Morgunblaðið - 12.06.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JUNÍ 1977
Framkvi
Útgefandi
emdastjóri
Ritstjórar
R itstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur. Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
ABalstrœti 6, slmi 10100.
Aðalstrœti 6. slmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. i ménuSi innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakiS.
röngir, staðbundnir sér-
hagsmunir einstakra
byggðarlaga hafa jafnan
verið umræðuefni, sem
stjórnmálamenn hafa nýtt
sem skoðanalega sam-
gönguleið til háttvirtra
kjósenda. Þessa samgöngu-
leið nota þeir þeim mun
tíðar sem nær dregur kosn-
ingum hverju sinni. Þetta
er út af fyrir sig bæði
skiljanlegt og afsakanlegt,
meðan hófs er gætt, og
saman fara staðbundnir
hagsmunir og heildarhags-
munir þjóðarinnar, sem oft
er. Hitt er varhugaverðara,
ef tilgangurinn er að ala á
svokallaðri hreppapólitík
og etja saman fólki eftir
búsetu eða mismunandi
starfsgreinum, til þess eins
að gera út pólitískan knörr
sinn á gruggugan sjó tilbú-
ins ósamkomulags. Ekkert
er lítilli þjóð, sem á við
margs konar sameiginleg
vandamál að glíma, hættu-
legra en það að taka inn-
byrðis átök fram yfir sam-
átak til lausnar á aðsteðj-
andi vanda þjóðfélagsins.
Þegar eldur kemur upp í
samfélagi ber slökkviliðinu
að beina varnarbúnaði sín-
um gegn honum en ekki í
innbyrðis átök þess sjálfs.
Nokkuð hefur verið gert
af því, bæði hér á höfuð-
borgarsvæðinu og úti á svo-
kallaðri landsbyggð, að ala
á tortryggni milli strjál-
býlis og þéttbýlis. Og vissu-
lega er auðvelt að finna
sitthvað, er sýnir aðstöðu-
mun og misrétti. Strjálbýl-
ið byr yfirleitt við lélegri
félagslega aðstöðu aö því
er varðar samgöngur,
fræðslumál, heilbrigðismál
og ýmsa samfélagslega
þjónustu, sem Reykjavík-
urborg veitir yfirleitt
betur og í ríkara mæli en
önnur sveitarfélög. Fjar-
lægð frá miðstöðvum stórn-
sýslu skapar og verri að-
stöðu á margan hátt. Flutn-
ingskostnaður á vörur frá
Reykjavík til strjálli
byggða, og söluskattur á
þann flutningskostnað,
veldur og hærra vöruverði
í strjálbýli.
En sjaldan veldur einn
þá tveir deila, segir mál-
tækið. Reykjavík hefur
undanfarin nokkur ár
naumast haldið lands-
meðaltali í íbúafjölgun —
og meðaltekjur þar hafa
ekki vaxið í sama hlutfalli
og annars staðar á landinu.
Tengsl Reykjavíkur við
frumatvinnuvegi þjóðar-
innar hafa og fremur
veikzt en styrkzt. Reykja-
vik er og sniðgengin í viss-
um þáttum samfélagslegr-
ar þjónustu, einkum er
varðar opinberar fjárveit-
ingar í hafnargerð og vega-
gerð, sem og opinbera eða
hálfopinbera fjármagnsút-
vegun til atvinnuuppbygg-
ingar. Verulegar breyting-
ar í búsetu þjóðarinnar frá
því núverandi kjördæma-
skipan var lögtekin hefur
og aukið verulega á mis-
vægi atkvæða eftir kjör-
dæmum, þann veg að fjór-
um sinnum fleiri atkvæði
eru að baki kjörnum þing-
manni þar en í því kjör-
dæmi, sem fámennast er.
Allir viðurkenna, að nokk-
ur munur hlýtur að verða á
vægi atkvæða eftir kjör-
dæmum, til að vinna upp
annan aðstöðumun, en
flestir viðurkenna jafn-
framt, að hér hafi hlutföll
raskazt umfram það, sem
hægt sé að una við.
Þrátt fyrir framan-
greindar staðreyndir, sem
vissulega sýna mismunun,
er eyða þarf eftir því sem
hægt er, eiga landsmenn
þó mun fleira sameiginlegt
en það sem á milli ber.
