Morgunblaðið - 01.05.1979, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ1979
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 1979
27
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiósla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjðrn Guómundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aóalstræti 6, sími 10100.
Aóalstræti 6, sími 22480.
Askriftargjald 3000.00 kr. i mánuði innanlands.
I lausasölu 150 kr. eintakió.
1. maí
11. maí ávarpi Alþjóðasambands frjálsra verkalýðsfélaga er
vakin athygli á þeirri staðreynd, „að 1. maí 1979 er hinn
síðasti á áratug, sem endanlega hefur fært okkur sönnur á, að
ejngar horfur séu á því, að heimurinn fari batnandi af sjálfu
sér. — Þvert á móti, nú er við göngum til móts við níunda
áratuginn, er okkur ekki aðeins meiri vandi á höndum en fyrr,
— þar nægir að nefna hið hörmulega atvinnuleysi og ótryggt
atvinnuástand um heim allan, — heldur er nú hefðbundnum,
opinberum kenningum og aðferðum til að takast á við vandann
vantreyst meira en nokkru sinni fyrr frá 1945“.
Þessi orð eiga ekki síður við hér á landi en annars staðar,
þótt við höfum búið við atvinnuöryggi framundir þetta. Ef
horfið er eitt ár aftur í tímann, lendum við í miðjum þeim
stéttaátökum, sem mest hafa orðið um efnahagsmál hér á landi
frá lýðveldisstofnun. Annars vegar héldu stjórnvöld því fram,
að launaboginn hefði verið spenntur of hátt, svo að þjóðin lifði
um efni fram. Þess vegna væri nauðsynlegt að lækka kaup til
þess að vinna bug á verðbólgunni. Hins vegar stóð mikill hluti
verkalýðshreyfingarinnar fast á vígorðinu um samningana í
gildi, þar sem engin vandkvæði væru á framkvæmd þess. Og
þessum ómþýða talanda var trúað, eins og úrslit kosninganna
sýndu.
Síðan hefur árið liðið í aldanna skaut. Fyrirheitið um
samningana í gildi er orðið að ranghverfu sinni og þeir
verkalýðsleiðtogar, sem bjuggu það til, leggja nú á ráðin um
það, hvernig verðbætur á laun skuli skornar niður undir því
yfirskini, að hönd ríkisvaldsins sé vinveitt þeim, sem frá er
tekið, gagnstætt því sem áður var.
Atburður sl. árs eru mönnum í of fersku minni til þess að
hægt sé að rugla þá í ríminu. Vonbrigði þeirra, sem treystu
núverandi stjórnarflokkum sl. vor, eru líka sárari en svo, að
sviðinn hverfi í bráð. Þess vegna er það orðið meira áberandi
en áður, að tiltrú manna á þeim, sem með völdin fara, sé minni
en oftast áður. Og þetta hlýtur verkalýðshreyfingin líka að
taka til sín, vegna þess að innan hennar hefur á síðustu
misserum viðgengizt slík flokkspólitísk misbeiting, að það
tekur hana mörg ár að þvo af sér óþverrann.
„Ég er feginn því í dag að hafa átt aðild að því, að
Sjálfstæðisflokkurinn sagði þjóðinni satt um ástand efna-
hagsmála fyrir síðustu kosningar," segir Pétur Sigurðsson,
einn af forystumönnum sjómanna, í Morgunblaðinu í dag.
Hann taldi fyrir ári, að betur hefði átt að gera við þá lægst
launuðu í febrúarráðstöfununum og ítrekar það nú. En hann
segir líka, að enginn vafi sé á því , að ráðandi forystumenn í
verkalýðshreyfingunni „hefðu náð viðunandi breytingum fram,
ef þeir hefðu viljað hugsa um hag sinna félagsmanna í stað
þess að skella hurðum". Þetta er eftirtektarvert í ljósi þess, að
ráðstafanir fyrrverandi ríkisstjórnar hefðu nægt til þess að
koma verðbólgunni niður í 30% á sl. ári, ef við þær hefði verið
staðið, og kaupmáttur launa væri samt meiri í dag en raun ber
vitni.
