Morgunblaðið - 22.05.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haralður Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100.
Aðalstræti 6. simi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Ikjaraumræðu, sem nú á
sér stað í þjóðfélag-
inu, er gjarnan gerður saman-
burður á lífskjörum íslendinga
og þeirra nágranna okkar, sem
í öndvegi sitja meðal rikustu
þjóða heims. Þeir, sem vilja
gera hlut okkar sem dekkstan í
þessum samanburði, horfa
jafnan framhjá hvorutveggja:
að þjóðartekjur á mann eru frá
25 til 45% hærri í Noregi,
Danmörku og Sviþjóð en hér á
landi og að viðtækt atvinnu-
leysi er til staðar i flestum
þróuðu iðnaðarrikjum V-
Evrópu, en hins vegar ekki hér
á landi.
Milljónaþjóðir, sem búa að
gamalgrónum iðnaði og við
.gjöfulli aðstæður, hafa af
skiljanlegum ástæðum upp á
önnur lífskjör að bjóða en við.
Ef við hins vegar berum saman
lifskjör okkar og þeirra fyrir
nokkrum áratugum og aftur
nú, kemur í Ijós, að lifskjara-
bilið hefur verulega minnkað;
að við höfum, þrátt fyrir mann-
fæð og erfiðari aðstæður, sifellt
nálgazt þau lífskjör, sem aðrar
þjóðir hafa bezt upp á að bjóða.
Og markmiðið er að ná þeim
lifskjörum, þó byr ráði ferð að
þvi marki.
Við erum fámenn þjóð í stóru
og stjálbýlu landi, sem stund-
um er talið á mörkum hins
byggilega heims. íbúatala
landsins var aðeins rúmlega
220 000 manns um sl. ára-
mót. Góður helmingur þjóðar-
innar er ekki á svokölluðum
vinnualdri, vegna æsku eða
aldurs. Einhver hluti vinnu-
færra manna, aldurs vegna,
stundar nám drjúgan hluta árs.
Það er þvi þegar allt er skoðað,
ekki fjölmenn sveit, sem
stendur undir verðmætasköp-
un í þjóðfélaginu; þeim þjóðar-
tekjum, sem i einn stað þurfa
að risa undir útqjöldum ríkis og
sveitarfélaga — ásamt skylda-
byrði okkar út á við — og i
annan stað undir einka-
neyzlunni, þ.e. útgjöldum
heimila og einstaklinga i land-
inu. Engu að síður þurfum við
að halda uppi hliðstæðu stjórn-
kerfi og almanna þjónustu og
hinar stærri þjóðir. Vegna
stærðar landsins og strjálbýlis
verður rafvæðing landsins,
vegagerð, fræðslu- og heil-
brigðiskerfi, svo eitthvað sé
nefnt, mun dýrara bæði í stofn-
kostnaði og i rekstri en hlið-
stæð þjónusta í þéttbýlli lönd-
um, t.d. Danmörku, sem er lítið
land, þótt þjóðin sé margfalt
fjölmennari en við Stærra hlut-
fall þjóðartekna fer í sambæri-
lega þjónustu. Hins vegar hef-
ur land okkar og þjóðfélag upp
á ýmislegt að bjóða, sem stærri
þjóðlönd skortir; fjölmörg lítt
nýtt tækifæri, sem fela i sér
framtíðartryggingu, ef rétt
verður að málum staðið. ,,Þetta
land á ærinn auð, ef menn
kunna að nota hann."
Auðlindir okkar eru fyrst og
fremst þriþættar: fiskimiðin
umhverfis landið, gróðurmold-
in og loks orkan í fallvötnum
okkar og jarðvarma. Tvær fyrst
töldu auðlindirnar, fiskstofnar-
nir og gróðurmoldin, hafa þó
nýtingarmörk, sem ekki má yfir
fara, ef tryggja á atvinnu- og
afkomuöryggi þjóðarinnar í
framtiðinni. í þeim efnum þarf
að byggja á vísindalegum
niðurstöðum um nýtingarþol
þeirra. Og ef til vill erum við á
síðasta snúningi með að bjarga
þorskstofninum, sem verið
hefur helzti gjaldeyrisgjafi
okkar, frá samskonar eyðingu
og urðu örlög síldarstofnsins.
Mergurinn málsins er, að nýt-
ingarmörk og tæknivæðing í
sjávarútvegi og landbúnaði
valda því, að þessar atvinnu-
greinar taka ekki við með góðu
móti nema litlum hluta þess
viðbótarvinnuafls, sem til fellur
með þjóðinni á næstu áratug-
um. Þar þarf þiaðja auðlindm,
hinir innlendu orkugjafar, með
tilheyrandi iðju og iðnaði að
koma til, ef tryggja á sambæri-
leg lífskjör hér á landi i framtíð-
inni og með nágrannaþjóðum
okkar; ef tryggja á atvinnu- og
afkomuöryggi almennings og
efnahagslegt sjálfstæði þjóðar-
innar.
