Morgunblaðið - 09.10.1979, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 1979 39

Umsjón: Björg Einarsdóttir, Sigurlaug Bjarnadóttir
og Þórunn Gestsdóttir.
Frelsi til viðskipta
„Það dettur víst engum ( hug, að þeir hafi ábata af verzlun sem
deyja, en þú veizt, að þeir sem lífa hafa best af því, að þeir nái
hagnaðarsömum viðskiptum. Það er þó iíklega enginn skaði, ef við
gsstum selt fé á ári fyrir nokkrar tunnur gulls, og ekki skil ág hvernig
neinn getur verið ófrjálsari þar fyrir. Þú heldur, að einhver svelgi
okkur. Látum þá alla svelgja okkur í þeim skilningi, að þeir eigi við
okkur kaup og viðskipti. Frelsið er ekki í þvi að lifa einn sór og eiga
ekki viðskipti við neinn. — Frelsiö kemur að vísu mest hjá manni
sjálfum, en ekkert frelsi, sem snertir mannfálagið, kemur fram nema í
viðskiptum, og þau eru því nauðsynleg til frelsis.11
Þessi orð hér að ofan voru skrifuð af Jóni Sigurðssyni forseta í bréfi
tii Jens bróður hans, dags. 3. okt. 1866. Á þeim árum barðist Jón, af
þeirri djörfung og sannfæringarkrafti, sem honum var laginn, fyrir því
að leysa verzlun Islendinga úr þeim fjötrum sem dönsk einokun hafði
reyrt hana í. Átti hann í þessu máli, eins og í mörgum öörum
framfaramálum, ekki aðeins við þvergirðingshátt og tregöu danskra
stjórnvalda að etja heldur einnig frá ýmsum löndum sínum, sem
skorti þá víðsýni og glöggskyggni, er einkenndi sleitulausa baráttu
hana fyrir því að rífa íslensku þjóöina upp úr þeim doða einangrunar
og sinnuleysis, sem hún hafði kúrt í um aldir undir erlendri óstjórn.
Viöskipta- og verzlunarfrelsi var f augum Jóns ein af meginforsendum
fyrir hagsæld þjóða og efnahagslegu sjálfstæöi og hann vísaði á bug
hræðslu og minnimáttarkennd þeirra landa hans sem óttuðust, að
íslendingar yrðu „gleyptir" af meiriháttar viðskiptaþjóðum.
Við nútíma íslendingar, sem dáumst í minningunni að glæsileik og
reisn Jóns forseta sem stjórnmálamanns og þjóðarleiðtoga,
freistumst stundum til að geta okkur til um, hvaða afstöðu hann tæki í
dag, væri hann á meöal okkar, til íslenskra þjóðmála, sem eru í
brennipunkti hverju ainni. Hver væri afstaða hans til Nato? — Hvaða
orð hefði hann haft um aðfarir núverandi menntamálaráðherra, sem
vakið hafa almenna reiði og hneykslun þjóðarinnar?
Auðvitað eru slíkar, þótt leyfilegar séu, vangaveltur fánýtar í sjálfu
sér og kannski fullt eins mikið út í hött og tilraunir íslenskra
kommúnista til að eigna sér Skúla Thoroddsen af því að hann var á
sínum tíma talsmaður þjóðfélagslegs réttlætis og jafnréttis. Eitt
getum við þó veriö viss um, að viðhorf Jóns Sigurðssonar myndu nú,
sem þá er hann lifði, markast af frjálslyndi og stórhug og umhyggju
fyrir íslenskum hagsmunum Tvímælalaust eru hugmyndir hans um
nauðsyn frjálsrar verzlunar og viðskipta enn í fullu gildi, þótt
aðstæður allar sáu nú gerbreyttar frá því á hans dögum.
Enginn vafi er á, að töluvert skortir á, að verzlun á íslandi njóti í dag
þeas frelsis, sem henni er nauðsynjeg til að hún geti blómgaat með
eölilegum hætti sem atvinnugreín. Ýmsar heimskulegar verðlagning-
arreglur settar af stjórnvöldum, sem og fjandskapur vinatri manna við
heilbrigða samkeppni hafa hér, sem svo víöa annars staðar orðið til
bölvunar og unnið gegn hagsmunum almennings og verzlunarinnar í
senn. Má þar t.d. nefna þá óhæfu, að álagning innflytjenda skuli
reiknuð sem hundraðshluti af innkaupsverði, sem hlýtur aö leiða af
sár þá þverstæöu, að þaö veröur hagur innflytjandans að gera aem
óhagstæðust innkaup og þýðir um leið hærra vöruverð til neytenda.