Athyglisverð er sú tillaga Péturs Sigurðssonar, að Hagstofn-
un vinnumarkaðarins verði stofnuð, þar sem öll þau atriði, sem
varða atvinnulífið og stöðu launþegans, liggi fyrir. Slíkt yrði
aðilum vinnumarkaðarins ómetanlegt í sínu starfi og ætti að
geta auðveldað þá breytingu á vinnubrögðum þeirra, að
atburðir eins og gerð sólstöðusamninganna og það, sem fylgt
hefur í kjölfar þeirra, endurtaki sig ekki. Launþeginn og
atvinnurekandinn, hvort sem hann er einstaklingur, fyrirtæki
eða ríkið sjálft, hljóta að hafa sameiginlegt markmið: Eflingu
atvinnulífsins með aukinni framleiðslu í krafti hagræðingar og
nýrrar tækni. Á þeim grundvelli er auðvelt að byggja betri
lífskjör og réttlátara þjóðfélag. Þá yrði skammt til þess, að
hinir lægst launuðu hefðu nóg sér til lífsviðurværis eftir 40
stunda vinnuviku.
I von um það, að verkalýðshreyfingin læri af mistökum
sínum og verði það jákvæða afl, sem hún á að vera í
lýðræðisþjóðfélagi, óskar Morgunblaðið launþegum öllum til
hamingju með daginn og bjartrar framtíðar.
Jónas H. Haralz:
Frjálshyggja
og
velferðarríki
í ítarlegri og vandaðri grein, sem birtist í
Morgunblaðinu þann 22. apríl s.l., heldur
Vilmundur Gylfason áfram þeim athyglisverðu
umræðum, sem sprottið hafa af nýrri stefnuskrá
Sjálfstæðisflokksins, „Endurreisn í anda frjáls-
hyggju“. Um margt, sem í greininni segir, hlýt ég
að vera Vilmundi sammála í meginatriðum. Má í
því sambandi nefna sögulegt yfirlit hans um
iðnþróun og frjálshyggju og skýringar hans á þeim
rökum, sem lágu að baki viðreisnarstefnunni og
samvinnu Alþýðuflokksins og Sjálfstæðisflokksins.
Önnur atriði, sem Vilmundur fjallar, um tel ég þó
þurfa frekari skýringa við, en ég hefi áður gefið í
fyrri greinum mínum. Þessi atriði eru afstaða
atvinnurekenda til frjálshyggju, hugmyndafræði
Sjálfstæðisflokksins og síðast en ekki sízt tengsl
frjálshyggju og velferðar.
Áður en ég kem að þessum þrem meginatriðum
tel ég þó rétt að benda enn einu sinni á sögulegan
misskilning, sem fram kemur hjá Vilmundi og
áður hafði komið fram hjá Þresti Ólafssyni.
Vilmundur segir, að óheft frjálshyggja á síðari
hluta 19. aldar hafi haft í för með sér “slíkt
innbyggt félagslegt ranglæti, að þjóðfélögin voru
að springa í loft upp“. Það, sem hafi forðað frá
þjóðfélagsbyltingu, hafi ekki verið frjálshyggjan
sjálf, heldur félagshyggjan, sem haldið hafi innreið
sína.
Það félagslega ranglæti, sem Vilmundur talar
um, var að sjálfsögðu ekki ávöxtur iðnþróunar eða
frjálshyggju. Það var til staðar í því þjóðfélagi,
sem fyrir var, í hrikalegri mæli en nútíma menn
gera sér yfirleitt ljóst. Iðnþróun og frjálshyggja
hrundu af stað hagvexti, og hagvöxturinn gerði
hvort tveggja í senn, að bæta lífskjör alls þorra
manna og mynda efnahagslegan grundvöll fyrir
þær félagslegu aðgerðir, sem smátt og smátt komu
til sögunnar og stefndu að auknu öryggi og
réttlæti. Hið sanna er það, sem Vilmundur segir á
öðrum stað í grein sinni, að „aukinn hagvöxtur í
vestrænum iðnaðarríkjum, svo og aukið félagslegt
réttlæti, hafi skapað nýtt umhverfi". Menn mun
sjálfsagt alltaf greina á um mikilvægi þessara
þátta hvors um sig. Hverju fékk hagvöxturinn einn
áorkað, og hversu árangursríkar voru félagslegar
aðgerðir í reynd? Hinu verður ekki á móti mælt, að
báðir þessir þættir voru að verki, og að þeir voru
hvor öðrum nátengdir.