Spár um íbúaaukningu hér á
landi fram til nk. aldamóta
sýna, að þjóðm verður þá (í lok
ársins 2000) frá 283.000 til
304.000 manns, eftir því hver
frjósemiforsenda er lögð til
grundvallar. Hærri talan er
miðuð við frjósemi hér á landi
1 974 og að mannflutningar til
og frá landinu jafnist út á tíma-
bilinu. Hún gerir ráð fyrir fjölg-
un þjóðarinnar um 80.000
manns fram til næstu alda-
móta. Gera má ráð fyrir að
133.000 manns verði á svo-
kölluðum vinnualdri, þ.e. á ald-
rinum 15 til 69 ára. Gróft
reiknað er gert ráð fyrir að um
1300 til 1800 manns bætist
við vinnuframboð hér á landi
árlega á umræddu tímabili.
Það er því Ijóst að þegar þarf
að miða uppbyggingu íslenzkra
atvinnugreina við það mark, að
þær geti tryggt þessu viðbótar-
vinnuafli og þjóðinni allri at-
vinnu- og afkomuöryggi í fyrir-
sjáanlegri framtíð.
Sjálfgefið er að frumarvinnu-
vegir þjóðarinnar, sjávarútveg-
ur og landbúnaður, og iðnaður,
sem vinnur úr íslenzkum hrá-
efnum, verða burðarásinn í at-
vinnulífi þjóðarinnar hér eftir
sem hingað til. Jafnaugljóst er
að fleiri stoðum þarf að skjóta
undir efnahagsllf og atvinnuör-
yggi þjóðarinnar, ef hér á að
tryggja til frambúðar sambæri-
leg lífskjör og tíðkast í nálæg-
um velferðarþjóðfélögum. Þar
á meðal verður efalitið orku-
frekur iðnaður, er nýta á þá
möguleika, sem innlendir orku-
gjafar bjóða upp á. í þeim
efnum þarf að sjálfsögðu að
fara með gát og fyllstu varúð,
varðandi náttúruvernd,
byggðajafnvægi, mengunar-
varnir og fleiri hagsmunaþætti
okkar. En það er blint aftur-
hald, sem ekki sér fyrir þær
lífskjaraþarfir, sem næstu ár og
áratugir fela í sér, og vill loka
öllum dyrum atvinnumöguleika
og verðmætasköpunar, sem
felast í þriðju auðlind þjóðar-
innar, hinum íslenzku orkugjöf-
um fallvatna og jarðvarma.
Atvinnu- og afkomu-
öryggi næstu áratuga
j Reykjavíkurbréf
l^^^^^^Laugardagiir 21. maft.
Umræður —
eð?i ólæti?
Allt líf er hreyfing, andstætt
stöðnun. Þannig er einnig gott
dagblað. Það er í ætt við lífið
sjálft, hreyfinguna. Af þeim sök-
um hljóta miklar, en að visu mis-
jafnlega frjóar umræður að fara
fram í Hflegu dagblaði. Þessar
umræður spegla oft og einatt það,
sem er efst á baugi I þjóðlifinu
hverju sinni og raunar margt af
því, sem bærist undir skelinni, í
þeirri kviku, sem við getum nefnt
þjóðarsál, ef við viljum.
Hér er svo sannarlega ekki ætl-
unin að fara að ræða, hvað þá
rökræða um Morgunblaðið, en þó
er ástæða að þessu sinni að hefja
Reykjavíkurbréf á því að minna á
þá staðreynd, að hér í blaðinu
fara fram miklar umræður um
það, sem efst er á baugi með þjóð-
inni hverju sinni og telur blaðið
sér að sjálfsögðu skylt að hafa
forystu um víðtæk skoðanaskipti
um sem flest málefni, bæði þau
dægurmál sem efst eru á baugi og
ekki síður hin, sem rista dýpra og
eiga, að því er virðist, sjaldnast
erindi upp á yfirborðið, s.s. trú-
mál og önnur meginatriði í við-
kvæmri þjóðarsálinni.
