Morgunblaðið - 18.12.1975, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1975
Hagnýthugbót
Flosi Ólafsson: Leikið lausum
hala. 132. bls. Flosi. Rvfk 1975.
KlNVERSKU kann ég ekki og
get þvi ekki með árangri skfr-
skotað til formálans í „Leikið
lausum hala“ Flosa Ólafssonar.
Kannski verður hann (formál-
inn) til að íslendingar taka nú
almennt að tjá hug sinn á tungu
Maós formanns.
Þeir leggja semsé saman
aftur, Flosi og Árni Elfar, og
bregða samtíðinni á ný undir
dálítið svona rósrautt brenni-
gler sem er þar að auki talsvert
út úr fókus. En allt er það á
íslensku nema inngangurinn.
Textinn er eins og fyrri daginn
stuttar greinar — nokkurs
konar leiðarar fyrir menn I
hátíðaskapi, ágætir til að lesa
seint á laugardagskvöldum eða
snemma á sunnudagsmorgnum,
ef ekki hreint og beint á
gamlárskvöld — nokkurs konar
andleg stjörnuljós eða leitar-
blys.
Við íslendingar erum sem
kunnugt er alvöruþjóð og
skoðum sérhvert mál ofan i
kjölinn. Og það gerir Flosi.
Hann skrifar um ekkert nema
alvörumál, fáeinar fyrirsagnir
sanna það, svo sem: Timbur-
menn, Fálkaorða, Lögbirting,
Móðurmál, Iþróttahreyfingin.
Jafnaðarmaður er hann lfka í
þeim skilningi að hann lætur
eitt yfir alla ganga. Þó ber hann
kannski meira fyrir brjósti en
annað þær stofnanir þjóðféiags-
ins sem mest mæðir á dagsdag-
lega.
Parodia eða skopstæling er
form sem fáir hafa glimt við
hér á landi. Flosi er parodisti
— eftirlíkingahöfundur —
gengur f spor blaðamanna,
útvarps- og sjónvarpsmanna og
Flosl Olafsson.
rithöfunda; að ekki sé talað
um alvörumenn þjóðfélagsins,
þá sem bera fjöll á herðum.
Og varpar nýju og skæru ljósi
yfir vandamálin auk þess sem
hann gegnlýsir hvern þeirra
krankleika samviskusamlega
og miskunnarlaust.
Vandalaust er að sjá hvað var
rangsnúið og furðulegt í gamla
daga. En fyrir samtíð sinni er
maður allra helst lokaður.
Þættir Flosa eru samtíma-
spegill sem n\eð dálitlum ýkj-
um — og þeim alltaf heldur
meinlausum — hjálpar manni
til að kyngja því sem helst
hefur staðið eins og bögglað roð
fyrir brjósti manns. Og skoða
eigin ásjónu í réttu ljósi. Einn
þáttur bókarinnar heitir
„Hagnýt heimspeki“ — og er
það ekki titill sem gæti átt við
bókina alla? Þetta er hagnýt
speki sem lýsir ofan í veraldar-
innar ljónagryfju eins og hún
er en ekki eins og við kjósum
ef til vill að skoða hana gegnum
okkar venjulegu og hversdags-
legu spakvitringsgleraugu.
Flosi er svo þjóðlegur að
hann endar hvern þátt á stöku.
Og er í sókn sem Ijóðasmiður.
Ef hver visa hans vegur ekki
fjórðung, þá að minnsta kosti
hálfan fjórðung eða vel það. Til
Bökmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
dæmis yrkir hann svo „eftir
sporleitina við Stakkahlfð":
Leitarmannaflokkur fann
fótspor oní snænum
eftir hreindýr, meri eða mann
sem mun hafa komið að bænum.
Loðmfirðingar hafa löngum
komið skáldum til að kveða,
fleirum en Páli Ólafssyni forð-
um og Flosa nú. Það er alltaf
eitthvað dularfullt við
Loðmundarfjörð rétt eins og
kínverskuna hans Flosa.
Árni Elfar „hefur lýst bók-
ina“ eins og stendur á titílblaöi
og eru teikningar hans hvergi
síðri þáttum Flosa. Hvort
tveggja er hugbót, heilsubót og
geðbót nú í járnkaldri alvöru
skammdegismyrkursins.
Erlendur Jðnsson.
Lífið gróðursett
Ingimar Erlendur Sigurðsson:
GRASIÐ HEFUR GRÆNAR
HENDUR.
123 bls. Letur. 1975.
ORT á öxi (1973) og Fiskar á
fjalli (1974) heita síðustu ljóða-
bækur Ingimars Erlends
Sigurðssonar á undan þeirri
sem hér verður gerð að umtals-
efni. Þær eru nokkuð sam-
stæðar, raðkvæmar. Grasið
hefur grænar hendur er öðru
vísi. Gagnger breyting hefur þó
ekki orðið að formi. En undir-
tónninn hefur breyst. Það er
bjartara yfir þessum Ijóðum;
eða öllu heldur meiri heiðríkja.
