Morgunblaðið - 20.11.1979, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1979
39
falla um „yðar persónulegheit",
herra Magnús, svo að eg noti
kjarvalskt orðfæri, að þú værir
ólgumikill, mér skildist, og geð-
brigðin eins og áin Blanda í
foraðsvexti, þegar hún rennur
eftir Langadal og fellur mislit á
köflum gegnum þröng, dökk gljúf-
ur og breiðir sig út í Húnaflóa og
skolar með sér ýmsu í leiðinni...“
„Heyrðu, hvað segirðu — er það
sá, sem var að verja þann, sem var
að koma út tófuskottum, sem voru
ýmist stolin eða hann hafði búið
til úr kattarskinnum?"
Því var ekki svarað. Þetta gat
verið laukrétt. Báðir vissu, hvað
klukkan sló.
Það var litazt um salarkynnin.
Þarna voru ótal myndir, lands-
lags-, sjávar-, hálfabstrakt-, jafn-
vel súrrealistiskar fantasíur —
ekki skorti tilburði og lífssveiflu.
„Djöfuls vinnugleði er þetta —
hvernig ferðu að þessu?"
„Eg vakna alltaf klukkan sex á
hverjum morgni — eg var kominn
hingað korter fyrir sjö í morgun
og byrjaður að hita.“
„Hvenær sefurðu?"
Eg vinn fram að kvöldmat, og
þegar eg hef snætt horfi eg á
sjónvarpið og sofna oft undir því,
oftast nær nema þegar eru dýra-
myndir — eg hef gaman af þeim
og mér finnst þær það skásta, sem
eg sé og þá glaðvakna eg. Eg sef
mikið í stólnum mínum niðri í
stofu fram eftir kvöldinu, og svo
vakna eg og hátta ofan í mitt rum
og sef til miðs morguns."
Allt í einu var nýlagað sterkt
kaffi komið á skrifborðið og reitt
fram í skipsföntum, velsterkt, og
hæfði veðrinu úti. Hann bauð
rjóma með sem ekki var þegið, og
þá hellti hann rjómanum saman
við sitt kaffi: „Það er miklu betra
að hafa rjóma með.“ Þar ekki
sammála.
Og þarna voru ótal manna-
myndir með meiru og náttúrlega
Húnvetningar. Þarna var hægt að
þekkja á augabragði Pál V.G.
Kolka á Blönduósi fysikus þeirra
Húnvetninga um tugi ára, sem var'
rithöfundur og skáld og stjórn-
málamaður.
„Þetta var maður sem ég dáði og
mér líkaði vel við hann á ýmsan
máta enda þótt skoðanir okkar
lægju ekki alltaf saman. Við
áttum margar ánægjustundir
saman við „gamalla blóma ang-
an“.
Og þarna var sjálfur héraðs-
læknirinn í millistærð af and-
litsmynd, koparrauðhærður með
brún augu, örlítið skjálgur, sem
gerði hann einungis greindarlegri
og á plómurauðum bakgrunni voru
skæri og skurðhnífar og önnur
skurðlæknistól (Kolka þótti
djarftækur með knífinn. „Hann
skar upp við öllum þremlinum,"
segir Magnús.).
„Hvernig nærðu þessum rauða
lit?“
„Eg skal segja þér, hvernig eg
fæ þennan lit — fyrst með dökk-
um lit, með dökkbláu og svo svörtu
og hvortveggja látið þorna á milli,
og svo rautt, og á því stigi getur
maður náð allra handa rauðu eins
og það væri maurildi...“
„Hvaða galdraformúla er þetta,
sem þú notar við lítaáferð?"
“Eg notast við japanska stríðs-
liti í olíunni, sem mér eru gefnir af
kunningjum — þeir fást ekki hér,“
segir hann og sýnir annarlega
túbu með eins konar síldarolíu-
lykt. Ritsmíðarhöf. hafði orð á:
„Það passar,“ segir hann, „það er
fjandans síldarolía í litnum ... já,
og svo beiti eg kínverskum litum,
sem eru skrýtnir, í vatnslitamynd-
unum ... eg hef líka mikið dálæti
á kínverjum. Kínland er eina
landið, sem eg hef áhuga á að
heimsækja."
„Af hverju?"
„Kínverjar — þetta eru snilld-
armenn, og kínversk list er sú list,
sem blífur".
