Morgunblaðið - 03.08.1974, Blaðsíða 12

\ 2 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. AGUST 1974
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjórn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Aundanförnum ára-
tug eða svo hafa mikil
umskipti orðið í málefnum
landsbyggðarinnar og þess
fólks, sem þar býr og starf-
ar. Þeim, sem muna lifn-
aðarhætti sveitafólks fyrir
tveimur áratugum og
þekkja þá í dag, er ljóst, að
á þeim hefur orðið grund-
vallarbreyting og meiri
jöfnuður hefur náðst milli
þeirra, sem búa í sveitum
og hinna, sem starfa í þétt-
býli. Samgöngur hafa stór-
batnað í dreifbýlinu, en
þær eru alger forsenda
þess, að landsbyggðin
blómstri og miklar umbæt-
ur hafa orðið í atvinnumál-
um. Þeim árangri, sem
náðst hefur í þessum efn-
um, verður að fylgja eftir
með skipulegri og mark-
vissri byggðastefnu. Þar
verða að haldast í hendur
aðgerðir til þess að tryggja
áfram fulla og jafna at-
vinnu á landsbyggðinni og
framfarir í skólamálum,
heilbrigðismálum, hús-
næðismálum og öðrum
félagslegum málefnum.
í kosningaávarpi því,
sem Sjálfstæðisflokkurinn
birti fyrir síðustu þing-
kosningar, er fjallað um
byggðamálin og þar segir:
„Stefna Sjálfstæðisflokks-
ins I byggðamálum miðar
að þvi að skapa góð búsetu-
skilyrði í öllum hlutum
landsins og jafna aðstöðu
fólksins í landinu. Þýðing-
armestu þætti byggðastefn
unnar telur flokkurinn
vera þá að tryggja örugg-
ari samgöngur, bætta heil-
brigðisþjónustu, aukna
menntunarmöguleika,
næga atvinnu og f jölbreytt
atvinnutækifæri úti um
landið. Til þess að sam-
ræma aðgerðir í byggða-
málum vill Sjálfstæðis-
flokkurinn láta setja
heildarlöggjöf um þau
efni. Þar verði m.a. kveðið
á um breytta starfshætti
byggðasjóðs, húsnæðis-
málastofnunar og stofn-
lánasjóða atvinnuveganna
í þágu markvissrar byggða-
stefnu.“
Og í kosningaávarpi
sjálfstæðismanna sagði
enn fremur um byggðamál-
in: „Það er stefna Sjálf-
stæðisflokksins, að sveitar-
félög og landshlutasamtök
þeirra fái aukin áhrif og
beri aukna ábyrgð á þeim
þáttum félagsmála, er lúta
að rekstri stofnana og
þekkingu á einstaklings-
bundnum eða staðarlegum
aðstæðum, en dregið verði
að sama skapi úr ríkisaf-
skiptum. Þetta á við um
heilbrigðismál, þar sem
stórfelld og ört vaxandi út-
gjöld krefjast hagsýni og
góðrar nýtingar fjár-
magns, endurhæfingu og
félagslega þjónustu.“
Eins og fram kemur í
þessum tilvitnunum í kosn-
ingaávarpi sjálfstæðis-
manna, er lögð megin-
áherzla á, að jafnframt því
sem tryggð sé full og jöfn
atvinna úti um landið, sé
forsenda árangursríkrar
byggðastefnu sú, að sam-
göngur verði öruggar, að
heilbrigðisþjónusta verði
bætt, að menntunartæki-
færi ungs fólks úti um
landsbyggðina verði aukin
og að til komi sérstakar
ráðstafanir í húsnæðismál-
um. Jafnframt því verði
áhrif sveitarfélaga og
landshlutasamtaka á eigin
málefni stóraukin frá því
sem nú er, en það hefur
einmitt reynzt framförum
úti á landsbyggðinni til
trafala, að ákvarðanataka
hefur í of ríkum mæli verið
dregin í hendur embættis-
manna í Reykjavík, sem af
eðlilegum ástæðum hafa
hvorki nægilega þekkingu
né skilningi á hagsmuna-
málum landsbyggðarinnar.