Á sama hátt og dauðinn lék
visst undirspil í verkum
skáldsins áður, þannig er það
nú Iífið sem sækir fram með
vor og grósku. Tilveran lifnar.
Grafirnar eyðast. Eitt Ijóðið
heitir einmitt — Grafirnar
auðar. Kirkjugarður? Að sjálf-
sögðu. En þar er ekki dauði
heldur gróður, grænka. Sem og
annars staðar. „Sjáðu allar
þessar grænu þúfur.“ Ljóðinu
lýkur svo með þessum línum
sem hljóma sem upphrópun,
vígorð, ályktun:
Það eru allir
að grafa sig upp.
Bókarheitið ber lfka að skilja
óeiginlega. Skáldið er ekki
fyrst og fremst að yrkja um
gróðurinn á jörðinni þó hann sé
bæði grænn og lffrænn heldur
grænkuna í mannlífinu. Þetta
er að vissu leyti sköpunarsaga
þar sem allt hefst og verður til
af engu. „Hin auðu spor“ heitir
fyrsti kaflinn. Þannig er í fyrst-
unni ekkert. Síðan koma sjö
kaflar sem allir fjalla um við-
fangsefnið maður; sfðast loka-
kafli sem ber heitið „Guð í
manninum". Sköpunin full-
komnuð? Og sfðasta ljóð bókar-
innar ber raunar heitið Lffsins
vatn.
Minnumst þess frá skáld-
sögum Ingimars Erlends
hvernig lífstrú og dauðahrollur
heyja baráttu sfn á milli (rann
stundum saman og varð að eins
konar lífshrolli), síðarnefnda
aflið oft býsna áleitið en hið
fyrrnefnda jafnan tengt rétt-
lætiskenndinni — réttlætinu
skulum við bara segja. Sem er
víða fótum troðið. I þessum
ljóðum stendur hið fyrrnefnda
með pálmann i höndunum.
Ekki vegna þess að allt sé orðið
gott, síður en svo, heldur sakir
hins að hið góða — grænkan,
gróðurinn, felur í sér vaxtar-
broddinn, Iífsblómið. Mér
kemur f hug ljóðið Akall er
hefst með þessum línum:
Enn er Kristur á krossinum
hann kom ekki þadan niður
Síðar í sama kvæði er þetta
erindi:
kom þvf niður af krossinum
með kærleika eins og sólin
kom þvf niður af krossinum
og kenn oss að nýju jólin
Ingimar Erlendur
Sigurðsson
Um form Ijóðanna í þessari
bók er ekki stórmikið að segja
framar því sem ég hef áður sagt
um fyrri ljóðabækur Ingimars
Erlends. Ingimar Erlendur yrk-
ir tvenns konar ljóð. I fyrsta
lagi órfmuð og þá gjarnan með
stuttum ljóðlínum, orða-
sparnaði, gagnyrðum. I öðru
lagi rímuð kvæði og þá helst
með nokkuð löngum ljóðlínum
RITIÐ Skáldkonur fyrri alda
kom út í tveim bindum fyrir
allmörgum árum, höfundur:
Guðrún P. Helgadóttir. Nú
hefur nýr útgefandi tekið við
ritinu, Hörpuútgáfan á Akra-
nesi, og sendir það aftur á
markað. Að meginhluta geymir
ritið erindi Guðrúnar en einnig
er tekinn upp í það kveðskapur
kvenna frá ýmsum tímum.
Ékki ætti að þurfa kvennaár
til að leiða hugann að svo ágætu
sfnum). Mér kemur í hug atvik
það sem segir frá í Njálu þegar
Þórhildur skáldkona varð svo
afbrýðisöm vegna þess að bóndi
hennar, Þráinn á Grjótá, glápti
svo stíft á telpuna, Þorgerði
Glúmsdóttur, að aumingja
eiginkonan — skáldkonan —
gat ekki orða bundist en kastaði
fram vísu þar sem hún bar á
eiginmann sinn að hann væri
að gægjast. En Þráinn brá við
hart og títt eins og hans var von
og vísa, sagði skilið við skáld-
Guðrún P. Helgadóttir
sjá á bak manni, sem hún hafði
unnað og treyst, og kastaði að
honum vísum — allt eins og
Þórhildur forðum. Sá er hins
vegar munurinn að hún
hverfur ekki úr sögunni við svo
búið, þvert á móti hefur frægð
hennar geymst til þessa dags.
Víst varð hið alræmda óbóta-
mál, sem tengt er nafni elsk-
huga hennar, Natan Ketilssyni,
til að varpa meiri og varanlegri
frægð á skáldskap hennar en
ella hefði orðið.
