Morgunblaðið - 11.04.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 1980
fWí>£®lU Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guömundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.800.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 240
kr. eintakiö.
Þáttaskil í
olíuviðskiptum
Þáttaskil urðu í olíuviðskiptum íslendinga í gær. Olíuviðskipta-
samningur var undirritaður í London við breska ríkisolíufyrirtæk-
ið British National Oil Corporation um að það selji Islendingum 100
þúsund lestir af gasolíu á síðari helmingi þessa árs og 100 þúsund lestir
á árinu 1981 og síðan sama magn árlega segi hvorugur aðili
samningnum upp. Aðdraganda þessa tímamótasamnings má rekja
rúmlega eitt ár aftur í tímann, eða til þess þegar Geir Hallgrímsson,
formaður Sjálfstæðisflokksins, hóf máls á því á Alþingi í kjölfar
olíuverðsprengingarinnar, að allir þættir olíuviðskipta Islendinga yrðu
teknir til athugunar. Harða baráttu þurfti til þess, meðal annars af
hálfu Morgunblaðsins, að opna augu þáverandi viðskiptarái/herra
Svavars Gestssonar fyrir nauðsyn aðgerða á þessu sviði. í lok júní
skipaði hann loks oliuviðskiptanefnd, skv. tillögu frá Geir Hall-
grímssyni. Til formennsku í nefndinni valdist Jóhannes Nordal
seðlabankastjóri og hefur hún nú skilað tveimur skýrslum til
ríkisstjórnarinnar, rætt við fjölda erlenda aðila og lagt þann samning,
sem í gær var undirritaður, frágenginn í hendur stjórnvalda.
Olíuviðskipti Islendinga hafa að meginhluta verið bundin Sovétríkj-
unum síðan 1953. Þau hafa löngum verið hagstæð og veitt nauðsynlegt
öryggi. Umrótið á olíumörkuðunum á síðasta ári sannaði mönnum hins
vegar, að bæði var varasamt að vera þannig háður aðeins einum aðila, og
einnig að verðviðmiðunin í sovéska samningnum var orðin mjög
óhagkvæm. Sovétmenn hafa verið ófáanlegir til að breyta þessari
viðmiðun á verði. Af henni hafa leitt ótrúlega miklar sveiflur í
innflutningsverði olíunnar, sem hafa í för með sér að öll áætlanagerð
um afkomu þjóðarbúsins verður næsta erfið og haldlítil. Samkvæmt
nýja samningnum skal samið um fast verð fyrir gasolíuna til þriggja
mánaða í senn á grundvelli þeirra langtímaviðskiptaverða, sem gildandi
eru á olíumörkuðum í Vestur-Evrópu á hverjum tíma. I samningnum við
Sovétríkin er byggt á svonefndum dagverðum, sem kennd eru við
Rotterdam og byggjast að verulegu leyti á spákaupmennsku.
Tregðan við að breyta til í olíuviðskiptunum mótaðist að sumu leyti af
ótta við að hverfa frá hefðbundnum markaði, að nokkru af því að menn
óttuðust, að Sovétmenn myndu draga úr innflutningi á íslenskum
vörum, og loks af pólitískum viðhorfum. Fyrsta röksemdin er úr
sögunni, önnur hefur ekki gildi, því að til að koma á jafnvægi í
viðskiptum okkar og Sovétríkjanna nægir að við kaupum af þeim
fjórðung eða þriðjung þess olíumagns, sem við gerum nú. Þriðja
röksemdin á rætur að rekja til þess viðhorfs kommúnista, að
olíuviðskiptin við Sovétríkin séu „líftaug" eins og þeir hafa kallað þau.
Hún byggir á pólitískri undirgefni, sem þjóðin hafnar.
