Síðasta setningin virðist rit-
uð í háði, en ég sá þó ekki
ástæðu til að fyrtast við hana.
Þetta voru þó altént fyrstu ör-
uggu upplýsingarnar sem ég
hafði fengið um kostnað í sam-
bandi við utanferðir. Meira
fékk ég ekki næsta mánuðinn,
þvi að ekkert heyrðist frá fram
kvæmdastjóranum.
RÆTT VIÐ RÁÐHERRA
Nú fer mér að leiðast biðin.
Tek ég þá það ráð að færa mál
ið i tal við formann ráðsins,
menntamálaráðherra. Skýri ég
honum frá þvi, að mér gangi
erfiðlega að fá upplýsingar sem
snerta reikninga rannsókna-
ráðs. Ráðherra virðist mjög
hneykslaður og segir að auövit-
að eigi ég að hafa greiðan að-
gang að þessum skjölum. Seg-
ist hann skulu kalla eftir gögn
unum undir eins og láta fá mér
þau i hendur, það geti orðið strax
á morgun. Ég þakka ráðherra boð
ið, en bendi á, að slíkt muni lita
heldur illa út, nánast eins og
opinber rannsókn. Vilji ég frem
ur að hann ýti á eftir því, að ég
fái gögnin rétta boðleið Fellst
ráðherra á þetta sjónarmið og
lofar að flýta fyrir málinu.
FUNDUR í RÁÐINU
Hinn 12. júní er svo haldinn
fundur i rannsóknaráði. Nota ég
þá tækifærið til að lýsa aðdrag
anda þessa máls og kvarta yfir
því, að mér hafi ekki tekizt
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir í
þrjá mánuði að fá upplýsingar
um ferðakostnað rannsóknaráðs
síðastl'iðið ár. Svar framkvæmda
stjóra var á þá leið, að annriki
hefði verið í bökhaldi, en um-
rædd gögn væru nú homín í sin
ar hendur. Formaður fram-
kvæmdanefndar tók þá til máls
og gerði nokkra grein fyrir sin-
um utanferðum á vegum ráðs-
ins á s.L ánL
GIOPPÓTT FUNDARGERÐ
Til fróðleiks vil ég skjóta því
hér inn i, að þegar fundargerð
þessa fundar var siðar lögð fyr
ir, kom i ljós, að þar var hvergi
minnzt einu orði á þetta máL
Sá ég ástæðu tii að krefjast þess
af framkvæmdastjóranum, sem
er fundarritari, að hann skrif-
aði nýja fundargerð, þar sem
gagnrýni þesisd kæmi fram.
Á fundinum 12. júní fór ég
einnig fram á, að meðMmum rann
sóknaráðs yrði sent reikningsyf
irli't ársins 1969. Jafnframt lagði
ég fram tillögu um, að ráðið
ákvæði tvo fasta fundardaga á
ári, í marz og október, og yrði
á öðrum fundinum fjallað um
reikninga ráðsins fyrir næsta ár
á undan. Var tillaga þessi sam-
þykkt með jákvæðri tilvisun til
framkvæmdanefndar.
Nokkrum dögum eftir fund-
inn sendi framkvæmdastjórinn
mér loksins gögnin um ferða-
kostnaðinn. Reyndust þau ekki
vera annað og meira en ljósrit
af nobkrum ferðakostnaðar-
reikningum, alls 10 arkir. Sýnd
ist mér, að varla hefði þurfit að
taka þrjá mánuði að finna þessi
fáu blöð í bókhaldinu og ljós-
prenta þau. Siðar kom reyndar
á daginn, að þær uppiýsingar,
sem þarna komu fram, voru ekki
fyildlega tæmandi, en það er nú
önnur saga.
Hinn 19. júlí sendl fram-
kvæmdastjóri svo meðlimum
rannsóknaráðs reikningsyfirlit
ársins 1969 ásamt greinargerð.
BEÐIÐ UM FYLGISKJÖL
Það sem eftir var sumars
hafiðd ég ónógan tíma tíl að sinna
þessu máli, en ræddi þó nokkr-
um sinnum við formann fram-
kvæmdanefndar tíl að fá hjá
honum upplýsingar um tiltekna
ferðakostnaðarreikninga, svo og
nokkra aðra liði sem fram komu
á bókhaldsspjölidum og í
greiðsluyfiiiiti ársins 1969. Mér
varð þó smám saman ljóst, að
ekki yrði unnt að kryfja, mál
þessi tíl mergjar nema fylgiskjöl
reikninganna vœru höfð til hlið
sjónar. Vegna annrikis varð ég
að láta slika athugun bíða um
sinn. 1 byrjun nóvember taldi ég
mig loks hafa nægan tíma til
að geta bannað málið til hlitar.
Hringdi ég þá til framkvæmda-
stjóra rannsóknaráðs, sagði hon
um hvernig I málinu lægi, og
spurði hvort ég gætí ekki feng
ið að sjá fylgiskjöl reikning-
anna fyrir síðastliðið ár (1969).