Til þess að tryggja vöxt
og viðgang landsbyggðar-
innar hlýtur fólkið í dreif-
býlinu að byggja mest á
Sjálfstæðisflokknum og
Framsóknarflokknum, en
það eru þeir tveir stjórn-
málaflokkar, sem mest
fylgi hafa í landsbyggða-
kjördæmunum. Sem dæmi
má nefna, að af 25 þing-
mönnum Sjálfstæðisflokks-
ins eru 13 kjörnir í lands-
byggðakjördæmum og af
17 þingmönnum Fram-
sóknarflokksins eru 14
kjörnir í kjördæmum úti á
landsbyggðinni. Á þessum
tveimur flokkum hvflir því
alveg sérstök ábyrgð I sam-
bandi við málefni lands-
byggðarinnar. Þeim ber að
hafa forystu um að tryggja
hagsmuni hinna dreifðu
byggða.
1 sjálfu sér er það svo
augljóst, hver helztu hags-
munamál landsbyggðar-
innar eru um þessar mund-
ir, að í þeim efnum á ekki
að vera alvarlegur skoð-
anaágreiningur milli
manna og flokka. Stund-
um heyrast að vísu
þær raddir, að það sé fá-
mennri þjóð dýrt að
halda uppi byggð um
landið allt, en það eru
skammsýn sjónarmið.
Sjávarplássin allt I kring-
um landið skapa ótrúlega
mikil gjaldeyrisverðmæti
og leggja fram ótrúlega
hátt hlutfall af þeirri
sjávarafurðaframleiðslu,
sem tryggir gjaldeyrisöfl-
un landsmanna, en jafnvel
þótt ekki væri um slíkan
beinan hag að ræða, hlýtur
það að vera metnaðarmál
íslendinga að byggja land-
ið allt. Þess vegna á það að
verða eitt af höfuðmálum
nýrrar ríkisstjórnar að
halda uppi þróttmikilli og
öflugri byggðastefnu, sem
tryggt geti áframhaldandi
framfarir úti á landsbyggð-
inni og stuðla að fólksfjölg-
un, fremur en fólksfækkun
I hinum dreifðu byggðum
landsins.
ÖFLUG
B Y GGÐ ASTEFNA
Barátta ríkra þjóða og snauðra
um yfírstjórn auðlinda hafsins
HIÐ alþjóðlega kapphlaup um
auðlindir hafsins er megin
ástæða þess, að ráðstefna
Sameinuðu þjóðanna í Caracas
er haldin, en þar er reynt að
koma einhverri reglu á hlutina.
I sfðustu viku lýstu Bandaríkja-
menn því formlega yfir á haf-
réttarráðstefnunni í Caracas,
að þeir væru reiðubúnir til þess
að samþykkja sumar þær kröf-
ur, sem fátæku þjóðirnar hafa
gert I allmörg ár. Sovétríkin
hafa tekið sömu afstöðu vegna
þrýstings frá fátæku þjóðun-
um. En þetta er þó aðeins byrj-
unin á baráttu rfkra þjóða og
snauðra, ekki endirinn.
Sovétmenn og Bandaríkja-
menn samþykkja nú, að land-
helgi strandríkja, sem fram til
þessa hefur verið á bilinu þrjár
til tólf mílur, skuli ákveðin tólf
mílur. Jafnframt samþykkja
þeir, að strandríkjum beri
„efnahagslögsaga", sem nái
lengra út. Þetta hafa þeir þó
aðeins samþykkt til bráða-
birgða með því skilyrði, að aðr-
ar þjóðir gangi að ýmsum skil-
yrðum þeirra sjálfra.
Þetta hefur orðið til þess, að
ekki aðeins Kínverjar heldur
einnig aðrar þjóðir hafa ásakað
risaveldin um að beita önnur
lönd veraldarinnar brögðum.
Sjónvarpsfréttamaður í
Panama taldaði fyrir hönd
margra vanþróaðra ríkja, þegar
hann fordæmdi bæði risaveld-
Eftir
in. I hans augum sýnir ráð-
stefnan í Caracas, „hvernig
hagsmunir stórveldanna fara
saman, þegar um er að ræða
nýtingu auðlinda heimsins án
tillits til hagsmuna vanþróaðra
ríkja“. En svona einfalt er
þetta ekki.
Hinar rfku siglingaþjóðir und
ir forystu Bandarikjamanna,
Sovétmanna, Breta og Japana
tóku f upphafi ákveðna af-
stöðu og sama er að segja um
fátæku þjóðirnar. Ríku þjóðirn-
ar vildu halda siglingaleiðun-
um jafn frjálsum og mögulegt
væri. Sumir héldu því fram, að
12 mílna landhelgi gæti gefið
strandrikjum yfirráðarétt yfir
116 sundum, sem sum hver
væru meðal mikilvægustu
siglingaleiða í veröldinni.