Reykvíkingar verða að
setja sig inn í staðbundin
vandamál strjálbýlis:
félagslega og menningar-
lega verri aðstöðu, sem
bæta þarf. Og íbúar strjál-
býlis verða að setja sig inn
í breyttar aðstæður höfuð-
borgar, sem þrengt hafa
aðstæður hennar á mörg-
um sviðum, ekki sízt í
tengslum við frumatvinnu-
vegi þjóðarinnar. Það hef-
ur t.d. ótvírætt þjóðfélags-
legt og uppeldislegt gildi,
að útgerð og fiskvinnsla
megi áfram dafna í höfuð-
borginni, sem löngum hef-
ur lagt til gildan þátt í
togaraútgerð landsmanna.
Þessi atvinnuþáttur í borg-
inni hefur skroppið saman,
hlutfallslega, illu heillu.
Hann er ekki einvörðungu
nauðsynlegur atvinnu-
öryggi í borginni, heldur
hefur hann ekki síður gildi
til að viðhalda tengslum
þessa undirstöðuatvinnu-
vegar þjóðarinnar við íbúa
höfuðborgarinnar, við-
halda þekkingu þeirra og
skilningi á atvinnugrein,
sem er öxullinn í verð-
mætasköpun í þjóðfélag-
inu.
Hagsmunir einstakra
landshluta kunna að ganga
eilítið á víxl í einstökum
atriðum. En þegar vel er
að gáð og ofan í saumana
skoðað eigum við íslend-
ingar þó hagsmunalega
samleið í öllum meginatrið-
um. Atvinnuvegir okkar
eru samanslungnir og skyn-
samleg nýting auðlinda
okkar: fiskstofna, gróður-
moldar og innlendra orku-
gjafa, er sameiginlegt
viðfangsefni, sem ekki
verður leyst í þeim tilgangi
að tryggja hér sambærileg
lífskjör og í nágrannalönd-
um eða efnahagslegt sjálf-
stæði þjóðarinnar, nema
með gagnkvæmum skiln-
ingi, án tillits til búsetu eða
starfsstéttar þjóðfélags-
þegnanna. Þar af leiðir að
eyða þarf tortryggni en
efla samstöðu milli lands-
manna.
Gagnkvæmur skiln-
ingur er gifta þjóðar
Reykj av í kurbréf
>♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 11. júní .
Ofsóttir
einstaklingar
í Reykjavikurbréfi nýlega var
gefiö það loforö að minnast enn
nokkru nánar á andófsmenn so-
vézka og útlaga frá kommúnista-
rikjum, málstað þeirra og baráttu.
Ekkert stendur Morgunblaðinu
nær. Það er eitt meginhlutverk
blaðsins að minna á og berjast
gegn ofsóknum á hendur einstak-
iingum, frelsisskerðingu og öðr-
um sjúkdómseinkennum samtim-
ans og hvetja til þess, að mann-
réttindayfirlýsingin frá Helsing-
fors sé í heiðri höfð. 1 raun og
veru mætti telja upp mörg lönd,
þar sem einstaklingurinn er pynt-
aður og sviptur mannréttindum
sinum og frelsi, bæði i Afriku,
Asíu og ekki sizt S-Ameriku. Hér i
blaðinu hefur sérstaklega verið
rætt um Chile i þvi sambandi. En
þar sem sovézkir andófsmenn eru
til umræðu skal að þeim vikið.
Vart liður sá dagur, að ekki
berist fréttir hingað til lands um
ofsótt fólk I kommúnistaríkjun-
um, og að þessi og hinn sé að
reyoa að veita þessu fólki þá að-
stoýl, sem hann má, og frægt fólk
reýnir að nota frægð sína til að
mjínna á ömurlegt hlutskipti and-
ó/smanna. Þannig voru fréttir um
\ að í fyrra, að Menuhin hefði
skorað á Rússa að sleppa konu af
geðveikrahæli og var „glæpur“
hennar sá, að „hún sendi dóttur
sinni fiðlu, en Anna dóttir henn-
ar, fékk á sínum tíma leyfi til að
flytjast frá Sovétrikjunum og býr
nú í ísrael. Á sínum tima var
henni meinað að taka hljóðfæri
með sér. En þegar vinur önnu
heimsótti Sovétrikin í fyrra, ba'ð
Meika hann fyrir fiðluna.
