Morgunblaðið - 21.03.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1978
19
Sigurd Madslund:
3. grein

* -♦*

Öll völdin
yfirtekin
„Hermenn einræðisins ganga
fram, öxl vid öxl . . .’

SPÉSTÍLL
Það gerist hvern dag í þeim
heimshlutum, sem eru þér
fjarri. Þú sér það á sjónvarps-
skerminum, heyrir það í útvarp-
inu, lest um það í blöðunum. Ef
þú fylgist nægilega með og ert
ekki of þreyttur eftir vinnudag-
inn). Land eftir land hverfur á
bak við „járntjaldið". — En það
gerist á hverjum degi, sýnist svo
„óraunverulegt". Hvað gerist
þegar „tjaldið“ er fallið vitum
við lítið um — og kemur okkur
það við? — spyrjum við nokkurn
tímann sjálfa okkur: Getur það
gerst hér í V-Evrópu? Fjöldi
þessara viðburða sljóvgar okkur
og gerir okkur auðtrúa.
Við lifum áfram eins og
ekkert hafi skeð. Það tekur
okkur styttri og styttri tíma að
gleyma. Hryðjuverk og flugrán
eru gleymd fortíð á einni viku.
En ég segi: getur það ekki
einnig gerst að þitt land (og þú
vestur-evrópubúi,) verði „frels-
að“? Sem hverfur og gleymist
umheiminum? Hver vill hefja
styrjöld fyrir þitt „litla land“?
Munu hin „stóru" vesturveldi
fórna friðinum fyrir þig? Munu
þau þín vegna gera heiminn að
stríðshelvíti? Við erum sjálf
ekki gallalaus, við höfum leikið
okkur að hinum sísialíska eldi.
Við hefðum átt að gera okkur
grein fyrir því að það gæti
einnig gerst að
VÖLDIN VERÐITEKIN í
OKKAR LANDI Það hefur jú
gerst áður. Er það ekki? Höfum
við lika gleymt því?
Og nú: í kringum okkur eru
stöðugt haldnar heræfingar. En
það eru aðeins æfingar er sagt.
í raun og veru tekur þú ekkert
eftir því. Það eiga sér jú sífellt
stað breytingar — hvern dag, —
annan hvern og þriðja hvern
dag. Stundum á hverjum
klukkutíma. Ekki ástæða til að
fylgjast með þeim. Samt verða
þær hluti af þinni veröld,
samfélaginu, hversdagslífinu.
Þær verða hl’uti af þér sjálfum
— án þess að þú takir eftir því,
á sama tíma og þú ert upptekinn
af sjálfum þér, heimili þínu,
fjölskyldunni og starfinu.
Ég get einnig dregið upp
mynd af því sem getur gerst í
formi meira ofbeldis. (Og raun-
verulegt ofbeldi er vissulega til
— þó við gleymum því samstaða
næstum ómerkjanlegu sálrænu
ofbeldi).
Það getur gerst síðdegis,
þegar þú situr með vinum
þínum í hlýlega lýstri stofu með
gluggatjöldin dregin fyrir. Úti
húmar að kvöldi. En þú og vinir
þínir inni í stofunni takið ekki
eftir því. Þið eruð með allan
hugann við veizluna ykkar og
gleðina. Úti er rétt eins og
limgerðið í kringum garðinn
þokist nær húsinu þínu. En þið
eruð hlæjandi í upplýstri stof-
unni og getið ekki séð neitt —
og hafið heldur ekki skilið neitt.
Þið yljið hvert öðru í þægindum
sjálfsblekkingarinnar. Úti
dimmir stöðugt. Og það er eins
og limgerðið þokist stöðugt nær
— sem það gerir. Það eru
hermenn einræðisins, öxl við öxl
ganga þeir fram, eins og staurar
í girðingarlengju.
Þeir þokast hljóðlaust nær og
nær, það er vart hægt að greina
að þeir hreyfist, þokast þéttar
að húsinu þar sem þú og þínir
glöðu, grandlausu félagar eruð.
Nú er orðið koldimmt úti og
þögull söfnuður hermannanna
hefur slegið órjúfanlegum hring
um húsið þitt, þar sem þú ert og
þínir einlægu vinir og stofan
sem er svo hlýlega lýst. I
kringum þig og þína barnslega
glöðu vil-ekki-vita-af vinum,
sem ekkert hafa séð (eða viljað
sjá) og ekkert hafa skilið, en
kannski grunað? Þú og vinir
þínir sem enn hlæið eins og
lifandi menn.