„Drekktu kaffið, maður, segir
Magnús, þetta er ekkert, sem þú
drekkur af því.“
„Það er nú helzt, og svo er nóg að
gera, þótt kaupið sé lágt,“
„Jæja“, segir hann og hellir í
annan fant hjá sér og bætir við
hnausþykkum rjóma á ný, úr því
að svo er, verð eg að segja þér
svolitla sögu: Eg var á ferðalagið
fyrir nokkuð mörgum árum á
Blönduósi og áði á hótelinu og
borðaði einar tvær kótilettur, og
eftir matinn fór eg upp á mitt
herbergi. Eg skildi þá ekkert í því,
hvað eg var eitthvað slappur og
máttfarinn og hafði orð á því við
Ingólf Kristjónsson leigubílstjóra
minn að sunnan — við höfðum
verið á löngu ferðalagi. „Nú er
eitthvað að“ segi ég við hann, „já
lassm... þá var Bleik brugðið. Eg
hafði með mér tvær vínflöskur og
hafði ekki einu sinni lyst á þeim.
„Páll Kolka læknir var sóttur,
hlustaði mig og potaði í mig og svo
segir hann: „Það er botnalanginn
— hann er að springa."
„Hvað skal gera? segi eg.
„Eg verð að setja þig á súlfa til
að lina þrautir og lækka hitann og
svo verð eg að skera þig upp í
bítið í fyrramálið. Klukkan hálf-
níu um morguninn er eg búinn að
éta upp úr sulfaglasinu, hafði
ekkert sofið um nóttina og kominn
í rús og segi við Pál kotroskinn:
„Jæja, nú máttu skera af mér
hausinn og rista mig og taka úr
mér innyfli, án þess að mér
bregði."
Það skiptir ekki togum, að eg er
drifinn eins og eg var á mig
kominn, með drulluskítuga fætur
undir knífinn hjá Kolka. Og þegar
eg vaknaði í sjúkrastofunni nokkr-
um klukkustundum síðar, eru þar
fyrir tvö tinandi gamalmenni frá
Skagaströnd, annar eins og beina-
grind úr Belsenfangabúðum og
hinn með svo mikið og sítt skegg,
að hann sleikti það. I sama mund
rak Kjarval höfuðið inn um dyrn-
ar á sjúkrastofunni til að heilsa
upp á mig. Eg þekkti hann ekki
strax, en svo kom ég til sjálfs mín
þegar mér var litið á hnúana á
mér. Eg hafði barið svo mikið í
þilin, að það blæddi úr þeim eins
og æðri máttur væri að klóra í
sárin og samvizkuna og ekki veitti
af.
Nokkrum dögum áður en þetta
gerðist hafði eg verið á leið austan
frá Seyðisfirði í Egilsstaði. Á
þeirri yfirreið höfðu fiðrildi setzt á
framrúðu bílsins eins og engi-
sprettur, svo að ekki var hægt að
keyra og ekki sá fram úr augum.
Eg tók tvö fiðrildi og setti þau í
poka og hafði með mér. Þau voru
stór og falleg, og þegar eg hitti
Kjarval gaf eg honum þau. Hann
ljómaði. Þegar hann kom til mín
þarna á spítalanum á Blönduósi,
sagðist hann hafa sleppt fiðrild-
unum við stórt tré á Egilsstöðum.
„Þau fóru bæði að kela saman,
mikið varstu gafaður, Magnús, að
velja bæði karl og konu. Þetta var
stórkostlegt að sjá þau þarna uppi
í trénu í ástarleik," sagði Kjarval.
„Þetta er falleg saga, Magnús."
„Og sönn,“ segir hann.
Við hliðina á Kolka eru myndir
af hjónum í blóma lífs síns, þeim
frú Þorgerði Sæmundsen kaup-
konu, systur Péturs Iðnaðar-
bankastjóra, og honum Hermanni
heitnum frá Hjaltabakka, bróður
málarans; hann er með stúdents-
húfuna með hvíta kollinn og
stjörnuna og manndrápara og
þverslaufu, smókingklæddur með
rós í hnappagati. Húnvetnsk vin-
kona sem ólst upp að nokkru leyti
á Blönduósi, sagði greinarhöf. að
Hermann heitinn hefði alltaf
minnt sig á Tyrone Power í útliti;
hins vegar hefði karlmennskan
ekki leynt sér hjá Hermanni.