Vanþróuðu ríkin vilja einnig
hafa fullt frjálsræði til bess að
nýta tæknilegar framfarir til að
hagnýta auðlindir hafsins. Svo
getur farið, að um árið 1980
Victor
Zorza
verði olíumagnið, sem unnið er
á hafsbotni, jafnmikið og öll
olfuframleiðslan i dag. Þá
munu sérstaklega byggð skip
tína upp af hafsbotninum smá-
hnúða á stærð við kartöflur,
sem hafa inni að halda
magnesíum, kóbalt, nikkel og
kopar, sem myndi færa tækni-
lega þróuðum þjóðum óútreikn-
anleg auðæfi. En hvers vegna
skyldu aðeins þær þjóðir, sem
þegar eru orðnar ríkar, hagnast
á því, sem kallað var „sameigin-
legur arfur mannkynsins", í
ályktun S.Þ. árið 1970?
Þegar Bandaríkjamenn og
Sovétmenn sendu rannsókna-
skip sín út á höfin til þess að
vera viðbúnir að grípa hinn
mikla feng fóru fátækari þjóð-
irnar að krefjast réttar síns,
sem þó var alls ekki skýr. Þær
vildu ekki, að endurtekið yrði í
hafinu hið mikla arðrán, sem
áður átti sér stað á landi og
varð undirstaða heimsvelda og
nýlendna Evrópuþjóðanna á
fyrri öldum. Þær vildu, að eitt-
hvert alþjóðlegt vald gæti sett
reglur um nýtingu hafsbotns-
ins, lagt skatta á þá, sem nýttu
auðæfin, og skipt gróðanum á
grundvelli jafnréttis.
Bandarikjamenn voru í upp-
hafi hlynntir sumum tiilögum
um alþjóðlegt eftirlit, fen hafa
síðan horfið frá þvf sjónarmiði
og vilja nú ekkert annað alþjóð-
legt vald en það, sem veitt get-
ur framleiðsluleyfi. Sovétmenn
eru að nafninu til samþykkir
tillögum vanþróuðu ríkjanna,
en vilja hins vegar ekki, að þær
fari í bága við áætlanir þeirra
sjálfra.
Ráðamenn sumra strandríkja
hafa komizt að þeirri niður-
stöðu, að þeir geti grætt meira á
þvf að kefjast viðtækrar „efna-
hagslögsögu" og með því að
gera samnina um hagnýtingu
þeirra við iðnarðarríkin heldur
en með því að taka allt svæðið
sjálfir. Á ráðstefnunni tala Kín-
verjar manna hæst um alþjóð-
lega yfirstjórn, en þeir koma
fram sem sjálfskipaðir tals-
menn vanþróðuðu ríkjanna.
Kfnverjar hafa lýst því yfir,
að auðlindir hafsins „séu sam-
eign allra þjóða". Þeir vilja
„sterka alþjóðlega stjórn“, sem
geti bæði stjórnað og nýtt
auðlindirnar. Þeir fordæma
„útilokandi“ stjórn og „gjör-
ræðislega“ nýtingu „eins eða
tveggja risavelda á auðlindum
úthafsins f krafti tæknilegra yf-
irburða þeirra".
Sovézkir fjölmiðlar fordæma
aftur á móti forystu Kínverja
hjá vanþróuðu ríkjunum og
segja hana byggjast á eigin
hagsmunum. Þeir segja: Kín-
verjar vilja „koma í veg fyrir að
heimshöfin séu öllum frjáls“,
og stofna „einhvers konar yfir-
þjóðlega stjórn", sem myndi
gera þeim fært, „að fyrirskipa"
öðrum þjóðum, hvernig þær
eigi að nýta auðlindir hafsins.
Kinverjar munu ekki hafa
sitt fram í Caracas, þótt þeir
geti hins vegar safnað nógu
mörgum atkvæðum til þess að
koma í veg fyrir það, sem þeir
kalla „undirferli risaveld-
anna“. Sú tilviljun, að hags-
munir Bandrfkjanna og Sovét-
ríkjanna fara saman í þessu
máli, hefur endurvakið ótta við
„samstjórn" risaveldanna, sem
ráðamenn ýmissa annarra
þjóða sjá fyrir á öðrum sviðum
alþjóðamála.
Iðnríkin hafa afl til þess að
koma fram vilja sínum gagn-
vart vanþróuðu rfkjunum, en
geri þau það gæti verið, að þau
söfnuðu glóðum elds að höfði
sér, sem gæti brotizt út á svip-
aðan hátt og gerðist, þegar
Arabarnir ákváðu, að þeir ættu
olfuna, en ekki alþjóðlegu olíu-
félögin.
(Þýð: J.Þ.Þ.)