Framkvæmdastjórinn taldi í
fyrstu engin vandkvæði á því,
en sagði þó, að sér fyndist eðli-
legra að ég létí slg vita, hvaða
atriði það væru, sem ég hefðd
sérstakan áhuga á að skoða, og
skyldi hann siðan hafa milli-
göngu um að kanna málið. Ég
afþakkaði það boð, sagðist
heldur óska eftír að fá að sjá
fýlgiskjölin miniliðalaust, en
myndi að sjálfsögðu leita til
hans um skýringar eftir á ef
þörf krefði. Framkvæmdastjór-
inn sagðist þá skyldu athuga,
hvar fylgisbjölin væru niður-
komin, hvort þau væru enn á
skrifstofu rannsóknastofnana at
vinnuveganna, eða hvort búið
væri að senda þau tíl ríkisend-
urskoðunar. Seinna sama dag
hringir hann aftur til min og
segir, að þvi miður sé búið að
senda öll bókhaldsgögn tíl rik
isendurskoðunar. Verði þetta
því að bíða þangað tíi gögnin
komi aftur úr ríkisendurskoðun,
en þá sé sjálfsagt að ég fái að
líta á þau. Ég spyr, hve iöng
bið geti orðið á þvL Fram-
kvæmdastjórinn segist ekki geta
svarað þvi, en lofar að ég verði
látinn vita.
Vegna þess sem síðar kemur
fram, er lesandanum bent á að
festa sér í minni hver viðbrögð
Dr. Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur:
Ævintýri í
rannsóknaráði
framkvæmdastjórans voru við
málaJieitan minnd í þetta sinn.
FAKH) f
RÍKISENDURSKOÐUN
Eftiir þetta samtal mitt við
framkvæmdastjóra fór ég að
hugsa málið. Varð mér þá ljóst,
að vikur eða jafnvel mánuðir
gætu liðið þar til skjölin kæmu
aftur úr ríkisendurskoðun. Fyr-
ir utan töfina, var líka óvist,
hversu rúman tima ég myndi þá
haía til að athuga þessa hluti.
Niðurstaðan varð þvi sú, að ég
hringdi inn í rödsendurskoðun
og bað um að fá að tala við
þann mann sem hefði með skjöl
rannsóknaráðs að gera. Skýrði
ég þeim manni frá málavöxtum,
að ég væri einn af meðlimum
rannsóknaráðs, hefði ætlað að
fá aðgang að fylgiskjölum árs-
ins 1969 hjá framkvæmdastjóra,
en hann ekki getað orðið við
bón minni vegna þess að þau
hefðu verið send til rikisendur
skoðunar.
Spurði ég hvort nokkuð værl
þvi tiil fyrirstöðu, að ég gæti
fengið að líta á skjöMn, þótt
þau væru nú í vörzlu rikisendiur
skoðunar.
FORMAÐUR
FRAMKVÆMDANEFNDAR
VEITIR LEYFI
Starfismaðurinn taldi engin
tormerki á þessu. Sagðd hann að
ríkisendurskoðun hefði ebki
enn hafit tima til að líta á þessi
plögg og myndi að Mkindum
verða alllangt þángað til að af
því gæti orðið. Gæti sjáJfsagt
komið tíl greina, að ég fiengí
skjölin lánuð út úr ríkisendur-
skoðun á meðan. Ég þakkaði fyr
ir gott boð, en sagðist ekki vilja
taka á mig ábyrgð af sliku. Ef
ég gæti hins vegar fengið að-
stöðu til að Mta á skjödin á skrif
stofu ríkisendurskoðunar, væri
mér það fylHIega nægilegt. Varð
að samkomulagi, að ég kæmi á
skrifstofuna föstudaginn 6. nóv-
ember, og gerði ég það. Eftir að
hafa litið á skjöiin og séð, hve
umfangsmikil þau voru, varð
mér ljóst, að hér var um stórt
verkeíni að ræða og myndi ekki
veita af aðstoð til að leysa það.
Fór ég þá á fund formanns fram
kvæmdanefndar, sem jafnframt
er forstjórd þeirrar stofnunar,
sem ég starfa við (Raunvísinda-
stofnunar Hágkólans) sagði hon-
um hvemig málin stæðu og ósk
aði heimildan hans tíl að aðstoðar
stúlka min þar á stofnuninni
mætti fara frá vinnu sinni þar
og aðstoða mig við að kaniia
fylgisikjöl rannsóknaráðs á skrif
stofu ríkisendurskoðunar. Efitir
nokkra umhugsun veittí formað
ur framkvæmdanefndar leyíið
með þvi eina skilyrði, að aðstoð
arstúlkan héti því að fara með
allar upplýsingar, sem fram
kynnu að koma, sem trúnaðar-
mál.
FUNDAR ÓSKAÐ
Dagana 9.—11. nóvember
vann ég svo að þvi ásamt að-
stoðarstúlkunni að fara yfir
fylgiskjölin og skrifa atihuga-
semdir. Reyndust þær miklu
fleiri en ég hafði átt von á, og
að ýmsu ieytí annars eðlis.
Strax að athugun lokinni, hinn
11. nóvember, skýrðd ég fior-
manni framkvæmdanefndar frá
niðurstöðum í höfuðdráttum. Fór
ég þess á leit að hann boðaði án
tafar fund með framkvæmda-
stjóna rannsóknaráðs og skrif-
stofustjóra rannsóknastofnana
atvinnuveganna.
Fonmaður framkvæmdanefnd-
ar féHst á þetta, og var fund-
urinn boðaður 13. nóvember á
skrifstofu framkvæmdastjóra.
HEILRÆÐIN GLEYMDUST
Fundur þessi var einn sá
minnisstæðasti, sem ég hef set-
ið. Ég fréttí það síðar, hjá fior-
manni framkvæmdanefndar, að
hann hefði talað um máMð við
framkvæmdastjóra fyrir fund-
inn og lagt að honum að taka
fyrirspurnum mínum með still-
ingu. Hefði hann fengið fram-
kvæmdastjórann tíl að lofia sér
þvi. Þegar til kastanna kom,
gleymdust þó loforðið og heil-
ræðin. Varla var ég setztur við
fundarborðið þegar firam-
Framh. á bls. 17