Þótt mikilvægt skref hafi nú verið stigið á grundvelli tillagna
olíuviðskiptanefndar, má ekki láta hér staðar numið. Heildarolíuþörf
landsmanna er um 600 þúsund lestir á ári og nú hefur aðeins verið samið
um kaup á um 100 þúsund lestum af gasolíu á föstum grundvelli utan
Sovétríkjanna. Ríkisstjórnin á að feía olíuviðskiptanefnd að starfa
áfram. Því miður bendir ýmislegt til þess að núverandi viðskiptaráð-
herra Tómas Árnason hafi eins og fyrirrennari hans takmarkaðan
áhuga á að sýna það pólitíska frumkvæði, sem heldur þessu máli
vakandi. Ef til vill lætur ráðherrann sér nægja að skríða hatt sinn þeirri
fjöður, sem undirritun samninga olíuviðskiptanefndar í London
óneitanlega er.
Óraunhæft er að búast við lækkandi olíuverði á heimsmörkuðunum.
Atburðirnir í íran og fleiri olíuframleiðslulöndum minna okkur á að
vinnsla þessa mikilvæga orkugjafa er háð mörgum duttlungum. Sveiflur
í veðurfari hafa einnig mikil áhrif, því lækkun dagverðsins undanfarið
stafar ekki síst af því, að mörg Vestur-Evrópulönd hafa safnað
olíubirgðum á mildum vetri, sem nú er að kveðja. I umræðum um
olíuverð hér á landi er auðvitað einnig nauðsynlegt að minnast
skattgleði stjórnmálamannanna, sem fyrst bera afkomu ríkissjóðs fyrir
brjósti og síðan þegnanna. Virðist ekki fjarri lagi að hefja nú baráttu
fyrir því að skipuð verði sérstök nefnd í því skyni að kanna skatta á
olíuvörum og samdrátt þeirra.
Nú í ár rennur út viðskiptasamningur sá við Sovétríkin, sem gerður
var 1975, og liggur þá fyrir að semja að nýju til næstu 5 ára, ef
viðtekinni venju verður fylgt. Því er spáð af ýmsum vestrænum aðilum
gegn mjög dvínandi andmælum Sovétmanna, að eftir 5 ár verði
Sovétríkin ekki lengut útflytjandi olíu heidur innflytjandi. Öryggið í
olíuviðskiptunum við Sovétríkin minnkar því óðfluga.
Morgunblaðið hvetur til þess að markvisst verði unnið að því, að
ísland verði óháð olíu frá Sovétríkjunum. Olíuviðskiptin á að færa nær
landinu sé þess nokkur kostur. Það er gert með nýundirrituðum
samningi, og það á að gera með samningum við Norðmenn og ef til vill
Finna.

Stórþinghúsið i óslÓ.
í Noregi eru umræður að hefj-
ast um afnám á einokun norska
ríkisútvarpsins á grundvelli til-
lagna, sem Hægriflokkurinn hef-
ur lagt fram í Stórþinginu. Sam-
kvæmt skoðanakönnun, sem
Adresseavisen lét framkvæma
sumarið 1978 töldu 56% spurðra,
að dagskrá hljóðvarps og sjón-
varps mundi batna, ef einkaréttur
ríkisútvarpsins yrði afnuminn. Og
í skoðanakönnun, sem fram fór
haustið 1979, voru 46% Norð-
manna hlynntir því, að leyfðar
yrðu auglýsingar í sjónvarpinu,
25% voru á móti og 27% höfðu
enga skoðun.
Fyrir skömmu átti blm. Morg-
unblaðsins kost á því að ræða
hugmyndir Hægriflokksins við
Lars Roar Langslet stórþings-
mann og formann flokksnefndar-
innar, sem samdi hinar nýju
tillögur. Þingmaðurinn sagði, að á
landsfundi Hægriflokksins 1978
hefði verið ákveðið að taka út-
varpsrekstur til sérstakrar athug-
unar á vegum flokksins. Hefði
fulltrúum flokksins í mennta-
málanefnd þingsins og útvarps-
ráði verið falið að vinna þetta
starf og hefðu þeir komið sér
saman um þá ályktun, sem nú
lægi fyrir Stórþinginu.