Sú árátta íslenskra sósíalista að ala á tortryggni almennings gegn
hverskonar atvinnurekstri í landinu, hefir ekki hvað síat bitnað á
verzluninni.
Smásöluverzlunin á einnig í vanda, ekki hvað sízt úti í dreifbýlinu,
þar aem markaður er minni, hægari umsetning og mikill kostnaður viö
aðdrætti og birgðageymslu. í samtali hér á aíðunni við Hebu Ólafsson,
sem rekur Húsgagnaverzlun á Patreksfirði bendir hún á hve
flutningskostnaður hefir ósanngjörn áhrif til hækkunar vöruverös úti á
landsbyggðinni og hve sá aukakostnaöur verður enn þá tilfinnanlegri,
þegar lagður er á hann söluskattur. Krafa strjálbýlisverzlunarinnar um
að slíku ranglæti verði aflétt er bæði eölileg og réttmæt.
Á ráðstefnu um neytendamál sem fyrirhuguð er í næsta mánuði á
vegum Landssambands Sjálfstæðiskvenna og Hvatar, félags Sjálf-
stæðiskvenna í Reykjavík, verða mál verzlunarinnar vafalaust til
umræðu, avo nátengd sem þau eru hinum almenna neytenda.
Væntanlega veröur þar einnig sérstaklega fjallað um löggjöf þá „um
verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti", sem
samþykkt voru á Alþingi 1978 en núverandi viöskiptaráðherra hefir
beitt sér fyrir, að komi ekki til framkvæmda. Þessi lög hafa að geyma
merkileg ákvæði um neytendavernd samhliöa afnámi verölagshafta,
þegar grundvöllur fyrir frjálsa samkeppni er fyrir hendi. Nauðsynlegt
er að vekja fólk til vitundar um, að virkaata aðferðin til að tryggja
hagkvæm verzlunarkjör er árvekni og aðhald kaupendanna ajálfra.
— slb.
„Þýðir ekki að bjóða
„Þetta hefir gengið nokkuð vel hjá
okkur, síðan verzlunin opnaði í
fyrravor og eðlilegir byrjunarerfið-
leikar voru afstaönir“ — sagði frú
Heba Ólafsson, verzlunareigandi á
Patreksfiröi, er viö litum inn hjá
henni fyrir nokkru í Húsgagna-
verzlun Patreksfjaröar, sem hún
rekur þar í nýju reisulegu húsi, —
verzlunin á jarðhæöinni en á efri
hæöinni býr hún ásamt eiginmanni
sínum, Páli Ágústssyni kennara og
fjölskyldu.
Heba er enginn viövaningur í
verzlunarrekstri og öðrum um-
svifum, var m.a. hér fyrr á árum í
þrjú ár verzlunarstjóri hér syöra, í
Clausens-verzlun á Laugaveginum
og haföi á skólaárum sínum fengist
við verzlunarstörf í sumarleyfum. En
lengst af hefir starfsvettvangur
hennar veriö á hennar heimaslóöum
— á Patreksfirði, þar sem hún er
fædd og uppalin. Heba er listræn
kona og smekkvís, hefir m.a. numið
og lagt stund á keramik-gerö og
haldiö mörg námskeið í þeirri grein
víðsvegar um Vestfirði við mikla
aösókn og vinsældir. Þá hefir hún
einnig kennt handavinnu við barna-
og unglingaskólann á Patreksfiröi.