Skömmu siðar var hún handtekin
og ákærð fyrir að hafa smyglað
fiðlunni út úr Sovétríkjunum.. .“
Slíkar sögur eru þvi miður
margar og minnisstæðar.
Þeir, sem hafa fylgzt með póli-
'tiskri stefnu Carters Bandaríkja-
forseta og unna frelsi, lýðræði og
mannréttindum, hafa í senn fagn-
að því, hvað hann er einarður
baráttumaður fyrir málstað út-
laga og andófsmanna og dáðst að
þessari nýju stefnu í bandarisk-
um stjórnmálum. Carter Banda-
rikjaforseti hefur sett nýjan svip
á heimsstjórnmálin, hann er ein-
arður maður og óhræddur og læt-
ur Rússa augsýnilega ekki segja
sér fyrir verkum. Hann hefur lýst
yfir þvi, að Bandaríkjamenn
muni ekki slaka á kröfunni um
mannréttindi og frelsi einstak-
lingsins, hvar i heimi sem er,
hvort sem það er í Sovétríkjunum
eða öðrum löndum. Um þessa
nýju stefnu Carters komst Tím-
inn m.a. svo að orði í forystugrein
24. marz sl.: „Carter forseti hefur
ákveðið að taka af skarið og
hverfa i málflutningi sínum frá
þeirri deyfð, sem var að skapast í
þessum efnum. Þvi ber að fagna.
En hins er að gæta, að mannrétt-
indum verður ekki komið á með
einu átaki. Til þess þarf áreiðan-
lega langan tíma. Óhjákvæmi-
lega verður að taka tillit til þess,
að einræði ríkir i flestum ríkjum
heims, og þvi eru samfara marg-
vislegar skerðingar á mannrétt-
indum. Einræðisherrarnir eru
viðkvæmir og hræddir um völd
sín. Því verður að heyja hina al-
þjóðlegu mannréttindabaráttu
með hæfilegri gætni, svo að hún
verði ekki neikvæð í reynd. En
merkið má samt aldrei láta niður
falla. Þvi á Carter forseti þakkir
skildar fyrir frumkvæði sitt, og
þess ber að vænta, að honum tak-
ist að fylgja því fram með festu og
gætni og það leiði því til árang-
urs, þótt hægt gangi, en hér mun
þróun gefast betur en bylting."
Morgunblaðið vill taka undir
þessi orð. Carter hefur sagt, að
fylgja beri þvi, sem stendur í
Helsingforsyfirlýsingunni og
menn verði að taka hana jafn
alvarlega og hvern annan við-
skipta- eða öryggissáttmála, eins
og hann komst að orði. „Ekkert
aðildarriki Sameinuðu þjóðanna
getur krafizt þess, að það sé
einkamál þess, ef það fer illa með
eigin borgara," hefur forseti
Bandarikjanna ennfremur sagt.
Og enginn er í vafa um, að það jók
sovézkum andófsmönnum þrek og
efldi með þeim kjark, þegar
Carter bauð sovézka rithöf-
undinum Búkovský til fundar við
sig í Hvíta húsinu fyrir u.þ.b.
þremur mánuðum, en Búkovský
er einn þekktasti sovézki útlaginn
og munaði hársbreidd, að honum
yrði misþyrmt svo í sovézkum
þrælabúðum, að hann léti lífið.