Nefndarálitið er mjög ítarlegt
og þar er að finna yfirlit yfir
útvarpsrekstur í Vestur-Evrópu-
löndum. Metnar eru hinar mis-
jöfnu leiðir, sem þjóðirnar hafa
valið, og nákvæmlega kannaðar
reglur um auglýsingar. Lars Roar
Langslet sagði, að of snemmt væri
að segja, hver yrðu úrslit málsins
en ser hefði komið á óvart, hve
undirtektir hefðu verið góðar.
Greinilega nyti stefna Hægri-
flokksins í þessu máli stuðnings
langt út fyrir flokksraðirnr og
raunar væru það einungis vinstri
sinnar, sem væru andvígir auknu
frjálsræði á þessu sviði.
Nefndin valdi ekki þann kost að
semja algjörlega nýjar reglur um
norskan útvarpsrekstur. Vill hún,
að stig af stigi þróist rekstur bæði
hljóðvarps og sjónvarps í frjáls-
ræðisátt og sú stefna ráði ferðinni
en einstakir þættir hennar verði
mótaðir eftir því sem reynslan
mælir fyrir um á hverjum tíma. í
vestrænum löndum heyrir það til
undantekninga, að um einkarétt
ríkisins sé að ræða á hljóðvarpi og
sjónvarpi og aðeins ein rás fyrir
hvorn miðil. Svíþjóð og Finnland
hafa til dæmis tvær sjónvarps-
stöðvar en í Noregi, Danmörku og
íslandi er aðeins sent út á einni
rás. í Danmörku er nú mikið rætt
um það að hefja útsendingar á
nýrri sjónvarpsrás og hefur
danski íhaldsflokkurinn lagt til,
að sú rás verði ekki á vegum
ríkisins og þar verði leyfðar
auglýsingar . Ekki eru leyfðar
auglýsingar í norska hljóðvarp-
inu, en á Norðurlöndunum eru
það aðeins Finnar og íslendingar,
sem leyfa auglýsingar. I Finn-
landi er það einkarekin sjón-
varpsstöð, sem hefur leyfi til að
senda út auglýsingar.
Útvarpsnefnd Hægriflokksins
byggir tillögur sínar á þeirri
forsendu, að Norðmenn eigi — á
sama hátt og Svíar — að fella
niður löggildingu norska ríkisút-
varpsins (NRK) til ríkiseinokunar
á útvarpssendingum. Tilraunir
hófust með staðbundnar hljóð-
varpssendingar á vegum einkaað-
ila í Svíþjóð á síðasta ári, fara
þær fram á 15 stöðum í landinu og
dregur hver stöð 4—8 km. Nú á
þessu vori verða hafnar tilrauna-
sendingar í tveimur staðbundnum
tillögur
Hægri
flokksins
sjónvarpsstöðvum í Svíþjóð. Þess-
ar tilraunir voru heimilaðar með
lögum, sem samþykkt voru 1978.
Tilraununum skal haldið áfram
til 1981 og þá tekur sænska þingið
afstöðu til þess, hvort veita skuli
áhugamannahópum og félögum
leyfi til að reka staðbundnar
útvarpsstöðvar til frambúðar.