Hermann heitinn nam efnafræði
um skeið í Þýzkaralandi, Þegar
heim kom, stundaði hann ýmis
störf á Blönduósi, sem tengdust
stjórnmálum og skipan á
hreppsmálum. Hann var lengi
lögreglumaður þarna í Texas
Norðursins (eins konar Marshall
Mac Cloud). Þess má geta, að dr.
Hjalti Þórarinsson prófessor og
yfirlæknir er einn þeirra Hjalta-
bakkabræðra, alls voru systkinin
ellefu að tölu, þótti öflugt lið, allt
saman afreksfólk. Hermann heit-
inn, sem dó á bezta aldri, var einu
ári eldri en bróðir hans Magnús,
sem var þriðji að neðan í röðinni.
Einn bræðranna Jón situr að ættar-
óðalinu Hjaltabakka, og margir
kannast við persónuleikann Þor-
vald, sem varð áttræður á dögun-
um, þeirra elztur og fluttur til
Reykjavíkur. Hann er meðal ann-
ars faðir Gissúrar sem um hríð
hefur verið einn af innstu koppum
í búri á Vöruflutningamiðstöðinni,
og svo sæmdarkonunnar Sigríðar,
sem á fyrir mann einn sona síra
Eiríks heitins Albertssonar á
Hesti í Borgarfirði.
Og fleiri og fleiri portrett:
Guðjón á Marðarnúpi; Ágúst á
Hofi, Guðmundur í Ási; Snæbjörn
frá Snæringsstöðum (ritsmíðar-
höf. spreytti sig á andliti Snæ-
bjarnar fyrir fáum árum austur í
Hveragerði, þar sem Snæbjörn
unir sér snarlifandi og hress).
Þegar farið var að leita í stafla
undir borði, kom þá ekki sjálfur
Björn á Löngumýri í ljós. „Af
hverju hefurðu hann ekki inni í
sýningarsal?"
„Hann er svo hrossalegur."
Og það eru raunar tvær myndir,
sem Magnús hefur gert af Birni,
og koma Skjóna og graðfolinn og
yfirvald þeirra Húnvetninga
Isberg sjeriff inn í myndina.
Önnur er alvöruportrett, and-
litsmynd með sauðbrúnan bak-
grunn, og þar má greina Skjónu
merina, agnarlitla inni í
þrívíddinni og Björn með fingur á
lofti eins og þegar hann er að tala
menn til með sannfæringarhita.
„Af hverju ertu með þennan
sauðbrúna lit þarna?"
„Það er vizkan, maður, „veit
allt, getur allt“. Nú sást glottið
aftur á andliti málarans.
Svo er það fantasían þjóðsagan,
kennd við bóndann og fyrrverandi
þingmanninn á Löngumýri. Sú
mynd er á viðhafnarstað í stúd-
íóinu: Húnvetnskt landslag, ásar
og axlir beggja vegna, skýjaður
himinn og móðir vor jörð og þar er
hryssan skjótta og sýsli í einkenn-
isbúningi, með gyllta hnappa,
næstum borðalagður með merina í
taumi; sýslumaðurinn meira að
segja með gylltan hnapp í auga
(„sem á að sýna, hvað yfirvöld eru
skellegg í ýmsum málum") og
hann er með vettlinga á höndun-
um. („Það voru vettlingatök í
þessu máli,“ segir Magnús). Á
vinstri hönd er rautt auga grópað
inn í umhverfið („Það táknar auga
almennings.") — Og það, sem
vekur furðu er lítill landbjörn,
sem á að tákna sjálfan bóndann á
Löngumýri, en hann hefur bundið
sig með reipi við stert merarinnar.
Ef nánar er að gáð kemur graði
folinn þar í ljós í skýjunum
(„Hann Björn hefur alltaf verið
uppi í skýjunum.“) Þetta var
gráglettin húnvetnsk mynd af
erjum, sem hafa alltaf verið við
lýði þar í héraði fyrir norðan, öld
eftir öld, mann fram af manni,
enda er ekki hægt að breyta
manneðlinu segir einhvers staðar
og allra sízt því húnvetnska.
Kaffi kneifað úr fantinum og
horft til Kirkjunnar á Blönduósi,
myndar, sem Magnús sagðist hafa
málað um páskana síðustu,
nokkru áður en hann hélt sýningu
í félagsheimilinu á Blönduósi.