Undanfarin 13 ár, þar til nú s.l.
sumar, hefir Heba haft með höndum
hótelstjórn í Hótel Flókalundi í
Vatnsfirði af miklum myndarskap og
óhætt er aö segja, að Flókalundur
hefir veriö einn unaöslegasti
áningarstaður á öllu landinu, bæöi
vegna mikillar náttúrufeguröar í
landnámi Flóka Vilgerðarsonar og
vegna fyrsta flokks aöbúnaöar og
þjónustu undir stjórn Hebu og Páls.
baröstrendingafélagiö í Reykja-
vík, sem af miklum dugnaöi og
ræktarsemi byggöi upp þessa tvo
feröamannastaöi á sínum tíma og
bætti þar úr brýnni þörf, hefir frá
upphafi átt viö mikla fjárhagsöröug-
leika aö stríöa í rekstrinum enda
skilyröi til hótelreksturs þar vestra á
margan hátt erflö, feröamanna-
tímlnn stuttur og háöur veöurfari
sumarsins, ótryggar samgöngur,
stööugt stríö um lán til aö standa
straum af stofnkostnaði og rekstri í
veröbólgufári undanfarinna ára. —
Því fór sem fór.
En víkjum aftur aö verzluninni. Viö
spyrjum Hebu, hvort það hafi ekki
veriö nokkur viöbrigöi aö fara úr
hótelstjórn yfir í verzlunarrekstur og
hvort hún sakni ekki Vatnsfjaröarins
og Flókalundar?
— Við höfum nú Vatnsfjöröinn
áfram á sínum stað — og ekki ýkja
langt frá okkur hér — svarar Heba
og sannleikurinn er sá; heldur hún
áfram, aö viö vorum svo upptekin
allar stundir viö störfin á hótelinu,
aö ekki var hægt um frjálst höfuð aö
strjúka allt sumarið og þá auövitaö
helzt, þegar veörið var gott og mikið
um gesti. — Páll bóndi hennar tekur
undir það: — eiginlega erum viö
frelsinu dauöfegin, bætir hann viö.
Þetta voru endalausir snúningar og
áhyggjur út af því hvort endarnir
næöu saman að sumri loknu.
— En nú er það ekkert smáræð-
isstarf aö reka verzlun, — sjá um
innkaup, reikninga, afgreiöslu
o.s.frv.?
— Þaö er auövitaö rétt, en þaö er
ööruvísl, þegar maöur er sjálfs sín
húsbóndi. Viö erum raunar ekkert
meira en svo búin aö koma okkur
hér fyrir og það er þegar oröiö of
þröngt um verzlunina. Viö höfum hér
eins og þú sérö, ekki aðeins hús-
Hraðsamtalid — til Grímsstaða
_ — Halló! Grímsstaðir — Ólöf Erla
húsfreyja? Komdu sæl, — þetta er
hérna á „Gangskör", síöu Lands-
sambands Sjálfstæöiskvenna á
Morgunbl. Okkur langaði til að
heyra hvernig ykkur líöur þarna á
Fjöllunum norðurfrá — og hvaö um
veðrið?
Okkur líöur svona bærilega, þaö
er bjart og kalt — snjór yfir öllu.
Hvaö líöur heyskapnum?
— Viö erum búin aö ná svolitlu
inn, — hitt er undir snjónum,
langhrakiö og hálfónýtt. — Jú, við
höfum nú í fyrsta skipti reynt aö
setja í vothey til að bjarga einhverju,
en þaö segir lítiö. — Jú, þaö má víst
segja, aö þetta hefur veriö mæöu-
sumar og tvísýnt um hvaö framund-
an er. —
Viö vorum í sambandi (28. sept.
sl.) við unga bóndakonu noröur á
Hólsfjöllum, Ólöfu Erlu Bjarnadóttur
„Reynum
að vera
bjartsýn”
(Bjama Braga í Seðlabankanum),
sem hóf þar búskap meö eiginmanni
sínum Siguröi Axel Benediktssyni á
einu af fjórum býlum á
Grímsstööum, Grímstungu 3. Hin
eru Grímstunga 1 og 2 auk sjálfra
Grímsstaöa. Olöf er fædd og uppal-
in í Reykjavík og Kópavogi og hefur
séð rætast æskudraum sinn um að
búa í sveit en jafnframt reynt á
sínum stutta búmannsferli óvenju-
lega mikla erfiöleika, tvo haröa
vetur, eitt blíöusumar — og svo
sumariö, sem aldrei kom — í ár og
gögn, heldur einnig listmum, blóm
og yfirleitt allt, sem prýöa má heimili
fólks. —
Nú er þetta sérverzlun. Er mark-
aöurinn hér á Patreksfirði nógu stór
til aö eftirspurn sé nægileg?