A tvinn urekendur
og frjálshyggja
Vilmundur Gylfason gerir grein fyrir því, að
atvinnurekendur séu í sjálfu sér engir sérstakir
frjálshyggjumenn, að þeir séu reiðubúnir til að
brjóta lögmál markaðsbúskapar, ef þeir sjái sér
færi, og þiggja aðstoð ríkisvaldsins, ef hún standi
til boða. Hér tekur Vilmundur upp býsna vel
kunnan þráð, en fyrir þessu gerði Ádam Smith
ljósa grein í einum kunnasta kafla rits síns um
auðlegð þjóðanna. Adam Smith gerði sér engar
grillur um mannlegt eðli. Hann var mikill mann-
þekkjari, sem hafði haft náin kynni af iðnrekend-
um og kaupsýslumönnum síns tíma. Hann treysti
því ekki, að góðvild þessara manna eða víðsýni
þeirra myndu leiða til þess að störf þeirra yrðu til
almanna heilla. Hann treysti á það eitt, að við
frjálsar markaðsabstæður, þar sem samkeppni
ríkti, yrðu þeir að breyta á þann veg, sem bæði
þeim sjálfum og öðrum væri fyrir beztu. Þess
vegna vildi hann ryðja burtu öllum viðskipta-
tálmunum bæði innanlands og landa á mili. Því
verki verður í raun aldrei lokið, því sífellt koma frá
tilhneigingar til að reisa nýjar tálmanir, beinar
eða óbeinar, þegar öðrum hefur verið rutt úr vegi.
Það er í þessu efni, sem ríkisvaldið á mikilvægasta
hlutverki sínu að gegna í efnahagsmálum og
umbótamenn hvers tíma hafa einna mesta verk að
vinna.
Það mætti undarlegt heita, ef íslenzkir atvinnu-
rekendur væru í meginatriðum frábrugðnir
atvinnurekendum annarra tíma og annarra þjóða.
Þeir hafa vissulega beitt samtökum sér til
framdráttar og reynt, í samvinnu við ríkisvaldið
að tryggja sér vernd og réttindi.
Fræg eru þau orð, að unnt sé að blekkja alla um
stundarsakir og suma alltaf, en ekki alla menn
alltaf. Miklir töframenn vega þeir hafa verið
forustumenn Sjálfstæðisflokksins að geta haldið
við slíkum blekkingum, sem Vilmundur telur, um
hálfrar aldar skeið. Ég held, að skýringin á styrk
og fylgi Sjálfstæðisfiokksins sé allt önnur.
Flokkurinn hafi frá öndverðu verið merkisberi
ákveðinna hugmynda, sem hafi átt mikinn og
almennan hljómgrunn meðal þjóðarinnar, og
honum hafi þrátt fyrir allt tekist bærilega að
fyigja þessum hugmyndum fram. Flokkurinn hefur
vissulega borið gæfu til að eignast mikilhæfa
foringja, en enginn foringi stýrir sundurlyndu og
vantrúuðu liði til sigurs.
Hitt er svo annað mál, að á þremur áratugum af
þeim fimm, sem flokkurinn hefur starfað, þ.e. frá
1930 til 1960, sat haftastefna og skipulagshyggja í
öndvegi hér á landi án þess að Sjálfstæðismenn
fengju rönd við reist, ekki sízt vegna ríkjandi
kjördæmaskipunar. Flokkurinn lagaði sig að
nokkru að þessum stjórnarháttum og tók þátt í
stjórn landsins á þeim grundvelli, sem ríkjandi
var. Sjálfsagt má halda því fram, að í þessu efni
hafi stundum verið gengið lengra en góðu hófi
gegndi. Eigi að síður veitti Sjálfstæðisflokkurinn
haftastefnunni eindregna andstöðu á árunum
1930—1940 og beitti sér fyrir róttækum breyting-
um í átt til frjálshyggju 1950 og aftur 1960, með
þeim árangri, sem alkunnur er.