Hér í blaðinu hafa undanfarið
verið miklar umræður, jafnvel
allharkalegar deilur, um margvís-
leg málefni, auk þess sem að blað-
inu sjálfu og skoðunum þess
hefur verið vegið allharkalega, en
þá hefur það að sjálfsögðu reynt
að skýra mál sitt og svarað fyrir
sig með rökum og stundum hefur
það orðið að svara fullum hálsi
ýmsum þeim, sem það telur sig
eiga samleið með, bæði i stjórn-
málum og trúmálum, svo að dæmi
séu tekin. Það hlýtur að vera jafn
sjálfsagt, að Morgunblaðið skýri
skoðanir sínar og svari gagnrýni
og árásum á málflutning sinn og
það er sjálfsagður hlutur að birta
greinar, sem ganga í berhögg við
stefnu blaðsins og skoðanir, jafn-
vel þó að gagnrýnendur sjáist
ekki alltaf fyrir og noti jafnvel
dylgjur til að brýna sín breiðu
spjót, en það hefnir sín jafnan,
eins og kunnugt er.
Ástæðulaust er að tíunda hér
allar þær umræður, gagnrýni og
deilur, sem undanfarið hafa sett
mikinn svip á Morgunblaðið, en
látið nægja að minna á þrjú atr-
iði: trúmálaumræðurnar, sem
virðast vera allra mála viðkvæm-
astar, ef marka má þau tilfinn-
ingalegu viðbrögð, sem þær kalla
fram, deilurnar um Lé og upp-
setningu leiksins og loks spjóta-
lögin vegna skilyrðislausra
krafna Morgunblaðsins um fisk-
verndun og nauðsyn þess að hlífa
ókynþroska milli- og smáfiski,
sem á eftir að verða uppistaða
hrygningarfisks á næstu árum.
(fiskjar í ef. sagði fiskifræðingur
að visu alltaf f sjónvarpsþætti ný-
lega). Lér konungur og þorskur-
inn eiga það augsýnilega sam-
eiginlegt með trú og eilífðarmál-
um, að þeir kalla ekki síður á
heitar tilfinningar og viðbrögð,
sem oft og einatt eiga meira skylt
við tilfinningaofsa en skapstill-
ingu, rökhyggju og málefnalegar
umræður. Einn þeirra höfunda,
sem fjallaði um landsbyggðamál,
svo að enn eitt deiluefnið sé nefnt
(þó að það sé i raun og veru út í
hött að deila við Morgunblaðið
um byggðastefnu, svo mjög sem
það hefur haft forystu um að láta
framkvæma slíka stefnu) sagði,
að Morgunblaðið ætti heldur að
snúa sér að sovézkum andófs-
mönnum en ræða byggðamál —
og er þó ekki vitað betur en við-
komandi aðili, ungur og efnilegur
Grundfirðingur, eigi pólitíska
samleið með Morgunblaðinu og
þá ekki siður í mannréttindamál-
um og afstöðunni til sovézkra
andófsmanna. Síðar mun að sjálf-
sögðu reynt að verða við ósk þessa
unga hugsjónamanns, svo að ekki
líði of langur tími milli þess, að
Morgunblaðið fjalli um mannrétt-
indamál. Annar ungur maður,
sem hefur svarað Helga
Hálfdanarsyni hér í blaðinu
vegna greina hans um Lé konung,
hefur verið stóryrtur mjög í
Morgunblaðinu, en að sjálfsögðu
ber hann einn ábyrgð á orðum
sinum, enda þótt æskilegt hefði
verið að stóru orðin hefðu verið
sett í salt um tima, eða þangað til
pækillinn var orðinn boðlegur al-
mennum markaði. Morgunblaðið
ætlar að sjálfsögðu ekki að leggja
neinn dóm á þessi greinarskrif,
en fullyrðir þó að Helgi
Hálfdanarson eigi ekki skilið að
fá á sig hér úr blaðinu örvadrífu
eins og: órökstuddir frasar,
áreynslukennt fyrirbrigði, undir-
niðri svellur og bullar þykkju-
þungi, Helgi missir algjörlega
taumhald á sér, í fátinu og æs-
ingnum sést hann ekki fyrir,
þessar stórkallalegu fullyrðingar
og gífuryrði, hvílíkt bull í full-
orðnum manni, fullyrðingar
Helga eru bara stór orð, tómar,
hugaræsingur (hans) hafa. .. bor-
ið alla venjulega heilbrigða skyn-
semi ofurliði, vitleysur og dellur
Helga, frábær firra, heimildir
hans eru... vandræðalegar og vit-
lausar, flokka mætti órökstuddar
yfirlýsingar Helga og dylgjur
undir hreint og beint slúður,
vindhögg Helga, orðasúpa Helga,
persónulegt rugl og misskilning-
ur hans — svo að ekki sé nú talað
um þá áminningu, að Helgi ofmeti
þýðingar sínar gjörsamlega og
framlag sitt til leiksýningarinnar,
enda þótt hann hafi unnið það
afrek að snara 17 leikritum
Shakespeares á gullaldaríslenzku,
auk margs annars. Hér verður
látið staðar numið, og enda þótt
viðurkenna verði, að ekki er unnt
að leggja stærðfræðilegt mat á
listir og bókmenntir, ættí a.m.k.
að vera óþarfi að grípa til jafn
margra og innantómra orða og
hér hefur verið minnzt á, enda
verka þau ekki á mann öðruvísi
en eitt ógurlega stórt ílát utan um
ekki neitt, svo að vitnað sé f um-
deild orð af öðru tilefni.