— Markaðurinn er töluvert stór,
— nær til aöliggjandi byggöarlaga
og eftirspurn töluvert mikil. Fólk er
fegiö því aö þurfa ekki aö sækja til
Reykjavíkur, ef þaö langar til aö fá
sér borö eða stól í stofuna sína. Ég
segi til Reykjavíkur, því aö fólk hér
hefir eiginlega ekki í önnur hús aö
venda. Aö vísu er húsgagnaverzlun
á ísafiröi og í Bolungarvík, en
staðreyndin er nú sú, að samgöngur
milli suðurhluta Vestfjaröa og norð-
urhlutans eru þaö erfiðar og ótrygg-
ar, aö öll viðskipti við Reykjavík eru
mun auöveldari og öruggari heldur
en norður yfir, — um marga erfiða
fjallvegi, sem eru eru ófærir mikinn
hluta ársins. Samgöngur í lofti og á
sjó bæta hér ekki úr, nema aö
takmörkuöu leyti. Þetta sambands-
leysi fólks innan fjóröungsins kemur
sér oft illa og veldur erfiöleikum,
bæöi í félagslegu og atvinnulegu
tillitl.
Þú hefir hér töluvert mikiö úrval af
húsgögnum og húsmunum. Hvers-
hefir valdiö bændum í þessum
landshluta skakkaföllum, sem ekki
er séð fyrir endann á.
Óskaröu þér suöur aftur, Ólöf?
— Ekki segi ég það, við reynum
aö vera bjartsýn, en þessi haröindi
og ótíö raska öllum okkar áætlunum
og annað eins ár til viöbótar myndi
örugglega kollvarpa þeim alveg. Þaö
er nógu erfitt aö hefja búskap í dag,
þótt ekki komi til önnur eins óáran
og nú herjar á okkur hér.
Finnuröu til einangrunar — og
hvaö um samgöngur?
Nei, yfirleitt líö ég ekki af
einangrun. Hér er yndislegt aö vera
á sumrin, þegar vel viörar og fullt af
fólki. En svo fjarar út og fækkar meö
haustinu eins og gengur. Á veturna
erum viö þetta 12—13 manns hér á
Grímsstaöabæjunum. Vegirnir eru
bágbornir, fara á kaf í fyrstu snjóum
en snjóbíllinn, sem hreppurinn
konar húsgögn velur fólk sér helzt?
— Það er auðvitaö misjafnt, en
yfirleitt kaupir fólk góöa og vandaöa
hluti, jafnvel þótt þeir kosti mikið,
þegar þaö á annað borö fer út í aö
kaupa sér eitthvað nýtt. Þaö þýðir
ekki aö bjóöa því upp á eitthvaö
rusl. En það er erfitt fyrir okkur aö
hafa mikiö úrval, mikill kostnaöur
við birgöageymslu og alltaf vand-
ræöi meö fjármagn. —
Þú hefir hér líka afskorin blóm á
boðstólum, er mikil sala í þeim?
— Já, blómin fæ ég líka aö
sunnan — frá Blómamiöstööinni'
Þau eru töluvert mikiö keypt — til
tækifærisgjafa á afmælum og öör-
um tyllidögum eins og gengur — og
fer vaxandi, eftir því sem fólk áttar
sig, að þau eru fáanleg hér. Blóma-
rækt í görðum fer líka í vöxt hér.
Áreiöanlega hefir þaö sitt aö segja í
þeim efnum, aö götur bæjarins eru
nú flestallar lagðar varanlegu slit-
lagi, svo aö rykið og óþrifin, sem
malargötunum fylgja eru senn úr
sögunni og fólk fær um leið meiri
áhuga á aö fegra sitt nánasta
umhverfi. — Þetta er sem sagt allt í
áttina. —
Hvaða fleiri verzlanir eru hér á
Patreksfirði — einhverjar sérverzl-
anir aörar?