Um þetta leyti höfðu þær breytingar orðið á
sjónarmiðum bæði Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins, að þeir gátu sameinast um þá stefnu
frjálshyggju og velferðar, sem Vilmundur lýsir í
grein sinni. Framkvæmdin var þó ekki fullkomin,
frekar en önnur mannanna verk. Á landbúnaðar-
málum var ekki tekið og úreltri verðlagslöggjöf
fékkst ekki haggað. Ágreiningur var þó ekki um
þessi mikilvægu mál á milli flokkanna sem slíkra,
heldur að ágreiningur um landbúnaðarmálin innan
Sjálfstæðisflokksins og um verðlagsmálin innan
Alþýðuflokks. Þröngsýn og skammsýn sjónarmið
sérhagsmunahópa réðu ferðinni eins og oft vill
verða. Sjálfstæðisflokkurinn treysti sér ekki til að
ganga í berhögg við ríkjandi sjónarmið bænda, né
Alþýðuflokkurinn við ríkjandi sjónarmið verka-
lýðsforustunnar. Því fór sem fór, og áratug síðar
blasa afleiðingarnar við. Á hinn bóginn verður því
heldur ekki neitað, að þeir hafi einnig oft á tíðum
haft nægilegt víðsýni til að bera til að átta sig á
því, að þegar til lengdar léti væru vernd og
sérréttindi engum til góðs. í þessu sambandi má
minna á afstöðu forustumanna sjávarútvegsins til
afnáms uppbótakerfisins 1960 og sömuleiðis til
afnáms niðurgreiðslu olíu fyrir fáum árum síðan.
Stuðningur iðnrekenda við aðildina að EFTA og
samninga við Efnahagsbandalagið á sínum tíma,
er annað dæmi af sama tagi. Skilningur bænda á
því, að hefðbundinni stefnu í landbúnaðarmálum
megi ekki halda áfram, fer meira að segja mjög
vaxandi. Ég fæ heldur ekki annað séð, en að
almennur skilningur sé nú orðið á því meðal
atvinnurekenda, að nauðsyn beri til, að vextir
haldist í hendur við verðbólgu.
Sannleikurinn er sá, að mjög sviðuðu máli gegnir
í þessum efnum um atvinnurekendur og samtök
þeirra eins og um stjórnmálamenn og ríkisvaldið.
Það er unnt að beita samtökum atvinnurekenda til
að torvelda samkeppni og vernda sérhagsmuni, en
það er einnig unnt að beita þeim til eflingar
heilbrigðum markaðsbúskap. Á hliðstæðan hátt
geta stjórnmálamenn notað ríkisvaldið til að draga
taum einstakra atvinnugreina, landshluta eða
hagsmunahópa á kostnað almennrar hagsældar og
velferðar. En þeir geta einnig gert hið gagnstæða,
beitt ríkisvaldinu til að mynda þær heilbrigðu
aðstæður, þar sem atvinnuvegir dafna á grundvelli
jafnréttis og samkeppni, Hvor stefnan verður ofan
á fer eftir því, hversu mikil þekking manna og
skilningur er og að hve miklu leyti þetta hvort
tveggja fær notið sín, en það getur aðeins orðið í
frjálsu og opnu þjóðfélagi. D
Hugmyndaflokkur eða
hagsm unaflokkur?
Vilmundur Gylfason heldur því fram, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi ekki verið flokkur frjáls-
hyggju heldur ríkisafskipta, ekki hugmynda-
•flokkur heldur hagsmunaflokkur. Mikilhæfum
foringjum flokksins hafi hins vegar tekist að halda
jafnvægi milli ólíkra hagsmuna og sjónarmiða og
afla flokknum fjöldafylgis.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekkert einkaleyfi á
frjálshyggju og þaðan af síður á niðurstöðum
vísindalegrar hagfræði. Engu slíku hefur mér
dottið í hug að halda fram. Alþýðuflokkurinn getur
vissulega skírskotað til stuðnings við frjálshyggju
undanfarna áratugi. Að því leyti sem Framsóknar-
flokkurinn rekur hugmyndfræðilegar rætur til
samvinnuhreyfingarinnar ætti hann óneitanlega
að vera frjálshyggjunni hliðhóllur, þótt önnur
sjónarmið virðist oftar hafa orðið yfirsterkari. En
eigi að síður hefur enginn íslenzkur stjórnmála-
flokkur jafnlengi og af jafnmiklum þrótti haldið
merki frjálshyggjunnar á lofti og Sjálfstæðis
flokkurinn.