Skáldkonur fgrri alda
verki sem rit þetta er. Skáld-
konur hafa alltaf látið til sín
heyra á Islandi. Hitt verður að
segjast eins og er að hlutur
þeirra hefur löngum verið grát-
lega smár við hlið karlkyns
skálda. Og hvernig svo sem þær
hafa litið á skáldskapariðk-
anirnar f sinn hóp hefur þeim,
að minnsta kosti allajafna,
gengið fremurTiáglega að höfða
til karlmanna með skáldskap
(þveröfugt við karlmenn sem
oft hafa verið orðaðir við að
töfra konur með kveðskap
konu sína, bað hinnar þegar á
staðnum. Ogfékk hennar!
Þó saga þessi þurfi ekki að
vera ýkjamarktæk sem al-
mennur mælikvarði á virðing
þá sem kona naut vegna skáld-
skaparíþróttar til forna gefur
hún óneitanlega vísbending um
að annað hafi þótt hæfa konu
betur en að setja saman kveð-
skap. Og eins og Guðrún P.
Helgadóttir segir: „Þórhildur
skáldkona hverfur úr sögunni
jafnsnögglega og hún kom, og
er hvergi annars staðar á hana
minnzt.“
Meðal annarra skáldkvenna
fornra nefnir Guðrún Stein-
unni Refsdóttur og Steinvöru á
Keldum.
í síðara bindi eru meðal
annars þættir af Látra-Björgu
og Ljósavatnssystrum. Lestina
rekur svo Vatnsenda-Rósa
(kennd við Vatnsenda f Vestur-
Húnavatnssýslu) og fer vel á
því.
Rósa átti sín einkamál og háði
sitt stríð þeirra vegna, varð að
En sama má segja um hana
og margar, kannski flestar
skáldkonur fyrr og slðar, að
hún hefur ekki viljað láta bæla
sig, hvorki sem manneskju né
konu, heldur lifa sínu lffi á
þann hátt sem henni sjálfri
sýndist, jafnvel þvert á móti
viðteknum skoðunum almenn-
ings. Skaphiti þessarar (að
sögn) stórglæsilegu og sér-
stæðu konu gera ljóð hennar
blóðheit og hrífandi auk þess
sem sum þeirra eru listilega vel
kveðin. Eftirminnilegur skáld-
og talsverðri mælsku. Adeilu-
ljóðin, sem eru allnokkur í bók-
inni, eru fremur rfmuð, þó ekki
öll. Ingimar Erlendur er í tölu
fárra sem kunna galdur orða-
leikja — að gera ljóð úr orða-
leik. Ég nefni sem dæmi ljóðið
Að verða til (f merkingunni „að
farast"):
Þú varðst inni
því menn
verða ekki lengur úti
milli bæja
þvf menn
verða inni
milli veggja
þvf mönnum
er ekki lengur út
skúfað úr samfélaginu
þvf mönnum
er innskúfað
f mannfélaginu
• þú varðst inni.
Stundum yrkir skáldið lfka
fyrir augað. Lyklar himnarfkis
er til að mynda sett upp í bók-
inni sem mynd af lykli.
Grasið hefur grænar hendur
er bók sem ber Ijós inn í
skammdegismyrkrið. Og minn-
ir á að dimman er senn að
baki en framundan hækkandi
sól með bjartari tíð og grænni
gróður.
Erlendur Jónsson.
skapur sprettur allt eins upp af
öfgafullu lfferni. Og Húnaþing
á fyrsta þriðjungi nítjándu
aldar bauð svo sannarlega upp
á að lifa sterkt. Þar blandaðist
saman: blóð og eldur, brenni-
vín og skáldskapur, ótrúlegir
glæpir annars vegar en fágæt
glæsimennska hins vegar þrátt
fyrir kröpp kjör.
Guðrún P. Helgadóttir segir í
formála fyrra bindis:
„Þessari litlu bók er ekki
ætlað að vera fræðileg rann-
sókn, heldur er hún samin
handa almenningi."
I formála fyrir síðara bindinu
getur hún þess að ritið sé ekki
tæmandi, hún hefði t.d. „kosið
að minnast Agnesar Magnús-
dóttur. Margrétar á Mýri, Guð-
rúnar i Stapadal, Guðnýjar f
Klömbrum og Júlíönu Jóns-
dóttur, svo að dæmi séu nefnd.“
Eigi að síður gefur rit þetta
glögga yfirsýn yfir skáldskap
íslenskra kvenna aldirnar í
gegnum. Þó konum væri, sem
slfkum, löngum varnað máls f
margháttuðum skilningi — þær
urðu að minnsta kosti að gæta
þess að vera „kvenlegar" hvað
sem öðru leið — sést að þeim
hefur samt verið undralagið að
koma meining sinni áleiðis, ef
ekki umbúðalaust þá alltént
nógu ljóst til að skildist.
Erlendur Jónsson