En hvað sem því líður, telur
Morgunblaðið sér sóma að því,
að jafn merkt og mikið lesið
skáld, menntafrömuður og
húmanisti og Helgi Hálfdanarson
er skuli skrifa að staðaldri í blað-
ið. Jafnframt er ekki úr vegi að
óska beizkjulaust eftir því, að
þeir menn, sem finna hjá sér hvöt
til að taka þátt í opinberum um-
ræðum geri ekki tilraun til að
breyta merkingu nauðsynlegustu
orða á einu bretti í Iftilli blaða-
grein, þótt þeim svelli móður.
Ungir menn ættu ekki sízt að
temja sér öguð vinnubrögð og
minnast þess, sem sagt var í aug-
lýsingunni f gamla daga, að Litla
bílastöðin er nokkuð stór. En
þannig mætti einnig segja, að
iitlu orðin geta verið nokkuð stór.
Hollt er að minnast þess, sem
nóbelsskáldið sagði, að litlu orðin
væru dýr og af þvf að við erum að
vitna f Brekkukotsannál, sem
fjallar um frægðina, er ekki úr
vegi að geta þess hér i framhjá-
hlaupi, að það er varla eftir-
sóknarvert að verða frægur af
innantómum orðum einum
saman. En það stendur væntan-
lega til bóta hjá ungum mönnum.
En hvernig sem menn deila um
Lé og uppfærsluna á honum, eru
flestir sammála um, að Rúrik
Haraldsson hafi unnið eftirminni-
legan leiksigur í hlutverki hans.
Lágkúra
og málsmenning
Auðvitað eiga menn ekki að
kinoka sér við að deila í frjálsum
blöðum, jafnvel rífast. En þó er
ástæðulaust að gera það með þeim
hætti, að engu er likara en þeir
hafi reynt að breyta merkingu
fjölda orða, þegar upp er staðið. Á
þetta hefur oft verið minnzt hér í
Reykjavíkurbréfi og bent á
merkilega málsmenningarhefð
okkar íslendinga og hve nauðsyn-
legt er að vernda hana. En ásókn-
in f orð hefur verið með þeim
hætti, að merkingar undirstöðu-
orða eins og frelsi, Iýðræði o.s.frv.
eru að verða fremur óljósar eftir
þá meðferð, sem þau hafa hlotið.
Utlagar frá kommúnistaríkjunum
og andófsmenn hafa lagt höfuð-
áherzlu á, að lýðræðissinnað fólk
slái skjaldborg um merkingu
þessara orða, svo að einræðis-
seggir leggi þau ekki undir sig
eins og önnur fórnarlömb ,,hug-
sjóna“ sinna. Gegn þessari ásókn
þurfa lýðræðissinnar að standa.
En atlögur úr fleiri áttum eru
gerðar að íslenzkri tungu. Þannig
hefur hér í Reykjavíkurbréfi ver-
ið minnzt á hráslagalega texta við
dægurlög og slagara og er sumt af
þessu hörmungin uppmáluð og
einhver mesta mengun, sem þekk-
ist hér á landi. Til viðbótar má svo
vitna i skólablað MR, sem vakið
hefur verðskuldaða athygli sfð-
ustu ár fyrir menningarleg skrif,
en í þeim efnum hefur sumum
framhaldsskólum farið stórlega
fram undanfarið. í grein f þessu
síðasta skólablaði MR er m.a.
komizt svo að orði um mál þessi.
„Öllu bágbornara er ástand tal-
málsins nú á tímum. Lágkúru-
legar hugsanavillur, ómerkilegir
orðaleppar og erlend orð (iðulega
afbökuð að merkingu og fram-
burði) tröllrfða talmálinu. Hver
kannast til að mynda ekki við
setningu svipaða þessari?: „Æðis-
lega er‘da djúsf matur, mar.“
Kryfjum þessa setningu. í fyrsta
lagi: Getur fæðutegund haft æðis-
legt útlit? — Orðið er lýsingar-