Þar hefur réttarfarið verið með
þeim hætti, að eitt þekktasta
fórnardýr Sovét-ofbeldisins,
Kovalev, hefur m.a. komizt svo að
orði: „Rétturinn kemst svo vel af
án verjanda, að hann hlýtur líka
að geta leitt málið til lykta án
sakbornings.“
Glæpir framdir
af starfsmönnum
ríkisins
Mandelstam heitir eitt helzta
ljóðskáld Sovétrikjanna. Hann
lenti I þrælabúðum Stalins og
hvarf í grafir Gúlagsins. Ekkja
hans sem lifir i hárri elli í
Moskvu, hefur skrifað æviminn-
ingar sinar í tveimur bindum og
eru þær öðrum slíkum ritum
meiri að vexti og örlagariku and-
rúmi og með eindæmum mikið
listaverk, sem flestir ættu aó
kynna sér. Einn helzti þýðandi
Mandelstams, skáldið McDuff,
dvaldist á íslandi I fyrra og sagði
þá m.a. I samtali við blaðamann
Morgunblaðsins: „Sá
einstaklingur, sem hjálpaði mér
hvað mest til að skilja
Mandelstam er Josef Brodský,
rússneska skáldið, sem nú er i
útlegð í Bandaríkjunum. Ég hitti
hann fyrst I London árið 1973 og
hann jók enn áhuga minn á þessu
skáldi, þrátt fyrir að ég væri þá
þegar búinn að senda frá mér þess-
ar þýðingar. Brodský hafði verið
boðið til London að taka þátt í
alþjóðlegri ljóðahátið. En þegar
hann kom þangað, uppgötvaði
hann, að hið sovézka vegabréf
hans hafði verið fellt úr gildi og
hann gat ekki snúið heim aft-
ur...“
Brodský er eitt helzta ljóðskáld
Sovétríkjanna nú um stundir.
Hann hefur dvalizt útlagi I
Bandarikjunum frá þvi 1972 og
stundað þar háskólakennslu.
Hann hefur reynt að vekja at-
hygli á örlögum ýmissa fórnar-
dýra Sovétrfkjanna, t.a.m. biaða-
manninum Kheifet, sem var
dæmdur I 4 ára fangelsisvist og
tveggja ára útlegð innan Sovét-
ríkjanna, og rithöfundinum
Maranzin sém hann telur að sé
„mesti skáldsagnahöfundur þeirr-
ar kynslóðar, sem kom eftir siðari
heimsstyrjöld." Hann er í
fangelsi.
Brodský segir að Kheifet hafi
sýnt einstakt hugrekki við yfir-
heyrslu. „Hann neitaði að tala.
Það er hættulegra en allt annað.
Hann er hugrakkastur og kurteis-
astur allra þeirra, sem ég hef
hlustað á, en þrár...“ Brodský
hefur’sagt, að Sovétrikin séu sér-
stakt lögregluríki að þvi leyti
m.a., að þau einbeiti sér að „and-
legri vönun sinna 250 milljón
þegna“, eins og hann hefur kom-
izt að orði. Sjálfur var Brodský
ákærður fyrir að vera „þjóð-
félagslegt sníkjudýr" — af þvi að
hann hafði ekki fasta atvinnu.
Hann var dæmdur í 5 ára
þrælkunarvinnu á samyrkjubúi,
en sleppt úr haldi 18 mánuðum
siðar, og þá „bauð“ Sovétstjórnin
honum að hverfa frá Sovétrikjun-
um og flytjast til ísraels. Hann
segir að sjálfsögðu, að þetta hafi
verið „boð um útlegð“ og tók
Bandarikin fram yfir ísrael.
Breska skáldið Auden, sem kom
tvisvar til íslands og allir mennt-
aðir Islendingar þekkja, sagði að
Brodský væri „skáld í fremstu
röð“, en hann væri hefðbundið
skáld að þvi leyti, að hann hefur
mikinn áhuga á náttúrunni,
mannlegum samskiptum, ást og
dauða, eins og flest ljóðræn skáld
allra alda. Brodský er 36 ára
gamall.
Ástæðan til þer’, að minnzt
hefur verið á L.odský hér I
Reykjavíkurbréfi, er sú, að hann
hefur lagt mikið til mannrétt-
indamála og reynt að veita lönd-
um sinum aðstoð I angist þeirra
og erfiðri baráttu við sovézk
stjórnvöld.
Við ljúkum svo þessu Reykja-
víkurbréfi, sem að mestu hefur
fjallað um einstaklinginn, frelsi
og mannréttindi annars vegar,
báknið, kerfið, ríkisvaldið og lög-
regluríkið hins vegar með því að
minna á bréf, sem Josef Brodský
skrifaði í fyrra í bandaríska tima-
ritið The New Vork Review, en í
þessu drengilega bréfi vekur
hann athygli umheimsins á erfið-