Á þeim áratug, sem nú er senn á enda, hefur
frjálshyggjan að nýju átt i vök að verjast bæði hér
á landi og í öðrum löndum. Ný vandamál hafa
komið fram í dagsljósið og samræming frjáls
hyggju og velferðar hefur reynst meiri vand-
kvæðum bundin en áður. Þessi viðhorf settu mark
sitt á starf Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórn á
síðasta kjörtímabili og drógu úr árangri þess
starfs. Flokkurinn hefur nú brugðist við vandanum
með því að hefja merki frjálshyggjunnar á ný og
benda á leiðir til samræmingar frjálshyggju og
1) Ég hefi áður gert afstöðu atvinnurekenda til
markaðsbúskapar að umræðuefni í erindi á
ársfundi Vinnuveitendasambands Islands (sjá
Vinnuveitendann, 2. tbl. 1977)
velferðar, sem hann telur færar. En hvernig hafa
Alþýðuflokkurinn og Framsóknarflokkurinn
brugðist við? Þeir hafa báðir lagt fram stefnuskrár
í efnahagsmálum, sem eru að því leyti til
fyrirmyndar, að gert er ráð fyrir samræmdri og
virkri stefnu í þeim málum til þess að vinna bug á
verðbólgu, halda jafnvægi í erlendum viðskiptum
og örva hagvöxt. En hvorug stefnuskráin segir
neitt um það, á hvers konar þjóðarfélagsgrunni
þessir flokkar vilja byggja. Raunar má segja, að
bæði stefnuskrár Alþýðuflokksins og einstakar
tillögur þingmanna hans séu i aðra röndina
gagnsýrðar af skipulagshyggju og tortryggni í garð
frjálsra athafna einstaklinga og fyrirtækja og það
í mun ríkara mæli en stefnuskrá Framsóknar-
flokksins. Á meðan svo er, getur Alþýðuflokkurinn
heldur lítið tilkal gert til þess að telja sig
merkisbera frjálshyggju á íslandi, Þótt vel megi
veraf að kosningabarátta hans á s.l. ári hari borið
þann blæ.
Óskýrar og reikular hugmyndir þessara tveggja
flokka um meginatriði stjórnmálanna, hljóta að
hafa mikil áhrif á almennt stjórnmálaástand í
landinu. Það sem mestu máli skiptir, er þó líklega
það, að þær stuðla að því að halda Alþýðubanda-
laginu föstu í hefðbundnum hugmyndum sinum og
koma í veg fyrir, að það taki þeim þroska, sem
skyldir flokkar í álfunni hafa tekið. Það er
alkunna, að sumir flokka kommúnista í
Vestur-Evrópu hafa mjög breytt afstöðu sinni til
bæði utanríkismála og til þjóðmála yfirleytt. Nú
nýlega hefur einn helzti forustumaður ítalskra
kommúnista, Luciano Barca, lýst því yfir í
blaðaviðtali i), að ítalski kommúnistaflokkurinn
muni í stjórnarsamvinnu við aðra flokka leggja
fram raunhæfar tillögur og ekki leita eftir
róttækum þjóðfélagsbreytingum. Þetta verður
varla skilið á annan veg en þann, að flokkurinn sé
reiðubúinn að starfa á grundvelli þess blandaða
hagkerfis, sem ríkjandi er á Ítalíu, og vinna að því
að það kerfi geti skilað sem mestum árangri. Á
sama tíma leggur Alþýðubandalagið fram tillögur
um efnahagsmál hér á landi, sem ekki snerta þann
veruleika, sem kringum okkur er, jafnframt því
sem það notar afstöðu sína í ríkisstjórn til að
stuðla að grundvallarbreytingum þess þjóðskipu-
lags, sem við búum við og yfirgnæfandi hluti
þjóðarinnar styður.
Frjálshyggja og velferð
Vilmundur Gylfason heldur því fram, að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé nú að hverfa frá fyrri
stuðningi sínum við velferðarstefnu og frá þeirri
samræmingu frjálshyggju og velferðar, sem leitað
hafi verið eftir á viðreisnarárunum. Héðan í frá
skuli frjálshyggjan ein, köld og ómenguð, ráða
ríkjum. Vilmundur gengur meira að segja svo
langt að halda því fram, að Sjálfstæðisflokkurinn
hafi snúið baki við þeirri heildarstjórn efnahags-
mála, sem hann hafi tekið þátt í að móta á
viðreisnarárunum.