Hann var tekinn í kristinna
manna tölu í þessari kirkju. Fyrir
framan guðshúsið hefur málarinn
gert risastóran blómavasa („Ég
ætlaði að setja páskaliljur í vas-
ann“) og á vasanum er mynd af
tveim litlum stúlkum með barna-
vagn og dúkku í („Þetta er nútím-
inn,“ segir hann). Kristján
Davíðsson frá Patreksfirði var
samtíða Magnúsi í Myndlistar-
skólanum á löngu liðnum árum og
þeir hafa verið góðkunningjar
síðan. Þegar Magnús var spurður,
hvers vegna þetta græna tungl
(eða græna sól) væri þar á bak við
kirkjuna sagði hann. „Ja, spurður
Kristján Dav. Hann var hér einu
sinni á ferðinni hjá mér, og þegar
hann var farinn tók ég eftir þessu
mannskaðatungli. Ja, listamenn
sjá allan skollann, sem aðrir sjá
ekki.“
Vel á minnzt, þá nam Magnús
myndlist við myndlistarskólann
gamla í Reykjavík. Samtíða hon-
um þar voru m.a. Kristján Davíðs-
son og gott ef ekki Nína Tryggva-
dóttir sáluga. Fyrir forvitnisakir
spurði sá, sem þetta ritar, Finn
Jónsson listmálara, sem var læri-
meistari við skólann ásamt með
Jóhanni Briem og fleirum, um
Magnús sem nemenda. „Hann var
með beztu nemendum skólans,
ágætur nemandi í alla staði, hafði
efnilegt teiknaratalent yfirleitt og
var áhugasamur. Hann bætti því
við, að af því litla sem hann hefði
séð af málverkum eftir hann löngu
síðar litist sér laglega á það.
Húnvetnska kirkjan orkaði sem
andstæða innari um önnur yrkis-
og viðfangsefni lífskúnstnersins.
„Ertu trúaður maður, Magnús?"
spyr ritsmíðarhöf. svipað og
Þorsteinn Thor. þáv. blaðamaður
Vísis spurði rússneska geimfar-
ann Gagarín hér um árið suður á
Keflavíkurvelli. „Trúið þér á guð,
herra Gagarín?"
Magnús var farinn að ganga
hratt um gólf í þungum þönkum
með hendur fyrir aftan bak. Allt í
einu nemur hann staðar, snýst á
hæli, gengur til spyrjanda og
leggur hendurnar á skrifborðið og
segir:
„Ég hef þá trú, að þegar er
kominn fram úr klukkan sex á
morgnana og stend við mundlaug-
ina og dýfi andlitinu ofan í
mundlaugina og raka mig, slappa
ég alveg af og fer með bæn og bið
fyrir mér og mínum og játa mínar
syndir. Ég veit hins vegar ekki,
hvort ég verði bænheyrður, og
allir erum við syndugir, og enginn
er frelsaður og allir hafa hrasað
um einhvern stein á lífsleiðinni."
„Ertu kirkjurækinn?"
„Ég sæki aldrei kirkju nema ég
megi til. Ég las ungur biblíuna
spjaldanna á milli. Stundum
fannst mér hún dálítið torskilin.
Þegar blessunin hún móðuramma
mín Hansína Þorgrímsdóttir lá í
kör heima á Hjaltabakka féll það í
hlut minn að lesa upp úr goðsorða-
bókinni, þar til hún sofnaði.
Stundum kom það fyrir, að mér
fannst biblían svo torskilin sum-
staðar, að ég skáldaði inn í
textann og þá var það segin saga,
að sú gamla sagði. „Er þetta
svona, Maggi minn?“ Og ég sagði.
„Já, það er svona, og verður að
vera svona." En eitthvað fannst
mér sú gamla vera vantrúuð á það.
Herbergi ömmu minnar var kam-
es inn af stóru herbergi, og í því
lágu bræður mínir oft á hleri.
Þegar ég heyrði tístið í þeim, þá óx
mér ásmegin. Stundum sýndist
mér amma taka eftir þessu — mér
fannst hún ætla að fara að hlæja.