— Hér eru tvær verzlanir með
rafmagnsvörur og svo apotekiö meö
lyfja- og sjúkravörur, snyrtivörur og
ungbarnafatnaö. Auk þess tvær
matvöruverzlanir, önnur þeirra,
verzlun Ara Jónssonar, er einnig
meö bækur og vefnaöarvöru. Og
svo er þaö Kaupfélag Patreksfjarðar
meö almennar nauösynjavörur. Þaö
má því segja, aö verzlun sé hér meö
nokkrum blóma af ekki stærri stað
aö vera — meö um 1100 íbúa. En
auðvitað nær verzlunarþjónustan
hér á Patreksfiröi til nærliggjandi
byggöa eins og ég sagöi áðan í
sambandi viö húsgögnin. —
— En nú er verzlun í landinu sögö
illa á vegi stödd, ekki hvaö sízt úti á
landsbyggðinni. Líklega þarf meira
en meöalkjark til aö ráöast í aö
stofna nýtt verzlunarfyrirtæki á borö
viö Húsgagnaverzlun Patreksfjarö-
ar?
— Því er ekki aö neita, aö viö
ýmsa erfiöleika er að etja og þaö fer
auövitaö ekkert á milli mála, hve
dreifbýlisverzlunin er miklu verr sett
heldur en á Reykjavíkursvæðinu,
þar sem segja má, að kaupmaður-
inn þurfi ekki annað en aö rétta út
hendina eftir vörunni frá innflytj-
anda. Fyrirhöfn og kostnaður er þar
í lágmarki og hægt að bjóöa upp á
fjölbreyttara vöruúrval og lægra
vöruverö. Innkaupaferöir, síma-
kostnaður — aö ekki sé minnzt á
flutningskostnaöinn á milli lands-
hluta — eru þar óþekktar stæröir.
Fyrir eitt sófasett þurfum viö að
borga 30—40 þús. kr. í flutnings-
kostnaö milli Reykjavíkur og Pat-
reksfjarðar og auövitaö leggst sá
kostnaöur ofan á kaupverðiö. Pat-
reksfiröingar greiöa árlega 3—400
milljónir kr. í flutningskostnaö á
aöflutta vöru og okkur finnst þaö
óviöunandi óréttlæti, aö ríkiö skuli
heimta af okkur söluskatt af þessum
aukakostnaöi — ofan á allt annaö.
— Og svo heyrist talað um, hvaö
þaö sé miklu ódýrara aö búa úti á
landil
En hvaö um þaö — segir Heba
Ólafsson hressilega aö lokum. —
Ætli við reynum ekki samt að
þrauka hér áfram. — — sib.
Úr réttunum — Ólöf Erla lætur
ekki sitt eftir liggja.
keypti í fyrra er mesta þarfaþing og
til mikils öryggis.
Hvaö er helzt til dægrastyttingar
á veturna?
— Ýmislegt — handavinna, lestur
og svo kenni ég hér viö barnaskóla
Fjallahrepps. Þaö eru fjögur börn í
skólanum, þrjú héöan af
Grímsstööum og eitt úr Möörudal.
— Nei, ég er ekki kennaramenntuð
en með stúdentspróf og þriggja ára
nám í myndlistarskóla. Nú, svo
höfum við líka sjónvarpiö, vorum
einmitt núna í gær aö fá hingaö
fyrsta litsjónvarpstækiö. Þaö ætti aö
hressa eitthvað upp á tilveruna.
Hvar verzliö þiö Fjalla-fólk —
finnst þér vöruverð hærra þarna
fyrir noröan heldur en hér syðra?
Viö höfum nú hér á Grímsstöðum
smá útibú frá L.-upfélaginu á Kópa-
skeri en verzlum annars mest við
kaupfélagsútibúiö í Mývatnssveit.
Við verzlum yfirleitt út í reikning, svo
maöur áttar sig ekki eins á veröi eöa
veröbreytingum á einstökum vörum,
— fylgist kannski ekki nógu vel
meö. Én olíukostnaöurinn veit ég,
aö er gífurlegur hjá okkur — skiptir
milljónum yfir áriö í diesel-keyrslu.
Ekki reykiö þið Hólsfjallahangi-
kjötiö viö diesel?
— Nei, ekki aldeilis, hiö eina
sanna Hólsfjallahangikjöt er ekki
reykt við annað en vel þurrt sauöa-
tað — Jú, við lifum hátt í hangikjöti,
— en mál málanna í dag er, að tíðin
skáni, annars gæti svo fariö, aö allur
bústofninn færi í reyk í haust! —
Við kveöjum Ólöfu meö einlægri
ósk um, aö úr rætist hjá þeim
Sigurði og öörum Fjalla-bændum,
sem viö vitum, aö muni ekki gefast
upp fyrr en í fulla hnefana.
— sib.