Um það þarf ekki að fara mörgum orðum, hvort
Sjálfstæðisflokkurinn telji þörf heildarstjórnar
efnahagsmála eða ekki. Sjálf stefnuskráin ber því
ljósast vitni, að flokkurinn telur slíka stjórn
óhjákvæmilega, enda þótt hann hugsi sér hana
1) The Economist, 7. apríl s.l.
með talsvert öðrum hætti en Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn, ekki sízt í kjaramálum.
Miklu meiri ástæða er til að fjölyrða um fyrra
atriðið, samræmingu frjálshyggju og velferðar, og
mun ég freista þess að skýra það nokkru nánar,
enda þótt ég hafi þegar vikið að því í fyrri grein.
Á undanförnum áratugum hafa útgjöld til
trygginga, heilbrigðismála og menntamála aukist
jafnt og þétt í hlutfalli við þjóðarframleiðslu
hvarvetna á Vesturlöndum. Mun ekki fjarri lagi, að
þessi útgjöld séu nú að tiltölu tvisvar til þrisvar
sinnum hærri en þau áður voru og útgjöld ríkis og
annarra opinberra aðila hafi hækkað að sama
skapi. Þessi útgjaldahækkun átti stoð sína í örum
hagvexti. Lengi vel var unnt að láta vaxandi hluta
árlegrar framleiðsluaukningar ganga til þessara
þarfa, en eiga samt nægilega mikið eftir til þess að
bæta kjör manna með beinum hætti og standa
undir fjármunamyndun í atvinnulífinu. En vel-
ferðarþarfirnar reyndust lítt seðjanlegar og nýjar
og nýjar þarfir og kröfur komu til sögunnar, ekki
sízt í umhverfis- og byggðamálum. Sá skilningur,
sem menn höfðu áður haft, á nauðsyn þess að velja
og hafna og sá agi, sem honum var samfara, fór
einnig smátt og smátt forgörðum. Menn fóru að
telja allt kleift og vilja gera alla hluti í einu.
Almenn stjórn efnahagsmála fór því að meira eða
minna leyti úr skorðum, vilji manna til að leggja
sig fram dvínaði og geta atvinnulífsins til endur-
nýjunar og framfara minnkaði. Það dró úr
hagvexti og beinum kjarabótum og jafnframt úr
getunni til að standa undir auknum velferðar-
byrðum. Samtímis kom það í ljós, að velferðarút-
gjöldum var að verulegu leyti illa varið. Þau gengu
ekki nema að hluta til þeirra, sem á þeim þurftu að
halda, hurfu í skriffinnskukostnað og var sóað í
miður vel rekna þjónustu og illa valdar fram-
kvæmdir. Þetta er sú kreppa velferðarríkisins, sem
nú blasir við hvarvetna á Vesturlöndum og enginn
stjórnmálaflokkur getur komist hjá að taka
afstöðu til.
Sjálfstæðisflokkurinn vill snúast gegn þessum
vanda með tvennum hætti. í fyrsta lagi vill hann
efla frjálshyggju í atvinnu- og efnahagslífi. Með
þessu móti vill hann stuðla að auknum hagvexti og
þar með styrkja og breikka þann grunn, sem
velferðin hvílir á. Jafnframt vill hann leyfa fólki
að ráða því sjálft í auknum mæli, hvernig það
ráðstafi tekjum sínum, enda enginn annar dóm-
bærari um þarfirnar. í öðru lagi vill flokkurinn á
grundvelli styrks atvinnulífs og vaxandi þjóðar-
framleiðslu halda áfram að efna velferð á grund
velli samhjálpar. En hann telur, að leita verði í
verulegum mæli nýrra leiða í þessu efni, ef
viðhlítandi árangur eigi að nást. Þær leiðir fela
það í sér, að fjárhagsleg ábyrgð fylgi framkvæmd-
um og rekstri, að þjónusta sé falin þeim aðilum,
sem næst standa þeim, sem hennar eiga að njóta,
að tillit sé tekið til kostnaðar og nytja í velferðar
málum á hliðstæðan hátt og í öðrum greinum eftir
því, sem við verði komið. I þessu efni er mikið verk
óunnið og margt óljóst. Það er von Sjálfstæðis-
flokksins, að allur almenningur og aðrir stjórn-
málaflokkar átti sig í vaxandi mæli á þeim vanda,
sem hér er fyrir hendi, og þeim leiðum, sem færar
eru til lausnar. Hvernig til tekst í 'oessu efni á
næstu árum og áratugum mun ekki aleins skipta
sköpum um hagsæld okkar og velferð heldur einnig
um framtíð þess frjálsa þjóðfélags, sem hér hefur
staðið.