Ég sá mikið eftir þessu, þegar hún
var dáin og var að hugsa um þetta,
hvað þetta væri illa gert, en sú
gamla var alltaf svo skilningsgóð
og mér góð.“
Þegar trúnni sleppti var komið
inn á stjórnmálin, það var þegar
Magnús hafði útlistað þrjú verk
sín, Tilefni af myndun vinstri
stjórnar („Ég hef alla tíð verið á
móti slíkum hrærigraut.“); Vísi-
talan („Mér hafði dottið í hug að
setja á léreftið einhverja hringa-
vitleysu, sem ég nefndi vísitölu");
og Angi af kommúnisma („Hann á
engan rétt á sér nú, þegar allir,
sem nenna að vinna og fá vinnu,
geta orðið ríkir.“)
„Ég er gamall Jónasarmaður, ég
varð snemma snortinn af hugsjón-
um hans og gjörðum fram í
fingurgóma; Jónas frá Hriflu var
einn þeirra manna, sem þorði að
gera eitthvað. Það féll í minn hlut
að starfa við málgögn hans Bónd-
ann og Ófeig um árabil. Ég hef
aldrei gengið í flokk neins. Jónas
frá Hriflu var tvímælalaust rit-
færasti maður, sm Island hefur
átt — og það er maðurinn, sem
hefði átt að verða forseti, enda
stóð það til. Ég hefði aldrei gengið
í flokk neins og ég mundi aldrei
hlýða forsendum neins flokks,
heldur mínum eigin forsendum og
skoðunum alveg eins og hann
Björn á Löngumýri og væntanlegt
forsetaefni vort Albert Guð-
mundsson, sem ekki lætur flokks-
ræði snúa sér eins og skoppara-
kringlu.“
Það hefði mátt halda endalaust
áfram skammdegisspjalli við
Hjaltabakkamanninn frá A-Hún.,
og leikurinn barst að kvöldi sama
dags úr galeríinu og stúdíóinu að
kvöldi þessa sama dags, þegar
draugar hússins höfðu verið
kvaddir, heim til hans að Leifs-
götu 25, þar sem hann býr eins og
í kastala, með vinnustofu uppi í
risi — þar flæðir allt út í
málverkum eftir húsbónda. Börn-
in eru sjö og konan er úr Dýrafirði
vestur, Vilborg Guðbergsdóttir frá
Höfða. Húsfreyjan og tvö barn-
anna voru að horfa á Jón Sólnes
(Wallace þeirra þarna fyrir norð-
an) tala máli sínu i litasjónvarp-
inu, og Magnús dregur greinarhöf.
með sér upp í ris til að byrja með
og er kátur. („Hingað kom múgur
manns til mín á sextugsafmæl-
inu“) — enda er bar þarna og allar
græjur, svo að talað sé ekki um
innanhússarkitektúrinn, eins kon-
ar sambland af baðstofu og veiði-
mannakofa og sviðsetningu úr
gömlu íslenzku leikriti — vegg-
skreytingar flannastórar af hún-
vetnskum ám og fjöllum og ein-
hver maður, trúlega Magnús sjálf-
ur, að kasta þarna fyrir laxinn
með Derbyhúfu á höfði og kona
(eiginkonan?) sitjandi hjá honum
á árbakkanum og lengra frá
hryssa með litla folaldið sitt og þá
smaladrengur með hundinn sinn.
Á öðrum vegg birtist kornungt par
úti í móa að daðra hvort við annað
ljúfsárt og innilega.
Um lágnættið var loks setzt að
kaffi og ástarpungum og ávaxta-
kökum niðri í eldhúsi. Þá bárust í
tal öskupokarnir, sem Magnús
gerði handa kvennaskólastúlkun-
um á Blönduósi forðum. Frúin
segir. „Ég á einn öskupoka, og það
var vísa í honum." Hún var
nemandi í kvennaskólanum, þegar
hún og Magnús felldu hugi saman
og bundu saman sitt trúss)
„Má ég heyra vísuna?“
Frúin segir. „Hún er svona:
Upp er máluð tryggð og trú
til þín látin streyma,
minningarnar margar þú
mátt í poka geyma.“
stgr.
Kassettur
beztu kaup landsins
1 spóla 5 spólur
60 mínútur kr. 800.- kr. 3.800.-
90 mínútur kr. 1.000.- kr. 4.800.-
Heildsölu
birgöir
Verslióísérverslun með
LITASJÓNVÖRPog HUÓMTÆKI
29800
Skipholti19