SVO ER KLIPPT Á RAF-
MAGNSLÍNURNAR - OG
ALLT VERÐUR ÖSKRANDI
DIMMT OG HARÐUR BEU-
ANDI VÉLBYSSANNA GELL-
UR. Svo er það aðeins DAUÐ-
INN OG HIN ALGERA
KYRRÐ. Ekkert lifandi
MENNSKT hreyfir sig EFTIR
er aðeins dimm nótt DAUÐ-
ANS.
Þetta gerist. Þetta er stöðugt
að gerast. Þetta getur einnig
komið fyrir þig.
S.M. 1977.
Glæpamenn með englasvip
Leiklistarfélag Menntaskólans
við Hamrahlíði
TÚSKILDINGSÓPERAN
eftir Bertolt Brecht.
Tónlisti Kurt Weill.
Leikstjórii Stefán Baldursson.
Þýðandi Þorsteinn Þorsteins-
son.
Leikmynd og búninga-
teikningari
Ivan Török.
SÖNGSTJÓRI. Þorgerður
Ingólfsdóttir.
Þýðendur söngva.
Þorsteinn frá Hamri, Svein-
björn Beinteinsson og Böðvar
Guðmundsson.
Fyrir nokkru sýndu nemendur
Menntaskólans að Laugarvatni
Túskildingsóperuna í Félags-
heimili Seltirninga. Nú er röðin
komin að Leiklistarfélagi
menntaskólans við Hamrahlíð
að flytja okkur boðskap Bertolts
Brechts um illsku manna, svik
og pretti. Túskildingsóperan
virðist höfða sérstaklega til
ungs fólks í menntaskólum
landsins því að nemendur
Menntaskólans við Sund sem nú
leika Stundum (bannað) og
stundum ekki eftir Arnold og
Bach hafa kallað það „æðstu
hugsjón" leiklistarsviðs skólans
að setja upp Túskildingsóper-
una. Þetta er að vísu skiljanlegt,
en benda má á það sem Stefán
Baldursson hefur tjáð Leik-
listarfélagi Menntaskólans við
Hamrahlíð að Túskildingsóper-
an er „veigamikið og erfitt verk
og krefst mikils tíma og vinnu".
Metnaður þessa unga fólks er
því virðingarverður.
í tilefni sýningar Menntaskól-
ans að Laugarvatni var farið
nokkrum orðum um leikinn og
Lelkllst
eftir JOHANN
HJÁLMARSSON
höfundinn hér í blaðinu. Það
verður ekki endurtekið, aðeins
minnt á þessa sýningu í
Menntaskólanum við Hamra-
hlíð.
Það sem ég felli mig síst við
er hve sýningin er hófstillt. Það
vantar þann hrjúfleik sem
Túskildingsóperan er kunn fyr-
ir. Söngurinn er til dæmis of
fágaður, á að vera kraftmeiri,
áherslur ríkari á texta en fram
kemur. Sumir syngja vel, til
dæmis Aldís Baldvinsdóttir sem
leikur Lucy og flytur afburðavel
söng sjóræningja-Jennýar.
Kynnir leiksins, B. Ragnar
Marteinsson, er líka góður í
upphafssöngnum. Fleiri mætti
nefna, en ég held að söngvarnir
gjaldi þess að söngstjórinn er
ekki inni í þeim heimi sem
Brecht og Weill túlkuðu flestum
betur þegar þeir lögðu saman.
Þetta hefði leikstjórinn átt að
lagfæra, en hann virðist ekki
gera mikið til að gæða verkið því
lífi sem nauðsynlegt er til að
sýningin verði ekki litlaus.
Ágæt undantekning frá þessu
er lokasöngurinn. En það verður
að segja eins og er að leikur er
sléttur og felldur og skólasýn-
ingarlegur, sjaldan bregður fyr-
ir eftirminnilegri túlkun. Hinu
skal ekki neitað að allt er þetta
sómasamlegt. Gervi er gott. En
smærri hlutverkin vekja mesta
athygli og hlýtur það að benda
til þess að við hin stærri ráði
nemendur ekki. Engu að síður
má hafa skemmtun af þessari
sýningu sem óneitanlega ber
vott um stórhug nemenda.
Glæpamenn með englasvip og
sakleysislegt hyski birtist okkur
á sviðinu; í nokkrum fjarska er
hinn gamli góði Brecht.
Undir rauðum fánum
N emendaleikh úsiði
FRANSJEN eða Umskiptin
eftir David Hare.
Byggt á bók eftir William
Hinton.
Þýðandi og leikstjóri. Bríet
Iléðinsdóttir.
Leiktjöld og búningar. Guðrún
Svava Svavarsdóttir.
Ljós, leikhljóð. útfærsla á
leikmyndi Ólafur Örn Thorodd-
sen.