Lægstu launin nægja
ekki fy rir brýnustu
lífsnaudsynjum
MORGUNBLAÐIÐ sneri
sér til Bjarna Jakobssonar,
íormanns Iðju, félags
verksmiðjufólks í Reykja-
vík, og spurði hann, hvað
hann vildi segja í tilefni
dagsins um stöðuna í
kjaramálunum. Svar hans
fer hér á eftir:
— Ég vil minna á það, að eitt af
síðustu verkum vinstri stjórnar-
innar 1974 var að fella gengið og
taka vísitöluna úr sambandi. Þeg-
ar sú ríkisstjórn var mynduð, var
mikið talað um það meðal vissra
aðila í launþegasamtökunum, að
loksins hefðum við fengið okkur
vinveitta ríkisstjórn. í dag erum
við með ríkisstjórn, sem í stórum
dráttum sömu öfl standa að. Og
aftur heyrast einstaka hjáróma
raddir, sem tala um, að við höfum
fengið ríkisstjórn vinveitta laun-
þegasamtökunum.
Ef við rekjum þetta nánar,
skulum við vera minnug kosninga-
loforðanna um samninga í gildi og
segir Bjarni
Jakobsson
formadur
Iðju
lækkun skatta, en látið var í það
skína, að nóg væri til af peningum
í landinu og þess vegna engin
vandkvæði á að standa við þessi
loforð.
Samt sem áður var fyrirheitið
um samningana í gildi eitt það
fyrsta, sem svikið var. Þó ber að
viðurkenna, að auknar niður-
greiðslur, afnám söluskatts af
matvælum og lækkun sjúkra-
tryggingagjaldsins kemur lægst
launaða fólkinu til góða, einkum
barnmörgum fjölskyldum. En nú
er það boðað, að það eigi að draga
úr niðurgreiðslunum síðari hluta
ársins, þar sem framlög á fjárlög-
um hrökkvi ekki til.
— í þessu sambandi vil ég
minna á það, sem ég sagði 1. maí í
fyrra: „Frumskilyrði þess að friður
haldist á vinnumarkaðinum er að
gerðir kjarasamningar séu haldnir
og virtir. Ríkisvaldið hefur enn
einu sinni með lögboði höggvið
skarð í kjarasamninga — og nú
með því að skerða vísitölubætur á
kaup. Kemur það óefað verst við
þá, sem lægst hafa launin. Þarf því
engan að undra þótt verkafólk
snúist til varnar og krefjist þess
að fá samningana frá 22. júní s.l.
aftur — óskerta. Meginmarkmið
verkalýðshreyfingarinnar hlýtur
ætíð að vera það að stuðla að því
að aukning rauntekna náist í
aðalatriðum, á þann veg að dag-
vinnutekjur nægi til lífsviðurvær-
is. Við höfum nú fjarlægst það
markmið vegna aðgerða ríkis-
valdsins.
Laun þeirra lægst launuðu eru
það lág að þau hrökkva ekki fyrir
brýnustu lífsnauðsynjum. Það er
óhrekjanleg staðreynd, sem ekki
verður fram hjá horft. Er því brýn
þörf þess að leysa þennan vanda
sem fyrst, þar sem hann þolir enga
bið. Hrinda verður þessu oki af
herðum alls láglaunafólks í land-
inu, svo það fari ekki lengur með
skertan hlut frá borði. Allflestum
er fyrir löngu orðið ljóst, að hin
lágu laun verkamannsins hafa
aldrei orðið þess valdandi að
efnahagur þjóðarinnar kæmist í
voða þeirra vegna, þar sem þau
hafa ætíð verið í raun það lítill
hluti af heildarútgjöldum atvinnu-
veganna.”
Þetta sagði ég fyrir ári. Og
afstaða mín er óbreytt í dag.