í tiílögum norska Hægriflokks-
ins segir, að norska ríkisútvarpið
skuli áfram hafa rétt til að reka
hljóðvarp og sjónvarp en ekki
einkarétt. Sú meginregla er mót-
uð, að mönnum sé frjálst að koma
sér upp og starfrækja tæknibúnað
til staðbundinna útsendinga á
útvarpsdagsskrám hvort heldur
um streng eða þráðlaust. Verði
það í höndum fjarskiptayfirvalda
á hverjum stað að úthluta tíðnis-
sviðum og fylgjast með því, að
tæknibúnaður sé þannig úr garði
gerður, að hann valdi ekki trufl-
unum á öðrum loftskeytum. Stað-
bundnum samtökum verði veitt
útvarpsleyfi í sinni heimabyggð,
bæði þeim, sem nú séu starfandi
og einnig þeim, sem kynnu að
verða stofnuð í því skyni að
stunda útvarpsrekstur. Einkafyr-
irtæki fái heimild til sjónvarps-
sendinga um streng gegn áskrift-
argjaldi til að senda út efni, sem
þau hafa kéypt, leigt eða framleitt
sjálf.
Samhliða þessum staðbundnu
sendingum telur útvarpsnefnd
norska Hægriflokksins, að Stór-
þingið eigi að skipa útvarpsnefnd
ríkisins, sem hafi það hlutverk að
úthluta útsendingartíma á bylgj-
um, sem jafnan skuli vera til
reiðu fyrir aðrar útsendingar en
þær, sem eru staðbundnar. Sam-
hliða þessari tillögu er það skoðun
nefndarinnar, að ekki verði í
nánustu framtíð ráðist í það
stórvirki að koma á fót einka-
sendikerfi fyrir útvarp og sjón-
varp, sem nái til Noregs alls.
Unnið er að því að koma á fót
annarri hljóðvarpsrás. En vegna
lengdar landsins og staðhátta
allra yrði það gífurlega kostnað-
arsamt og líklega ekki gert nema
með gervihnöttum eins og tækn-
inni fleygir nú fram. Hins vegar
finnst nefndinni það koma til
álita, að einkaaðilar fái leyfi til að
nota útsendingarnet ríkisútvarps-
ins á öðrum tímum en venjulegum
dagskrártíma. Og við skipulagn-
ingu á rekstri nýju hljóðvarpsrás-
ar NRK verði hugað að því, hvort
einkaaðilar ættu ekki að fá leyfi
til að komast þar að með efni sitt
gegn gjaldi, enda fái þeir að senda
út auglýsingar. Segir nefndin, að
það ætti til dæmis að geta komið
til álita að leyfa einkaaðilum að
komast að í hljóðvarpi NRK eftir
miðnætti með skemmtiþætti, eða
einkafyrirtækjum, sem vildu sér-
hæfa sig í fjölbreyttari íþrótta-
fréttum en sjónvarp NRK, yrði
leyft að stunda slíkar útsendingar
utan venjulegs dagskrártíma.
í áliti sínu bendir nefndin á, að
í flestum vestrænum löndum séu
auglýsingar talin eðlileg fjáröfl-
unarleið til að standa straum af
kostnaði við rekstur hljóðvarps og
sjónvarps. Telur nefndin, að við
hliðina á norska ríkisútvarpinu
geti aðrir tæplega þrifist nema
þeir fái heimild til að afla sér
tekna með auglýsingum og gerir
því tillögu um, að þær verði
leyfðar bæði í hljóðvarpi og sjón-
varpi einkaaðila. Hins vegar verði
ríkisútvarpið áfram fjármagnað
með afnotagjöldum eins og fram
til þessa. Nefndin segir, að aug-
lýsingar eigi ekki að vera með
þeim hætti, að þær slíti í sundur
einstaka þætti heldur verði þær á
milli dagskrárliða og á föstum
tímum. Verði þó ekki leyft að
auglýsingar séu lengur en 30
minútur á dág.
Hér verður ekki lengra rakið af
þeim mikla fróðleik, sem er að
finna í þessu ítarlega áliti út-
varpsnefndar norska Hægri-
flokksins. Allt bendir til þess, að
nái borgaraflokkarnir meirihluta
í kosningunum til Stórþingsins á
næsta ári, verði gerðar breytingar
á norsku útvarpslögunum á
grundvelli þeirra hugmynda sem
nefndin hefur sett fram.
Bj. Bj.