Sýningar í Lindarbæ.
Fansjen eftir David Hare
byggir á bók eftir William
Hinton um dvöl hans í kín-
versku þorpi síðari hluta
fimmta áratugar. Hinton þessi
er gagnkunnugur Kínverjum og
kínverskum hugsunarhætti og
leggur höfuðáherslu á það í bók
sinni að lýsa áhrifum byltingar-
innar á fátækt bændafólk.
I greinargóðum athugasemd-
um leikstjóra í leikskrá er m.a.
vitnað í formála bókarútgáfu
leikritsins þar sem Hare bendir
á að valið hafi verið eitt þeirra
mörgu leikrita sem finna megi í
bók Hintons. Hann bendir á að
leikritið hafi verið samið fyrir
Evrópumenn: „í því er reynt að
sýna tilgang og framkvæmd
jarðskiptastefnunnar í Kína,
leiða í ljós, hvernig hún hafði
áhrif bæði á líkamlega og
andlega líðan fólks. Auk þess
snýst leikritið mjög um póli-
tíska forystu og samband leið-
toga við þá sem stjórnað er, í
hvaða samfélagi sem vera skal“.
Breski leikhópurinn og einnig
sá íslenski viðurkenna vanþekk-
ingu sína á efninu, en hinir
síðarnefndu telja sig þó hafa
öðlast vissan skilning í glímunni
við verkið. Þrátt fyrir takmark-
aðan skilning á vandamálum
Kína hefur leikhópurinn áttað
sig á hinum miklu umskiptum
og niðurstaða Bríetar sem taka
má undir flest í eftirfarandi
orðum hennar í leikskrá: „Við
skiljum þetta leikrit best sem
dæmisögu um það hve erfitt það
er að breyt/a vondum heimi í
réttlætisátt".
Ýmsum mun það eflaust koma
á óvart að Nemendaleikhúsið
skuli taka til sýningar kennslu-
eða áróðurleikrit. Því er til að
svara að það hlýtur að vera
íslenskum leikhúsgestum nokk-
urs virði að kynnast þeim
sjónarmiðum sem fram koma í
verkinu. Kínverska byltingin er
staðreynd sem ekki verður
gengið framhjá. I Fansjen er
fjallað um hana af skilningi og
vinsemd, reynt að glöggva sig á
aðstæðum sem við þekkjum
ekki. Verkið er alls ekki sneytt
gagnrýni, efasemdum. Ég skal
aftur á móti játa að mér þótti
verkið í heild sinni of einfalt,
lofsöngurinn undir rauðum fán-
um líkari trúarjátningu, tál-
mynd, í staðinn fyrir að eiga sér
stoð í raunveruleik. Það er að
vísu fallegt að tala um engan
keisara á himni né konung á
jörðu, en allir vita að Kínverjar
eiga sér jarðneskan konung
hvað sem framtíðin kann að
bera í skauti sínu. í ljómandi
þýðingu Þorsteins frá Hamri á
kínversku alþýðuljóði stendur:
„Keisarinn er ég,/ konungurinn
er ég,/ senn kem ég.“
I athugasemduin sínum í
leikskrá orðar Bríet Héðinsdótt-
ir vanda Nemendaleikhús svo:
„Það er ekki hlaupið að því að
finna verkefni handa Nemenda-
lejkhúsi. Ólíkt því sem gerist í
öðrum leikhúsum, hlýtur valið
fyrst og fremst að miðast við
þarfir leikaranna. í sýningum
Nemendaleikhússins koma þeir í
fyrsta sinn fram fyrir áhorfend-
ur og ljóst er að ekkert réttlæti
er í því að einn nemandi fái að
velta sér upp úr draumarullu en
annar aðeins að tilkynna komu
greifans. Fljótlega hlutu því
augu okkar að beinast í átt til
þeirra leikrita, sem eru beinlínis
skrifuð þannig, að leikendur
eiga að túlka fleiri en eitt
hlutverk. Slíkt form er miklu
sveigjanlegra og er þá unnt að
laga verkefnaskiptingu að þörf-
um viðkomandi leikhóps. Við
þóttumst því heppin að finna
leikrit Hares sem einmitt er af
þessari gerð (upphaflega skrifað
fyrir 9 leikara, sem skipta með
sér rösklega 30 hlutverkum)“.
Flutningur Fansjens hefur
tekist vel og er ljóst að leikhóp-
ur Nemendaleikhússins hefur
fengið góða leiðsögn. Þess verð-
ur ekki freistað að gera upp á
milli léikara, það kæmi í bága
við starf leikaranna og boðskap
Framhald á bls. 31