Vísitölubætur, sem reiknaðar eru
út á þriggja mánaða tímabili, hafa
verið skertar allan tímann fram til
þessa dags. Og öfugþróun hefur át.t
sér stað, þar sem launaþakinu
hefur verið lyft af hálaunastéttun-
um með samþykki ríkisstjórnar-
innar, eins og samningarnir við
flugmenn sýna, en þeir fengu upp í
270 þús. kr. kaupuppbót á mánuði
á sama tíma og almennt iðnverka-
fólk hefur frá 162.575 kr. í mánað-
arlaun upp í 179.648 kr. Og svo er
gert ráð fyrir að láglauna-
bæturnar falli niður 1. desember.
— Félagsmálapakkinn hefur
verið mikið umræddur. En það má
líka koma fram, að hann er að
stórum hluta það, sem félögin hafa
þegar í samningum sínum eða
sömdu um við síðustu ríkisstjórn í
sambandi við samningana 1977.
Það er þess vegna útilokað að vigta
þennan pakka sem 3% fyrir alla.
Þar að auki hefur ekkert komið út
úr honum ennþá
— Okkur er sagt, að vísitalan sé
skert vegna þess að fyrirtækin geti
ekki greitt hærri laun. En það
skýtur nokkuð skökku við, þegar
þeim er á sama tíma íþyngt með
auknum skattaálögum, þannig að
möguleikar þeirra til þess að
standa við gerða samninga eru
skertir.
— Ég vil að lokum harma, að 1.
maí er orðinn dagur fyrir pólitísku
öflin en ekki launþega. Á hverju
ári er búinn til ágreiningur um 1.
maí ávarpið milli launþega með
ólíkar skoðanir í landsmálum með
því að setja á oddinn flokkspólitísk
deilumál, sem ekki eiga heima í 1.
maí ávarpi, í staðinn fyrir að
leggja áherslu á hina faglegu
baráttu fyrir betri kjörum og
einingu verkalýðshreyfingarinnar.
Eindregin andstaða
vid samkomulag BSRB
við ríkisstjórnina
Rætt við Agúst Geirsson, formann
Félags íslenzkra símamanna
náðst án þess að fórna þyrfti
öðrum réttindum eins og verð-
tryggingu eftirlauna og „æviráðn-
Morgunblaðið hafði sam-
band við Ágúst Geirsson,
formann Félags íslenzkra
símamanna og spurði
hann, hvað hann vildi segja
almennt um kjaramálin.
— Ég vildi gjarna minna á það,
að fyrir ári síðan skrifaði ég grein
í Morgunblaðið undir fyrirsögn-
inni: Samningana í gildi. Ég taldi
það þá sjálfsagða og eðlilega kröfu
verkalýðshreyfingarinnar og er á
sömu skoðun enn í dag. Hins vegar
virðast ýmsir, sem þá voru hvað
harðastir með þessari kröfu, nú
hafa skipt um skoðun.
— Hvað um samkomulag
BSRB við ríkisstjórnina?
— Ég vil minna á það, að við
fengum verkfallsrétt í tíð ríkis-
stjórnar Geirs Hallgrímssonar,
eftir að vinstri stjórnin hafði
svikið gefin loforð um að veita
opinberum starfsmönnum fullan
verkfallsrétt. I tilefni af því, að við
fengum verkfallsréttinn, sagði
Kristján Thorlacius, formaður
BSRB, í leiðara í Ásgarði, að sá
árangur, sem náðst hefði í samn-
ingsréttarmálum BSRB, hefði
mgu .
Nú þykir sumum forystumönn-
um BSRB sjálfsagt að kaupa
breytingar á þessum verkfalls-
rétti, sem að ýmsu leyti skerða
samningsrétt hinna einstöku fé-
laga og eru í öðrum tilvikum mjög
varhugaverðar, með 3% lækkun á
grunnkaupi.
Hluti vísitöluskerðinarinnar 1.
desember sl. eða 3% var réttlættur
með fyrirheitum um félagslegar
umbætur. Ég kannast ekki við að
það hafi í neinu verið efnt gagn-
vart opinberum starfsmönnum.
Það virðist því eiga að kaupa
umræddar breytingar dýru verði,
en helztu talsmenr. þess eru þeir,
sem mest hafa talað um óskoraðan
verkfallsrétt sem sjálfsögð mann-
réttindi fram að þessu.
I Félagi íslenzkra símamanna er
eindregin andstaða við samkomu-
lagið og ég hef þær fréttir annars
staðar frá, að andstaðan við það sé
almennt vaxandi hjá opinberum
starfsmönnum.